ANAITASUNA
1978.EKO URRIAREN 1EKOA
369. ZENBAKIA
50 PZT.
ANAITASUNA
Bizkaia
hamabosterokoa
ZUZENDARIA:
Joan Mari Torrealday
Urteko abonamendua:
Bertorako 1.000 pezeta
Latin Amerikarako 1.150 pezeta
Europa eta Ipar Amerikarako 1.300 pezeta
Ale bakoitza: 50 pezeta
[AZALA]
euskal herriari, informazioa euskaraz.
ANAITASUNA
KOORDINAKETA
J.R. Etxebarria.
ERREDAKZIOA
T. Trifol; J. Llerandi.
ERREDAKZIO KONTSEILUA
J. Agirreazkoenaga, J. Aurre, J. R. Etxebarria, X. Kintana, E. Knörr, J. Idigoras, J. Iturbe, J. Llerandi, E. Martin, T. Trifol, I. Urtasun, I. Zabaleta.
ARABA
Enrike Knörr.
BIZKAIA
J. Llerandi.
GIPUZKOA
I. Urtasun, A. Oiartzabal.
IPARRALDEA
M. Lanatua.
NAFARROA
I. Zabaleta.
IDAZLE ETA LANKIDEAK
J. Artzelus, X. Gereño, J.M. Torrealday, M. Alvarez, A. Eguzkitza, P. Agirrebaltzategi, I. Azkoaga, J.L. Alvarez (Txillardegi), A. Loroño, J. Mendizabal, J. Azurmendi, B. Atxaga, M. Haranburu, M. Lasa, R. Ordorika, E. Entziondo, S. Lafitte, M. Pagola, K. Anakabe, J. Sarrionandia, J.J. Bakedano, Natxo de Felipe, A. Eskisabel, F. Alaña, J. Etxebarri.
MAKETAPENA:
E. Zumalabe, J. Etxebarri.
KOMIKS:
A. Olariaga, I. Lauzirika.
PUBLIZITATEA ETA HARPIDETZA
J. Idigoras, A. Uribe.
IDAZKARITZA, ADMINISTRAZIOA
Zabalbide 68 - BILBO. Tf: 4335808
MOLDIZTEGIA: Iparragirre S.A. Carretera de Galdacano s/n. BILBO.
AURKIBIDEA
4. Editoriala.
5. Artzainak eta tratulariak, nolako burruka halako arazoa. (Iparraldeko egoeraz)
7. Salakuntza bortitz bat. (E.K.N. eta euskara.)
8. Alderdi Eguna. (Zenbait gogoeta eta pasadizo.)
10. Otoi denok ez. (Oraingo konstituzioa 1839-ko legea bezala, 1876 eta 1937-koak bezala, inperialismo soilaren bortxaketa da.)
12. Hizkuntz kolonizapena. (Goiherriko euskal eskolen agiria.)
14. Injinadoreak eta Euskal Herria. ("El ingeniero hoy" delako liburuaz azterketa interesgarria: 50% euskal burujabegoaren alde agertzen dira.)
16. Ohar laburrak.
18. Sozialismo iraultzailea. Bizitzaren ikuspegi alai eta hiltzailea. (Mundua erdibiturik dago bi bloketan bereziki. Nikaragua, Iran eta Libano, erdibitze horren ondorioak jasaten ari dira.)
21. Federico Krutwig-ekin hizketan.
26. Emakumeen zinema Donostian. (Ekialdeko zenbait artistekin egindako elkarrizketa honetan hango emakumeen arazoak azaltzen dizkigute.)
28. Errepresioa Estatu demokratikoetan.
31. Bertso berriak konstituzioari jarriak.
32. Euskal Herritik Georgiara Moskun zehar.
34. Kaiku nagusi.
36. Gramatika.
39. Kritikak eta deskritikak aise ari.
Editoriala
Bukatu berri dira Senatuan Konstituzioari buruzko eztabaidak.
Autodeterminazio eskubiderik eta gure Herriaren eskubide historikorik onartzen ez dituen konstituzioa, erreferendum bidez onartua izanen da urtea bukatu orduko. Eta maioritariak Euskal Herriari so ari zaie. Laster hasiko zaizkigu BAIETZ esateko kanpainak. Estatuko alde guztietatik pertsonaiak eta alderdiak, gure herriak, euskararen herriak ez dituen onartzen berberoiek, frontoiak, teatroak, paraninfoak eta ab. alokatuko dituzte. Alde batetik, Carrillo eta La Pasionaria, Felipe Gonzalez, Guerra eta Mujica Herzog, bestetik, beste neurri apal batetan, UCDkoak izanen ditugu lagun eta euskaldun.
Telebista ahalguztidunak parte hartuko du eta Mujicaren "euskaldun" horiek bat batean, BAIETZ arduragabekoa, asteburu bateko baietz trankila, esanen diote konstituzioari. Demokraziaren neurriak ezagutu ez zituenak ezagut ditzan noski.
Honek guzti honek, oso normala ez balitz, harritzeko eta oihukatzeko gogoak emanen lizkiguke, baina ez da gure ustez oihukatzeko mementu bat, ez guttiago, euskaraz berbera egiteko unea, euskal oihuek ez baitute ia inon ere oihartzunik. Has gaitezen beraz, gure apaltasun honetatik finkaturik, begiradak jaurtikitzen belarri entzun-minduen aldera. Ez gara ba, Patriaren batasunaren kontra sartuko honetan. Berdin zaie haiei, berdin guri ere, ez baita inor konbentzitu behar ez han ez berton ere ez. Baina abertzale-multzoan ba du zer esanik oraindik Anaitasunako editoriale honek.
Eta aipagarria bada, gure eskubide foralen alde EAJk egindako defentsa, aipagarria da ere, EAJren politikariek, agian pragmatismo eta posibilismo politikoaren ikuspegi berezi batek bultzatuta, Euskal Herriaren eta Estatuko beste herrien autodeterminazio eskubidearen kontra agertu direla jakitea. Jakingarria zentzu berean, Espainol Estatuaren batasun zatiezinezkoa baiezten duen konstituzioaren 2. artikuluaren alde botua eman duela gogoratzea. Gogora datorkigu, bere alderdiaren izenean, Arana Goirik USAko lehendakariari bidalitako telegrama, Kubaren independentziagatik zorionak emanez eta herrien independentziarako eskubidea defendatuz. Ondorengoek ez dute modu berean jokatu. Arrazoiak ugari eduki ditzakete. Ez dugu guk zalantzatan ipintzen.
Bildur gara, hala ere, abertzaleen alderdi maioritari horrek konstituzioari buruz hartu behar duen jarreraren aurrean eta ez BAIETZ esanen duelako baizik eta abstentzioaren alde jokatzen denean, bi modu ez berdinak daudelako. Aktiboa eta pasiboa. Bigarrena hartuz gero, baietz politiko bat hautatzen delako, bere hastapenak ukatuz.
Azkenengo hau izan daiteke konpromezu guztien giltza, EAJ lasai edukitzean, besteak, PSOE eta PCk bereziki, euskalduntasunaren izenean uzta bil dezakete.
Orain egun gutti, EPK (PC)k, foruen enmendapena zegoen bezala aurrera joango ez balitz, beraik ere, kontra edo behintzat beren jarrera berkontsideratzen hasiko zirela esaten hasi zitzaigun. Ez da zaila horrelako jarrera gogor bat hartzeko arrazoia non zegoen jakitea. Konbentziturik egon dira mementuz, EAJren ezetzaz. Geroz, joku politikoa aurrera segitzean eta horretarako posibilitaterik asko ez zegoela konturatu direnean, bere betiko asmoak garbi azaldu dizkigute. Giltza beraz, EAJn eduki dute.
Mujica Hertzogen hitzoi kasu eginez, Euzkadik autodeterminatu du bere burua azkenengo hauteskundeetan, eta berriro ere hemendik guttira eginen du konstituzioarekin. Nazioarteko edozein tribunal juridikoak ez luke Mujicaren demagogia merke hori onartuko. Herriak autodetermina daitezen prozedura bat dagoela jakin beharko luke jaun horrek, berau faltaz gero beste guztia gezurrezko komedia odolgarria besterik ez da.
Erreforma bere fruitua eman du. Konstituzioa eginik dago. Autodeterminaziorako eskubidea ez da onartu izan eta independentismoa antikonstituzionala izanen da. Estatuko indar maioritariek eta erdirakoiek Euskal Herriaren arazoei konponbiderik emateko aukera egokia zapuztu dute. Baina ez gaitezen katastrofistak izan, agian denetarako soluziobidea, Euskararen herriarena bereziki, PSOEn egonen da.
Euskal Herria
Artzainak eta tratulariak, nolako borroka, halako arazoa
Artzaingoa izan da Euskal Herriaren ogibide zabalduenetarik bat. Ikertze berri batzuk agertzen digute oso berant arte (18garren gizaldirarte) erabili dugula Iparraldean. Hamabigarren gizaldirarte, esan daiteke, artzaingoa nagusi izan dela nekazaritzari. Zoritxarrez, 12garren gizalditik aurrera Konpostelako beilaritza zegoelako, fraideetxeen bitartez nekazaritza sartu zitzaigun gure mendietara. Gaurkoan, nekazaritza guziz zabaldua dugu eta artzaigoaren premiatasuna azken mailara jaitsi da (edo hobekiago esateko: azken maila baino beherago). Errazki pentsa dezakegu, borrokabideak ugari ukan dituztela artzain eta nekazariek. Hain zuzen, XX gizaldi honetan, ez zaizkigu oraindik amaitu. Uda oroz, nekazarien eta artzainen eztabaida bizi bizia jarraitzen da. Esan gabe doa, bertako politikari "izen handikoek" atsegin hartzen dutela, ikusiz zapalduak elkarren artean eta elkarri joka ari. Hori bai nahi dutela gure jaunttoek (Inchauspé etab.), hori bai bilatzen dutela.
Dena dela, eztabaidak jarraitzen baldin badu, nabari da arrazoiak ere ba direla. Ororen artetik, arrazoin hau da mintsuena eta minberagarriena: mendia ez dakigula norena den. Nekazariak dio nekazariarena dela, artzainak artzainarena eta hirikoak hiritarrena. Baina ez dugu ahantzi behar "interesatuetan" interesatuenak ditugula espekulazioa daramaten jaun gorbatadun asko, Euskadiren mendietaz jabetu nahi duen dirudun asko. Hauk ditugu benetako arranoak, egiazko etsaiak. Arren, nola ezkondu interes desberdin horik guziak? Edo, horrelako ezkontza baten asmatzea bera zilegi al zaigu? Bistan da ezetz! Otsoa eta ardia ezin ditzakegu elkar, batipat arriskugarri delako: otsoak beti, faltarik gabe, ardia janen duelako. Hots, Euskadiren etsaiak beti berak dira, ardi larruz jantzitako otsoak.
Gaurregun norekiko borroka nabaritzen zaigu? Zoritxarrez ez otsoen aurkakoa baina ardiak zaizkigu elkarren aurka ari. Ez daiteke esan borroka hau debaldekoa denik, ezen beti eta argiago sumatzen baitira nekazari ttipi handien arteko interes desberdinak. Berdin gertatzen da artzain eta nekazarien arteko desberdintasunetan. Nekazariak, klase ezberdinetara igaten ari zaizkigu: beti eta gehiago lur beretzen duena baita beti lur guttiago duena. Batek beti biltzen du eta besteak beti galtzen. Udan, nekazarien etsai hauk artzainen etsai bilakatzen dira.
Udan noren aberenak mendian?
Udabetean artzaina mendian dago, ardimozte, elkarlan eta elkartasun paradak ugari ditu. Hots, bere lasaiaroa hilabete horietan topatzen da. Ez pentsa alferrik dagoela, artaldearen eginbeharrak betez edo konplituz daramatza eta hain zuzen zelaietako nekazarien abereekin zaizkio arazoak agertzen. Lehenago abere gutiago zebilen mendian baina artzain asko, alderantziz, gaur abere asko dago eta artzain guti. Iparraldeko emigrazioa delako, artzaingoaren baitan nekazaritzaren mesprezua, gazteak joan dira eta gazteekin gazteen lan indarra. Nekazaritzak ez dauka gehiago behar beharrezko dituzkeen gazteen eskuak, hauen sostengua eta bultza. Fenomeno ekonomiko eta politiko hau dela, nekazariek abereak mendira bidaltzen dituzte baina zaintzalerik gabe. Ehunaka eta milaka ardi, zaldi, behi, oro artzainaren bizkar doaz. Lasaitu nahi eta ezin, bere artaldearen lana ongi egin nahi eta ezin, artzaina haserratzen zaigu. Gainera esan daiteke artzaina eta nekazaria biak mendian bizi direla baina hor dabil ere beste gizon kategoria bat. Kategoria hau inongoa ez da non ez den diruaren aberrikoa: tratulari handi, abere erosle eta espekulatzaile moeta guziak. Esan gabe doa, Inchauspéren bedeinkapenarekin eta nekazaritzako frantses ministeritzarenarekin dabiltzala gure mendien lapurtzen baita artzainen suntsitzen. Dena dela, tratularien kategoria honek, Bordeleko, Landesetako edo nonbaiteko pertsona aberatsen zaldiak bere gain hartzen ditu... Diruaren truk, zainduko eta artatuko dituela. Baina udan zer da pasatzen? Kanpokoen abere hauk mendira dituzte bidaltzen. Horrela zaigu bertako abereen eta kanpokoen artean izugarrizko konpetizioa sortzen. Arren, artzainen interesak, bertako nekazarienak ala kanpoko dirudunenak? Inchauspé diputatua Garaziko mendiaz arduratzen den egituraren lehendakari denez gero, tratulariak ditu faboratzen. Begiak hixten, ezer ez egiten, ezer ez esaten, legezko gaztigurik ez ematen, hots, itsuelkorraren politika daramagu, oportunismoarena eta diruarena.
Honelako politikariekin zaigu Iparraldea heriotzaren zulo beltzera sartzen. Horrelako gizonekin gara hilbizi bilakatzen. Noiz arte?
Artzainak, apur bat bihurtu zaizkio (Baionako manifestaldia, etab...) nekazari gazte zenbait ere bai, baina Inchauspé jaunak dirua berarekin dauka. Eta nork uka lezake diruaren indarra izugarria dela, batipat jende alienatuetan. Gainera itxaropen ekonomikorik ez daukanean diruzko laguntza estimagarri zaio Iparraldeko gizon euskal kontzientzia gabeari.
Abertzaleen eginbeharra: bai iraultzari
Euskadi batua borrokaren bidez eginen baina eginbehar dugu ere, gaurdanik, gure mentalitatean, gure hitzetan, eguneroko jarreran, gure ekintzetan. Iparraldeko artzaingoa arbaso zaharren hezurretan murgiltzen zaigulako guziari doa artzainen laguntzea eta borroka hortan zehar gure lurraren, geure gordetzea. Arazoaren mamia hori baita: Euskadi norena da, euskaldunona ala kanpotarrena? Euskadiren lurra kapitalistena edo bertako artzain eta nekazariena? Benetan, Euskadi ez badugu askatzen, batzen eta euskal sozialismoan sustraitzen deus ez dugu eginen. Herriaren biziarentzat Euskadik dio BAI IRAULTZARI, BAI IPARRALDEARI, BAI EUSKAL KONTZIENTZIARI.
M. L. Uhaitze
Euskal Herria
Katalunian 1978-79 ikasturtean katalan hizkuntza heziketaren maila eta ikastetxe guztietan derrigorrezkoa bezala sartu dute, Dekretu-Lege baten arauera. Katalanek beren hizkuntzarako atxikimendu berezi eta txalogarri bat betidanik agertu dute eta horren fruitua da katalan hizkuntzak duen hedadura eta indarra.
Eta Euskal Herrian, zer? Non dago euskararen aldeko Dekretu-Lege hori?
Euskal Historia aztertzen badugu, gauza bitxi eta lotsagarri batetaz konturatzen gara: herriak euskara gorde badu, agintariek mespreziatu egin dutela. Eta hori betidanik, katalanen alderantziz.
Gernikako Juntetxean gordetzen diren dokumentu guztiak, bat izan ezik, erdaraz idatzirik daude. Dokumentu haien garaian, euskara zen Bizkaian nagusi.
Nafarroako Erresumaren Artxiboan, dokumentu guztiak, dozena bat salbu, erdaraz daude. Nafarroan, garai hartan, eta Iruiñeako hirian ere, euskara zen nagusi.
Ikus daitekeenez, herria euskararekin zegoen. Agintariak, kontra. Eta gaur, zer?
Gaur, berdin. Herriak, eta ez inolako erakunde politikok ez ofizialek (organismoak, alderdi politikoak, etab.) sortu ditu ikastolak, gaueskolak, ikastaroak. 1978-79 ikasturtean 50.000 ikasletik gora ari dira ikastoletan, 65.000 inguru gaueskoletan, 600 urte honetako Uda Unibertsitatean. Baina lan ikaragarri honen protagonista herria izan da, herria soilik, eta ez alderdi politikoak ez organismo ofizialak.
1978-79 ikasturtean katalanek Dekretu-Lege bat dute beren hizkuntzaren alde. Eta guk, zergatik ez "Egin"en irakurri berri dudanez, Euskal Kontseilu Nagusiak 1978ko irailaren 18an egindako bileran Dekretu-Lege honen proposamendua aztertzen HASI DA "eta hurrengo bileretan lan hau jarraitu egingo du". Eta bilerak astero egiten direnez, zerbaitengatik atzeratzen ez badira (irailaren 25ekoarekin gertatu den bezala), Gabonak helduko zaizkigu eta zorioneko proposamen hori aztertu gabe egongo da oraindik.
Baina euskarari LEHENTASUN ERRADIKALA eman behar zaio. Astero ez baina Euskal Kontseilu Nagusia EGUNERO bildu behar litzateke gai hau erabakitzeko. Ala beste ikasturte bat galdu behar ote dugu? Zeren honelako martxan, 1979-80rako ere ez dugu Dekretu-Lege hori eskuratu ahal izango.
Euskararen aldeko Dekretu-Lege hori zertan dagoen jakin nahi dugu. Oztoporik badago, nork jartzen dituen. Eta oztopoak gainditzeko zer egiten den. Atzerapenaren errudunak nortzu diren jakin nahi dugu ere. Ikasturte oso bat galdu dugu, 1978-79koa, eta noren erruz gertatu den jakin nahi dugu.
"Bai Euskarari" kanpaina ere herriak eratu du. Zertan ari dira euskal organismo ofizialak? Eta alderdi politikoei bagagozkie, hor ari dira edozein atxakia dela eta, komunikatuak eta manifestazioak antolatzen. Eta gure nortasunaren oinarri den euskararen alde, zer? Deus ere ez. Horik, euskaraz baliatzen dira, baina ez dute euskara zerbitzatzen. Euskara "ahoz" defendatzen dute, itxuraz, baina ez ekintzez eta egiazki.
Orain 1978. urtean gaude eta EZ DUGU NAHI Gernikako Juntetan eta Nafarroako Erresuman gertatutakoa errepikatua izan dadin.
Beraz, Dekretu-Lege hori behar dugu, eta ORAIN. Eta ez gero gato por liebrerik eman!
Xabier Gereño
Euskal Herria
Ba dago desherri honetan herri bat gure koordenadatan sartzen ez dena. Baina gurekin historia eta elkar burruka asko duena. Beste eboluzio bat eramanda, soziologikoki erdibiturik agertzen gara, ez besterik.
Agian iraganaren parte izanen dira, baina agian ere, orain eta geroaldiaren parterik ugariena izan daiteke.
Eta ez dakit oraindik nola, baina "Alderdi Egunera" abiatu ginen. Beste jende asko modura, goizeko bederatzietan Arabako autobide barruan geunden, automobil hiladak gero eta handiagotuz zihoazen bitartean. Matrikula Bilbokoa, asko; gure eritzi subjektiboaz, botxeruak, Bilbo handiko bizilagunak. Ordenu zerbitzua perfekto, ertzainak amable baina bizkor. Jende guztia bideratzen zuten Olarizura. Ustekabea, azarea, nahaspila ez zen inondik agertzen. Nire bizitza osoan ez diot nik Gasteizi hainbeste birarik egin. Galdurik ote geunden niotsan emazteari baina ez geunden momentu bat berbera baieztatzeko gai, bertan agertzen baitziren beti ertz guztietatik ertzainak, andre edo gizon, semafoarena egiten. Gero, parkinean, bizkaitarren nagusitasuna nabaritzen zen. Jende heldua, nagusi, atso eta ume, dena osotasun bat.
AITA PATXI, el futuro santo de Euzkadi
Zelaieko sarreran, liburuak saltzeko standart batzu muntaturik daude. Liburuak, denetarikoak, eritzi guztietakoak, denak euskal problematikari lotuta. "Que se vayan", "Pertur ETA", "El mejor defensor el pueblo", etab. eros zitezkeen. Egunkariekin berdin. Salduena "Deia". Gero beste neurri batean "Egin". Askok zeraman berbera besapean. Harritu beharko nintzateke baina gero hortaz gogoetaka, oso normala zela kontsideratu egin nuen. La Voz de Españako langileak bere egunkari guztiak pilaketan, jendeari begira erosle baten zain, eta jendea jaramonik egin gabe, aurrera. Horrelako izenburuekin ez duzue gehiegirik salduko hemen, pentsatu egin nuen nirekiko, neuk ere ez nieke erosiko. Eta gero, zuhaitz askotatik dindiliska Aita Patxiren bertuteak aipatzen zituen erreklamo bat, ondoan liburu salmahaia. Horra hurbildu eta saltzaileari galdetu nion:
Eta zer du horrek ikusirik Alderdi Egunarekin? Andrea bat baten ulertu baina ezinean geratu zen. Begira, esan zidan, Aita Patxi ezagutu duzu. Ba dakizu nongoa izan den, nonbizi izan den?
Bai, gutti gora behera bai. Oso gizon santua izan zela ez dut nik dudatan ipintzen. Euskal Herriak santu asko eduki eta edukiko du aurrerantzean baina denak ez dira erlijiosoak ez katolikoak izan behar. Santua izateko ardura gutti dauka gainera Vaticanoak.
Ene! Berori ez al da katolikoa?
Ez, berori ez da katolikoa. Berori agnostikoa da.
Bai ume polita duzu eta igual ez duzu bataiatu?
Arrazoia duzu andrea, berak eginen du nahi baldin badu.
Hauxe gazteok!
Edukazio osoz agurtu dugu biok elkar, eta nahiz eta normala iruditu, niri ez zitzaidan horrela, euskaldunen artean ez baita oso komuna eritzi ezberdinekoek elkar errespetatzea.
Gure herri suntsitu hau
Hamaikak inguruan jendez josirik zegoen guztia. Hainbat atso zahar, batzu eskuturrekodunak, gehienak maskurdunak, langile helduak, erretiratuak, nigarrez ari behar egunaren handitasunak hunkituta. Mila kaiku, hamaikatxo txapel handi. Jazkera jator eta folklorikoak, gehienetan erdaldunek eramandakoak, norbera bere euskalduntasunaren neurria erakutsi nahiean.
Txosna asko leku guztietatik. Berton eros zitekeen jan eta edateko ugaria. Odolosteak, txorizoak, indabak. Gu ogirik gabe geunden, etxean ahaztuta.
Txosnetatik txosna ogi bila, bokadilutan saltzeko bai, bestela ez. Baina euskaradunen artean edozein fabore lor
dezakezu eta horixe berbera gertatu zitzaigun.
Arabako diputatuaren hitzak altabozek leku guztietara sartzen zituzten zahatoetan, bokadilu eta adimenetan. Giro osoa duingarria, garraisirik gabekoa.
Herri suntsitua zela Euzkadi; Araba batez ere, Nafarroako erriberarekin batera Euskal Herriko abantzada, beraien bazterretatik euskara hainbat lekutan desagertua.
La lengua del imperio
Egia esateko Artzalus hitzegiten hasi zenerako, bokadilua jateko tokia bilatuta geunkan azkenez, Basozelaietako izkinetan, jendea, gizonak batez ere, beharkizunetara zihoazen toki ondoan.
Altabozek ondo funtzionatzen zuten. Luze izan zen Artzallus euskaraz. Gustoz entzuten ari nintzaion, ba daki euskaraz, ba du mezatan entzuten den holako soinu polit antzekoa. Askori, politiko abertzale askori gertatzen zaiona, Artzallusi ere gertatzen zaio. Funtsezko gauzak erdaraz esan behar. Euskara hor geratu behar da, nonbait, abstraktu, konkrezio eta indarrik gabekoa. Erdaraz hasi eta ba liteke Madrileko magnetofoien arrazoiengatik edo, bizkor eta hizlari on eta politikoa bilakatzen da: "Cuando borraron los nombres en euskara, de aquellos lugares en que deberían ser sagrados"... "cuando nos niegan el derecho del euskara en las escuelas"... "en los medios de comunicación...", "cuando el euskara debe ser obligatorio en las escuelas..." "y se recuperará... de la misma manera que ellos nos enseñaron el idioma imperial"!
Ogi zatia okerreko zulotik sartu zitzaidan, eskuetan neraman fotomakina behegainera jausi, apurtu eta ez bainintzen txalo asmotan etorri, besteen antzera, bihotzetik txaloak eman nizkion.
Biharamonean PSOEk espantu guztiak eta trapu zaharrak airean botako lituzke. Interesatuta dago benetan deserri honetan bi herri diferente izatea. Interesatzen zaio, ba dirudi, norbera zer den eta nora joan nahi duen azaltzen denean etorkinen beste desherria erakustea. Interesatzen zaio aparteid delakoa ez baitute permititzen herri euskaldunik. Gogorra bada, gezurrak esatea askoz nazkagarriagoa da. PSOEk bere leku politikoa bilatu behar du etorkinengan. Hau da denen zoritxarra. Eta lekurik ez badago, gazteak euskalduntasunera ba datozkigu, non geratzen zaie muntaturiko estruktura atzerritarra?? Eta Euzkadin PNV, PSOE baino progresistagoa agertzen bada, eta langileak kontatzearren progresismoa baletorkigu, sozial-demokraten barruan eztabaidatu behar den oztopo bat bilakatzen zaigu. Eta nori eman sozial-demokraten txapela? Dudarik gabe, txapelaz mintzatzean PNVri eman behar zaio. Sonbrerua balitz...
T. Trifol
Euskal Herria
Urtea joanago, eta Euskadi-ren kontrako indar guztiek osatzen duten blokea nabarmenago agertzen.
Zertan gelditu da gerra garaian, eta deserrialdi mingarrian gero, 40 urte egonarriz, lortua eta gotortua omen zen "Pacto Autonómico" delakoa? Ezen abertzale sozialistei aspaldidanik esan ohi zitzaiena horixe izaten baitzen: 36-en aurreko PSOE antieuskaldun hura "aldatua" zela, ia-ia abertzale ere ba zela; eta, hortaz, alferrik zela euskal ezkerra eraikitzen saiatzea. Oraintxe ikusiko omen zen taktika horren egokia.
Hots, horra hor egia latza 1978-ko udazken atari honetan: aspaldi bukatu zela "ezti-bidaia". Eta orain, aurrez aurre egia ikusteko eta aitortzeko kemenik ez duten guztiak hasarretuko badira ere, gauza bat dugu begien aurrean Konstituzioari dagokionez: indar abertzaleak oro alde batean, eta indar inperialistak oro, berebat, bestean daudela. "Pacto Autonómico" delakoak, eta "klase-frenteak", eta abar, pikutara joan dira.
Aspaldidanik, geure burrukaren ardaztzat, "abertzaleok bat" proposatzen dugunok, "ameslari" batzu omen gara, gaurko egoeratik arrunt urruti. Gaurko egia, egunero ikusten dugunez, "klase-frentea", "pacto autonómico"a, eta abar, omen dira...
***
Aukera bat ba dugu, ordea, abertzale jendeari eta logikari egokiro erantzuteko, eta behin bederen "pratiko" izateko: esan diezaiogun EZ abertzale guztiok, erabat elkarturik, etsaia ere bapo baturik dagoelarik, Madrillen gu guztion kontra prestatzen ari diren Konstituzioari. Ager bedi, aspaldiko partez, herri bat garela.
Zergatik EZ hori?
Luzeegi litzateke Konstituzioaren azterketa xehe bat egitea; eta puntuz puntu dena azaltzea. Aski dugu, bestalde, gai nagusiren batzu gogoraztea.
Aski dugu, gonbarazio baterako, Euskal Herriak Foruetako garaian ezagutu zuen askatasun-egoeraz UCD-ek berak (zehazki eta egokiro oraingoan!) azaldu duena gogoan hartzea. 1839-ko legea gerra galdu genuelako ezarri baitzen gure herrietan.
"Artículo Adicional" famatu horren arabera, 1839-ko legea kentzen baldin bada, hau egin behar dugu euskaldunok: Iruñean, eta Gernikan, eta Donostian, eta Arriagan, Konstituzio horren legeak banan-banan aztertu. Eta han, Madrillera berriz ezertarako joan gabe, geure forua gidari, Konstituzio horretan zein puntu onar daitekeen, eta zein ez, askatasun osoan geronek erabaki. Eta Madrillera hau erantzun: "Se obedecen, pero no se cumplen, los artículos X, Y, Z, etc. del texto constitucional, por ser leyes anti-forales".
"Disposición Adicional" hori onartzen bada, era berean, errenteriak (=aduanak) Ebro-ra eraman behar ditugu berriro; eta soldautzara geure gazteak ez bidali. Hau guztia kendu baitzigun 1839-ko legeak.
Zorakeriak handiena, halere, Forutasunaren legegiroan, "Concierto Económico" delakoei buruz Abril Martorell-ekin eztabaidan hastea litzateke. 1839-ko legeak irents-arazi zizkigun, gaitzerdi gisa hain zuzen, "Concierto Económico" delakoak; ordura artean libroki ematen baikenion Españari diru-laguntza.
Españak, horretara, ez du "Adicional" hori onartuko.
"Disposición" delako horri eusteak, horretara, letrari begiratuta behintzat, ba du bere funtsa; askatasuna segurtatzeko legea baita. Teorian beti... Zeren, Esparterok 1839-an bezalaxe, hasiak baitzaizkigu "marco constitucional" aipatzen; baita "solidaridad indivisible de los españoles", eta gainerakoak, azpimarratzen.
PSOE-k ere atzera egin du. Eta "ezkerreko" taldeak, "es una antigualla" eta antzekoak esanez, kontra agertzen dira. UCD eta AP aipatu ere beharrik ez dago!
***
Baina "marco constitucional"aren barruan, edo horrelako zerbait pasako balitz, zer guri? Ez al zuen Esparterok, 1839-ko legean hain zuzen, "se confirman los fueros" esan? 150 urtetako zoritxar-kateaz kolpez ahaztuko ote gara, egiazko egoera ahaztuz?
Gure herriari dagokion autodeterminaziorako bidea espreski ukatu ondoren; euskararen heriotzara ez bestera daraman diglosia, 3. artikuluan legeztatu ondoren; inolako euskal heziketa guztietarako bidea hetsi ondoren; Iparraldeko anaientzako abantail-arrastorik ere gabe utzi ondoren; ekonomi-aldakuntzak aipatu ere gabe ahaztu ondoren; zergatik esan genezake EZ besterik? Izan dadila Konstituzio hau 1839-ko legea bezala, 1876 eta 1937-koak bezala, inperialismo soilaren bortxaketa. Besterik ez bada ere, gauzak garbi geldi daitezela.
Txillardegi
Euskal Herria
Uda honetan hormetan ikusi diren txartel-affiche direlakoen artean, hainbat dantzaldi, jaialdi eta ekitaldia anuntziatu dira, gehienak euskaraz zein erdaraz zeuden, nahiko erdaraz soilik eta gutti batzu euskaraz bakarrik. Azken hauk berriz, euskara hutsean daudenak, euskaldun askok sistemaz eta sistematikoki ez dituztela irakurtzen konturatua nago.
Anuntziotarako joera honek, nire ustez, honako hau frogatzen du: jende honek publizitate arruntean erabiltzen den euskara ez duela erraz ulertzen, konplikatuegia zaiola, ahalegin handiegia egin behar duela. Ondorioaz, Pertsona hori (kartela euskaraz irakurri ez duena) euskara idatzitik, distantziatu, urrundu egiten da eta euskararekiko deskonfidantza zirkulua suposatzen duen itzal bat sortzen du bere inguruan.
Problematika, beraz, nahiko serioa, baina gaur ez nuke nahi aztertzerik guzti honen zergatia bere luze zabalean. Arrazoi sozialak abstraituko ditut eta beste bat ikutuko, hain zuzen, euskarara egiten diren itzulpenena edo gehiago zehaztekotan itzultzaileena, azkenean berauk baitira itzulpena egiten dutenak.
Gaia publizitate itzulpenetik begiratuta ikutzeko kontutan hartu beharko dira "oinharrizko euskararen" ideiak indarra hartzeko izan dituen arrazoiak, zeren garbi dago jendea euskaraz egitera bultzatu behar dela, baina gauza larregi konplikatuaz gero, ez ote gara ibiliko pertsona batzu euskaratik larregi areagotzen.
Guzti hau ilustratzeko bi adibide jarriko ditut. Esaterako herri gehienetako jai egitarauetan "lanzamiento de cohetes" jartzen du, oso normala izaten da honelako itzulpenak ikustea "suzirien jaurtitzea" edo "suzirien botaketa" eta abar. Ez litzateke askoz garbiago "etxafleruak" edo "bolanderak" ipintzea? Mundu guztiak ulertuko luke eta garbi legoke. Lortzen duguna: argitasuna.
Norbaitek, hala ere, esan dezake informazioa galtzen dela. Baina zer informazio klase? Erdaraz "lanzar" zeru aldera edo errekaldera izan daiteke, dudagarria zalantzarik gabe, baina mundu guztiak daki gorantza botatzen direla, euskaraz jaietan "etxafleruak" beti jaurti egiten dira eta duda gabe (ahal denean) gorantza.
Beste adibide bat jartzeko, igogailu etxe batek barnean dituen oharretan erdaraz hau dio: "Ojo! no se acerque a la puerta", itzulpena oso ondo eta zehazki egina dago "Kontuz! ez zaitez hurbil sarrerara". Lehenengotan irakurri nuenean oso ongi iruditu zitzaidan, poztu nintzen, eta orain ere pozten naiz euskaraz egitera ausartu direlako. Baina gerora jendeak ulertzen ez zuela ikusi nuen eta proba eginez kalean galdetzen ibili. Ideia, gehienek ulertzen zuten, baina itzulpen zehatza ia inork ez zekien.
Arazoa hau da, "euskalkiak" dituela euskarak. Kasu hauetan, itzulpena egiterakoan euskalki guztietan ibiltzen diren hitzak eta jokuak erabili behar dira ahal bada. Honen itzulpen posible bat "kontuz atearekin" edo "kontuz sarrerakin" izan zitekeen, eta eman behar zuen informazioa berdin mantenduko litzateke.
Euskalkiek, oraindik, alfabetatu gabekoen artean, mensajea expresatzeko bide bakarra dira, horregatik itzulpena ez badago Euskal Herri guztira hedatua euskalkitik larregi urrundu gabe beharko egin, hori bai euskara batuan. Honetan iparraldekoak maisu ditugu.
Orain arte itzulpenetan zehaztasuna da nagusi pentsatu dugu, baina nire ustez ezin da izan lege orokorregia, adibide bezala publizitatea dago. Itzulpenaz zabaldu diren apunte batzuetan atal hauk bereizten dira: 1) itzulpen literarioa; 2) itzulpen periodistikoa; 3) itzulpen pedagogikoa; 4) itzulpen zientifikoa. Hauei beste bat behintzat erantsi behar zaielakoan nago: itzulpen publizitarioa.
Publizitate eta zabalkunde euskaran ahaztu zehaztasuna eta zientifikotasuna kontutan hartu ulerterraztasuna, argitasuna eta edukia, mensajea publikoari iristeko beharrezkoak baitira. Ez dakit zeren edo bestearen izenean, itzulpena larregi konplikatuz gero jendeak ez du ulertzen edo ez dio kasurik egiten, horrela ez dago mensajerik publizitate hori alferrezkoa da.
Euskara ahal den eran erraztu behar dugu, jendeak euskararekiko konfidantza hartzea lortu behar dugu. Eta ez dago besterik. Hona ba nire slogana: itzulpen praktikoak, mesedez! Hau da, ulerterrazak, garbiak, argiak, edukia kontutan dutenak eta mensaje zuzendua dagoen publikoaren euskalkia kontutan harturik.
Honela jokatuz, lortu behar da ere, euskaraz behintzat ez dagoen publizitatea ez egitea. Baina, era berean eta horretarako, euskal itzultzaileek lan pragmatiko bat eramatea derrigorra izango da.
Iñaki Azkoaga
Euskal Herria
Hizkuntz kolonizapena eta herri borroka
Egun hauetan, Euskal Herri osoan, Enkartazioetatik Zuberoaraino eta Baionatik Tuteraraino, gazte eta heldu jende askok ekingo dio Euskalduntze eta Alfabetatze lanari.
Joan zen urtean, jende larria, 35 milatik gora izan zen Euskal Herri osoan euskara ikasten edo lantzen ihardun zena. Aurreko urtean bezalatsu.
Elkar ulertzeko atxakiaz, euskara bazterreratzen ari gara. Eta utzikeriaz ere, bai. Eta harrokeriaz eta lotsaz.
Ez da, ordea, aski euskara ezpainez eta idatziz erreibindikatzea. Euskara, erabili egin behar da. Ez da aski euskara irakastea ikastetxeetan; euskaraz egin behar dira ikasketak; konforme gara guztiok hortan. Baina, noizko uzten dugu etxean eta hitzaldietan eta manifestaldietan eta lantegietan eta kalean euskara erabiltzea? Euskal Herri osora hedatu behar dugu euskara; bestela alferrik ari gara Nafarroa Euskadi da oihukatzen. Arrazoi beraz beharko genuke oihukatu "Gipuzkoa Euskadi da". Aizpun eta Del Burgo asko dago Euskal Herrian alderdi honetatik.
Dei berezi bat egin nahi diogu Goiherriko herri osoari eta Euskal Herriko guztiari euskara erabil dezan eskatuz. Eta ez dakitenei ikas dezaten. Orobat alderdi politiko eta sindikatuei, beren programetan euskararen arazoa sar dezaten eta aurrera bidean jar dezaten; beren militanteei ahalik epe laburrenean irakatsiz, e. a.
Oihuek ez dute balio
Euskara garrantzi handiko arazoa dela konturatu da jende hori guztia: euskara ikasten edo lantzen ez badugu, euskararenak laster egingo du, eta euskararenak eginez gero, Euskal Herriarenak ere laster egingo du.
Baina, nondik nora gure kezka euskararen etorkizunari buruz, jendea inoiz ez bezala ari baldin bada euskara ikasten? Erantzuna nahiko garbi dago: gaur egun Euskal Herrian bizi garenon artean 632.300 euskaldun (=euskara+dun) gara; jendetza guztiari begira, %23 bakarrik. Ez gara, beraz, 1/4-era iristen. Gaurko Euskalduntze mugimenduari jarraituz, 1985-ean 900.000 lagun inguru izango gara euskaldun; urrats handia, noski; historian beste inoiz gertatu ez den bezalakoa. Baina, urte horretan berean Euskal Herrian 3.400.000 biztanle izango gara. Beraz, euskaldunak % 26,5 izango gara. Oraingo bideari jarraikiz, beraz, ezer gutxi aurreratuko genuke proportziotan.
Eta jakina, orain entzuten ari garen sasi-arrazoi berak entzun beharko genituzke: euskaldunok ez garela 1/4-era iristen, minoria bat besterik ez garela; beraz, ez dugu eskubiderik herri oso bati dagozkion eskabideak egiteko; ez dugula eskubiderik euskarak Ikastetxe guztietan, Administralgoan, Komunikabideetan eta Zerbitzu guztietan sarbidea izan dezan eskatzeko...; "Euskara kalera, lantegira, eskolara" edota "Euskara jalgi hadi plazara" oihuek ez dutela zentzurik.
Sasi-arrazoi horiek noiz arte balio izango duten salatzen hasteak ez du zentzu handirik. Bestalde, ordea, zer aurreratzen dugu espainol eta frantses hizkuntzak indarrez ezarri zaizkigula esaten aritzeaz? Zer aurreratzen dugu espainola eta frantsesa hizkuntza arrotzak ditugula esaten aritzeaz?
Errealitate negargarria, baina errealitatea, hauxe dugu: Euskal Herrian euskaldunak gaur egun 1/4-a garela; eta egoera hori ez dugula gehiegi aldatuko orain arteko bideei jarraikitze hutsez. Horra egia.
Beste bide batzu urratu beharrean gaude, beraz. Egoera aldatu nahi baldin badugu bederen. Zeintzu dira, halabaina, urratu beharreko bide horik?
Orain arte, euskara ikastea edo lantzea gutxi batzuren "txorakeria" edo "afizioa" izan da. Beste askoren ustetan, ba dago aurreragoko lanik: lantokietako borroka dela, Ikastetxeetako iraultza dela, Euskal Herriaren liberazio nazional eta soziala dela, Independentzia dela, Sozialismoa dela, e. a. Esan genezake, horrela mintzo direnak sustraian, arazoaren muinaz ahazturik dabiltzala. Izan ere gaineratiko exijentzia eta eskabide guztiak, gure herriari euskal herri (euskaldun herri) izateak ematen dizkio ondorio logiko besterik ez baitira; hizkuntzan, hau da, euskaran oinarritzen baita Euskal Herria nazio diferente eta berezia izatea. Eta hortik ateratzen ahal dugu independiente izatearen arrazoia. Independentzia horixe saldu zien kapitalismoak Frantzia eta Espainiari, herriaren aurka, tratu maltzur baten bidez.
Munduko hainbat naziok geografian nahiz arrazan finkatzen dute beren naziotasuna; geurea, guk, hizkuntza finkatzen eta oinarritzen dugu. EUSKAL HERRIA = EUSKARA + DUN HERRIA.
Euskaraz ez egiteko atxakiak
Baina, ba dirudi, gaur egun guzti hontaz ahazten ari garela. Independentzia eta sozialismoa, e. a., ari gara eskatzen; baina, guzti horien azpian dagoen funtsaz ahazten ari gara, bazterrera uzten ari gara. Euskara halegia.
Bilera eta batzarretarako alternatiba bezala, gaur egungo egoeraren aurrean, hauxe proposatuko genuke: aldi bereko itzulpen ekipoa gestionatzen hastea, eta bienbitartean haria euskaraz eraman dadila beti, erdaraz behar diren laburpenak eginez.
Honenbeste sakrifizio egin duen herri hau ez ote, bada, gai eta gauza euskara ikasteko adina esfortzu egiteko?
Egia esan, zailagoa da gaur egun euskaldun izaten frankismoaren garaian baino. Debekaturik zegoen orduan euskara, eta erreakziozko postura errazagoa zen orduan. Gaur libre utzi digute euskara; baina mediorik eman gabe lantzeko; Norberak bilatu behar bideak. Baina, ba dakigu hizkuntza guztien zoria zein den hitzegiten ez direnean: galdu egiten direla ezinbestean. Hortatik dator gure eskabidea: euskarak derrigorrezkoa, hau da, obligaziozkoa behar du izan, eta maila guztietan, Euskal Herrian bizitzeko, aireak bezalatsu, ezinbestekoa behar du izan euskarak. Hortarako ez dira aski erreibindikazioak, ez dekretuak; derrigortasun horrek hauxe esan nahi luke: euskararik gabe ez legokeela ez lanik, ez jolasik, ez zerbitzurik bilatzerik.
Ez dakigula gerta Irlandari gertatua. Orain 60 urte lortu zuen independentzia; bere hizkuntza, ordea, galduz doa.
Jende askok esango du bere baitan: hortan, independentzia lorturik halegia, bageunde!
Baina, orain arduratu ezen, nork agintzen dit niri independentzia lortuz gero, euskara berreskuratuko dugunik? Eta, gorago esan bezala, euskararik gabe agur Euskal Herria.
Zenbait jendek, ordea, ba daki euskara, eta ba dirudi, ez doakiola ezer ere arazo honetan; bera euskaldun dela, eta arazo hori ez dakitenena dela. Esan behar da, aitzitik, arazoa ez dela euskararik ez dakitenena bakarrik. Euskara nola edo hala bakarrik mintzatzen dugunona ere ba da. Izan ere, euskara familian edo herrian ikasi genuenok pentsatzen dugu ba dakigula nahikoa, eta ez dugula besteren beharrik. Bien bitartean, ez gara gauza artikulutxo bat irakurtzeko, ez eta ohartxo bat euskaraz txukun idazteko. Eta irakurtzeko erreztasunik ez dugulako eta idazten ez dakigulako, erdarara jotzen dugu.
Guztiok dakigu hutsune horren sustraia non dagoen; euskaraz eskolatuak ez izatean; erdaraz ikasi genuen irakurtzen eta idazten. Hitz batean, hizkuntz kolonialismo baten fruitu gara. Hizkuntza arrotzetan eskolatuak gara, eta geure hizkuntzan analfabeto huts gara.
Baina, berriro esan behar da: hori guztia aitortuz eta oihukatuz ezer gutxi aurreratzen dugu. Ezin konforma gaitezke "aitortza" horiekin; logika apurrik baldin badugu bederen.
Hizkuntz kolonialismo baten fruitu gara
Izan ere, beste arlo askotan, esaterako, ideologi edo sozio-ekonomi-politika sistemari buruz ez dugu modu berean jokatzen. Ez gara konformatzen gure lantokietako explotazio sistema, aginte politikoaren indarkeria, kontsumo gizartearen engainua, e. a. kapitalista sistemaren fruitu direla aitortzearekin borrokatzea eta egoera aldatzea bilatzen dugu.
Hizkuntzaren arloan, berriz, gure egoera hizkuntz kolonialismoaren ondorio bat dela esatearekin, berealdiko aurkikunde bat egin bagenu bezala, nere hartan gelditzen gara, eta kolonizatzaileen hizkuntza erabiltzen dugu: espainola nahiz frantsesa. Eta hor dago kakoa. Hor dago gure okerra.
Izan ere, hizkuntz kolonialismo baten fruitu garela jabetzen garen une beretik kolonialismo horren menpetik askatzen ahalegindu beharko genuke, geure hizkuntzaren ezagupidea sakonduz eta landuz, kolonialismo hori borrokatuz eta geure ingurukoak kolonialismo horretatik askatzen saiatuz.
Eta hizkuntz kolonialismoa borrokatzeko, edozein eratako kolonialismoa bezalaxe, ez dago bide bat besterik: kolonizatuen konzientzia esnatuz, kolonizatua dagoen herriko balioak indartu eta berbiztu.
Bestela, beste engainu batetan erortzeko arriskua dago! Horixe: kolonialismoaren salaketa egin, iraultzaren beharra aitortu eta, berriro ere, kolonialismoaren sareetan bizi. Eta negargarriagoa dena, kolonialismoari jokoa egin; kolonizatzaileen hizkuntzaz baliatu beharrean gertatzen garen aitzakiarekin, beraren hizkuntza kontsolidatzen eta indartzen ibili.
Eta horra! Kolonialismoaren ziklo maltzurretik askatu ezinean aurkitzen gara.
Hona bada. Hizkuntz kolonialismoaren sare maltzur horietatik libratzeko bide bakarra, zera dugu: geure hizkuntza erabiltzea hizketan, idaztean, irakurtzean; geure hizkuntza, euskara, erabili nonahi eta beti etxean, kalean, lantokian, jolasean, kiroletan...
Bestalde, euskara erabil erazi Administralgoan, Eskolan, Komunikabideetan, Zerbitzu publiko eta pribatu guztietan.
Horrela bakarrik hautsi ahal izango ditugu kolonialismoaren katemaila maltzur horik.
Horretarako, ordea, lehen ikasterik izan ez genuena orain ikasi behar. Euskararik ez dakienak ikasten hasi behar, eta hitzegiten bakarrik dakienak irakurtzen eta idazten ikasi behar.
Kolonialismoa borrokatzeko beste biderik ez dago.
Goiherriko euskal eskola
Euskal Herria
Injinadoreak eta Euskal Herria
Oso ongi inpresionaturik utzi gaitu "El ingeniero hoy" izenpean Bizkaiko eta Araba, Gipuzkoa eta Nafarroako industri injinadoreen elkargo ofizialek argitara eman duten liburuak. Egilea Talde izeneko Euskal Estudio Elkartea izan da.
Horrietan zehar injinadoreei buruzko azterketa sakona egiten da. Horretarako Euskal Herrian dauden 3.026 injinadoreetarik 917ri inkesta bat bidali zaie. Hauetariko 426k erantzun dute. Inkestaren erantzunetan finkatuz hainbeste puntu aztertzen dira: injinadoreen egoera profesionala, egoera sozio-ekonomikoa, lanean hartzen dituzten jarrerak, eta abar.
Beste zenbait eritzi eta jarrera ere aztertzen dira, hala nola erlijioari, heziketari eta emakumearen problematikari buruzkoa. Dena den, nik neuk bi puntu bitxi aipatu nahi nituzke: Zentrale nuklearren aurreko jarrera eta Euskal Herriari buruzkoa.
Zentrale nuklearrei buruz galdera hau egiten zaie, gutti gorabehera: Ados al zaude Espainian eta Euskal Herrian bereziki zentrale nuklearrak eraikitzeko eramaten ari den politikaz? Erantzunak honela banatzen dira ehuneko bestetan:
Erabat ados 12 %
Nahiko ados 31 %
Berdin dit 4 %
Ez diot ongiegi erizten 27 %
Erabat aurka 26 %
Liburuaren egileek ateratzen dituzten ondorioen artean, arazo hau ideologikoagoa dela zientifikoa baino diote.
Zer deritzote injinadoreak Euskal Herriari (bertan, erdaraz baitago, País Vasco diote). Oso interesgarri ikusten ditudanez, osorik kopiatuko ditut bi koadro.
a) Euskal barrutia zein den.
Promozioak
Orotara 1940 1941-1950 1951-1960 1961-1970 1970
Hiru probintzia 20 58 29 34 20 11
Lau probintzia 26 - 36 20 25 30
Zazpi probintzia 51 25 21 42 53 51
Ez dute erantzuten 3 17 14 4 2 1
b) Oinharrizko alternatibak
Promozioak
Orotara 1940 1941-1950 1951-1960 1961-1970 1970
Erregionalismoa 34 50 53 34 34 29
Autonomia 16 8 23 18 14 17
Burujabegoa 50 42 23 48 51 54
Datu guztiak ehuneko bestetan (%-tan) daude.
Gauzak horrela, ez da harritzekoa liburuaren azalean Euskal Herri zazpikoitzaren irudia ikustea.
Ez ote dira interesgarri? Ba, hauk eta beste datu asko bildu dira lan horretan. Zorionak lanaren egite eta bultzatzaileei, eta ea bestelako batzu ere antzerako lanak egitera animatzen diren!
Ramon Garai
Nork ulertzeko?
Mundu guztia hor zehar euskara erraza eta oinarrizkoa oihuka eskatzen ari zaigunean, ez dut uste DEIAk (78/9/26) ekarri zuen artikulu hau hain barkagarri denik. Gazteon euskara artifiziala eta laborategiko baldin bada, zenbaitzuk diotenez, zer izen emango diogu horkoari, Saiaketategiango santapuretan sortua edo? Baina zer egingo diogu, puristak gurean, perretxiko biltzaileak bezain ugariak dira. Gaixotasun kronikoa gurea!
Saiaketategiango ernalketa
Bidutziak sor ditezke santapuretan
Gaiaz arduratzen diren zientzia-gizon txilearrak diotenez, santapurango ernalketak haur bidutziak sortarazi ditzake. Ernaltze-modu horren saiaketak Txilek egin izan dira, animaliekin. Claudio Barros buru debeko Unibertsitate Katolikoaren Saiaketategian.
Esan sutenez, animalien arrauztoak santapuran askotan ernarazi dituzte, eta ez dute behin ere biduztasun-zantzurik aurkitu. Barros jaunak gaineratu zuenez. Inglaterrako Steptoe eta Edwards-ek baino ez dituzte saiaketa hoiek gizakietan egin, eta egin dituzten 70etan ere ez dute kromosoma-mailako aldaketarik somatu.
Raul Fernandez Donosok eta beste jakintsu batzuek diotenez, ordea, ba da hoietan ondare-biduztasunen arriskurik. Ernalketa ohizko bideetatik gertatzen denean, ba da berezko hautakuntza bat, eta hazi-izpi eta arrauzko ahulak ernalketa baino lehen hiltzen dira, eta orobat ernaldu ondoren biduztasunen bat dakarketen arrauzkotoak ere, baina santapurangoetan ez da horrelako berezko hautapenik gertatzen. Ba da, gainera, eskuartean erabiltzean ernalgaiak aldatu ditezeneko arriskurik ere.
Fernando Valenzuela Erazoren iritziz, legeak, etikazko balioen zaintzaile izatea dagokionez, ez ditu ernalketa-bide hoiek onartuko. Armando Roa sikiatraren ustez, horrelakoetan behar bezalako sikologiazko girorik ez dago, eta aurrez pentsatu ezineko ondorioak ekar ditzakete.
Raul Fernandez biologilariak ez zuen hortan arrisku haundirik dagoenik uste, eta Maria Anjelika Montenegroren aburuz, berriz, emakume antzuentzako aterapide bat izan ditezke.
Leng irakaslearen Zientzia-Akademian egindako mahai-inguruko balean azaldu ziren esandako iritzi hoiek.
"Gorriak berriz baletoz?" (Brejnev-en istorioak)
Brejnev-ek, seme zintzoa izaki, amari bere karrera politikoaren arrakasta azaldu nahi izan omen zion. Eta, asmo horretan, Ukraniako Dnieprodzerjinsk herrixkatik etorrerazi omen zuen eta bere apartamentu zapal, dotorea ikustera eraman.
Iritsi, sartu, semea dena erakutsi beharrez, apainduriatik apainduriara, etxe guztia korritu, eta amak hitzik ez, ixilik... Ixilik ez ezik, hasarratxo ere... asperturik edo. Orduan Brejnev-ek heldu dio telefonoari, Kremlim-era deitu eta bere ZIL, auto apaina, ekartzeko agintzen die. Hartu ama eta Ousovo-ko bere DATCHA, txalet ederrera darama. DATCHA horretan bizi izanak ziren URSS-eko handikiak: Stalin eta Khrouchtchev. Dena ikusterazten dio amari, lorategi guztiz loratsuak erakusten dizkio, baina ama ixilik, hitzik gabe...
Brejnev kezkatzen, larritzen da, ba doa, bere helikoptero pertsonala eskatzen du eta bertan ama harturik, hestu eta presa, zuzenki Zadidoro-ko bere ehizategira abiatzen da. Heldu eta berehala oturuntz gelan sarrerazten du, tximiniaren handia miresterazten dio, fusilak, hango apainduria, edertasun eta luxo guztia agertzen dizkio... Ez alferrik! Ama ixilik, hitzik gabe. Hori ikusiz, ezin du etsi seme zintzoak, kezka barrenean, harra bihotzean, eta galdetzen dio amari: — "Ama, esaidazu, zer pentsatzen duzu honetaz?" Amak zalantza, baina azkenean ausartuz ihardesten dio: — "Alafede! Oso ederra da hau dena, Leonid... Baina gorriak berriz baletoz?"
Hedrick Smith: "LES RUSSES" (Ed. Pierre Belfond, 1976) liburutik hartua.
A. E.
Euskaltzaindia Konstituzioaren kontra
Irailaren 29an, Euskaltzaindiak Donostian egindako bileran, Xabier Kintana euskaltzain laguntzaileak, Espainiako Konstituzio honek euskararekin darabilen bereizkeria nabaria salatu zuen Akademiari, horri buruz, protestako agiri bat egiteko komenientzia azalduz. Eskari hori bilerako guztiek onartu zuten, horren kariaz ondoko hau idatziz. Protesta hori Madrileko Gobernuari, Euskal Kontseilu Nagusiari, lau diputazioei eta komunikabideei bidali zaie.
"Euskaltzaindiak,573/ 1976 erret dekretuaz, Juan Carlos I Errege jaunak beste betebehar batzuren artean, hizkuntzaren erabilera bultza eta beraren eskubideak zain ditzan, onartuak, zera uste du, orain eztabaidatzen ari den konstituzio-projektuaren 3. artikulua, gaztelania ez diren beste hizkuntza nazionalak bereizkeriaz darabiltzana, jendaurrean salatzeko behar morala duela.
Akademia honek, arazo honetaz inork galdetua izan ez denak, goian aipaturiko artikulua, gainera, Espainiako Estatuak sinaturiko Genevako Giza Eskubideen Agiriaren letra eta izpirituarekin bat ez datorrela gogorazi nahi du.
Horrela ba, artikulu horren oraingo textua gure hizkuntzak orain arte Historian zehar pairatu duen baztertze-politikaren segida dela uste dugu, hura Espainiako oinarri-Legean horrela kontsakratuz".
Donostian, 1978.eko Irailaren 29an
Alderdi Eguna eta Madrileko egunkariak
Lerro hauk idazten dituena ez da EAJ alderdikoa; baina hala ere oraingo honetan bere aldeko iruzkin bat eginen dut. Madrilen Euskal Herria zer den ez dakitela, guztiok dakigun gauza bat da. Eta hemen bertako agintarien gustuko ez den zerbait gertatzen denean, erdi zoraturik geratzen dira. Eta egunkari madrildar guztiak gogorki mintzatzen dira euskaldunen kontra, bai eskuinekoak eta bai ezkerrekoak.
Lehen Aberri Egunarekin gertatu zen. Manifestazio izugarriak ikusiz, gerra periodistikoa egin zuten. Eta militar batzuren kaskoak ongi berotu zituzten. Ezin ahal izan zuten sufritu, Aberriaren alde hainbeste jende bateraturik ikustea.
Orain alderdi konkretu baten aurka ari dira. EAJ-k arrakasta handiz ospatu zuen bere Alderdiaren Eguna. Diotenez ehun eta hogei mila pertsona edo bildu ziren Olarizun. Eta Madrilen beldurtu egin dira. Eta zoro bezala, prentsa-kanpaina bat antolatu dute EAJ-ren kontra, eta bide batez —nola ez— Euskal Herri osoaren kontra.
Ene ustez, EAJ-ri ezer aitortu behar bazaio, horrelako lekuetan jendea biltzeko duen indarra da. Agian, UCD-koek, PSOE-koek eta beste askok horren enbidia dute. Baina, prentsa-kanpainan era guztietako abertzaleen kontra jokatu da.
Zuek zer uste duzue? Kanpaina hau kasualitatez gertatu dela?
R.G.
PNV-k baietza Konstituzioaren bigarren artikuluari
"La indisoluble unidad de la nación española, patria común e indivisible de todos los españoles, y reconoce y garantiza el derecho a la autonomía de las nacionalidades y regiones que la integran y la solidaridad entre todas ellas" delako textua EAJk onartu egin du. Pauso hau emateko ez dago dudarik, arrazoi politiko oso gogorrak egon behar direla. Eta hastapen kontuetan ez pentsa. Sabinoren "Euzkotarren aberria Euzkadi da" delakoa, kontradizio ikaragarrian sartu dute.
70.000 kg. tomate usteltzen ari Nafarroako Erriberan
Hala gertatzen da. Honela zuzendu nahi zenbait komisiotako ordezkariak Bilbora "Mercabilbao"ra etorri dira, orain gutti. Baina Mercabilbaoko monopolistek atzerriko tomatea erostea nahiago dute, etxekoa usteltzen den bitartean. Oso kapitalista, oso estatista, oso espainola, oso logikoa. Gure asmoak berriz burgesak ote diren pentsatzen dut nik inuzenteki. Eros itzazu lehenengoz Euskal Herriko produktuak. Bilboko kaleetan laster salgai.
Lluis Companys - Luis Iriondo: euskaldun bat Generalitat-eko Lehendakari
Irailaren erdi aldera hasiko dira "COMPANYS, PROCES A CATALUNYA" filmagintza lanak. Eta hasi ere Ferran Llagostera, Antoni Freixas eta Josep M. Forn-en gai baten arauez eta azkenengo bion gidoi bati lotuz hasiko. Filmagintza J. A. Perez Giner-en esku joango da eta Josep M. Forn-en zuzendaritzapean.
Duela urte bete pasa Llanterna Films-ek (Antoni Freixas) hasitako lanaren projektua guttienez ere hiru produktorak elkar lanean burutuko dute (Llanterna Films - ProZesa - P. C. Teide). Eta une honetan Frantziako beste erakundeekin elkar lan bideak egiten dihardue.
Estudio barruko filmagintzak Bartzelonan egingo dira eta berezko kanpo-barrukoak Frantzia eta Espainian.
Filmaren argumentua Euskadi eta Catalunyako Gobernuburu Jose Antonio Aguirre eta Lluis Companys herbesteratzeaz hasten da, geroago Companys-en hatzemate, afusilaketaren prozesuan murgilduz, lehengo zenbait gertakari ere berritzen delarik.
Filme honetako protagonista, lehendakari erahilaren antz haundiko den Luis Iriondo aktore euskalduna izango da, izen haundiko beste artista zenbaitekin lantaldea osatuz.
Errenteriako gestorearen izenean: pastelak Goardia Zibilari
Bide onetik jakin dugunez, Errenteriako udal gestoreak pastelak bidali dizkie Goardia Zibilei, herriko jaiak direla eta. Herrian marginaturik daudelako omen eta integratzen hasteko.
Zorionak ideia eduki dutenei eta dirua ipini dutenei! Horrela ez dute premiarik izango, leihoak apurtuz pastelak jateko.
Eta gehiegi ez bada, mesede bat eskatuko diet: San Martinak direnean, guztion izenean "Gateau Basque" biribil bat bidal iezaiozue Martin Villa-ri. Beraren santua da eta oso pozik jarriko da. Azken batez, zer gauza hoberik umeen irribarrea baino!
R. G.
Monreal eta Giscard D'Estaing
Giscard D'Estaing-ek, Monreal euskal senadoreak iparraldekoentzat "nazionalitatea" eskatu zenetik ordubetera Suarez-i telefonatu egin zion. Ez eskerrik eskaintzeko, jakina, baizik eta "ideia bitxi" hori lehenbailehen burutik kentzeko. Nahiz eta Suarezen erantzuna ez jakin, buru dezakegu nolako erantzuna izan zuen.
Irakurria nonbait
HERRIA dibisatik hartuta
Baserritarren ezpainek sortu eta moldatu dute euskara: Ezin onhar daiteke euskara batuaren izenean ere mespretxa dadin haien mintzaira bizi jatorra. P. L.
Eta dibisa hori ez bada euskara batua zer da ba euskara batua?
Euskaldunak
Au Pays Basque, tout est à vendre, et à bon marché; on brade. On vend les produits "touristiques": gasna, rosé, chingar, taloa, chahakoua, loukinka, chichon (sic), etc... Regardez les affiches autor de vous. On vend les corsaires, les pirates, les contrebandiers. On vend les fermes, les cols de chasse. On vend la plage aux promoteurs. On vend saisonnièrement et à bon marché nos jeunes aux exploiteurs. On vend les usines. On vend la Roseraie d'Ilbarritz. Ainsi, alors que les syndicats sont encore à mobiliser pour défendre cet établissement, la publicité de sa vente —comme l'atteste le document ci-joint— est annoncé dans la revue "Liaisons sociales" numéro 7.808 en date du 11 juillet dernier.
Nazioartekoa
Sozialismo iraultzailea. Bizitzaren ikuspegi alai eta hiltzailea
Aspaldian, gure planeta urdinaren banaketa sinatu zenez geroztik, mundua salbuespen guttirekin, Cuba kasu, bi bloketan eta bi ekonomi kontzepzio ez berdinetan erdibiturik agertzen zaigu. Batetik bestera, superpotentzien baimenik gabe saltatzeak, suizida ez bada agian, odola dakar beti; askotan oso antzuak izaten dira gatazkak, are gehiago ureztatzeko odolik erabiltzen ez dela kontsideratzen bada. Txarrena, itxaropen gabekoa, itxaropena gure fusilen puntetan oinarritzen bada behintzat.
Zer da Pertsiako SHAH?
Izatez monarka absolutua da. 25 urtetik hona, Amerikanoen laguntza baldintzagabea duelarik Iran gobernatzen du bere gisa, SAVAK polizia politikoan oinarrituz. Hiru hizkuntza dakitza. Ingeles, frantses eta iraniera; nahiz eta azken hau bertako hizkuntza izan, Shah-ek gaizki eta zailtasunez egiten du. Shah-ek eta kutunek, eremuak eta aberastasunak atzerritarrei saltzen dizkieten artean, herria gatazkaren bideari jarraituko zaio, zapalkuntzaz, exilioaz, hilketaz bultzatuta. 1953ko abuztuaren 18an tronutik jaurtia eta Erromara ihes egina da. Estatu Batuen interbentzio harmatu zuzenari esker iraultza zapaltzen da. Iraultzaileak, lepo eginda urkatu eta tronuan jesartzen dira berriro inperatoreak. Hemendik aurrera, ingelesek eta frantsesek galtzen dute zenbait mozkin eta botere eta... Pertsiako inperatore dirdiratsua, erregeen erregea, amerikanoen zakur jatorra bilakatzen da osoz.
Orduko denboretan zenbait oposizio indar lagatzen bazen, orain, jabe berri demokratikoekin, oposiziokoak, harmadun ala harmagabe, publikoki, agerian, Teheran-eko plaza eta enparantzetan, prestaera eta espantu guztiekin, dindilizka, buruz behera, musulmanen usadiora urkatuko dira, erdi-haroan dagoen herri bati dagokion bezala.
Pertsiako inperatorearen karakteristika nagusirik nabarmenena berau, espantu eta prestaera gorpuzten da edonon.
Espantu eta prestaera dago Sorayaren ezteietan. Mundu guztiko pentsakera erromantikoen goseak bete ziren egun hartan, behin bateko printzearen historioaz amets egiten zuten horik oroituko dira hortaz. Hain handia atera zitzaien zeremonia, ezen Soraya semerik ez zuelako baztertuko duenean ere, beste hainbeste eginen duela geroago, planetako errege eta lehendakari, ministro eta kardinalek parte hartuz. Eta ohi den legez, erregeen erregearen erregalua erreginari "Itsasoko argia", 186 kilate, 475 diamantezko harriez osatua; urregorrizko janzkia, munduko hegal guztietako harri bitxiez josia, 300 milioitako erregina bat, herria aldamenean arkakusoz eta gaixotasunez jana duelarik ere.
IMPERATORearen hamaika arrazoi horik
Shah-ren deklarapen berri batzuren arauera mendebaldeko naziook, komunismo internazionalaren kontrako burrukaz interesaturik ba daude, biziki defendatu behar lukete bere gobernamendua. Hitzez hitz, honela dio Shah-ek: "Europa eta Iran artean dagoen menpekotasunaz begiak hitxita ere, konturatuko dira europearrak. Hidrokarburuen gordetzaileak garelako eta berauei ehuneko 70ean Europa loturik zaielako, Japonia ehuneko 80ean eta Estatu Batuak ehuneko 50ean daudelako, status quo aldatuko balitz, denak hilik geratuko zinatekete, tiro bat inon ere bota gabe."
Horrexegatik hil dezake inperatoreak esker zein eskuin aldetik. Honegatik bereziki, prentsa agentziek albisteak desitxuratzen dituzte ahal duten neurrian. Kontu hau zaharra dela diote; azken batez, erlijio eta eskuindar atzeratu batzuren arazotzat presentatu nahi dute.
Irail honen bigarren astean, Teheraneko edozein plaza ingurutan elkarte europeo eta amerikanoen jauregietako adreiluak soilik eskuetan zituztelarik, 250 pertsona afusilatu zituzten militarrek kainokadaz, Txinako ministrariaren Hua-Kuo-Feng, laguntza azpimarkatzeko bere bisita diplomatikoa bat batean luzatuz.
Azken batez, hau guztiau, Txinako esaera zahar eta jakintsu bati lotzen zaio ondorioz: "Ez bota adreilurik, USA, Europa, Japonia eta Txinak ipini dituzten tankeen kontra". Baina komunismo internazional delako hori gehienetan eta Iranen bereziki basamortuko kukuaren kantua bezala izaten da. Nazioarteko komunismo hori, Nikaraguan bezala, defentsari gabeko herri pobre eta goseti batetan mamitzen da, non nazioarteko komunismoaren trikimailu guztiak urtu egiten baitira.
Europako masa koipetsu eta totoloen arduragabetasun itzelean gure telebista eta irratien albisteetan, munduko istorio edo historia hauk errepikatzen dira egunero, soinu bakar batez abestuta, laburra eta gezurtia, Iranen edo eta Nikaraguan asesinatzen duten berberoiek kontrolduta, gu usteltasun neurtuaren irensleak izanki.
Dominatzaileen taktika berria: Demokrazia salbatzaileak
Aspalditxoan, ni neu Londresen ingeles estudiatzen ari nintzela, Iraneko estudiante dirudun batzu ezagutu nituen. Norberak, banan bana, bere herriari buruz mintzatu behar zuen ia eskola guztietan. Han jabetu nintzen, Shah-ren egite handiez. Teheraneko autobideak, azpiegiturak, supermerkatuak, luxuzko etxeak, petrolio industria eta errefinategiak: teknika ultramoderno guztien lekua iruditu zitzaidan Iran. Horien ondoan gure labegarai zaharrak ipiniz gero! pentsatzen nuen askotan. Sekula, ez zuten miseria gorririk edo afusilatzerik aipatu, gartzelak eta sarraskiak ez ziren inondik agertzen, horrexegatik gure marxismo unibertsitarioak arazoak itxuraz handiagotzera bultzatzen gindutela pentsatzen hasi nintzen.
Gaur ostera, USAko lehendakariak berak, Iraneko 30.000 kontseilari amerikarren buruak, Sovietar Batasunarekin 1.000 kilometroz gaindi mugak gordetzen dituen honek, ez du ez Nikaraguan ez Iraneko asuntuetan parterik hartuko, Shah-ren hamaika arrazoi horik biguntzeko ahaleginak egiten dituen bitartean.
Taktika berria zera da: Nikaraguan, Iranen, Guatemalan eta beste toki askotan sui generisko demokraziak plazaratzea. Emakume errerik ikustea, zakurrak hildakoen muinak eta tripak nola jaten dituzten ikustea ez baitzaio komeni mendebalde honi. Espainian eta Portugalen egin zutena egiten saiatuko dira bertan ere. Baina egia esan, ez dio hontaz laguntzen asko ez espazioak ez denborak. Hala ere hori dateke beren azken menderatze-arnasa, ez baitute beste soluziobiderik gaur egun ikusten.
Sovietar Batasuna itsu geratuko da; bitartean, gobernamenduen ate herstuak zabalduko dituzte, ahots eta zenbait garrasiminak entzuten permitituz. Dena den, herriak ez du barkatuko eta zikloa betetzen hasiko da berriro. CIAk inperatorea hiltzen badu ere, loteriaren esperantza bakarra geratzen zaie dominatzailei, zeren bizitzaren ikuspegi alai eta hiltzaileak loteriak baino oinarri sakonagoak baititu.
T. Trifol
Elkar ikuska
Bergaran, Euskaltzaindiaren Biltzarrean, topatu genuen Federiko KRUTWIG. Krutwig-ez zer esan, ordea? Aipatu, maiz asko aipatzen badugu ere, aitortu beharrean aurkitzen gara ezer gutxi ezagutzen dugula. Eta horrelako gizonek badute zer esanik Euskal Herrian. Horregatik, hain zuzen, zer esana duelako, ezer gutxi ezagutzen dugulako, pentsatu genuen ANAITASUNArako elkarrizketa bat eskatzea.
Ezina gertatu zen, ordea. Eta elkarrizketa behar zuena elkarridazketa bilakatu zen. Galderak elkarrizketarako, kasetarekin grabatzeko, prestaturik zeuden eta zeuden bezala igorri genizkion erantzun zitzan. Berak ere, agindu bezala, erantzunak idatziz bidali zizkigun, eta guk, bai GALDERAK eta berdin ERANTZUNAK bere hortan publikatzen ditugu.
Badu besterik Federikok, beste zer esanik. Ez zioten alferrik BAULA deitzen! Elkarrizketa bat ez, liburu bat baino gehiago beharko litzateke, agian.
Anaitasuna, 1.— Federiko, atzerrian hainbat urte igaro ondoren, Euskal Herrira itzuli berria zara. Etorri berri honetan, galdera bat egin nahi dizuegu elkarrizketari ekitean: Nola aurkitu duzu Euskal Herria? Zein inpresio sortu dizu? Aldaketa handia somatu al duzu alde egin zenuenetik?
1.— Neuk neure orhoitzapenean dudan Euskalherria, orain ikhus dezakedana baino garbiagoa —hau da pozoinik gabeagoa— zen. Nire aburuz hiririk asko handitu da, dudarik gabe behar zen baino gehiago.
A., 2.— Nahiz zeharo baztertua egon komunikabide ofizial eta ez-ofizialetatik, "VASCONIA" zure lana dela-ta, aski ezaguna zinen euskaldunen artean. Nahiko mitiko izan zara gure artean, begi oneko mitoa batzuentzat, ez hain onekoa —adar okerraren mitoa—, beste askorentzat. Zer harrera egin dizu jendeak? Zer somatu duzu beraiengan zu lehen aldiz ikusi zaituztenean?
2.— Orain-arte ez dut jenterik asko ikhusi. Ez dut euskalzaleak baizik ikhusi... Hortakotz ez dakit zein izanen den bertzeen harrera. Euskalzaleena gehienetan ona izan da.
A., 3.— Urte asko igaro dituzu atzerrian. Atzerrian zeundela idatzi dituzu hainbat lan, izan dituzu hainbat harreman, ibili zara hainbat lekutan... Dudarik ez, ba duzu zure ibilaldi luze horretan liburu trinko bat idazteko hainbat esperientzia. Hara: Nondik nora ibili zara? Zer harreman izan duzu euskalkide, herrikide, herbestekide, borrokakide eta beste hainbat jenderekin? Zertan aritu zara hainbat urtetan? Zeintzu lan dituzu aipagarrienak?
3.— Hogei ta sei urthe kanpoan egona naiz: gora-behera: 3 urthe Parisen, geroz 6 urthe Alemanian. Berriro itzuli nintzen Euskalherrirat, eta 3 urthe Biarritzen bizi izan naiz. Frantziako Gubernu "demokratikoak" ohildu ninduenean Belgiarat joan nintzen eta hemen orain-arte domiziliaturik egon naiz. Bainan bitartean hirur-ezpa-laur urthe Erroman egon naiz, geroz zazpi hilabethe Algerian, zortzi hilabethe Aosta-ko Haranean (Harpetarroan) eta berriro Belgikan.
— Lehen urthe hoietan frantsesez roman izeneztatzen den literatur obra luze bat izkiriatzen ari naiz.
A., 4.— Zu hemen ikustean, Federiko, galdera bat sortzen zaigu: Zer asmorekin etorri zara? Geratzeko asmotan?
4.— Dudarik gabe hemen geratzeko asmoaz ethorri naiz... bainan hunen egiteko zeintzu diren nitzako possibilitateak ikhertu behar dut, ezen gauza bauza bat da nahiz, eta bertze gauza bat, nire gurari hunen bethetzekotz behar diren kondizione oikonomikoak.
A., 5.— Herriratzean, ordea, Bergaran azaldu zara, eta ba dirudi zure etorrerak ba duela zer ikusirik, Euskaltzaindiaren Biltzarrarekin. Egia al da hori? Zer ikusi duzu Biltzarre horretan? Nola iruditu zaizu? Zer iritzi duzu?
— Denok dakigu zeu zarela euskaltzain zaharrenetakoa, ez adinez, bainan bai postuz. Bestalde zure herbesteratzeak ba du zer ikusirik euskaltzaindiarekin eta Villasanterekin ere: Noiz izendatu zintuzten euskaltzain? Nolaz? Nola zegoen orduan Euskaltzaindia? (zer jende, giroa, lanak...). Garai hartako Euskaltzainditik oraingora zein diferentzia somatu duzu?
— Zuk zeuk sartu zenuen Villasante Euskaltzaindian: Zein kriterioz baliatu zinen Villasanteren sarrera eskatzeko eta bultzatzeko? Beste zer jende sarrerazi zenuen (zer asmotan)?
— Zure ihesak ba zuen Viilasanteren sarrerakin zer ikusia. Nola gertatu zen hura? Zure ustez, Federiko, posible ote gaurregun halako hitzaldi eman ondoren, halakoak bota ondoren, etxean lasai geratzea?
5.— Ez naiz ethorri expreski Bergarako Biltzarrea egun hauetan egiten zelakotz. Kasualitate hutsa da. Halaere Biltzarrea antolatzen bait zen, horra joaiteko asmoa bethi eduki dut.
Biltzarre huntan euskararen izkiriatu batasunaren eratzeko behar den lehen basia, punktu askotan egiten zela ikhus nezakean. Behar bada, ba dakizu, ni neu bethi laburdara klassikoaren alde egon naizena; bai eta orain ere hunela uste dut. Bainan bethi pentsatu ukhan dut, hizkuntza baten izkiriatu batasuna mailaka ta pausuka egiten zela. Hunela bada, duela hogeita zortzi edo gehiaso, hemendik ihes egin baino lehen Akademian ere euskararen izkiriatu batasunerat heltzeko egin behar ziren urrhatsak proposatu nituen. Neuk bethi izkiriatu batasunari buruz izan naiz, zeren-eta nire aburuz mintzatu euskal hizkalkiak, batez ere herrietan bizirik gorde behar direla pentsatu ukhan bait dut. Hortakotz orduan proposatu nuen: a) ezen euskalki guztietan laburdara klassikoan erabilten diren hatxe guztiak izkiriatu behar direla; b) ezen geroagoz iratzi hizkalkietan ere geroago ta gehiago laburdarazko formak onhartu behar zirela, eta c) ezen azken-helburua bezala laburdara klassikoa izkiriatu hizkuntza bezala euskaldun guztientzat onhartu behar zela. Beraz Akademiak orain proposatzen duen "batuara", azken helburu horren ardiestekotz urrhats handi bat da. Akademiak aholkuak eman behar ditu, Euskalzaindia hizkuntza batuaren eratzekotz sorthu bait zen. Beraz Bergaran lan eta urrhats handiak egin dituzte zentzu huntan.
Berhain, nire aburuz hizkuntza batuak ez dira eratzen mintzatu dialektuen basiaz, baizik-eta mendez-mende irazle onenek aphailatu ta egokitu duten izkiriatu hizkuntzaren bidez, Dudarik gabe iratzi hizkuntza batu guztiak, beren sorthegunean bethi dialektu bat izan dira, bainan geroagoz izkiriatu hizkuntza guztiek mintzatu dialektuen eretzean bethi nolabaiteko askatasuna lortzen dute. Goethek erraiten zuen bezala, literatur hizkuntza batetan irazle genialek beren hizkuntzari dakharten genialitatea ta izpiritua emaiten derauzkiote. Hunela espainol izkiriatzaileek espainarari beren izpiritua eman deraukote, eta aleman irazle onek alemanara. Hunelako aberastasuna ez da emaiten itzulpenen bidez ber hauien bidez kanpotar hizkuntza baten izpiritua ama-hizkuntzan sar-arazten bait da. Zoritxarrez euskararen literatur-historian itzulpenak nabusi dira, eta denpora berrietan batez ere espainaratikako itzulpenak. Hauien bidez euskararen izpirituaren espainakuntza euskaran sartzen da.
Batez ere euskaldunen españolkeria, orain kultur hitzen problematikaz agerten da, eta hunela euskal izkiriatzaile ta philologu batzuen españolkeria ta "kolonizatuen izpiritua" nabari zaizkigu. Euskaldunik asko kolonizatuen konplexuaz bethi kolonizatzaileen hizkuntza, bertze hizkuntza guztiak baino maitatzenago dute, eta orain euskarak onhartu behar dituen kultur hitzak nahi-ta-ez españaraz duten formaz ere, euskaran ikhusi nahi lituzkete. Beren perpausa justifikatzekotz bethi pseudo-argumenduak presentatzen dituzte, hauietan batez ere "erraztasuna"ren pseudo-logika. Euskaldun hauientzat, mundu guztian kolonizatu herri guztiekin gerthatzen den araura, kolonizatzaileen hizkuntzak importantzia handiena du, eta haren aurrean aho-zabalik, belhaunikotuta, admirazionez betherik dagotza. Eta nola euskal kolonizatu hauiek beren kulturtto osoa españararen bidez beretzakotu bait dute, halatan kolonizatzailearen hizkuntzari behar zaion errespetuaz emaiten deraukote, eta kolonizatzaileek beren hizkuntzaren bide kreatu dituzten kultur-hitzak, euskaran ere gaztelerazko formez izkiriatu, bai eta gazteleraren bidez phonetikoki onhartzen duten pseudo-euskararen pseudo-kultur-hitzak españolareren araura iratzi nahi lituzkete... eta Logika, Psykhologia, Philosophi, Geologi iratzi-beharrean Lojika, Sikoloji, filosofi, jeologi... eta ab. euskaraz izkiriatu nahi lukete. Ez dakite mundua osoan bi hizkuntza baizik kultur-universaleko hizkuntzak ez direla, hau da, bertze hizkuntza guztiak ama-hizkuntza bezala duten personek kultur-arazoetan ari izaitekotz, nahi-eta-ez bilingualak izan behar dutela. Bi hizkuntza hauk, angelara ta alemanara dira. Mundu osoan publikatzen den osotasunean: angelaraz% 35 eta alemanaraz % 17,5 publikatzen bait da... Bertze hizkuntzetan proporzioneak hunela dagotza: Errusiko hizkuntza guztiak %14, frantsesez % 7,3... eta euskal kolonizatuek hoinbertze maite duten españaraz ez da publikatzen %3 baizik... eta italaraz %2. Beraz arraztasuna ez dago españaraz bezala gauzak izkiriatzean, baizik-eta kultur-universaleko hizkuntzetan hitz hauk geroagoko praktikan ethorriko zaikun forman. Bainan nola gure kulturdunek beren españolizatu kultura españararen bidez eskoletan eta Universitate españoletan beretzakotu bait dute, halatan ere kolonizatuak bezala aho zabalik Españako kultur-gigantearen aurrean dagotza, eta euskaldunak bilingualak izan orde, trilingualak izan litezen nahi dute ad maiorem Hispaniae gloriam.
A., 6.— Bergarako Biltzarrea Batasuneranzko bidean egin da. Nola ikusten duzu hartu den Batasun bide hau? Zuk ba ote duzu beste proposamenik? Beste proposamenik izari arren, hartu den Batasun bidea hartu delarik, Lapurtera Klasikoa bazterturik geratu da egungo hizkuntza "standard" mailan. Onhartzen al duzu hori?
6.— Neuk lehen bezala laburdara klassikoz irazten dut. Orain arte Akademiak hizkuntza standard baten basia baizik ez du proposatu, eta bertzerik ere ez dezake egin. Standard-hizkuntzak nehoiz ere ez dira literatur hizkuntzak, literatur hizkuntzetan bethi hizkuntzako nivelen ugaritasuna dago. Hauien erkatzean philologuen bidez kretzean diren standard hizkuntzek ikhuspunktu literario huntan praubezia ezin-bertzea dute. Egiazko literatur hizkuntzak ez dituzte philologuek eta literatur kritikariek moldatzen, baizik eta zerbait erraiten duten eta zerbait erran aha dezaketen irazle onek. Zoritxarrez orain-arte euskal irazleek beren euskal lan originalez gutti erran dute, euskaren bidez munduari eman deraukoten mezua hoin ttipia izan da, non ia ia zero izan dela erran bait diteke.
Behar daba gauzak hunela bait dagotza, euskararen literatur historiak izkiriatu ditutenek, euskal obren kritika artistikoa egin-orde, ia kritika philologikoa baizik egin ez dute, eta literatur obra batetan agertzen den mezua, hau da zera, kritikatu ta komentatu-orde, bethi nola-delakoan eta kanpokeriaz ari izan dira. Bainan kontenuturik ez dagoenen, forma soila kritikatzea phantasma batetaz ari izaitea bezala da. Kritikariek zera ahanzten dutenetan, kontenuturik ez dagoela pentsatu behar dugu... eta hemendik behar bada, euskal literatur obrarik gehienak irakurtzeko egin behar den sakrifizio patriotikoa dathorkigu. Eta kontenuturik gabeko obra baten "nola" delakoa kritikatzen denean... phantasmei buruz mintzatzea bezalakoa da, kanpoko simpleskerietan eta jathorrismuen bilha ioaiten den kritika baizik ez da.
Beraz funtsean, euskararen literatur hizkuntza batuaren bidean Akademiak aholku onak eman ditu, bainan hauk soilik etapa bat baizik ez dira, egiazko batasuna valore handiko obra literarien bidez kreatzen da. Hauien erkatzean philologuen eta kritikarien lanak huntza bezalakoak dira, egiazko lanak zuhaitzak direlarik. Kritikarien lanek egiazko kreatzaileen lanak parasitatzen baizik ez dute egiten, eta hunela herri baten izpirituzko alhorrean bizkarroiak dira.
Literatur-hizkuntzek, eta batez ere gerozagoz heien basiaren gainean kreatzen diren koineak, ba dute bertze kharakteristika bat: prosa hizkuntzak dira. Halakotz euskararen literaturaren historian, XIX mendeko prosa ekhoizpena ikhertzen ba dugu, eta batez ere XX mendeko lehen erdian, euskal literaturan izpiritu bigote batetaz txotxolokeriak nabusi izan direla nabari zaiku. Zorionez "arbasoen santukeria" hau desagerten da, eta haren ordez egiazko literatur bat piskanaka sortzen ari da.
Nire aburuz Akademiak aholkatzen duen oraingo batuara, ez da izanen ethorkizuneko literatur euskaran hizkuntzazko nivel bai baizik, oso beharrezkoa zeren-eta oraiko euskal gizartearen bilhakatzearen exponente bat bait da. Batuara epokha huntako industrializatu hirien hizkuntzaren basia izanen dateke, eta hauk bezala, ezin-bertzez, gazpakoa izanen dateke... Hunelako hizkuntzari eretzean egiazko literatur hizkuntzak bethi hizkuntzazko nivelik asko ditu, eta edukazione baten symbola behar du izan. Hizkuntzazko nivel hauk asko dira: populu-hizkuntza, argota, hirietako hizkuntza, standard-hizkuntza, professioneen hizkuntzak, kulturdunen hizkuntza, snobb-mintzoara, paper-hizkuntza (autoritateekilako formak), eta a. Nivelen gabeko hizkuntza basic English bezalako standard hizkuntza gazpakoa dateke. Eta nivel hauietan guztietan bertze edonun bezala bethi importantena gizartearen buruaren nivel garaienarena da, kultur baten symbola ledin izan.
Ni Euskalzaindian sartu nintzanean, hamabi euskalzain oso baizik ez ginen, hauietan orduan Euskalherrian Azkue, Urkixo, Bon. Etxegarai, P. Lhande, Oleaga, Irigaray zegozen...
Neu Akademian sartu nintzen Azkueren proposamenduaren bidez. Urthe batzu geroagoz Seminario jauna ere sarthu zen. Jaun hauxe batez ere sartu zen, Akademian aldakuntza batzuen egiteko beharrezkoa bait zen. Españako gerraren ostean Bizkaiko Diputazioneak Azkueri Akademia berphiztu behar zela erran zeraukon, baina kondizione batzuez: frantses euskaldunak ez konvokatzea eta atzerrira ihes egion zuten euskalzainak substituitu behar zirela erranez.
Urthe batzu geroago Akademiak niri Akademiaren berphizteko egin behar ziren proposamenen aurkezteko enkargua eman zerautan. Orduan neuk informe bat presentatu nuen. Hunen araura neuk punktu hauk proposatzen nituen: a) Nola Ipharraldeko euskalzainen ez konvokatzeko aholkua, ahoz baizik eman ez bait zen... haren ignoratzea. b) Atzerreirat ihesi egin zuten euskalzain zaharren postuak tituludunei konfirmatzea. c) Ipharraldeko euskalzainen numeroa 3/tik 6/raino goratzea. d) Euskalzain osoen numero 12/tik 18/raino goratzea. e) Postu hauien bethetzekotz neuk izen hauk proposatu nituen: R. Lafon, Mgr. Jean Saint Pierre, P. Laffitte, M. Lekuona ta L. Dasance (Hauietarik batzu euskal Akademiaren laguntzaileak ziren).
Nire proposamendu hauk onhartuak ziren... eta jaun hoik hunen araura euskalzainak bilhakatu ziren.
Urkixo jauna hil zenean, neuk ere proposatu ukhan nuen, orduan dano euskal Akademian trabailu-hizkuntza bezala erabilten zen erdararen orde, euskara erabiltea. (Lehenago euskaltzain batzuek euskaraz mintzatzen ez bait zekiten: halatan Campionek, Urkixok, Aita Olabidek... eta a.).
Geroagoz neuk ere Gorostiaga aphezaren kandidatura proposatu ukhan nuen bai eta Villasante aphezarena. Neuk ihes eginaz geroz bertze batzu sartu ziren hauietan Arrue, Loiendio, Mitxelena... eta a. eta a.
Nire ustez gaur hamasei urthe duela nik emandako hitzaldia bezalakoa orain posiblea lizatekela uste dut. Neuk neure hitzaldian ez nuen ezer ere Statuaren kontra erran, baizik-eta Euskalherrian bere legeak eta arauak bethetzen ez zituen kleroari; Erromako legegintza hizkuntza vernakularien politikan orhoit-erazi neraukon.
A., 7.— Bukatzeko, zein lan duzu orain eskuartean?
7.— Laur-ezpa-bortz urtheak danik euskaraz roman luze bat izkiriatzen ari naiz. Dakizun bezala espainaraz ez dago "roman" delakoaren itzultzeko hitza. Espainarrek, Hegoi Amerikan ere, soilik novelak izkiriatu dituzte. Novela batetan soilik biziaren episodio bat kontatzen da. Romana bertze gauza da... askozaz luzeagoa, bethi bizitzaren konzepzione osoa argitzen da. Novelak gora behera 100 edo 200 plaumetakoak izaiten ohi dira... Romanak askozaz luzeagoak dira, neuk nire sketschean ba ditut 3.000 plauma baino gehiago izkiriatu. Behar bada dathorren urtharrilan nire roman hunen publikazionea hasiko da. Haren izena Belatzen Baratza da. Geroagoz itzulpen bat eginen dut: El Jardín de los Halcones izenaz... pentsatzen dudan bezala 9 thomu izanen dira: thomuen izenek hauk dira: 1.ª Mikelditarrak; 2.ª Lodge-of-Jakim-khideak; 3.ª Ostelizako Gaztelua; 4ª Ortziren Zaldiak; 5.ª Argiaren Mendia; 6.ª Tulako Haitzkarbunkula; 7.ª Harbelnoren Thesaura; 8.ª Zapaltz-nautak eta 9/garrenaren izena orain ez dut ibeni.
Lerro ttipi batzuetan ezin erran dezaket, zer den roman hunen gaia... handiegia bait da.
Bainan hori baino lehen bertze lan bat GARALDEA izenaz argitaratuko dut, behar bada dathorren Gaboenetan...
A. Ezkizabel
Gaiak. Kultura
Aurten, Nazioarteko Zinemaldian, emakumeek eginiko filmekin ziklo bereizi bat eratu dute Donostiako Asanbladan lan egiten duten feministek.
ANAITASUNA.— Emakumeen zinema bereizirik agertzea, ez al da geure burua "guetto" baten barrura zokoratzea?
FEMINISTAK.— "Guetto"-an gaude, zokoratuak gaude... hori errealitate bat da. Eta "guetto" horretatik irteteko, gure nortasunaren adierazpena berreskuratzeko, bide guztiak erabili behar ditugu. Zinemaldi honek, merkatal bidetik etorriko ez zaizkigun emakumeen hainbat filme ikusteko aukera eman digu eta honetaz baliatzea positibotzat jo dugu.
A.— Emakumeek eginiko filmak ala filme feministak?
F.— Emakumeek eginikoak, nahiz eta ideologi mailan feministak ez izan. Hala eta guztiz ere, kontzientzi aldetik feministak ez izan arren, zinemaegile emakumeengan, filmetan beste ikuspegi bat erabiltzen dutela pertsonen arteko harremanak aztertzean, nabariki egiaztatu dugu.
A.— Zeintzuk esan daiteke direla bereiztasun hauk?
F.— Batetik ritmoa, normalki ikusten dugun fllmetakoa baino askoz ere geldiagoa. Pertsonaien izakeran gehiago sakontzeko aukera emanaz, denbora luzeago bat ematen digutenez. Hau, Chantal Akerman-en "Jeanne Dielman" filmean oso nabari izan zen. Hiru ordu baino gehiago egon ginen Jeanne-k bere bizimodu aspergarria eta monotonoa azken xehetasuneraino nolaz eramaten zuen ikusten, eta handik irtetean bizimodu horri gorroto bizia zeniola, fisikoki sentitzen zenuen.
Marguerite Duras-en "India Seng" filmenean ere ritmoa oso geldia da, eta honetan, musikak, fotograflak, dantzaren mugimenduak... estetiko plazerrera eramaten zaituzte, sensibilitate fin batez.
A.— Humorea, nola erabiltzen dute emakumeek?
F.— Gehienetan ironikoki eta goxoki. Agresibitaterik ez da nabaritzen normalki, eta humorean, behin ere ez. Nelly Kaplan-ek bereiziki humorea ere erabili behar dela pentsatzen du, eta ondo lortu du bere "La fiancée du pirate"-n, matxismoaren baloreak eta bere moralkeria faltsuak irrigarri utziaz eta horrela kritikatuaz.
A.— Beste filme interesgarririk?
F.— Marta Meszaros-en "Adopción" eta "Bederatzi hilabete", emakumearen problematikaren gain. Eta gai honetan ere, Giovanna Gagliardo-ren "Matemale", Helen Solberg Ladot-en "La doble jornada".
Helke Sander-en "Reduper", Alemaniako egoeraren azterketa bat, emakumeen ikuspegitik.
Agnés Varda-renak...
Mirentxu Loyarte-ren "Irrintzi", filme bezala oso ona da.
Liliana Cavani-ren "I canivali"-n agertzen den sinbolismoa oso emankorra dirudigu...
Agian, filmak horrela aipatzeak ez du gauza handirik esaten eta azterketa sakon bat egin beharko litzateke, banan banan hartuz.
Hau, emakumeok filme hauetatik jaso dugunaren erakuste bat da, baina zinemaegileek, zer pentsatzen dute?
Italiar, frantziar, errusiar, hungariar, suediar, espainiar, norvegiar, belgiar, txekoslobakiar eta danimarkar estatuetatik zenbait emakume zinemaegile etorri zitzaigun beren filmak presentatzen. Emakume hauen asmoak, ideak, ezagutzea ondo etorriko zaigu beren filmak hobeto uler ditzagun.
Irailak 13, hauetako emakume batzuekin elkar hizketa bat egiteko aukera izan genuen. Mintzatu ziren zinemaegileak hauk izan ziren:
- Marta Meszaros (hungariar estatukoa). Lehiaketa sail ofizialera "Olyan, mint otthon" filma presentatu du. Emakumeen ziklora bi ekarri ditu: "Bederatzi hilabete" eta "Adopción".
- Larisa Tchepitko (errusiar estatukoa). Bi filma ekarri ditu: "Hegoak" eta "Igoera".
- Pilar Miró (espainiar estatukoa). "La petición" filma zuzendu du.. Filma hau komertzial aretoeian ikusteko aukera izan dugujadanik.
- Cecilia Bartolome (espainiar estatukoa). "Vámonos Barbara"-ren egile.
- Guiliana Berlinguer, italiar zuzendaria.
- Klara Bruckner (alemaniar estatukoa). "Reduper" egin zuen taldeko partaide.
- Mirentxu Loyarte (Euskal Herrikoa). "Irrintzi" filma egin du, Bilboko "Akelarre" taldeak eginiko obran oinharriturik.
Itzulpen problemak zirela eta bestalde ordua oso egokia ez zelarik, elkar hizketa hau ez zen guk nahi bezain luzea izan, baina hala eta guztiz ere positibotzat jotzen dugu. Azaldu ziren iritziak bi taldetan sailka ditzakegu: batetik, gizarte honetan emakume bezala sufritzen dugun egoera, herri bakoitzean bere bereiztasunak dituelarik eta bestetik, zinemak, espresabide bezala, emakumeen eskuetan zer adierazten digu? Gure zapalkuntzari dagokionean, sozialismoan (?) bizi diren herrietako egoera ezagutzea bereziki interesatzen zaigunez, Marta eta Larisari egin genien galdera.
Martak zera esan zigun: Hungariako egoera oso desberdina dela, herri kapitalisten aurrean.
"...% 90 emakumek etxetik kanpo egiten dute lan...", etxean ere bai, noski.
"...zinemaegile batentzat adibidez, berdin da emakume edo gizon izatea, posibilitate berdinak baitituzte...", "egitura mailan ez dago desberdintasunik".
Familiaren egitura indartsua al da Hungarian?
"Bai, tradizioak indar handia daduka, han neska batek, ezkondu gabe ezin du umerik eduki... Nere "Bederatzi hilabete" filman agertzen dudan neska mitikoa da, ez dago horrelakorik Hungariako errealitatean..." Filma honetako neskak lan egiten du, estudiatu ere bai eta gainera bi ume eduki ditu ezkondu gabe, independentzia ez duelako galdu nahi. "Egoera hau aldatu beharra dago, baina filmetan ez dut esaten "nola", neuk ez dakidalako".
Larisak, ironia pixkat jarri zuen errusiar egoeraz mintzatzean. "Han, emakumeek, "gizonen" lanak egiteko eskubide osoa lortu dute, eta oso ondo egiten dituzte gainera, bai gogorrenak ere... eta gero, etxean, "emakumeen" lanak ere egiten dituzte, inongo laguntzarik gabe. Gizonak oso pozik daude, emakumeek lan guztiak egiten dituztela ikustean, baina fisikoki eta moralki ari dira nekatzen eta egoera hau oso arriskugarria da familiaren egiturarentzat..."
Larisak ere, gainestrukturan berriz berdintasuna dagoela pentsatzen du. Baina, Ceciliak egin zuen galdera han gelditu zen: "Ekialdeko herrietan, zenbat emakume daude, ekonomia, politika eta beste alorretan postu garrantzitsuenak betetzen?". Garbi gelditu zaigu lan egiteko eskubidea lortu dutela, baina, gizonen eta emakumeen soldatak berdinak al dira? Ez genuen hau eta beste puntu asko sakontzeko denborarik izan.
Zinemari buruz, Pilar-en iritziz emakume batek zinema egiten duenean ez du derrigorrez emakumearen problematika ikutu behar eta ikutzen baldin badu, ondo ala gaizki egin dezake, gizon batek ikutuko balu bezalaxe. Ceciliak berriz ez zuen berdin pentsatzen, "gizonek ez dute inoiz gure prolematika ikutu, ema kume izatea funtsezkoa da filmetan gure bizitzaren prolemak adierazteko".
"Guk, emakumeen artean egin dugu lana REDUPER egiteko eta esperientzi hau atera dugu: gauzak ez dira berdin ateratzen kalitate mailan geure artean egin edo gizonekin ere lan egiten badugu. Kreatibitate gehiago adierazten dugu emakumeak bakarrik gaudenean, estetikaren zentsu bereizi bat dadukagu..."
Mirentxuk egin duen filmak ez du emakumearen problematika ikutzen, baizik eta Euskal Herrian sufritzen dugun errepresioarena, baina emakume izateak beste ikuspegi bat ematen diola egileari pentsatzen du. "Gizonek diotenez, emakumeok horrelako "gogo bereizi" bat omen dugu eta igual behingoz asmatu egin dute eta hala da!"
Guilianak alde egin behar zuen eta bere agurrean, emakumeok ez garela bakartu behar esan digu. "Gizarte osoa aldatu behar dugu, gizonen aldaketa ere beharrezkoa da, ez gurea bakarrik... konturatu daitezela BIZITZEAK nolako esannahi zabala eta ederra duen!"
Itziar Urtasun
Gaiak. Politika
Errepresioa estatu demokratikoetan
I. Demokrazia ala polizi estatua
"Demokrazia handiago, polizia ugariago", horra ministro batengandik entzun dugun paradoxa, eta Pariseko poliziaren presentzia astuna (nonnahi eta noiznahi) nabari ondoren, Martin Villa-ren hitzen egitasuna frogatzen genuela zirudien. Baina, zori onez edo txarrez, gauzak guztiz bestela direla pentsatu behar...
Guztiok, diktadurapean hainbat urtetan bizi izan garenok, batez ere, luzaro onhartu dugun ideia izan da, herri aurreratuetan, estatu kapitalistetan, ekonomi krisialdi bat edo ustegabeko gertaera larriren bat izan ezik, ez zela diktaduretan bezalako edo antzeko errepresiorik gertatzen.
Gure ustetan, demokrazia kapitalistetan gertatzen zen zapalkuntza ideologi nagusigoan eta politik aparatuaren faltsutasunezko maneiuan oinharritzen zen, eta agintearen bortxaketa politiko eta egintza ezlegal eta extralegalak salbuespenezko gobernamenduetatik sortzen ziren.
Hala ere, azken aldi honetan, informazio multzo handi batek hipotesi eta aurreritzi hauk ukatzen eta ezeztatzen dituzte. Demokrata izeneko kapitalist estatu guztietan hauteskunde eta parlamental zeremonia eta ritualen atzetik, zerbitzu ofizialen sare trinko zabala inplikaturik aurkitzen da, ekintza politiko legaletan diharduten hiritar soil, alderdi eta mugimenduen eskubide demokratikoak bortxatzeko, urtetako azpi lan luzean.
Informazio horiek diotenez, polizi estatuaren ekintzak, burokratikoki eta handiro, epe luzerako helburuak begiztatuz, pentsatuak eta ixilki beteak izan ohi dira, eta egun herri kapitalistetako eguneroko bizimodu laueko usadiozko parte bilakatu dira, demokrazia aurreratuenetan ere: USAn, Alemania federalean...
Horrela, aski ongi finkaturiko ekintza politiko eta bazter mugimendu subertsiboen arteko bereizkuntzak ezabatzeko bideetan jartzen dira, batzu bezala besteak begirapen eta espioitza zerbitzuen lanaren aztergai izan baitaitezke (horren adibide bikaina da Watergate arazoa).
Ipar Ameriketan, F.B.I., C.I.A., Armadako Informazio Agentzia, Nazio Defentsarako Informazio Agentzia, Nazio Segurantzako Agentzia, Zergen Zuzendaritza, Akusazio Ganbarak, eta hainbat lekutako bertako dozenaka erakunde politiko (Chicago-ko Red Squad eta...) dira ekintza politikoen errepresio lanean dihardutenak.
Polizi aparatua asko hazi da, eta hazi den eran, bere ekintzak, informazio teknika berrien eraginez, bizkor ugaldu dira. Bestalde, erakunde publikoak ere gero eta politikoago bilakatzen ari dira: U.S.A.-n, adibidez, Funtzio Publikoaren Batzordea, Narkotikoen Bulegoa (bere lan ofizialaz gain badu eginkizun politikoa: probokatze lana), Postetako Informazio Saila, Justizi Ministergoa, eta...
Polizi estatuaren ekintzen helburua ez da besterik: nahiz edozein ezkertiaren edo sobertsibo izena jaso duen edozein talderen oposizio politikoa salatu, eraitsi, baztertu, deskreditatu, neutraldu eta ezeztatu. Ekintza hauen bidez, hiritarrek (beltzek, ikasleek,...) beren helburu politikoak eta sozialak erdiesteko dituzten eskubide demokratikoez baliatzeko ahalmena, ahultzea lortu dute.
Estatuaren errepresio aparatuaren jomuga eta nozitzaile dira etni minoritateak, emakumeak, langileak, gazteak, ikasleak... Estatuaren errepresioa, beheraka ari diren alderdi eta mugimenduek ez ezik, bizkortzen ari direnek ere nozitzen dute.
Errepresio lana era askotakoa izan daiteke, baina, batez ere bi mailatan bana dezakegu: Errepresio legala, lege bidez. Konstituzioan edo ezartzen dena, eta errepresio extralegala, ixilpean, legez kanpo edo legearen aurka jasanerazten dena: Wattergateko "Iturginak", Iruñea, Errenderi eta abarreko gertaerak.
Era batekoa edo bestekoa, errepresio bat beraren bi aurpegiak ditugu horik, eta batak bezala besteak demokrata izeneko aparatuaren benetako nortasuna agertzen digute.
II. Nazio segurantzaren dotrina
Estatu kapitalistetan eskubide demokratikoek etengabeko higadura eta erosioa jasaten dute, eta, hala ere, beharturik daude estatu hauetako agintariak ordenu politikoa sostengatuko duten sinespenak eta dogmak etengabe berriztatzera.
Klase kapitalistak Mendebalean duen nagusigoaren ideologi oinharria demokrazia ideian eta hiritarren hauteskunde eta kontrol eskubideetan aurkitzen da. Baina, egitura ideologiko hori, hain zuzen, kapitalaren eskubide abantailatsuentzako desafio eta amenazu kezkagarri bilakatzen da, unetik unera, horrela klase kapitalista eta honen sorturiko erakundeentzako, polizia eta armadarentzako, oztopo bilakatzen delarik. Horregatik, Estatu Kapitalista etengabe saiatzen da beste harma ideologikoak aurkitzen eskubide demokratikoen aplikapena eta erabilpena mugatzeko eta klase egitura osoaren elkarren arteko barne kohesio eta atxikimendu lokarriak sortzeko.
Nazio Segurantza-ren dotrina izan da, Estatu Batuak nazional eta sozial iraultzei aurka egiten hasi zirenetik —orain 30 bat urte—, barne eta kanporako errepresioa justifikatzeko gehien erabili den arrazoia. Izan ere, hitz hau klase errepresioa agertzeko eufemismo bat, hitz zuri bat besterik ez da.
Dotrina hau leialtasun ultranazionalistez eta pertsona eta politik segurantzarik ezezko sentimenduez baliatu izan da. Horrela klase problemak suntsitzen eta ezabatzen ziren —hurrupakuntza, langabezia, arrazakeria, sexukeria-pentsamolde sistema bat ezartzen zelarik, ordenu soziala onhartuz eta arazo funtsezkoentzat atzerriko estatuen aurkako Estatuko Aparatuaren indartzea ezarriz.
Horrela, Estatuaren ordena soziala zalantzan ezartzen zuen oro atzerri indarren agente eta nazio segurantzarentzako amenazo bilakatzen zen.
Horrenbestez, errepresioa justifikaturik zegoen. Agintari errepresiboak eta beraien aldekoak "patriota"tzat, hertzaletzat eta legearen eta ordenaren defendatzailetzat hartzen zituzten bitartean, kontrakoak arroztiar, atzerri zale, traidore eta ez-fede ez-lege gabeko antolakunde terroristen partaide gorde sekretotzat jartzen zituzten.
Nazio Segurantza izeneko dotrina honen giltza "Nazio Batasun"aren etengabeko aipamen, berraipamen eta errepikatzean zegoen. "Nazio Batasuna", klase zuzendariak, nagusigoak, bere interesen arauera, herri eta klase zapalkuntza zeharo ahazturik eta bazterturik, pentsatzen zuena zen. Dotrina horrek argudio bikainak eskaintzen zizkien edozein moeta politiko eta sozial legez kanpokotzat salatzeko. Horrela, klase oposizioa atzerritar amenazuekin parekatzen zuten, eta ez zuten inolako eragozpenik, ez trabarik, edozein barne oposizioari edonolako borroka politikoa kontrajartzeko.
Nazio segurantzako dotrina honek, opinio publikoan hedatu zituen ideia politikoak "politika autoritario, hedakor eta elitista" onhartzera bultzatzen zuten.
Nazio Segurantza-ren dotrina eta polizi estatuaren hedakuntza, bigarren mundu gerlaren ondoren, biztu zen kapitalismoaren nagusitasunaren aurkako desafioari erantzuteko sortu ziren. Beroriei esker finkatu eta sendotu zen, estatu aurreratuetan, hedakunderako hain premiazko zen nazio barne atxikimendua. Beste estatuetan, dotrina berak justifikatzen zituen munduko diktadura atzerakoienek eta errepresiboenek ere U.S.A.-rekin zituzten harremanak.
Nazio Segurantza delako dotrinak lagundu zion, geroxeago, diktadore askori bere boterea legezta eta legitimatzera. Gainera, dotrina honen ondorio logikoa zen, diktadura horietan, gizartearen armadarenganako menpekotasuna.
Estatu aurreratuetan, dotrina honek nolabaiteko kohesio bat sortarazi zuen kapital eta langilegoaren artean. Diktaduretan, ordea, langilegoa zatikatzeko balio izan zuen eta, bestalde, burgesia nazionala kapital internazionalaren morroin eta menpeko ezartzeko, horrela, kontraesan nabaria sortarazten zuelarik segurantza eta interes nazionalen eta atzerri kapitalarekiko morrontza eta menpekotasun ekonomikoa bultzatzen zuen politikaren artean.
III. Nazioarteko errepresioa, klase borrokak eta gatazka nazionalak
Munduko ekonomia kapitalistaren ezaugarri nagusia da, gaurregun, langabezia hedatu eta iraunkorrak eta inflazio tasaren igoera lasterrak salatzen duten krisiaren iraunkortasuna. Rezesio eta inflazioaz baliatzen da Estatu Kapitalista alokairuen mugaketa eta lanprozesuaren arrazionalizapena (despidoak, esplotazioaren handiagotzea) justifikatzeko.
Krisi kapitalistaren ondorio desberdinak errepresio maila desberdinak erakarri ditu langile klasearen multzo eta zati kolpatuentzat. Ameriketan bezala Europan, kontrolak, polizi agerpenak eta espultsio zigorra eten gabe erabili dira langile atzerritarren kontra. Italian poliziak ez die bake onik eman gazte lanik gabekoei, terrorismoaren aurkako borrokaren atxakiaz. Langilegoaren maila hauen aurkako neurri hauk dira Estatu Kapitalistek eman dituzten lehen kolpeak, langileriaren botere kolektiboa ahultzeko eta, metatze krisi honetatik irten ahal izateko, kapitalaren ahalmena berreskuratzeko asmoz.
Estatuak, eta honen polizi aparatuak, laguntza handia jaso dute halako mugimendu sindikal batzuengandik, langileriaren sektore batzuen aurka. Estatu Batuetan, A.F.L.-C.I.O. delakoaren zuzendarigoak, bere ekintza guztia laneko arazo hertsietara eta alokairu arazoetara mugatuz eta Estatu Inperialistaren atzerriarekiko politika guztiz onhartuz, neurri protekzionista bezain xobinistak eta beste herrietako langileen aurkakoak bereganatuz, langilegoaren migimenduaren batasun oinharriak azpijaten eta botatzen dihardu. Jarrera hauek bere ondorio nabarmenak erakarri dituzte: atzerriko diktadura antikomunistei eskaini zaizkien sostenguak, langileria morroian eta kateaturik dagoen herrietara, zuzendu ditu amerikar kapitalak; legez kanpoko egoeran zeuden langileen aurkako kanpainak langile berorik alokairu eskasagoak onhartzera behartu ditu, horrela alokairu guztien beherako presioa sortzen zelarik; alokairu kontrato berezietaz gain beste ezeren alde borrokatzeko gauza ez direlarik, sozial zerbitzuen atzerapena eta iritzi publikoaren langileekiko sostenguaren beherapena erakarri dituzte. Ondorioa hor dago, egunetik egunera zailago da langile amerikanoa organizatzea: langile sindikaturikoen partea 1940 inguruko % 40-tik 1978-eko % 20ra pasatu da.
Orainarte, Europako burokrazia sindikalek eraman dituzten politikak ez dira Estatu Batuetakoak bezain atzerakoi eta bigun izan, baina ba dirudi bide berdinari ekin nahi zaiola. Rezesioaren aurrean, alderdi sozial-demokrata eta komunistetako zuzendaritzak, dagoeneko, despido eta alokairuen blokeatzea, eta beheratzea ere, onhartu beharrean aurkitu dira.
Alemaniako sozial-demokratek 500.000 langile atzerritarren expultsioa apoiatu dute krisi ekonomikoaren ondorioak leuntzeko. Suizan, Frantzian antzerako jokuak egin dituzte eta egiten dituzte eta, gero eta nabarmenago, gerriko hestutzearen politika onhartuarazten saiatzen dira. Ezkertiar alderdiek ez dute kontutan hartzen gazte eta ikasleen langabeziaren problema. Bestalde lege errepresiboak onhartzen eta sostengatzen ari dira langabeziaren biktima eta nozitzaileen manifestapenen aurka. Egunetik egunera nabarmenagoa da, burokrazia horik langile olde eta masetatik urruntzen eta apartatzen doazen heinean, Estatu Kapitalisten jokuan erortzen ari direla, eta alderantziz... Langile klaseko parte baten interesak hobeto defendatzeko beste baten interesak abandonatzeko prest dauden horien jokabide horrek errepresioa gogorragotzeko baldintzak eta bideak jartzen ditu. Gaurregun langilegoaren parte baten aurka legeria errepresiboa eta "antiterrorista" darabilen Estatu Kapitalistari errazago izango zaio bihar lege hori berak beste partearen kontra ere erabiltzea, ekonomi krisia larriagotuko balitz edo langileriak, libertate demokratikoen bila, masa borrokari ekingo balio.
Estatu Kapitalisten arteko lehia eta norgehiagokaren hestuagotzeak, energi krisiak, mundu zeharreko baseko oinindustriaren produkzio kapazitate soberakoaren pilatze izugarriak, merkatu eta errekurtsoen bereganatzeko borrokek estatu kapitalista guztiak behartzen dituzte alokairuen kostuak tipiagotzeko ahaleginak egitera, eta horrela nolabaiteko abantailak lortzera.
Estatu kapitalistaren eginkizuna gero eta nahitaezkoago, ezinbestezkoago, gertatzen da hedakundearen kondizioak erabakitzerakoan. Langile burokraziak indar duen lekuetan, langilegoaren gehiengoa zuzentzeko gauza bada, legeria errepresiboa beste batzuen aurka zuzenduko da: sindikatu ezados, ezker puntako, nazional minoritate, e. a. horien aurka. Burokraziak indarrik ez badu edo langilegoaren kontrolik ez duenean estatuaren Segurantza Aparatua bere errepresio harma guztiekin martxan jarriko da inolako erreparorik gabe.
Horrela, gobernamendu politiko demokratikoetan krisialdi larri bat sortzen denean, demokraziaren egitura formalak gorde eta mantena daitezke, baina sistema politikoaren mamia eta edukia gero eta gehiago mugatuko ditu aparatu burokratikoak; baldin eta masa mugimendu demokratiko batek errepresio sozio-ekonomiko eta errepresio politikoaren arteko loturak salatzen ez baditu. Horretarako lehen baldintza nazio segurantzaren dotrinaren desmitifikatzea da eta honen egiazko klase errepresiorako lanabes funtzioaren salatzea.
Populu indar demokratikoen kontraerasoak Estatu "fuerte" baterako mobilizapenerako deiak salatu eta borrokatu beharko lituzke. Eskubide demokratikoen aldeko borroka langile klasearen eta, batez ere, gehien sufritu duten sektoreen (lanik gabeko, gazte, nazional minoritate, eta langile atzerritarren) eskubide berezien defentsa zehatz eta bizkor batekin osatu beharko litzateke.
J. F. P.
Gaiak. Kultura
Bertso berriak Konstituzioari jarriak
Urrun samar geratzen den Udako Euskal Unibertsitatean, hitzaldi interesgarria entzun genion A. Irigoieni. Erabilitako gaia, pusa den mendeko konstituzio bati eginiko bertso batzuri buruzkoa zen. Orduan, Markinako herrian barra-barra kantatzen ziren bertsook. Beste egintza batzuren artean, jendeak barre egiten zion orduko konstituzioari bertsoak kantatuz.
Urteak pasa eta ez dirudi gauzak gehiegi aldatu direnik. Aurten ere, 1978. urtean, Konstituzio arrotz bat inposatuko digute euskaldunoi nahi eta nahi ez, Espainiako estatuan minoria garelako. Beraz, demokraziaren izenean —eta ezetz esanik ere— konstituzioa onartzea, beste erremediorik ez zaigu geratzen. Burruka egiteaz aparte, hiru posibilitate moeta ditugu inposizio bortxatu honen aurrean. Negar egitea, serio geratzea eta barre egitea. Eta prezio berean, hau da, dohainik —ezer ez baitigute emanen—, nik neuk barre —eta burruka, noski— egitea proposatzen dizuet.
Eta barre egitea, euskaldunon erara. Aintzinako euskaldunek bertsotan egiten zioten barre konstituzioari. Zergatik ez dugu guk ere antzera egiten? Ondo legoke, doinu herritar ezagun batez, mitinetan eta kaleetan horrelako bertsoak kantatzea: Zer esanik ez, jende guztiak batera. Zer, politikariok? Ez zaizue ideia gustatzen? Panfletoen bidez, bertsopaperak.
Horretarako, bertsolari on bati eska dakioke bertsopaperak prestatzeko ardura. Gero, propaganda egitea erraza litzateke, eta agian jendeak erraz ikasiko luke. Ni neu ez naiz bertsolari —afalondo bero batzutan izan ezik, eta orduan ere eskas— eta beharbada ez nintzateke horrelako arazoetan sartu behar. Baina tira! Hasteko, eta inor gauza hoberik egitera ausartzen den bitartean, hona hemen nire bertsotxoak, "Pello Josepe" kantaren doinuarekin kantatzeko prestatuak.
***
Konstituzio berri bat dela
bertsotan goaz hastera;
dauzkan "bertute" izugarriak
beldur gabe kontatzera.
Espainiako Madril aldean
prestatu digute bera.
Nolakoa den arakatzeko
oraintxe dugu aukera.
Gure mendeko hirurogeita
hamazortzigarrenean
Espainia batu, handi ta libre
estatu liberalean,
Ganbara bitan bilduak dira
elkartasun ederrean,
Herri ttikiak izorratzeko
herritarren izenean.
Baietz esaten baldin badugu,
erabat gaude galdurik.
Euskararen aldeko kanpainak
guztiak dira alferrik.
Zertarako, ba, ikasiko da?
Ez dugu haren beharrik,
espainol denek erdararekin
ba dute sobra nahikorik.
Txakur pilo bat etxe barruan
gauzak daude oso bero.
Horrelakorik ezin onartu
berrogei urte ta gero.
Tentsio handia, dugu hoiekin
goiz, arrats eta gauera,
martxa honetan bake izpirik
ezingo dugu espero.
"Terrorismoa" desagertzeko
asmapen originala.
Lege zitalak ematen die
diktaduraren kanala.
Herri xehea ikaratzeko
pentsatua izan dela.
Besterik ezer ez dugu eskatzen:
"Ken dezatela berehala!"
Langile oro ikaran dago
Hauxe egoera latza!
Kaleratzeak libre izango
direla ez da zalantza.
Krisi-denboran pobrea gaizki,
ez sekula aberatsa,
azken honexek ez du galduko
inoiz ere bere poltsa.
Foruak ere aipatu dira
baietza lortzeko asmoz.
Horik berriro edukitzea
bultzatuko dugu gogoz.
Baina hitz hutsez konformatzeko
geure Herrian ez gagoz.
Askatasunerako bideak
ireki ditzagun behingoz.
Oraingo bertso hau da azkena
amaitu zaigu mitina.
Euskal Herria beti izan da
langile zintzo ta fina.
Kantazaleak garenez gero,
presta aho ta mihina.
Guztiok batuz esan dezagun
gogorki EZETZ samina.
J. R. Etxebarria
Gaiak. Erreportaia
Euskal Herritik Georgiara Moskun zehar (1)
Hilabete t'erdi pasatu da, honez gero, Georgiatik etorri nintzenetik. Hara maiatzaren 20an heldu nintzen, uztailaren 28rako berriro etxera itzuliz. Bi hilabete eta zerbait gehiago eman nituen, beraz, bertan. Norbaitzu, dakidanez, harriturik daude nire orain arteko ixiltasunaz. Alde batetik —bizio ala birtute ote den ondo ez dakidalarik— berritsu izateko fama ongi merezia dudalako, eta bestalde, holako bidaiak, segurki, zer konda ba dukeelako.
Lagun askok, bestalde, kalean ikustean, zer moduz Errusian? galdetzen didate, eta nik neuk, lotsarren, zera azaldu behar izaten diet, Moskun eman nituen azken hirur egunak salbu, ez nintzela Errusian izan, Georgiako Sovietar Errepublikan baizik. Lotsaz erantzun behar, bai, Georgian ni Euskal Herritik nentorrela niotsenean, inork ez baitzidan bertan sekula galdetu Rogoro jharth Espanetsi? (Zer moduz Espainian?), Euskal Herriagatik baizik. Geure naziotasuna hain maite dugun euskaldunok gurea baino hobeki zaindua dagoen inorenaz ere ardura handitxoagoa eduki behar genuke behintzat.
Noan, baina, harira. Ba dut, bai, zer konda, eta, ustez behintzat, gauza interesgarriak gainera. Materialeak, bestalde, ongi gordeta dauzkat. Izan ere, egunkari bat egin nuen bertan, egunez egun, behin ere hutsik egiteke, han egindako gauza aipagarri guztiak idatziz. Orain arteko ixiltasuna bi arrazoirengatik izan da. Lehenik, etorri berritan buruan nahasirik, pil-pilean nekartzan bizipenak pixkat pausatzen utzi nahi nituelako, gauzak, lekuzko eta denborazko urruntasunaz, hobeki aztertzeko. Bigarrenik, Georgiako esperientziari garrantzia handia emanez, haren berri ahalik eta irakurle gehienei eskaini nahi nielako. Hau, zoritxarrez ondo kontzienteki diot, ba dakit darabildan hizkuntzak berez asko mugatzen didala —zer egingo diogu diogu ba!, ni neu ere, dakizuenez, euskalduntasuna hautatu dudan idazle zoro masokista horietako bat nauzue betidanik— eta horregatik, hobe neritzon bestelako oztopoak kentzeari, hots, oporrak amaitu ondoan, jendea berriz etxean zegoenean idazteari. Asmoa dut, dena den, georgiar lagunek holako bekaturik ongi merezi baitute, erdaraz ere artikuluren bat idazteko, eman eta zabal zazu horrek gure herriko eta kanpoko batzuri mesede egingo diolakoan.
Bidaiaren arrazoia
Zergatik joan nintzen? Horren berri, oso oker ez banago, bere egunean prentsak berak azaldu zuen. Georgiako Zientzien Akademiak Euskaltzaindiarekin ihaz egin zuen akordio baten bidez, euskalari eta kartvelologo arteko trukaketa bat egitea erabaki zen, hemendik hara eta handik hona azterlariak bidaltzeko. Eta lehen deia, seguraski oker, niri egin zidaten. Euskaltzaindiak egindakoaz, udazkenean hango bi, Yuri Zytsar eta Greta Txantladze etorriko direlakoan gaude. Ni neu, beraz, georgiera ikastera joan nintzen hara.
Bidaiaz
Georgiara hegazkinez joateko, Paris edo Madrileko aireportutik irten behar. Nik neuk, bisatua han egin behar nuelako, Madrilera jo nuen. Sovietar enbasadan errazki eman zidaten baimena. Maiatzaren hogeian, larunbat goizean, hegazkineratu nintzen. Hegalaldia Madril-Mosku zen, laur ordutakoa, Luxemburgen ordubeteko eskala eginez.
Joatean ezer aipagarririk ez, gurekin Espainiatik egotziriko sovietar ingeniri espioitzako bat zetorrela ez bazen. Hori kasualitatez jakin nuen. Aurreko egunean Madrileko prentsak zioenez, sovietar ingeniari gazte bat espioia ote zeneko susmoa zuen poliziak eta, badaezpada, espainol gobernuak hogeita lau ordutako epea eman zion Espainia abandonatzeko. Sherlock Holmes izan gabe ere, biharamun goizean aireportuan hainbeste maleta, pakete eta lagunekin zegoen sovietar gazte hura ikustean bezperako albisteaz gogoratu nintzen. Aeroflot-eko hegazkinean ondo —Iberia konpainiakoetan, Santiago-Bilbo arteko bidaian gertatu zitzaizkidanak gertatu ondoren, berriz ez bidaiatzea erabakia baitut. Abisu guztiak errusieraz eta ingelesez ematen ziren soilki. Jan-edanak normalki, zerbitzu egokiaz. Pasaiarien artean, Tokyorako bidean, japoniar asko ziren, zenbait espainolekin.
Moskura heltzea
Sovietar Batasunaren hiriburura arratsaldeko bostetan heldu ginen. Aireportuaren pabilioetan bero sargoritsua zegoen, eta hainbeste turista artean erdi galduta ibili nintzen, paperak, deklarazioak etab. eginez. Zorionez bertan georgiar gazte bat zen, ene zain, Ramaz Kartvelisvili, denetan lagundu ninduena. Moskuko atzerrirako aireportu internazionaletik Sovietar Batasunaren barnerako aireportura joan ginen taxiz, horretan ordubete emanez. Orduan ez ginen Moskun zehar pasatu, hiria inguratzen zuen kamino batez baizik. Hortaz, aldirietako hauzategiak ez beste ezin nuen ikusi.
Bigarren aireportuan Ramazek, nire maletak Tbilisira, Georgiako hiriburura, fakturatu ondoren, georgiar jator gisa, gose ote nintzen galdetu eta aireportuko jatetxera eraman ninduen, bere hitzez huskeria batzu jatera gonbidatu: errusiar entsalada (bertan "Moskuko entsalada" deitzen da), kabiar beltz eta gorria, izokin gazia, arraultza egosiak, ogi zuri eta beltza, esne-gain garratza, fruituak, etab. Edateko, noski, Georgiako xanpaina eskatu zuen Ramazek.
Ondoren hegazkinera. Aireportu hartan era guztietako jendeak ziren: errusiar ilehoriak, asiar begizeiharrak, Kaukasiako jende beltzaranak, militar asko... Tbilisirako hegazkinaren zain zeudenen artera joan ginenean, zirrarezko zerbait sentitu nuen. Aurpegi haik ezagunak egiten zitzaizkidan. Ba zen bertan, kasu, edozeinek Iribarren anaia bikitzat joko lukeen gizon gazte: bat. Eta beste askok ere, bai gizonetan eta bai andretan, aurpegieraz euskaldun jatorrak ematen zuten. Eritzi subjektiboa, noski, baina enetzat harrigarria.
Sovietar Batasunean hegazkinak, ia; ia, hemengo autobusen gisakoak dira, hau da, usu erabiltzekoak, eta, horrexegatik, beren abantail eta huts guztiez hornituak. Moskutik bederatzietan irten ginen. Tbilisirainoko bidaia ordutakoa izan zen, eta hegazkina guztiz beteta zihoalarik, hegalaldian Ramazekin neure lehen praktikak egin nituen georgieraz. Eroamen handiko mutila zen, zalantzarik gabe.
Tbilisira heldu ginenean hamaikak ziren. Haize gogorrak jotzen. Aireportuan, gure zain, Ilia Tabagua jauna zegoen, ihaz Euskal Herrira etorri ziren bi georgiarretako bat. Besarkada batez agurtu eta taxiz hirira abiatu ginen, Ramaz, bidean, bere etxe ondoan utziz. Hotelak Georgiari aintzinako geografo grekoek emandako izena zuen: IVERIA. Ene gela erreserbaturik zegoen. Tabaguak, jantokia ordu hartan hertsirik egongo zelako zelako aurrikusteaz, bere etxetik ekarritakoez berrafaldu nuen: entsalada, tarxuna izeneko belar gozoak, oilaskoa eta sagar batzu, Georgiako ardo gorri on batez lagundurik.
Bera joan zenean, balkoira irten eta hiria begiratu nuen, bi hilabetez ene bizitokia izango zena. Kaleetatik automobilak ari ziren oraino eta etxeetan argi ugari ageri zen. Hotelaren ondoan Mtkvari hibaia linburtzen zen, ixilik, bere uretatik dirdir uherrak ateraz. Haren bazterretan Tbilisiko haizeak zuhaitzei itsas orroeak sorterazten zizkien.
Xabier Kintana
Gaiak. Kultura
Azken urteetan giputzak izan ohi dira estropadetan nagusi. Baina bizkaitarrak ere itzartzen hasi direla aitortu behar da. Ihaz Santurtziko Sotera izeneko trainerua, arraunlari gazte eta indartsuz osotua, mailarik gorenera heldu zen. Askok pentsatzen zuten, aurten ere berdin eginen zuela. Baina, maila altuan egon arren, gehiago egin diote Kaiku taldeko sestaotarrek.
Dudarik ez dago. Urte osoan zehar, seguritate handiz, Bizkaitarra trainerua nagusi agertu da Kantauri itsasoan. Eta nagusigo hori ongi merezia dute, urteetako lanaren fruitua baita. Entrenamendu gogor eta erregularraz, lan luze eta isilaz, aparteko prestakuntza lortu dute sestaotarrek. Ez da harritzekoa, ba, inguruetako estropadazaleak harro egotea. Zorionak eta segi aurrera!
Dena den, beste datu aipagarri bat dago. Bizkaian zaletasun hau asko hedatu da eta hainbat traineru berri prestatu dira. Eta hau pozgarri da, jendeak kirol honi eutsi nahi diola esan nahi du eta. Oraingo urte honetakoa bukatua da jadanik. Beraz, hurrengo urtekoa prestatzen hasi beharko da, eta prestakuntza fisikoarekin hasi, hauxe baita arrakastaren giltza nagusia.
Edozein modutan, eskari bat zabaldu nahi nieke estropadak antolatzen dituztenei. Ongi erizten diot trainerurik onenekin txapelketak antolatzea. Baina bigarren mailako traineruek ez ote dute oportunitate gehiago merezi?
Karpov-Korchnoi edo informabideen aspergarritasuna
Hau bai dela luzea! Eta batzuk diotenez, datorren urtearen hasierararte egon daitezke horrela.
Hemengo artikuluan informabideek eduki duten jarrera kritikatu nahi dut. Anekdotez eman ohi dute informazioa. Modu honetan, egunero irakurri behar dugu Korchnoi apatrida dela, garaileak 344.000 dolar irabaziko dituela eta galtzaileak 206.000 dolar. Hori esateko, ez ote da hobe behin bakarrik esatea eta kito?
Era horretako aipamenak baino hobe da, agian, zenbait iruzkin tekniko egiten. Baina horretan, edo teknikoegiak izan dira edo ez da iruzkinik egin. Nik neuk egia esan, ez dakit zer interes sekretu duten informabideek, jendea horretaz egunero bonbardatzeko. Munduko kanpionatua delako? Bai, ongi da! Baina, jendea benetan ajedrezean jolastera bultzatzeko ez bada, ene ustez nork garaitzen duen jakitea anekdota hutsa da.
Ez da kasualitatez gertatzen
Kirola eta politika ez omen dira nahastu behar. Hauxe da behintzat euskaldunoi behin eta berrio esaten digutena, Hala ere, ba dirudi, bestek lasai nahasten dituztela, zeren era gauza hauk ez baitira kasualitatez gertatzen:
- Ez da kasualitatez gertatzen, Atletiak Sevilla-n jokatzean era guztietako biraoak eta irainak entzun beharra edukitzea. Eta dena, euskalduna izanagatik, erdaraz dagoen kanta honek dioenez: "El Atleti como era vasco, todos le tenían asco...;"
- Ez da kasualitatez gertatzen, Arrate taldea eskubaloizko txapelketatik expultsatua izatea.
- Ez da kasualitatez gertatzen, Askatuak taldeak era guztitako trabak aurkitzea.
- Ez da kasualitatez gertatzen, mundu osoan zehar Euskal Pilota izenez ezaguna den kirolaren kanpionatuak, Espainiako telebistan "Campeonatos de Pelota" bezala agertzea. Bertako arduradun batek zioenez, kirolarik espainolena (?!).
- Ez da kasualitatez gertatzen, edozein aitzakiz Kubalak futbolari euskaldunak Espainiako selekziotik baztertzea (Ene ustez, hobe dateke horrela, ohitura hartuz joateko eta talde nazionalak eratzean deskalabro handirik eduki ez dezan).
- Ez da kasualitatez gertatzen,...
Ez jaunok! Kirol kontuetan ere, ez da ezer —edo oso gutti behintzat— kasualitatez gertatzen. Eta nahi baduzue, zeuek ere horrelako adibide asko aurkituko dituzue. Eta zoritxarrez, hauetan guztiotan motibazio ber bat ageri da: euskaldun izatea. Noski, euskaldunen kontra egiteko, zilegi dateke kirola eta politika nahastea.
Gu kanta horrekin geratzen gara: "Euskaldun izatea pekatua bada,...".
J. R. Bilbao
Gaiak. Gramatika
Azkenean gramatika ere euskaraz
Behin baino gehiagotan aipatu ukan dugu lerro hauetatik, euskararen gramatika euskal zentzuz eta euskaraz idatziz egiteko premia. Hutsune larri hori betetzea, beharrezko dugu euskara ikasten, irakasten eta lantzen ari garenok. Eta, oraintsu arte, ba zirudien inork ez zuela horrelako egitekorik bete nahi.
Bat batean, hala ere, hor inguruan diharduten lau liburu plazaratu zaizkigu. Ez dut uste, guztiok batera agertzeak ere kalterik egingo digunik, baina harrigarria da euskaldunon burugogorkeria eta koordinazio falta, zeren historio hau behin eta berriro errepikatzen baita: Hiztegirik ez dagoela? Lasai egon, bizpahiru agertuko dira batera. Euskara irakasteko metodo egokirik ez dagoela? Tori! lauzpabost metodo berri batera. Eta abar eta abar. Edozein modutan, hau anekdota gisa baino ez dut kontatzen, eginiko lan guztiak aipagarriak eta eskergarriak baitira.
Lerro hauen bidez, liburu horietako baten aipamen berezia egin nahi dut, benetan oso baliagarri delakon bainago: "Gramatika bideetan" izenarekin Patxi Goenagak prestatu duenarena hain zuzen ere. Bertan dagoen ordenagatik, sakontasunagatik eta benetan euskal senaz eginiko gramatika bat delako, oso interesgarritzat jotzen dut. Ene ustez, Patxik pauso kualitatibo —kantitatean ere ez da atzean geratu— handia eman du, bere lana maila horretan jartzean. Gauza asko egiteko dagoela? Noski! Baina lan horretan bidea ibiltzeko modua azaldu zaigu.
Eta frogatu behar zen gauza ez bada ere, argi eta garbi frogaturik geratu da: Bai jaunok! Gramatika ere euskaraz. Eskerrak, Patxi.
Zer egin / zeregin
Nola idatzi behar da, banandurik ala loturik? Behin baino gehiagotan zalantza hori sortzen zaigu, eta berdin antzera gertatzen zaigu beste hitz batzurekin ere: zeresan, zerikusi eta besterekin.
Izatez, idazkera biak dira zilegi baina zein bere kasuan. Horrek zera esan nahi du, loturik eta banandurik bi gauza desberdin direla, eta idaztean, idazleek bietariko zein erabili nahi duten jakin behar dutela.
Has gaitezen forma banandua aipatzen. Kasu honetan, ZER delakoa galdetzaile hutsa da, hots zerbait galdetzeko erabiltzen da, galdera zuzen edo zeharkakoetan. Adibidez:
Zer egin du horrek?
Zer esan duen jakin nahi dut.
Zer ikusi duzu kalean?
Era banandu honetan, EGIN, ESAN eta IKUSI aditzak dira; eta jokatu egiten dira.
Ikus dezagun orain forma lotua. Oraingo honetan hitz konposatu baten aurrean aurkitzen gara. Eta ZER delakoa galdetzailea izan bada eta EGIN delakoa aditza, biak batuz sortzen den ZEREGIN delakoa izen arrunta da. Eta deklinazio-atzizkiak onartzen ditu. Adibidez:
Zein da zure zeregina?
Autobusa segurki eroatea da gidariaren zeregina.
Hor konpon zeure zereginekin.
Horiek beti darabilte zeresan franko.
Zer du horrek zerikusirik?
Beraz, arau sinplea dugu banandurik ala loturik idatzi behar dugun jakiteko. ZER EGIN multzoak atzizkirik onartzen badu, loturik idatzi behar da; bestela, hots, aditz gisa jokatzen bada, banandurik.
Txozna ala txosna?
Azken bolada honetan, jaialdien giroa alaitzeko eztarriak freskatzeko eta —zergatik ez esan— diru pixkat ateratzeko, taberna erako txabola batzu eratzen dira herri gehienetan. Bilbo inguruetan, behintzat, TXOZNA izenez ezagutzen dira (TX eta Z batez idatziz).
Nik neuk ez dakit zergatik erabiltzen den ortografia hori. Baina hitz euskaldun hau -S- batez idatzirik ageri da Azkueren hiztegian. Ez duzue uste, ortografia hori erabiltzea hobe denik? Ohitura zuzena bultzatzeko une egokia da. Beraz, euskal ortografiaz idaztean behintzat, TXOSNA idatz dezagun.
J. R. Etxebarria
BURUTIK HASTEN DA ARRAINA KIRASTEN. Gizarte, alderdi, elkarte edo talde batetan gauzak ondo ez doazenean, bertako buruak eta nagusiak ustelenak eta okerrenak izaten direla beti esan nahi du. Itsasuntzietako kapitainez hor zehar esaten dena ez dela egia halegia.
Beronen exenpluak nahi adina aurki ditzake irakurle zuhurrak.
Sukalderako saltsak
6 lagunentzat ondokoak beharko dituzu: Oilasko pare bat. Tipula bat t'erdi, 50 gr. gurin (1), 100 gr. margarina, gorringo bat, ziape (2) goilarakada handi bat. Baso bat ardo zuri. Irin pixkat, gatza eta biper hautsa.
Lapiko batetan edo labean oilaskoak doratuko dituzu, dakizun modura. Bitartean saltsa eginen duzu.
Hona hemen egiteko modua: Sartagin batetan tipula zatiak gurinarekin doratuko dituzu. Bota sartaginera goilarakada handi bat irin. Nahas ezazu ongi. Doratu direneraKo ardoa eta beste hainbeste ura botako duzu. Utz ezazu iraki ten guztia bost minutuz edo.
Sutatik kanpoan eta bizkor eraginik saltsari goilarakada handi bat ziape, 100 gr. margarina, zatika, zatika eta gorringo bat botako dizkiozu. Ziapea, Dijonekoa izan behar da. Besteak ez du balio. Ez utz eragiten! Azkenez gatza eta biper hautsa. Oilaskoak ongi doraturik daudenean saltsa guztia gainera bota eta zerbitza itzazu.
On egin.
(1) mantequilla, beurre.
(2) moutarde, mostaza.
Gaiak. Literatura
Kritikaz eta deskritikaz aise ari
Literaturaren historian asko izan dira beraren kritikari buruz gertatu diren eztabaidak, asko alde batera eta bestera erabili diren argudioak; haatik, ez dirudi oraingoz, ez baikara profeta, inoiz agortuko direnik, inoiz guztiek prestuki onhartzeko litzatekeen planteiamendurik ontzat joko denik, ezta inoiz ere ordea, literatura atralaka haungatik aberastu barik, aurrera eginen ez denik. Ematen duenez, ez ditu literaturak filosofiaren problemak edukiko, mundu modernoaren kausaz ez baitu egundaino beraren izatearen alde re burua defendatu behar izan, eta seguru asko horrela jarraituko da higitzen den mailan higi dadin bitartean, h.d. fikzioaren alorra utziko ez duen tartean, alor hori lagako lukeen egunean bere burua hilen lukeelako. Eta seguru asko ere ez da hilen beren aristokrazismo eta taldekeria merkeaz, eta sasikritizismo edo isiltasun nazkagarri eta ezkutatuaz toki guztietan, perretxikoen antzera, sortzen diren pito eta piratek gizateriaren asegarri eder hori desegiten ez diguten bitartean, haien eskuetan jausten ez deno bizi izanen da, askatasuna barik beren buruak oroz lehen ezarri nahi dizkigutenen hatzaparretan erortzen ez deno, aitzina eginen da literatura. Eta halaber euskal literatura.
Literatur kritika objektiboa izan ote daitekeen izan da aipatu ditugun eztabaida askoren iltzea. Eta gehienok bezala nik neuk ere neure erantzuna ba daukat. Bai, ene ustez guztiz izan daiteke objektibo literaturkritika, nahiz eta inoiz esan dudanez, nik ere Txehov-en antzera bi zatitan banatzen dudan literatura, gustatzen zaidana eta gustatzen ez zaidana. Eta are gehiago, zenbait azterpide eta teknika erabilita, literaturkritika objektiboa gustuaren alor horren lagungarri gerta daiteke, hainbeste gauza on eta txar erakutsi baitiezazkigu eta agerian jar; halaz ere, lehengo erizpideak beti irauten du nagusi, gustatzen zaiguna izaten ohi delako irakurtzen eta aztertzen duguna: eta bestela dioenak gezur dio, salbuespenak salbuespen. Mezua, testuaren bidez ematen zaigun informazioa, informazio bezala bakartzen badugu bakarrik, hots, geure barruan introjektatzen ez badugu bakarrik izan daiteke objektibo literaturkritika. Beste era batez esanen bagenu, irakurtzen ez dugun neurrian soilik izan daiteke maiseakuntza objektibo, beste guztia gure gustua eta desgustua, gure estetika eta pentsamoldea besterik ez baita.
Nire aburuz, kasu horretan bakarrik, h. d., horrela jokatuz gero bakarrik egiten da kritika literaria, denbora luze eta lanordu asko eskatzen duen betebeharra dena, aldizkari batetarako, eman dagigun, sartu ohi ez den denbora. Horregatik agertzen diren literaturiruzkinak horixe besterik ez dira, iruzkin, irakurle horrengan testuak sortu duen inpresioen deskribaketa, eta beronek eragin ditzakeen gomendioen zerrenda. Izan behar duena, hain zuzen ere. Eta baldintza horietan hortik gora joan nahi dena, hantusteria hutsa, nahiz eta egia den ezin daitekeela uka, ohiturez, halako zertasun bat lor daitekeenik literaturobrez berba egiteko, baina era berean ezin daitekeela ahantz kasu horretan ere lehengo erizpideak, gustuak, beti bat dirauenik, anaia gehiena, alegia.
"L'artiste n'est pas celui qui crée: c'est celui qui sent" (ez da artista sortzen duena, senditzen duena baizik) zioen Malraux-ek lagun txinar baten ahoaz bere "La tentation de l'Occident"en.
Asko dabil esaka beren taifak defendatuz batzu eta besteren kontra, hau isiltzen eta hura gordetzen; askatasunean sinesten dugulako, baina, idazteko eskubidea dugula esanen diegu, utz gaitzatela bakez, ez daitezela ardura, guk geure bidea eginen baitugu, horixe besterik ez baitugu nahi, geure sendimenduak adierazi, geure arantzak eta deabruak, beldur eta lotsariak erakutsi, berdin digutelako leporatzen dizkiguten titulu guztiak gu geu izanik bakarrik, eta oroz gainetik ez dezatela sekula ahantz atzeak beti erakusten duela aurreak nola duen dantzatzen.
Andolin Eguzkitza
Anaitasunako zuzendari jauna,
Zorion beroak zuen epe berri horretan, ea egia bihurtzen den independentzia hori. Nire aldetik ezin diezaizueket dirurik eman, niretzat ere ez baitut. Hala ere, edozein gauzatarako prest nago zuei laguntzea, suskrizioak egiteko edo horrelako batetarako. Anaitasuna salbatu behar dela uste dut. Besterik ez zuen zai,
E. Zubieta
***
Anaitasunari, Mesedez, fabore bat eskatuko nizueke, hara hemen nire oharra. Oso gutti irakurtzen da zuen aldizkaria Iparraldean, eta maiz ez dut bera aurkitzen Baionako edo inguruko saltokietan, euskal-liburudendetan erran nahi dut. Ez duzue izan ahal inor hemen hortaz arduratzen denik?
Beste puntu bat uki nahi nuen. Oso erreportai gutti eta bitxi diren albiste edo komentarioak argitaratzen dituzue, gehiena, literatura eta politika edo antzekoa da. Zergatik ez zarete saiatzen beste modu batez? Horrek behar du enetzat euskal prentsak, ez hainbeste elemele politikoa.
J. Irissarry
***
ANAITASUNAKO ERANTZUNA
Lagun,
Anaitasunari mesede handia eginen zenioke gure aldizkarian harpidetza bat hartuko bazenu. Kioskotan aldizkaria erosteak ez du berdin ematen. Egia duzu bestaldez, Baionara edo Iparraldera oso gutti heltzen da gure aldizkari hau, baina ez zaitez gehiegi harri zeren Bilbon berdin, —beste portzentaiatan— gertatzen baita. Oso azpiegitura eskasa dugu, medio gutti eta gizarte honetan erdarak eta diruak agintzen du.
Arrazoia ba duzu ere, gure aldizkari hau erroilu pixkat dela dioskuzunean, baina bestelako egiteko orain ez dauzkagun medioak eduki beharko genituzke, beraz, ez da guri bota diezaiguketen falta. Hemen ere diruak agintzen du. Hau guzti honetaz konturatzen bazara, zurekin guztiz ados gaude. ANAITASUNA
***
Agur Anaitasunako lagun onak,
Irakurria dugu azken alean zuen egoera ekonomikoa nola den eta ez bada zihur nire ohartxo hau argitaratuko den ala ez jakitea, hemendik, Oslotik oso pozgarria da, atzerapenez baina, zuen aldizkari hori irakurtzea. Aurrera segi mutilok edo neskak. Ez da lagungarria hori eta ez besterik esatea eta egitea, horregatik nire posibilidadetan 10.000 pzta. bidaltzen dizkizuet, nahiz eta gutti izan lagunduko ote zaituzteten esperoan.
Anaitasuna desagertuko balitz, Euskal-Prentsaren historia luze eta etorkizun fruitugarri bat desagertuko litzateke berarekin.
Besterik gabe, eskerrak zuei:
A. Martinez M.
Drammen (Noruega)
***
Anaitasunako zuzendaria,
Ba dirudi PSOE dena euskalduntzen ari zaigula, batez ere Mugica diputaduaren hitz askotaz pentsatzean.
Mundu guztiak daki bere "El Pueblo Vasco dirá si a la Constitución por aplastante mayoría". "Los que trabajan y viven en Euzkadi son vascos" eta ab.
Ba nik dudatan ipintzen dut guzti hori, eta ez nik, interesadunak baizik.
Hara hemen, lehengo egunean nire hauzotarren artean galdera batzu egin nizkien emigrante askori.
— Oye tu eres vasco?
— Yo vasco, yo soy Extremeño, de la provincia de Badajoz.
— Y no te sientes vasco?
— Yo me siento lo que soy, y no tengo nada contra los vascos, al contrario.
— Pero es que dice el PSOE que todos los que aquí vienen a trabajar son vascos y...
— Pues mira que creía que el PSOE no era de esos, que andan todo el día por ahí con esa monserga. A nosotros que nos dejen en paz, que lo que uno no puede hacer es renegar de su tierra.
Eta horrela, modu berean galdezka egon naiz asko eta ezin topa Mujikaren euskaldun horik.
Nik beti pentsatu dut PSOE espainolista zela, orain, aldiz, ez dakit zer pentsa, euskal inperialista izango ote da? eta beste gauza bat EUSKALDUNOK baietza konstituzioari esango diogula esan al daiteke?
Mesedez, argitu beharrean nago, norbaiti zer edo zer burutzen ba zaio niri arazo hau konpontzeko gai dena, idatz dezala Anaitasunean. Mila esker.
T.M.
D.N.I.14.231.600
***
Kaxo Anaitasunako adiskideak
Aspalditik nuen idazteko asmoa, bainan orain arte asmoetan gelditu da. Lehendabizi, eskerrak ematen dizuet Anaitasuna hona bidaltzeagatik, eta nola azaroan berriz nire Herrira joango naizen, mesedez hara bidaltzeko eskatzen dizuet.
Gero, arazotxo bat dut, eta ez dakit zuek laguntzea edukiko duzuen: Genevan badago. euskaldun multzotxo bat, euskara ez jakinez ikasten ari direnak, aurten ni izan naiz irakaslea, baina nire joanakin irakaslerik gabe gelditzen dira (bi urte daramatzate euskalduntzen) eta nik eskatzen dizuete hau da: ezagutuko bazenukete norbait hona datorrena, edo hemen dagoena eta euskarazko ikastaroak emateko prest dagoena, jende honekin hitzegiteko esatea; gauza nahiko zaila da, baina nork daki? Gure medioak oso pobreak izan edo dira, baina batzu ia pixkat hitzegiten hasi dira eta besteak bidean doaz, horregatik penagarria izanen litzateke ahal izanda, horrela gelditzea.
Aurrez eskerrak ematen dizkizuet egi» dezakezuenagatik, eta hurrengorarte:
Gurutz
Kontaktuan jartzeko hona jo:
Libreria Via Spania
Rue Lausane
GENEVE (C.H.)
Tfno: 311611
Gurutzegrama
Larry Trask
Kaleko [Bineta]
OLARIAGAKO
Etzanda dago; jaikiko balitz, zerua joko luke.
Ez daki hizketan; baleki, gauza guztiak esango lituzke.
Erantzuna: Bidea.
Zilarrezko krabelina
ASPACEk (Elbarritasun Zerebralaren Elkartea) publizitate bitxia egin berri du: Forges-en irudi bidezkoa, halegia. Originaltasuna ordea, ez da hor amaitzen, textuak, erdaraz gainera, euskaraz ere jartzean baizik. Gero eta gehiago dira, eta horrek benetan pozten gaitu, beren zabalkundea geure hizkuntzaz jartzen dutenak. Kurioski, gehienak kanpoko firmak direla esango nuke. Etxekoak euskararen erakartasun balioaz konturatzen ez garen artean, arrotzek guk baino zentzu hobea agertzen dute hor. Ikas dezagun.
ASPACEri, dena den, gure alde honetako zilarrezko krabelin usaintsua bidaltzen diogu hemendik.