ANAITASUNA
1977.EKO EKAINAREN 1EKOA
341. ZENBAKIA
35 PTA.
ANAITASUNA
Bizkaia
hamabosterokoa
ZUZENDARIA:
Joan Mari Torrealday
Urteko abonamendua:
Bertorako 700 pezeta
Latin Amerikarako 800 pezeta
Europa eta Ipar Amerikarako 900 pezeta
Ale bakoitza: 35 pezeta
[AZALA]
EUSKAL HERRIAREN
BURRUKA
ODOLA
OINAZEA
AURKIBIDEA
3. Editoriala
4-5. Espetxeratuen izen zerrenda.
6-7. Konbergentzia zertan den.
8. Esker onez
9-17. Burruka gogorra
19. Doña Prudentzia
20-21. Nafarroan langile mugimendua krisian
22-23. Ekonomiaren krisia
24-29. Deustuko Paraninfoan
25-28. Komikia
30-31. Basordas
32. Ikastolak
33-35. Deituren inguruan II
36. Satrustegiren izendegia
37. Eta kemen zergatik ez?
39. Parabolak
41-43. Lauaxetaren azken eskribuak
44-45. Musika
46-47. Emakumeak
49. Postak
50. Kalekoa
Makinistak: Itziar eta Idoye
Maketapena: Erramon Zumalabek
Muntaiak: Txomin
Argazkiak: Arkoila eta X. Arzellus
Moldiztegia:
Gráficas San Pedro.
Part. Alzola, 2.
BILBO.
Dep. Legal: BI-1753-1967.
Editoriala
Rafael Gomez Jauregui
Jose Luis Lopez Cano
Luis Santamaria Miquelena
Clemente del Caño Ibañez
Manuel Fuentes Mesa
Gregorio Marichalar Ayestaran
Herriak esana du guztia
Euskal Herrian
Espetxe-espetxeratuen zerrenda
Barzelona
GONZALEZ TERRON, ANTONIO.— Aramatarra eta Legazpian bizi zena. 21 urte. Langilea eta oraindik juzgatu gabea. 1975.eko Irailaren 18an detenitua. Gartzelak: Barzelona, Carabanchel eta orain berriro Barzelona.
Basahuri
BOUZA,CARMELO
JUAN DE DIOS CUADRAS
JAUREGIZUBIA ANTTON
ROSANA TRAMON
Burgos
MUJIKA ARREGI, JOSE IGNACIO.— Herrerakoa. 1975.eko Irailean detenitua. Ezkondua. Judizioaren zain. Gartzelak: Carabanchel eta Burgos.
GOIBURU MENDIZABAL.— Ordiziakoa. 1975.eko Apirilean detenitua. Irakaslea. Judizioaren zain. Gartzelak: Martutene eta Burgos.
GOITIA BATIZ, EMILIO.— Amorebietakoa. Judizioaren zain. Gartzelak: La Coruña eta Burgos.
IBARGUREN AZKUE.— Zarauztarra. Langilea. 1975.eko Irailaren 18an detenitua. Gartzelak: Carabanchel eta Burgos.
MENDIZABAL BENITO, JOSE LUIS.— Itsasondokoa. Langilea. 1976.ko Apirilean detenitua. Gartzelak: Martutene eta Burgos.
MENTXAKATORRE AGIRRE, JOSEBA.— Bilbotarra. 1976.ko Irailaren 29an detenitua. Gartzelak: Martutene eta Burgos.
PEREZ BEOTEGI, PEDRO IGNACIO.— Gasteizkoa. Ezkondua. 1975.eko Uztailean detenitua eta judizioaren zain. Gartzelak: Barzelona eta Burgos.
Cáceres
GARMENDIA ETXEBERRIA, JOSE ANTONIO.— Abaltzisketakoa. 1974.ko Abuztuan detenitua. Tiroketa batetan detenitua eta detenitu ondoren Guardia Civil-ak "tiro de gracia" delakoa aplikatzen dio. Hau dela eta hiru hilabete inkontzienterik iragan ditu. 1975.ean denok gogoan dugu judizioan heriotzetik konmutatua. Gartzelak: Burgos eta Cáceres.
Carabanchel
RUIZ DE APODAGA LANDA, FRANCISCO JAVIER.— Arabarra. Ezkondu gabea eta langilea. 1975.eko Irailean detenitua eta judizioaren zain. Gartzelak: Bartzelona eta Carabanchel.
PAGOAGA GALLASTEGI, ENRIKE.— Mondragoetarra. Ezkondu gabea eta langilea. 1976.ko Apirilaren 30ean detenitua eta judizioaren zain. Gartzelak: Martutene, Ocaña eta Carabanchel.
ATXAGA AGIRRE, JOSE AGUSTIN.— Itziarkoa. 22 urte. Ezkondu gabe eta langilea. 1976.ean detenitua. Gartzelak: Martutene eta Carabanchel. Judizioaren zain.
Córdoba
IZKO DE LA IGLESIA, XABIER.— Berangokoa. Ezkondua eta azkenengo aldiz 1969.ko Irailean detenitua. Lehenik, 40 urtetara kondenatua. Burgos-eko prozesuan bi heriotze zigor eman zizkioten baina konmutatua. Gartzelak: Iruinea, Puerto de Santa María, Burgos eta Córdoba.
BLANCO CHIVITE, MANUEL.— Donostiarra. Kazetaria. 1975.eko Uztailaren 24ean detenitua. 1975.eko Abuztuan heriotze zigorrera kondenatua ta konmutatua. Gartzelak: Carabanchel eta Córdoba.
Ospitalean
ARRUABARRENA ESNAOLA, JOSE MARIA.— Ordiziakoa, 24 urte. 1974.eko Abuztuan detenitua. Langilea. Tuparekin batera detenitua, orduz gero ospitalean aurkitzen da.
GIA INTXAURRAGA, FELIX.— Arrigorriagakoa, 28 urte. Ezkondua eta seme bat. 1975.eko Uztailean detenitua. Judizioaren zain. Gartzelak: Carabanchel, Burgos eta orain, Ospitalean.
Puerto de Santa María
SARASKETA IBAÑEZ, IÑAKI.— Oiartzundarra. Administratiboa. Gartzelan ezkondua 1968.eko ekainean detenitua. Heriotze zigorretik konmutatua. Gartzelak: Martutene, Ocaña, Soria eta Puerto de Santa María.
Valentzia
EGAÑA ARISTI, JOSE IGNACIO.— Itziarkoa. 18 urte. 1976.eko Apirilean detenitua. Langilea. Judizioaren zain. Gartzelak: Martutene eta Valentzia.
ANISELLO SIMON, DANIEL.— Murtxantekoa (Nafarroa).
Zamora
ALDALUR AROCENA, JUAN MARIA.— Itziarkoa. 18 urte. 1976.eko Apirilaren 10ean detenitua. Gartzelak: Martutene eta Zamora.
Martutene
LARRAÑAGA JUARISTI, FRANCISCO JAVIER.— Azkoitiarra. 21 urtetakoa. Langilea. 1977.eko Urtarrilean detenitua. Judizioaren zain.
ALDANONDO BADIOLA, FRANCISCO.— Ondarroarra. 27 urte. 1977.eko Martxoaren 8an detenitua. Langilea.
Nanclares de la Oca
MURUA LOPEZ DE MUNIAIN, LUIS MARIA.— Agurainekoa (Salvatierra). 19 urte. Langilea eta 1977.eko Otsailaren 11an detenitua.
Valenciennes (Frantzia)
GONZALEZ GILMAS, OSCAR.— Tolosarra. Euskal atzerriratua. 1976.eko Urriaren 15ean detenitua. 24 urte. Ikaslea.
Iruinea
BAZTAN, JOAQUIN
BAZTAN, MARIA JESUS
ANZIN, MARIA JESUS
SAGUES, ANGEL
RASCON, PEDRO.— (Hauk guztiok 1977.eko Apirilaren 14ean detenituak).
Yeserías
FOREST, EVA.— Bartzelonakoa. Ezkondua eta hirur seme. 1977.ean detenitua. Judizioaren zain.
BESTEAK NOIZ?
Euskal Herrian
Euskal Herriko Alderdi Sozialistak, Eusko Sozialistek eta zenbait independentek konbergentzia bat aurrera daramate. Prozesu hau nolakoa den eta zer helburu duen agertzeko, bi alderdi politikoek eta loturarik gabeko independenteek prentsa aurreko bat antolatu zuten Bilbon joan zen Maiatzaren 13an. Prentsa aurreko honek interes handia sortu zuen berriemaileen artean eta hauetariko multzo handi bat egon zen bertan. Prentsa aurrekoaren aurkezpena eta kazetari bakoitzari eman zitzaizkien paperak euskaraz eta erdaraz egin ziren, beste zenbait abertzale kutsuko prentsa aurrekoei adibide on bat emanez. Prentsa aurreko honetan, gainera, Ipar Euskal Herritik etorritako ordezkariek euskaraz egin zuten eta ez frantsesez, bi aldetako hizkuntza berberari lotura bezala duen paperari garrantzia emanez. Ea ikasgai hau beste zenbaitek ikasten duten. Eta K.A.S. barrukoei diotsegu hau, batez ere.
Zertan den
E.S. eta E.H.A.S.ek, konbergentzia honen bidez, alderdi berri bat sortu nahi dute. Bide hau egitean, independenteek garrantzizko partaideak ditugu. Berez, alderdi berri horretan independente asko sartuko da eta konbergentzia honen barruan lan egiten ari diren independenteek proba on bat dira zentzu honetan.
Prentsa aurrekoan agertu zenez, alderdi berria euskal langileriaren alderdi iraultzaile eta sozialista izango da. Formula berrien bidez, sozial eta politik arloetan agertu diren behar berriei erantzun bat eman nahi die. Bai Hego eta bai Ipar aldeko langile abertzale, iraultzaile eta sozialistek dituzten arazoei erantzun bat eman nahi die. Mugatik beste aldeko ordezkariek aitortu zutenez, Ipar aldeko dynamika guztiz desberdina da, baina hala ere, KA.S.eko ikuspuntuak onhartuak izan dira beste aldean. Han lan egiten duten talde politiko abertzaleak —EHASek, JAZARek, EZKER-BERRIak eta HERRIAREN ALDEak— konbergentzi bide honetan interesatuta daude, mugaren gainetik lotura politiko interesgarri bat sor daitekeela ikustean, batez ere.
Independenteen arloan, KASen puntuen inguruetan dabiltzan asko sortzen ari den alderdi honen militante egin daitezke, berberak izaten ari baitira alderdi honen garrantzizko sortzaileak.
Asanblada sortzaile, ekainaren amaieran
Ekaineko azken egunetan egingo da alderdi berriaren fundaziozko asanblada edo sortzaile nagusia. Bertan zehaztuko dira oinharrizko puntuak eta bere ideologia berezia.
Alderdi honen arlo politikoak sozialismo iraultzailean eta komunismo abertzalean izango ditu bere mugak, erdian gelditzen den arloan jokatuz. Demokrazia soziala eta ezker muturreko indarrak arlo honetatik kanpo gelditu dira. "Ezker muturra" esatean, bai anarkoak eta bai troskoak aipatzen dira. Alderdiaren asmoa langileen indarra sendotzea da, antolakunde bakar bat erabiliz.
Alderdia, euskal langileentzat eta Euskadiren mugetan zabaltzekoa izatean, abertzalea izango da. Gaur egun, Bizkaia mailan, alderdi berriak oinharri sendo samarrak ditu, konbergentzia bidean bi milaren bat independente partaide baitira eta, Asanblada Sortzaile, bost mila izango direlako, Euskal Herri guztiko mailan.
Syndikatu abertzaleei buruz, konbergentzia politiko honek indar syndikal mailako beste konbergentzia bat sor eta bultza lezake, baina oraindik goiz da infludentzia hau ikusteko. Etorkizuna izango dugu alderdi honen ondorioen lekuko.
X.A.
Konbergentziaren aurkezpenean egon zirenen zerrenda hauxe duzue:
Alberto Figeroa, abokatua, bizkaitarra, independentea.
Pedro Luis Terrones, langilea, bizkaitarra, indep.
Jabi Ugarte, langilea, bizkaitarra, indep.
Juan Daniel Barandiaran, abokatua, Bizkaikoa, indep.
Roberto Fernandez Palacios, ETAko presoa izana, bizkaitarra, indep.
Sabin Kortabitarte, profesionari, bizkaitarra, indep.
Jose Antonio Olaetxea, ikaslea, nafarra, indep.
Luziano Larrea, langilea, nafarra, indep.
Jabier Ortuzar "Txilindro", langilea, ETAko presoa izandakoa, bizkaitarra, indep.
Eusebio Iriarte, langilea, nafarra, atzerriratua izandakoa, indep.
Imanol Lopategi, langilea, bizkaitarra, indep.
Zesar Martinez de Agirre, profesionari, arabarra, indep.
Imanol Luzuriaga, langilea, giputza, indep.
Antxon Ibarguren, lan arloko abokatua, giputza, indep.
Iñaki Esnaola, abokatua, giputza, indep.
Mikel Etxaburu, langilea, ETAko presoa izandakoa, atzerrian egona, giputza, indep.
Imanol Intxauspe, "Txoko", langilea, giputza, indep.
Mikel Mendiburu, langilea, iparraldekoa, EHASekoa.
Luis Mendizabal, ikaslea, bizkaitarra, E.S.koa.
Iñaki Etxeandia, langilea, bizkaitarra, E.S.koa.
Patxi Zabaleta, abokatua, nafarra, EHASekoa.
Jabi Zuloaga, profesionari, bizkaitarra, EHASekoa.
Manex Goinetxe, idazkaria, Iparraldekoa, EHASekoa.
Euskal Herrian
Argitara ematen dugu Jokin Gorostidik eta bere emazte Itziarrek egin, eta Larena, Dorronsorok, Uriartek eta Onaindiak oneritzia eman dioten agiri hau. Brusselatik bidali digute Maiatzaren 24ean.
Agur burrukalariok!
Utz nazazue eskerrik asko burrukalariok! esaten, espetxean egon diren eta dauden guztien izenean, eta Itziarren eta neure izenean. Eskerrik asko eta besarkada bero bat denontzat.
Askatasuna berreskuratzea ezin daiteke hitzez esplika. Honez gainera gartzeletan hainbat lagun daudeneko kezka eta oroimena geratzen zaigu.
Beti fidatu gara Euskal Herriak eraman duen burrukaz. Hori izan da eta da gure itxaropenaren oinharria. Eta egiazta dieazueket inoiz ere ez zaigula zuen laguntza eta adorea falta izan gure espetxeko hertsaldia duintasunez eraman ahal ukateko.
Espainiar estatuko antifaxista guztien burruka, eta bereziki Euskal Herriak amaiera gabe daramana izan da, gure Herriaren aspirazio demokratiko, nazional eta sozialen alde burrukatzeagatik egun batetan ezarri zizkiguten irain eta salhapenetatik askatu gaituena eta bere presoak gartzeletatik ateratzen ari dena.
Askapen hau Herriaren presioen fruitu izan da. Eta zenbaitetan honek bere bizitzaren zergaz ordaindu behar ukan du. Hau egiaztatzeko hor daude oraintsu Euskal Herrian gertatu diren hilketak, oraino gartzelan dirauten euskal preso politikoak itzultzerik ez duten ehundaka euskal atzerriratuak Ipar eta Hegoaldean gure Herriari burutu zaizkion atentatuak, torturen, detentzioen, kontrolen, araketen jarraipena.
Indar demokratiko abertzaleak erregimen nahierarako eta bereizle baten menpean diraute: tolerantzia eta zilegitasuna batzurentzat, ilegalitatea eta errepresioa besteentzat, euskal indar iraultzaileentzat bereziki.
Honekin batera, gure une honetako kezkarik nagusiena, espainiar estatuko gartzeletan dauden preso politiko guztien askatzea da eta atzerriratu guztiek haien etxeetara itzuli ahal izatea.
Gobernuak, promesen bidez eta tantaka askatuz nahi duena zera da. Euskal Herriak bere askatasun nazionalen eta gure presoen askatzearen alde daramatzan herri burrukak galdatzea hain zuzen. Hitz batetan esanda, Herria eta honen abangoardiako erakundeak xantaiatzea.
Honela bada, jakin beza Gobernuak ez dela tregoarik izango gartzeletan preso bakar bat dagoen bitartean eta benetako demokrazia bat lortzen ez den bitartean, herritar eta euskalduna izan beharko duen demokrazia.
Gure Herriko arazoek bizirik diraute, baina Euskal Herria ere bizirik dago, inoiz baino biziago, gure Euskal Herri maitearen aspirapen demokratiko, nazional eta sozialen alde burrukan jarraitzeko.
Agur burrukalariok!
Gora Euskadi askatuta!
Gora Euskadi Sozialista
Amnistia osoaren alde
Murriztu gabeko askatasun demokratikoen alde.
Euskal Herria, Katalunia eta Galiziaren nazional subiranotasunaren onespenaren alde.
Demokratik erakundeek polizi indarrak efektiboki eta errealki kontrolatzearen alde.
Euskararen ofizialkidetasunaren berehalako onespenaren alde.
Agur! Eskerrik asko!
Euskal Herrian
Luis Cano hilik. Ez zuen merezi. Providencia etxean bildua. Iruineko sendi batek senidetzat hartua. Mutil zintzoa.
Eta agitatzaile zela al zioen gobernariak? Ez jakiteek edo ez jakin nahiek, besteoi sinesterazi nahi gezurra. Zeren gezurra baitzen gobernariak esana.
Iruineako hauzoak hiru egunez horrela. Bazter guztitan ke, tiroak... eta poliziaren erasoa (Kixote gaiztoak bezala jendearen kontra, defentsa gutitako jendearen kontra).
Marcelino Celayeta bidaian, jendea lasterka. Ke eta tiroak esku hutsezko manifestalariei.
16an, greba orokorra egunez, Nafarroa osoa kalean zen.
Tuteran zibilak zaldiekin andre eta gizonen kontra.
Altsatsuan zibilak zakurrekin (nor zen nor?).
Iruinean "espezialek" zahar eta gazte jipoitu zuten.
Luis Canoren hil leku aurrean, jendea "Eusko gudariak" kantatuz.
Egunaren 24 orduetan horrela zegoen beti.
Ikusten den elizako kalonjeak ez zuen eman nahi izan gurutzerik.
¿Acaso creeis que por un muerto vamos a sacar los santos a la calle?" esan zion komisio bati. Sinesgaitza. Ondoren jendea amorrazioz zegoen. Eliza? A, bai ate atzean gordea.
Gris bat, Luis Canoren oroi loreak oinperatzen. Hilak ere ez al dituzte errespetatzen?
Hementxe, LUIS CANO hil zuen poliziak tiro bat buruondoan eta, autopsiak dioenez, larruaren kontra pistola jarriz.
Canoren omenez jarri loreak eta kandelak, aldioro hautsi eta oinperatzen zituzten. Gorrotoa ere ba zioten loreei, edo hobe, lore jartzaileei eta erhanari.
Barrikadetan mutikoak ere parte hartu nahi zuten.
Etxeetako lehietan etxekoandreak begira, eta polizia zetorrenean kaleko manifestalariak abisatzen zituzten haien etorreraz.
Atarietako eta leihoetako kristalak, amorrazioz txikitzen zituzten poliziek, barrengoek kanpokoei laguntzen zietelako.
ERRENTERIA, herri txuri, berde eta gorria, herri abertzalea, herri langilea. Berriro ere izan dugu Euskadin odol isurtzea.
OSTEGUNEZ, MAIATZAK 12, GREBA OROKORRA AMNISTIAREN ALDE! Eta Gipuzkoa osoa atera zen kalera.
Errenterian, herriko asanblada bat egin ondoren, manifestazioan gindoazelarik, Goardia Zibilak, hiru jeep zekartzatelarik, manifestazioaren aurka etorri ziren jeep eta guzti, ziztua gutitu gabe, pankartak aurretik zeramatzatelarik eta jendea lurrera botaz.
Zer egin, bortizkeria honen aurrean? Hau erabaki zen, koartelera joatea, Goardia Zibilei erantzukizunak exigitzera.
Joan egin ginen ba, nahiz eta indar harremanak gure alde ez egon; guk harriak, besteek pilotak, ke poteak, fusilak eta metrailetak, eta, hori bai!, denak erabili zituzten. Jendea erortzen hasi zen. Lehenengoa, Julen Marqués ikusi genuen, hanka odoletan zuelarik; balak izugarrizko zuloa egin zion, hanka galdu egingo zuela pentsatzen genuen, baina ba dirudi salbatuko dutela, sendagileek diotenez. Errenterian, orain hasi eta egun osoan entzun genuen metraileta eta fusilen hotsa.
Arratsaldez, Beraunen (Errenteriako hauzo bat), asanblada bat egin zen hurrengo egunerako borroka eratzeko helburuz. Handik Errenteriara jaistean, izan genuen berria: Gizon bat hil dute! Rafael Gómez hil dute! Baina, nola? Errenterian arratsaldez ezer egin ez baita!
Hau izan zen lekuko baten testigantza: "Arratsaldeko zazpi t'erdietan, Rafael Gómez Jauregi beste bi lagunekin paseiuan zebilen Alameda zinema inguruan. Goardia Zibil talde bat ba zegoen han ondoan eta kotxean pasatzen ari nintzela, metraileta hotsa entzun nuen. Pentsatu egin nuen, han zeuden gazte batzuren aurka tiratu zutela, baina ez, berehala Rafael ikusi nuen, bere bi lagunek eusten zutela, odolez betea. Hogeitamar metrotara tiratu zioten metrailetaz. Rafael kotxean sartzen ari nintzela, "hil naute" esan zidan. Iztieta aldera iristean, gauza bera esan zuen. Geroztik ez zuen hitz gehiagorik egin. Erresidentziara eraman nuen, eta iritsi orduko hilda zegoen". Ordu honen inguruan, beste bi pertsona izan ziren balaz zaurituak. "Garaipen" hau hospatzeko, dirudienez, Goardia Zibilak, gauez, champagnea edaten ari izan ziren Xenpelar enparantzan.
Egun tragiko honek Hego Euskadi osoan izan zuen erantzuna ezagutzen dugu. Indar errepresiboen bortizkeria ere, jenerala izan da aste honen barruan. Zaurituak asko izan dira, hilak bost, RAFAEL GOMEZ JAUREGI, 78 urtetakoa, Errenterian eroria; JOSE LUIS LOPEZ CANO, 28 urtetakoa, Iruinean eroria; LUIS SANTAMARIA MIQUELENA, 72 urtetakoa, infarktu batez hila, Iruinean; CLEMENTE DEL CAÑO IBAÑEZ, barrikada bat kentzen ari zela, kotxe batek harrapatu zuen; MANUEL FUENTES MESA, 30 urtetakoa, Ortuellan eroria. Bortizkeria itsua, herria askatasuna eskatzen ari dela zanpatzen duena. Pasaian, ostiralez, gau erdian, Goardia Zibilak sartu ziren herrian berriro, kalean inor ez zegoenean; hasi ziren leihoei, dendei, kotxeei eta ikusten zuten denei tiroka pilotaz eta egiazko balez.
Leihoen aurka tiroka, behin baino gehiagotan aritu dira Hego Euskadi osoan. Balaz zaurituen artean, ba dago bala, bere etxean zegoelarik jaso duen jendea; adibidez, Eva Pérez Fernández, Donostian eta Errenterian, oso grabe dagoen Gregorio Maritxalar.
Prezio garestia, geure presoen askatasunaren truke ordaintzen ari garena. Berriro ikusi dugu garbi, herriaren mobilizapenak besterik ez dituela aterako. Aste tragiko honen ondoren, gobernuak agertu ditu bere neurri berriak. Presoak atzerriratzea, ez da guk nahi dugun Amnistia, baina guk lortu dugun garaipen bat ba da, eta mobilizapen bide honetan jarraitzen bagara, benetako amnistia ere lortuko dugu.
Garrantzitsua da bestaldetik, aste honi buruz balantze labur bat egitea. Geure zonaldean behintzat, aurrerapen handiak izan ditugu maila guztietan. Zonaldeko herri guztiek bizi egin dute borroka aste hau, ez Errenteriak bakarrik, bestetan bezala.
Herri asanblada izan da, beti, borroka zuzendu eta eratu duena. Horretarako, Errenterian, asanbladak komisio bat aukeratu zuen borroka zuzentzeko lanak eta erantzukizun exigitzea aurrera eraman zezan.
Autodefentsa eginkizunak ere, Asanbladan eratu dira, zeren bestelakoan, polizien ekintzek ez zuten posible egiten asanbladak aurrera eramatea eta. Erantzukizun exigitze mailan ere, herriak kontzientzia hartu du eta faxisten aurka eginkizuna ez da aste honetan bukatu, faxista guztiak zanpatu arte, herriak ez du ekintza hau amaituko.
Asteartez, maiatzak 17, berriro laneratzean, herriak eta langileriak ez zuen hondamen sentimendurik, baizik eta borroka jarraitzeko gogo beroa. Eta gogo hori, bizirik dago oraindik eta nahi dugun guztia lortu arte, askatasun osoa lortu arte, ez da itzaliko.
ITZIAR
Euskal Herrian
Luzea eta beroa izan da Bizkaian amnistia astea. Gipuzkoa eta Nafarroan bezala, odola eta heriotzea goardien eskutik etorri zaizkigu. Burruka desberdina izan dugu berriro, harriak balen kontra, oihuak harmen aurka.
Beste Euskal Herrietan bezala, Bizkaian burruka ostiraletik aurrera sakondu egin zen, Errenterian langile bat hila izan zela jakitean. Hurrengo lerroetan guk bizi izandako uneak eta ezagutu ditugun zehaztasunak dakartzagu.
Maiatzak 13, ostiralea
Ostiralera arte lantegietan amnistiaren alde egindako burruka ahul samarra izan zen, tamalez. Horrela aitortu zuen langile batek astelehenean —16an— Basahurin egindako biltzarre batetan. Ekonomi unea txarra dela eta, beste arazo batzu direla eta, langileriak ez zuen amnistiaren garrantzian birsakondu ostiralera arte. Egun honetan, Errenterian jazotako gertakizun odoltsuak ezagutzean, langileriak amnistiaren alde egiten ari zen burruka askoz gehiago bereganatu zuen. Syndikal indarrek esan dutenez, ehun milatatik gora izan ziren ostiralean Bizkaian lana alde batetara utzi zuten langileak.
Ostiralean zenbait gauza jazo ziren Bilboko herrialdean. Bi Unibertsitateetan geldiketa oso bat egin zen eta ikasleek Deustuko zubian oztopoak jarri zituzten goizeko hamaiketan. Ekonomi Fakultatean 250 ikasle egon ziren hertsiak ostegun-ostiraleetako gauean. Hertsaldia uztean manifestaldi bat egin zuten eta bai poliziek betiko moduan ikasleen kontra jo ere. Arratsaldean, bai ikasleek eta bai langileek manifestaldiak egin zituzten Santurtzin, Basahurin, Barakaldon eta Erandion. Santurtzikoak 5.000 lagun elkartu zituen, Basahurikoak 4.000, eta bi mila beste biak. Burruka gogorrena Basahurin egin zen, langileek eta goardiek bi ordu t'erdi barru elkar burrukatu baitzuten. Basahurin zauritutakoen artean Abendaño jauna, Basahuriko jueza egon zen. Esan digutenez, juezak, gazte bat gogorki kolpatua izaten ari zela ikustean, protestatu egin zuen eta, nahiz eta jueza zela agertu, bera ere beroki kolpatua izan zen.
Ostiraleko gauean, San Anton elizan hauteskundeetarako zerrendetan ziren laurogeiren bat kandidatu gau osoan hertsi ziren. DCV-ek ez ezik, han bildutakoek agiri bat izenpetu zuten. Agiri honen bidez, kandidatuek azken indarkeriaz protesta bat egiten zuten. Hertsaldi honen antolatzailea Bizkaiko Amnistiaren Aldeko Elkartea izan zen. Gau berean beste lauzpabost hertsaldi egin ziren Bizkaian. Durangoko ikastolan egindakoan berrehunen bat lagun bildu ziren.
Maiatzak 14, larunbata
Iruinean beste langile bat hila izan zela ezagutu zen larunbatean. Bigarren erhaite honek lantegietako geldiketa iraun erazi zuen. Asanbladak egin ziren, egun ilun hauen azterketa bat egiteko. Bilboko "Hierro" egunkaria ez zen kaleratu, Iruinean hildako langilea Donostiako egunkari batetako langilea baitzen. Zenbait herritan goardiek gogorki sakabanatu zituzten manifestaldiak eta bai Crucesen eta bai Basurtuko Ospitalean zaurituen zerrendak gorakada bat egin zuen. Kaleko giroa oso iluna zen egun osoan. Herri Irratiak klasik musika zabaldu zuen egun osoan, orduoro berri batzu emanez. Espainiako "Vuelta Ciclista" Urkiolara heltzean, goardien eta manifestaldien artean burruka gogor bat sortu zen, txirrindulariak eta "vuelta"ren jarraitzaileak lekuko.
Gauean, zazpi syndikal indar Gobernariarekin bildu ziren eta astelehenean greba oso bat egingo zela esan zioten, agiri baten bidez hiru egunetan jazotako indarkeriak salhatzen zituzten une berean. Gau bertan, ordea, Ortuellan CC.OO.eko ordezkari bat afari batetatik irtetean tiro batez hila izan zen. Beste hamasei zaurituak izan ziren.
Maiatzak 15, igandea
Bizkaian, Euskal Herri osoan bezala, burruka egun gogor bat izan zen igande hau. Bilbo, amnistiaren aldeko ibilketen biltzeko puntua zela eta, polizia egun osoan kaleetan zehar ibili zen. Goizeko lehen orduetatik manifestaldiak goardien kontra behin eta berriro burrukatu zuten. Goizeko hamaiketan, "La Casilla" aldean, mila lagun elkartu ziren polizien oztopo guztiak gainditu ondoren eta manifestaldi labur bat egin zuten. Gero burruka talde txikien bidez jarraitu zen. Barrikadak han eta hemen egin ziren. Tiroak, kezko poteak, suzko barrikadak, lasterkadak eta oihuak egun osoan nahasirik ibili ziren. Errekaldeberriko hauzoa, Otxarkoagakoa bezala, irlaturik egon zen egun osoan, Errekalden autobus txiki bat irauli zuten manifestaldikoek, Gordonizeko zubia bi barrikada dotorez ebaki ondoren. Santutxu, San Francisco, Deustua eta beste bilbotar hauzoetan ere manifestaldiak eta asanbladak egin ziren igande honetan. Bilbok guda denborako itxura izan zuen askotan eta, bere hauzo eta erdi aldean, suak, keak eta tiroak Belfast gogora erazi ziguten.
Astelehena, maiatzak 16
Gobernariak hainbat langile biltzarre egiteko baimena eman zuen astelehen honetan. Greba osoa egin zen Bizkaian eta biltzarreetara milaka langile joan zen. Biltzarre hauetan politik alderdiek, syndikal indarrek eta langileek beren eritzi eta erabakiak agertu zituzten. Bilbon, goizeko hamaiketan, bankuetako langileek manifestaldi bat egin zuten, polizia agertu zen unerarte. Arratsaldean, Bizkaiko Amnistiaren Aldeko Komiteak agiri bat egin zuen. Agiri honen berri ale honetako beste horrialde batetan aurkituko duzue.
Basahurin, Sestao eta Erandion egin ziren langile batzarreetan Manuel Fuentes nola hila izan zen agertu zuten bere lagunek. Hauek diotenez, afari batetatik ateratzean, goardia zibilek hamabost mahaikideen kontra tiroka hasi ziren, norbait hiltzeko asmoz. Ofizial agiriak zioenez, une haietan oraindik "ez zekiten" nola hila izan zen langile hau.
Maiatzak 17, asteartea
Arratsaldeko 6,30etan hamabost milaren bat lagun bildu ziren Fuentes langilearen hilketetan. la une berean, K.A.S.eko kandidatuek hauteskundeetatik beren izenak kentzeko erabakia hartua zutela agertu zuten, prentsa aurreko baten bidez. Hona hemen protesta aurreko honen berri.
Agiria
Erdara hutsean egindako agiri baten bidez —noiz arte euskara baztertzen gure politikariek?—, honela aztertu zituzten K.A.S.eko kandidatu eta independenteek beren erabakiaren oinharriak:
1.- Hauteskundeen demokrazi giroa gero eta ulergaitzagoa egiten zaigu, frankismoaren kontra burrukatu zuten burrukalari onenak gartzeletan segitzen baitute, alderdi politiko guztiak lege barruan onhartzen ez diren une berean.
2.- K.A.S. eta independente arloetako kandidatuak ginenok Gobernuaren politika zapaltzailea salhatzen dugu. Aberri Egunerako amnistia oso baten promesa hautsi ondoren, herri agerketa guztiak —(Aberri Eguna, Maiatzaren lehena, Montejurra, Amnistia Astea)— galerazi eta zapaldu ditu beti, azken egunotan ezagutu ditugun hilketa, odol eta zaurituen ondorioekin.
3.- Euskal Herriak ezin du hurrengo hauteskundeetako,demokrazian sinetsi eta abstentzioa da bere joera egokiena, giro zapaltzailea ikusi ondoren eta amnistia eta askatasun eza sofritzean.
4.- Puntu hauen ondorio arrunta bezala erabaki hau hartu dugu: bihardanik, Maiatzaren 18tik, agiri honen izenpetzaileok beren izenak hauteskunde zerrendetatik kenduko ditugu.
5.- Beste demokratik kandidatura guztiei hurrengo hauteskundeetan ez parte hartzera gomitatzen diegu.
Izenpetzaileak
Bizkaia aldetik: Perico Solabarria, Jon Idigoras, Santi Brouard, Txutxi Corres, Jose Luis Lizundia, Kepa Leiza, Narciso Artabe eta Antonio Artiñano.
Gipuzkoa aldetik: Patxi Letamendia, Mikel Castells Antton Ibarguren, Jose Mari Otegi, Iñaki Esnaola, Juan Mari Bandres (Senadoregaia), Jorge Oteiza (Senadoregaia), Gurutz Jauregi (Senadoregaia).
Araba aldetik: Javier Añua, Ruiz de Aretxabaleta, Mikel Paredes, Maite Elizondo eta Txetxu Berzedo.
Nafarroa aldetik: Patxi Zabaleta (Senadoregaia), Vicente Serrano Izko, Perez Zelaya eta Oiz.
Prentsa aurrekoa amaitzeko galdera txanda bat egin zen. Bertan, amnistia aste barruan ezagututako indarkeria, odol eta heriotzeak erabaki honen oinharritan daudela esan zuten kandidatu izandakoek. "Aste honetan jazotako indarkeriak eta zapalkuntzak amnistia osoa eta askatasun demokratikoak lortzeko zeuden itxaropen ahulak hankaz gora bota dituzte", esan zuten K.A.S.eko eta independente erako kandidatuek. "Maiatzaren 24an geure kandidaturak kentzeko asmoak bagenituen, aste honetako zapalkuntza arintzaile bat izan dugu erabaki hori aurreratzeko orduan".
Bakoitzak hartutako erabakia herriaren artean jazotako eritziak oinharri eta bultzatzaile bezala dituela, esan zuten kandidatu izandakoek. Jon Idigoras-ek esan zuenez "langileria artean askok erabaki hau egokiena dela diote". "Orain bilatuko dugun bidea zera da: herri agintaritza abertzale bat indartzea", esan zuen Ortzik. "Parlamentuko bidea profitatzea ondo iruditzen zaigu. Hala ere, gure ustez, une hauetan bide horik erabiltze nahia gaur desegokia da, herria desmobilizapen batetara bultzatzen baitu. Guk mobilizapena, manifestaldiak, asanbladak indartuko ditugu, bide hauk izan baititu beti Euskal Herriak bere aurrerapen haundienen motorea bezala. Madrilen egindako paktuek ez digute inoiz aurrera erazi", esan zuten denon artean.
Ba liteke Gobernuak, amnistiari buruz, "espektakular" moduko erabaki bat hartzea, baina guk amnistia osoa exigitzen dugu. Amnistia osoa Euskal Herriarentzat nahi dugu. Amnistia oso batek Euskal Herriak nazional zapalkuntzaren kontra burrukatzeko eskubidea onhartzea eskatzen du".
Kazetari batek zera galdetu zuen: K.A.S.eko kandidatu eta independenteentzat izango liratekeen botuak, ez al dira orain beste batzurentzat izango? Erantzuna zera izan zen: Gure ustez botu horik emateko disposatuta zeudenek orain abstentzio arlora joango dira eta, beste zerrendetara ematera zihoazen pertsonak, orain abstentzio hori bide egokientzat hartzea ahalezkoa bezala ikusten dugu.
Abstentzioaren alde kanpaina gogor bat egiteko asmoak dituztela baieztatu zuten ex-kandidatuek. Bide hau "deliktu elektoral" bat denez gero, bere arriskuak ditu.
Aste batean, urte oso batean baino zapalkuntza handiagoa ezagutu dugula Euskal Herrian esan zuten prentsa aurrekoan. Giputz batek zera zioen: "Gipuzkoako gaurko gobernariak beste edozein gobernarik baino hilketa gehiago ditu bere sorbaldetan. Hau ikusiz, nork sinets dezake demokrazia ofizialean?".
Anti-demokrazia ofizialaren froga bat bezala, amnistiaren alde aste barruan jazotako indarkeriei buruz ofizialki emandako berri faltsuak agertu zituzten. "Ez dugu nahi joku gezurti horren barruan erori", esan zuen ex-kandidatu batek.
Hauteskundeen antolatzaileak Euskal Herria sofritzen ari den zapalkuntzaren errespontsable berberak direla esan zuten, prentsa aurreko interesgarri hau amaitzean.
X.A.
Doña Prudentzia, egunero bezala, bere semeak Agustinoen kolegioko autobusaren paradan utzi ondoren, kafetegian sartu da. Barmana hurreratzen zaio.
IDEALISTA.— Egun on, doña Prudentzia. Betikoa?
DOÑA PRUDENTZIA.— Bai.
Esku boltsa salmahaiaren gainean uzten du.
DOÑA PRUDENTZIA.— Hau bai beroa! Ba dirudi uda datorkigula... Eta, ezer berririk?
I.— Amnistia Astea atzo hasi zela.
D. P.— Bai? Qué interesante! Eta zer dago?
I.— Aste osoan ikurrinak balkoietan ipini behar direla.
Doña Prudentzia biziki ikaratzen da.
D. P.— Oi, nik ez! Ba dio nire senarrak, Don Listok; gu abertzaleak bai, pero no como esos exhaltados.
I.— Ba nik atzo ipini nuen ikurrina, AMNISTIA letreroarekin.
Doña Prudentzia gailetak kafesnean bustitzen ari da.
D. P.— Jende inteligenteak ez du horrelakorik egiten. Ikus Bilbo. Kale dotoreetan ez duzu ikurrinik ikusiko, eta hauetan bizi da jende kultua, la gente de orden.
I.— Ba nire hauzoan hainbat dago.
D. P.— Ba, Santutxu! Hori langile hauzo bat duzu. Gainera, espetxean daudenak marxistak omen dira. Konfidantza gutxikoak. Ikus, onak izango balira, Elizak zerbait egingo luke atera erazteko. Baina Eliza ixilik dago. Amnistia kanpaina hori lau ahoberoren kontua duzu.
I.— Barka, Doña Prudentzia, baina nik uste, zerbait egin behar genuke espetxeratuak atera erazteko. Bizitze osoko kondena dute hainbatek: Izko, Onaindia, Mujika Arregi... Eta Garmendiaren kasua? Poliziek harrapatu zutenean buruan tiro bat bota eta operazio batez buruko garaun piloa kendu behar izan zioten. Gaizki dago osasunez, eta bizitze osorako gartzelara kondenaturik. Doña Prudentzia gaileta bustia ahoratzen du.
D.P.— Bueno, bueno.
I.— Eta gaur beste kasu erdiragarri bat kondatu didate. Jose Maria Basanta, 34 urtetako inginadorea, Algortakoa bera, hainbat urtetan Euskal Herriaren alde burrukatu ondoren, ihes egin beharrean aurkitu zen. Etorri egin da, eta sofrimenduen ondorioz, Bermeoko Psikiatrikoan omen dago, inolako laguntzarik gabe.
D.P.— Ikusten? Gehiegi eman duelako.
I.— Basantaren kasuak benetan hunkitu nau. Eta gainera, ez omen diote behar bezalako tratamendurik ematen. Dirurik ez du eta...
D.P.— Hori da inportanteena, dirua. Hori esaten du nire senarrak, Don Listok. Diruarekin, dena duzu. Horregatik ez dugu balkoian ikurrinik ipiniko.
I.— Baina ez diozu ba euskaltzalea zarela esaten?
D.P.— Euskaltzalea bai. Ihaz nire senarrak mila pezeta eman zituen Biblia euskaraz ateratzeko.
I.— Hori ongi dago. Baina ene ustez herriak antolaturiko ekintzei denok lagundu behar genieke. Ongi dago bakoitzak pertsonalki zerbait egitea, baina herri mailan ere, denok elkarturik, lan egin behar genuke.
D.P.— Hori, galtzeko ezer ez duzuenok egin dezakezue. Baina guri asko kostatu izan zaigu gauden mailara igotzea, eta posizio hau gordetzen ahalegindu behar dugu. Bestela ikus, zuk aipatu duzun Basanta horren kasua.
I.— Gizarte zuzenago bat bagenu, horrelako kasurik ez litzateke sortuko.
D.P.— Horik ameskeriak dituzu.
Doña Prudentziak edalontziko azken tantak irentsi egin ditu. Zutitu eta ordaintzen du.
D.P.— Bueno, Idealista. Bihar arte.
Xabier Gereño
Euskal Herrian
Lana. Nafarroako langile mugimendua krisisean
"Ez da aski izan, V. Villanueva entrepresako 30 lagun kanporatuak ez dituzte oraindik berrartu; gero besteak etorriko dira, Sedinsa, Redin, Miqueo, Telma, Potasas... Noiz arte?"
Apirilaren 15 eta 22rako antolatuta zeuden mobilizapena porrot logikoa gertatu ondoren, Nafarroan diharduten sindikatu eta masa erakunde guztiak ados jartzen dira greba orokor baten deia egiteko, 29rako, arrazoiak guztiek ezagutzen dituzte.
1.- V. Villanuevaren langileen burruka luzea eta ondorengo kaleratzea.
2.- Krisis agiriak eta entrepresa batzutan hausnartzen diren ordain etendurak.
3.- Monarkiaren Gobernuak agindutako neurri ekonomikoengatik protesta egitea.
4.- 35. artikuluaren kontra burruka, kaleratze librearen kontra. Sindikatu bertikalean egindako batzarre guztietan, entrepresa desberdinetako ordezkariek, (gehienak faltatzen dira), asanbladen jarrera agertzen dute, grebak duen batasun izaeragatik, egoera benetan baikorra da. 27an egindako hertsaldiak lanorduen ondoren, entrepresa gutti batzutan gertatu ziren bakarrik, hala eta guztiz ere 29an, iturri ofizialen arauera, 10.000 langilek geldiunea egin zuten, eta guztiak Landabe poligonoan, Super Ser, Pamplonica, Artika lurbidearen lantegietan, Copeleche, Potasas, Mepansa, Masa, Mina... beste lekuetan Tafallako V. Luzuriaga, Griling, Unicable, Onenan... geldiuneak partzialak izan ziren.
Eguerdian langile bilketa bat antolatu zen Burladan eta G. C.k gogorki erreprimitu zuten, eta bide batez herrira zaintzen zuten oinezko taldeen bitartez. Arratsaldeko 7etan Polizia Harmatuek Sindikatuetxean bilketa bat deuseztatu zuten eta ondoren hiriaren alde zaharra guztiz zainduta egon zen baina honek ez zuen Txantreara jaisteko bidean betiko barrikada eta geroko manifestazioz eragotzi. Agerian ipini behar da polizien kopuru demasa, Maiatzaren 1.a hurbil zegoelako.
Ikusten denez, 29ko mobilizazioak langileek nahi zuten ondorioa ez du eman, V. Villanuevako langileen egoera lehen bezala dagonez gero. Zentrale sindikalek eta entrepresarien sindikatu batek egin zuten batzarre batetan, berauek entrepresako zuzendaritzari hiltzatuko zutela esan zioten, kaleratutako langileak berrar ditzaten. Azken berrien arauera, entrepresako zuzendaritzak produkzioa hasi nahi du, baina beste langile batzurekin.
Gatazkan dauden beste entrepresako egoera konkretua
TELMA: Entrepresak eskatu duen krisis espedienteagatik, 90 langileen arteko 32 espedientatuta daude.
SEDINSA: oihal entrepresa, Aoizen kokatuta, 240 langile. Entrepresa honek dituen problemak, ihazko Urritik datoz. Zuzendaritz aldaketak jasan ditu. Entrepresak bide guztietatik beren problemak ezkutatzen eta banatzen saiatu da, desmoralizazioa haundituz eta honela bide batez edo beste entrepresatik langileak joan daitezen.
Zuzendaritzak langileei zera esaten die: 91 lagun kaleratzea beharrezkoa dela, bestela entrepresa hertsi egin beharko dutela denboralki.
S. REDIN: Honen. egoera aurrekoaren antzekoa da. Duela 5 urte 49 zuen, eta gaur 28, entrepresa honetan lan egiten dutenak, 14 kaleratu nahi dituzte.
POTASAS DE NAVARRA: Karnalita fabrika hersteagatik 190 langile kaleratzeko mehatxua dago, honekin igandeak eta laneguneko gauetan lan egiten 600 langileri derrigorrez jartzea nahi dute. Hala eta guztiz ere, azken berriek diotenez 50 langile berri sartu dira meatzean.
MERKATALGOA: 2.aren Agrupación Orvina-ko 44. zenbakiko dendan bi neska enplegatu kaleratuak izan ziren, jabeak ematen dituen arrazoiak diziplinari buruzkoak dira.
Ikus dezakegunez, Nafarroako langilerian gertatzen ari dena garrantzi haundikoa da, alde batetik oraingo mementuan ez gara gai kaleratze problemaren aurrean planteiapen serios bat egiteko, AUTHI, MOTOR IBERICA, POTASAS eta GASTEIZKO HILKETENGATIK egindako burruka handiak denok ezagutu ditugu. Gaur, solidaritate eta burruka efektiboaren egun horik, kontzientzia politikoa eta geure buruak antolatzeko askatasun guttiago genituenean, denok gogoratzen ditugu. Ugazaba, langileen arteko elkar hizketarekin problemak konpontzen al dira?
"Askatasun syndikala"rekin dena konponduta dugula uste ahal dugu?
Burruka egiteaz nekatuta gaude edo eta erreta?
Gertatzen dena da elkarrengandik aldenduak garela, zatikatuak, geure lanpostu galtzeko inoiz baino beldur gehiago dugu, geure siglen protagonismoa jartzen dugu, hauteskundeek, "demokrazia"k eta legeztapenak xurgatzen gaituzte guztiz, eta alderdi politikoek ere bai.
Ez al da hau Gobernuak nahi duena? Hauteskunde eta "erreforma"rekin ipintzen diguten harrapagailuan eror gaitezen ez al dute nahi?
"Nafarroako langileok banaketa honen aurrean aurkitzen garenez gero,geure langile burrukak orain arte bereiztu gaituen bezala iraun behar duela, konturatu beharra dugu, ez dezagun permiti, lantegietako ordezkarien batzarreak ohitura bat bihur daitezen sektore eta gaiez antola ditzagun, haiekin efektibitate gehiena erdiets dezagun.
Munduan barrena
Lehengo egunean, antza denez, Carter Jauna Europara etorri zitzaigun. Giza eskubidez, usteltasunaren kontrako burrukaz eta beste tzirtzileriaz eta erretolikaz mintzatzeko prestatu da oraingo honetan. Egia da bestaldetik, gure eguneroko bizitzaren "gizaeskubideak" eta antzeko hitz huts polit guztiak, Munduko Estatu boteretsuenetik, bai esatez eta egitez, urruti xamar geratzen direla. Londresen, izpirituaren gabeziaz, hitzaldi bat egiteko bekokia eduki du. Duda gabe lehendakari honen tankera eta beren aurrekoenak ez dira berdinak. Honek Vatikano ondoan bulegoak ipintzeko eskubidea irabazi duela pentsatzen dugu. Orain, ahalguztiduna denez gero, balkoi bat erostea eta latinez ikastea besterik ez zaio faltatzen. Guri, hau da, benetako pobretasuna sentitzen eta pairatzen dugunoi, sermolari berri honek ezin digu plantarik egin.
Giza eskubideak ala gizajoen eskubideak bakoitzak beren modura ulertzen ditu. Politikari guztiak zentzugabeko deklarazioak egiten eta betiko esan-mesanak errepikatzen han hemenka dabiltza. Batek azkenez bere buruari galdetzen dio ea zertarako den hainbeste jirabira eta gora behera. Zertarako da ba, guztiak ados egonez gero? Egia, gauzaren mamia, barru barruan gordetzen dute eta jakina ez die inori gainetik ematen, baina biltzarre horretan zertaz aritzen den jakiteko ez dugu orain arte behintzat mikrofonorik ezartzeko beharrik izan. Hau dela eta ez dugu inoiz ere Sovietarrengana joateko beharrik izan. Biltzarre horietan, Mundu osoa dominatzen segitzeko moduaz aritzen dira. Mundu osoaren krisaldi honetatik ateratzeko bideaz, biderik balego jakina, horrexetaz mintzatzen dira.
Munduko 10 Estatu industriaztatuenek hogei milioi pertsona geldi dauzkate. Estatu Batuek, Alemaniak eta Japoniak bilduriko presupostu defizitak, 1975-76 fiskal urtean 130.000 milioi dolar gainditu ditu. Herri pobreek aberatsei ordaindu behar dizkieten zorrak 400.000 milioi dolarretik gora doaz, eta hemendik sortzen den inflazioa ezin geldi daitekeela esan beharrik ez dago. Haugatik, mutur guztietako politikarien hitzaldiak Santa Ritari ala ezinaren patroiari deklamaturiko errezu potxuak bilakatzen dira.
Bestaldetik, lehengai guztietako kariotasuna, hirugarren munduko herrien burjabetzeko antsia eta nahia, energiaren arazo lazgarria eta honek dakarzkigun ondorio kaltegarriak, lehen aipaturiko datuekin nahastatzen baditugu izugarrizko bonba hiltzaile baten formula aurkitzen ari gara. Mendebaleko ekonomia gainera, serbitzutan datza, hirugarren sektorea orduan, eta dakigunez zerbitzuek ez dute berez aberastasunik sortzen. Beraz, hemen gozatzen ari garen aberastasunak hirugarren munduan daukate oinharria. Gure aberastasuna, mendebal hurrupatzaile honen aberastasuna, fikziozkoa eta gezurrezkoa da.
Egoera oso hau ikusita kapitalak ez du irtenbiderik asko izaten, hirugarren mundua odolhustea eta ezereztatzea ez bada. Ondorioak, betikoak: Bizimailaren ezberdintasun ikaragarriena. Gure planetan oraindik ere, hiru pertsonetatik bat gose da, eta baiezpen hau nahiz askotan entzunda ez da topikoa. 75.n urtean Asiako Calcutta, Shillong eta Darbhangako hiriek osatzen duten herrialde barruan 250.000 bizilagunak gosez hil ziren (1). Hau guztiau ez diot nik txinitoen kutxak betetzeko asmoz, baizik eta Carterrek aipaturiko giza eskubideak zertzu diren eta zertarako diren argitzeko nahiaz. Beren, hitzez hitz, esandako "Jainkoak munduari eman zizkion ondasunak pobreekin erdibanatzeko modu berri bat antolatu beharrean gaude" horretatik, beste Jainkoak libra gaitzala! Mesfidatzeko baita benetan.
Barneko ala etxeko politikaz arituz, antinflakzionista den borroka xelebrearen helburu bakarra langileriaren kontra jokatzekotan datza, kapitalist mozkinen tasa berbera mantenatzeko eta batzutan gehitzeko ere. Mendebaleko Estatu batzuetan, Alemanian esaterako, honelako politika bat praktikatzea nolabait lortu dute, bertan baliabide kontsideragarri asko daukate eta. Beste batzutan aldiz, Britainia Handian, Frantzian, Italian, edo Espainiaren kasuan politika berberak, halako neurriak edo obe esanda, neurrigabeko mesurak hartzera bultzatu ditu, Estatuko bankuporrotketa bat sortzeko arriskutan ezarri duenak.
Barneko arazo hauen soluziobide gisa sozial paktua datorkigu. Sozial paktuaren maisuak, ezkerreko alderdi handiak, P.C. eta P.S. batez ere, izaten dira. Kapitalari ez dio Europako P.S. eta P.C.ko politik jokoak ikararik ematen, paktukerizale eta sozial-demokratak besterik ez direlako. Benetako ikara, alderdi hauk, langileriaren erreibindikazio eta burruka nahiaren mozteko gai diren ala ez jakitean datza. Sozial paktuan syndikatuen oihuak bozatzen dira, alokairuen eta bizitza kostuaren indizearen arteko oreka apurtzen da grebak eta manifestaldiak debekatzen dira, edo eta ezkerreko alderdiei jarraikiz mozten eta kontrolatzen. Azkenean, langileen aparatuak gobernu "sozialisten" morroi zintzoenak izaten dira.
Zorionez, Europako herriak ez dira Afrikako Zuluak eta klase arteko paktua apur daiteke, eta herriak lortzen du apurketa, herriak egiten du haustura. Patronatuak, lehendabiziko garaipenak lortu zituen tokietan, kontraesan guztiak zorroztean, sozial-paktua fikziozko politika bihurtzen da. Horrela pasatu da Britain Handian: Sozialistek ezin dute jadanik syndikatoak kontrolatzea. Berdin pasatzen ari da Alemanian, hango syndikatu eta gobernuaren arteko iskanbilak eta sokatirak ez dira erraz konponduko. Italiako syndikatuei P.C.k jarri nahi zien Andreottiren sozial paktua ezinezkoa izan da orain arte. Tamalez, zenbait tokitan, langileria tranpan eror daiteke. Horregatik, syndikatu autogestionatu batzuren beharra eta garrantzia, inoren eskuetan ez jartzeko, inongo alderdikeriarik ez egiteko.
Diruak, bitartean, herrialde guztietatik Amerikara alde egiten du, baina bertan ere, langileriaren gogortasuna ikusten ari da. 72. urtean hasi zen mundu osoko ekonomi krisisak ez du irtenbide errazik, are guttiago irtenbide baketsurik. Irtenbide bakarra gure herrietako langileriarengan dago eta ez fruitu gabeko systema absurdu honetan, balore nagusiak nazional produktu osoaz neurtzen dituenak, nazional zoriontasun osoaz neurtu beharrean.
Tomas Trifol
(1) Ikus UNICEF. La lutte contre la famine dans le monde. 74/75.
Kultura
Deustuko Paraninfoan, eritzi desberdinak. Euskal Unibertsitatea ala E. Unibertsitateak?
Apirilaren 29an Deustuko Unibertsitatearen Paraninfoa leporaino bete zen. Bertan bildutakoak "Euskal Unibertsitatea" gaiari arreta handiz jarraitu zitzazkion, lehen hitzetik azkeneraino. Gaia agertu zutenak ez ziren edonor: mahaiburuan elkartu zirenak hauxek dituzue: Gregorio Monreal, Juan Txurruka eta Leguina. Hiru hizlari hauetaz aparte, gainera, Jose Miguel Barandiaran, Adrian Zelaya, J.L. Orella, Eugen Goyenetche, Ruiz Olaguenaga eta Francisco Albisu egon ziren mahaiburuan.
Ez ditugu hemen han entzundako hitz guztiak idatziko, maiz azken egunetan agertu baitira, bai irrati eta bai aldizkarien bidez. Hemen Paraninfoan entzundako hitzen kutsua nahi genuke agertu. Mahai-inguruan partaide izan zirenek ez zuten irtenbide bat aurkitu, bi baizik gutienez.
Mahai-inguruan Gregorio Monreal eta Leguina ponenteak izan ziren iraultzaileenak" Txurruka jauna "erdizalea" bezala gelditurik. Monreal doktoreak esandakoa eta Leguinak gero agertutako ideiak iturri berdinekoak izan genituen. Monreal-en eritziz, euskal unibertsitatea lortzeko barruti behar bat lortu behar dugu, lehen urrats bat bezala. Gaur euskal ikasleak Euskal Herritik kanpo dabiltza gehienak, Valladoliden, Salamancan, Zaragozan, e.a. Unibertsitate hauetako errektore jaunei bost axola zaizkie euskal unibertsitari hauen arazoak eta asmoak. Eta errektore hauen joerakoak gara euskaldun gehienok; Monrealek esan zuenez, gaur arte ez baitakigu zenbat diren gure herritik kanpo dabiltzan ikasleak eta zeintzu arazo dituzten. Geuri ere bost pipa inporta zaigu arazo hau, ikusten denez.
Leguina doktoreak, berak ere, eritzi hauxe berau agertu zuen.
Unibertsitatea barruti bakar bat behar-beharrezkoa zaigu, euskal unibertsitatea sendo bat lortzeko unibertsitate gidatu eta kontrolatu bat behar baitugu eta, gaurko banaketa barruan, hau ez litzateke ahalezkoa izanen. Bi doktore "iraultzaileek", etorkizunean lortuko dugun euskal unibertsitatea, herri indarren kontrolpean jarri beharko dugu, euskal herriaren ordezkarien kontrolpean. Leguina doktoreak, gainera, probintzia bakoitzean unibertsitate bat egin nahi dutenen haleginak "demagogiarrak" bezala salhatu zituen.
Ruiz Olaguenaga doktoreak, Monreal eta Leguina doktoreen hitzak entzun ondoren, euskal unibertsitate BAT egiteko asmo hauk, sufritu dugun frankismoan ezagututakoak bezala direla esan zuen. Diktadura kutsu bat dutela esan zuen. "Unibertsitate bat" teoriaren kontra "euskal unibertsitate batzu"rena ipini zuen, "ideologia bakoitzak bere unibertsitatea antolatzeko eskubideak baititu". Estatutik unibertsitatea zuzentzeko asmoak "europedagogismo bat bezala salhatu zituen, Estatuak unibertsitatetik aparte egon behar duela esanez.
Goyenetche doktoreak ez zirudien ere oso ados "euskal unibertsitatea bat" modelu horri buruz, Bere teoria hauxe zen, hitz laburretan: "Unibertsitate bat behar dugu, baina ez kontzentratua". Estatuaren monopolioaren kontra zegoela jakin erazi zuen, totalitarismoaren kontra. Administrazio aldetik ordea, batasun baten defendatzaile bat zela esan zuen. "Teknikar batasuna bai, ideologiar batasuna ez". Iparraldeko unibertsital mundua nola "barruti bakar honen barruan" ipin, hala ere, ez zuen garbi ikusten Goyenetchek.
Adrian Zelayak, bere aldetik, nolakoa izan behar duen euskal unibertsitateak erabakitzeko, lehen politik autonomia baten beharra dugula esan zuen. 1936.urteko Estatutua oso mugatua izan zela unibertsitate arloan esan ondoren, hurrengo estatutuan unibertsitatea guztiz dezentralizatu beharko dugula agertu zuen.
Hitz labur hauen bidez ikus dezakezuen bezala, eritziak oso desberdinak izan ziren. Doktore batzurentzat, etorkizunean izanen dugun Unibertsitatea herriaren politik ordezkaritzaren pean egon beharko du. Beste batzuk, ordea, etorkizunean izanen dugun Euskal Herrian ideologia asko aske ibiliko dira, bakoitzak bere unibertsitatea sortuz... "Askatasun" kontzeptu desberdinak erabiltzean, unibertsitate kontzeptua desberdina izan behar.
Euskara Euskal Unibertsitatean
Gure unibertsitatea "unibertsitate basko" bat ote? Beste arioetan erabili ziren dogmakeria eta baietz sendoak txepelkeria bihurtu ziren euskarari buruz hitz egitean. "Gaur euskalduntze kanpaina bat martxan dela eta, ikusiko dugu zer egin unibertsitatean... Kanpainak arrakasta baldin badu, euskal unibertsitatea euskalduna izanen da..." Horrelakoak entzun genituen mahai-inguru honetan. Baina gaur Euskal Herrian dauden unibertsitateek ez al dute ezer eginen, euskararen alde? Zer egiten ari dira alfabetatze eta euskalduntze kanpainak sendotzeko? Aurton, Deustuan dabilen E.K.M. mintegiak, ihaz baino laguntza gutiago lortu du unibertsitatearen aldetik...
Orella doktoreak egin zuen eske gogorrena: datorren Udazkenetik Euskal Herrian dauden unibertsitateak ofizialkidetasun batetara heltzea lortu beharko lukete. Txurruka jaunak ere "gauzatxoren" bat esan zuen gai honetaz, euskaraz dakitenek azterketak euskaraz egin ahal beharko lituzketela esanez...
Baina, Deustuko Paraninfoan egindako mahai-inguru honetan, ez genuen euskarari buruz gauza sakonik entzun. Euskara bigarren mailako arazoa zela zirudien. Euskal kultura erdaldun bat ahalezkoa bezala agertu zen. Euskarak sufritu duen zapalkuntzaren ondorio ikaragarriak gaur Euskal Herrian dauden unibertsitateek eta zenbait doktorek ontzat hartu dituztela dirudi, erreakzio sakonik ikusi ez baitugu. Eta beren artean, mundu osoko unibertsitateetatik ibili behar izan duen Jose Miguel Barandiaran zeukatelarik! Euskal Unibertsitatea euskalduna izan behar duela ikusteko, ez al dute nahikoa Barandiaranen adibide bizia?
X.A.
Anaitasunaren komikia (7)
Airko [Komikia]
Irudiak: Antton Olariagak
Gidoiak: Xabier Kintanak
Anaitasunaren komikia (7)
SIDER bi mila 2000 [Komikia]
Irudiak: Erramon Zumalabek
Gidoiak: Xabier Kintanak
Anaitasunaren komikia (7)
Krisket eta Popolo [Komikia]
Irudiak: Juan Karlos Egillorrek
Gidoiak: Borja Barandiaranek
Basordas-en seguritate neurriak: kaka
Prentsa aurreko baten bidez, "Euskal Itsasalde Ez Nuklear Defentsarako Batzordeak" bere burrukaren berri eman zigun, Maiatzaren 9an. Dakizuenez, Maiatzaren 6an Diputazioak hartutako erabaki baten kontra inpugnazioak aurkezteko hilabeteko epea amaitu zen. Erabaki honen bidez, Diputazioak Basordas alderdiko hirigintz berezitasuna aldatu zuen, bertan Iberduero egiten ari den zentralearen lanek oztoporik gabe bidea segi dezaten. Erabaki hau Diputazioan Martxoaren 31an egindako bilera "misteriotsu" batetan hartua izan zen. "Misteriotsu" izan zela diogu, inork ez baitaki nortzu izan ziren partaideak, ez eta zenbat izan ziren ere. Diputazioan "ez dakite ezer" gai honetaz.
Hilabeteko epe barru horretan, bai "Ez Nuklear Batzordeak" eta bai beste hauzo elkarte batzuk beren inpugnazioak agertu dituzte. Hauekin batean Mungia eta Lemoizen bildutako 2.500 firma eta Ekologi Talde batek jasotako beste 3.000 sinatura presentatu dira Diputazioan, nuklear zentralearen kontra. Bai eta, inpugnazioen artean, ingeniaritzako ikasle batek egindako beste inpugnazio berezi bat ere.
Inpugnazio guztietan denok Diputazioak hartutako erabakiaren kontra jotzen dute, hilabeteko epe labur hori luzatua izan dadin eskatuz. Baina "Ez Nuklear Batzordeak" egindako inpugnazioa askoz mamitsuagoa da. Bere 34 horrialdeetan nuklear zentralearen kontra dauden oinharrizko arrazoi guztiak laburki jaso dira eta "liburuxka" hau irakurtzea guztiz interesgarria da. Hurrengo lerroetan inpugnazio honetan agertutako hainbat zehaztasun agertuko dugu. Hala ere, ahal baldin baduzue, inpugnazio osoa irakurtzea izugarrizko interesgarria izango zaizue.
Gora ioi askatuak
Amerikarrek zentrale nuklearren inguruetan gordetzen dituzten seguritate neurriak gehiegi dira, ikusten denez, Iberduero, S.A. entrepresarentzat. Nahiz eta Basordas-en ipiniko diren erreaktoreak amerikarrak izan —Westinghouse etxeak eginak—, Iberduerok berak egindako seguritate neurriak gordeko ditu Basordas-en. Lemoizen jarriko diren erreaktoreak 1860 MW.etako indarra izango dute. Amerikarrek diotenez, moeta honetako erreaktoreen inguruan gorde behar diren neurriak hauxek dira: 4,200 Kmtako erradio barruan inork ezin du bizi; 42 Kmtako erradio barruan ezin du egon 25.000 bizilagunetatik gora duen herrik; hiri handi batek 59 Kmtara egon behar du, guttienez. Iberduero entrepresarentzat neurri hauk huskeriak dira. Entrepresa honek Basordas-en ipiniko duen zentralearen inguruko ezin bizi daitekeen lurraldeak, 750 mtako erradio izango du (amerikarrek diotenez, 4,200 Kmtakoa izan behar luke). Eta berdin jazotzen da beste neurri guztiei buruz: Gran Bilbao lurraldea, bere milioi bizilagun inguruarekin, Basordas-etik 14 Kmtara dago... Non daude amerikarrek dioten 59 kilometroak? Ikusten denez, Euskal Herrian bizi garenok ioi askatuen kontra amerikarrak baino sendoagoak gaituk! Eta gainera —hau ez dakigu negargarrizkoa edo barregarrizkoa den— Iberduerok, zentrale alboan, parke eder bat ipintzeko asmoa du!
Seguritaterik ez
Zentrale nuklearretan istripuak gerta daitezke. Zentrale batetan jazotako istripu batek ondorio izugarrizko eta hilgarriak izan ditzake. Honengatik amerikarrek, zentrale bat egiten hasi baino lehen, zentralea dagoen lurraldean bizi diren bizilagunak urrun eta arin eramateko plan berezi eta argiak exigitzen dizkiete zentralearen egileei. Istripu bat gertatuz gero, bizilagunak arin ihes egiteko prest egon behar du beti. Iberduero-rentzat horrelako plan bat zorakeria bat da, ez baitu arlo honetan ezer egin. Basordas-en istripu bat jazoz gero, bakoitzak ahal duen bezala alde egingo du, korrika, autobusez... edo metroaz. Horrela pentsatzen du Iberduerok, ikusten denez.
Eta gainera, zer seguritate opa ukan dezake orain arte Basordas-en egin diren lanak? 1972.urtetik 1974.urtera baimenik gabe egin ditu lanak, eta, noski, "Junta de Energía Nuclear"ek ez du lan hauen kalitaterik frogatu. Epe honetan egin ziren lanak ez ziren txantxetakoak izan: ondo eginak al daude ala inoiz pikutara joan al daiteke? Ba liteke lanak ondo eginak izatea, baina ez dago zihurtasunik arlo honetan. Herrialde guztietan bereziki antolatutako komisio batek ikusten ditu egindako lanak Komisio honetan maila guztietako ordezkariak egoten dira: Non dago Basordasen egindako lanak frogatu dituen komisioa? Iberduero-k antolatu al du komisio berezi hau? 1976.urtean Julián Feijóo ingeniariak Basordas-en erabili behar diren materialeen berezitasunak aipatu zituen, baina: nolakoak dira lehen egindako lanetan erabilitako altzairu eta hormigoiak?
Kostuak
Madrileko energi beharrak beteko dituzten zentrale nuklearrak ez dira Madril inguruetan jarri, Caceresen eta beste lurralde urrunetan baizik. Euskal Herrian, berriz, Bilbotik 18 Kmtara jarri nahi dute Basordas-ekoa. Iberduerok hurbiltasun hau "ekonomi aldetik" komenigarria dela dio. Eta Diputazioak, zer erantzun dio? Ezer ez. Diputazioak ez ditu kalteak ikusi nahi. Basordas inguru guztiak hondatuta geldituko direla ikusi eta Diputazioari ez zaio axolarik. Zentraleak itsaso eta itsas-alde guztiak dituzten aberastasunak hondatuko ditu: ez arrantzarik, ez turismorik eta ez atseden hartzen duen lurralde horretan. Eta gainera, nork erosiko ditu alde horretako lurrak, lur horietan sortutako barazki eta fruituak?
Iberduerok, bestalde, zentralea Euskal Herriko energi beharrak betetzeko beharrezkoa dela dio. Baina, une berean, zentraleko energi gehiegizkoak zuzen-zuzenean eta osorik Madril eta Valladolid aldera bideratuak izango direla dio. Zein ederki! Euskal Herria nuklear arriskuan jarri ondoren, hemendik kanpo hartuko dituzte indarrak! Zergatik ez aldrebes egin? Berriro, herriak defendatu behar du bere seguritatea, Diputazioak aukeratu baitu bere Iberduero izenezko laguna.
X.A.
Irakasleak eta Santutxuko Ikastola
Aurreko ANAITASUNAn dossier erako azterketa bat argitaratu genuen Santutxuko Ikastolaren apurketari buruz. Bertan esaten zenez, irakasleak guztiz baturik egon dira prozesu osoan zehar eta horrela diraute.
Bizkaian, Euskal Herriko beste probintzia batzutan bezala, irakasleak bilduz doaz beren eskubideen defendatzeko, beren indarren pilatzeko eta lan onuragarrien egiteko. Horrela, pittinka-pittinka, Bizkaiko Irakasleen Elkartea aurreratuz doa. Eta Ikastola Mugimenduan partaide delarik, ezin egon zitekeen isilik, tamaina honetako arazo baten aurrean. Honelatan, irakasleok bildu eta hona zer nolako agiria egin duten
Santutxuko Ikastolaz agiria
Karmelo ikastolako gertakizunak aztertu ondoren, Herriaren aurrean hau esatera behartuak aurkitzen gara.
1. Ikastolaren oinharrian egon den irakasle eta gurasoen parte hartze demokratikoari funtsezkoa deritzogu.
2. Horren ondorioz hau salatu behar dugu:
a) Guztien gainetik pasaz beti kontrolatzen ohituak daudenen azpijokoa.
b) Diruaren indarrez Asanblada "txantaje" hutsean erabili dutenen jokabidea eta ikastola apurtzeraino erabili ere:
- IRAKASLEEN lan-segurtasuna jokoan jarririk eta beraiek pentsakera pertsonal batetarako duten eskubidea zapaldurik.
- IKASLEEN hezketa prozesua hautsirik.
- GURASOAK kalegorrian utzirik, semeentzat ikastolarik gabe eta aukeratutako hezketa aurrera eraman ezinik.
3. Ikastoletako partaide guztien jestioa oinharritzat harturik, hau azaltzen dugu:
a) Karmelo ikastolako Asanbladak ukan duen jokabide demokratikoa, eta Pedagogia mailan Euskal Hezketa Herritar batetarantz urratu dituzten bideak guztiz ontzat ematen ditugu.
b) Irakasleek, beren artean eta gurasoekin gorde duten elkartasuna goraipatuz, guk ere haik guztiekin bat egiten dugu.
c) Honez gainera, ezin uka geniezaieke gure laguntza, lanari dagokionez batez ere.
4. Bizkaiko eta Euskadiko euskal irakasle guztiei dei bat egiten diegu:
a) Diru hutsez altxatu den "KIRIKIÑO" Ikastola inork ez dezala Herri Ikastolatzat har.
b) Bertara joatea pentsa lezakeen edozein irakaslek, jakin dezala, Irakasleen Elkarteak oinharritzat hartzen dituen puntuak guztiz hautsi direla hemen eta ezin izango dugula elkartekidetzat hartu.
BIZKAIKO IRAKASLEEN ELKARTEAK
Agiri hau Bizkaiko Ikastolen Elkartekoei (gurasoen ordezkariei halegia) ere eman zitzaien, berauek ere sina zezaten; baina hauek ez zuten sinatu nahi ukan. Dena den, hor da agiria. Irakurleak juzka beza.
Euskal deiturismoaren sustraiak
Euskaldun jendeak, hizkuntzaz eta kulturaz hain desnazionaldurik ez dagoenak, ez die behin ere deiturei garrantzirik eman. Euskal Historian zehar anitz izan dira (Logras, Duvoisin, Topet, Xaho, Kanpion, Lafitte...) administrazioz zeramaten deitura erdarazkoa izan arren Herriak beti euskaldun jatortzat hartutakoak. Baina euskara, gure naziotasunaren lehen ezaugarria galduz zihoan hirietan —Bilbon bereziki— euskalduntasun galduaren tokian arrotz ikusmirako vasquía edo vascongadismo berri bat sortzen zen. Edozein Herrik bere burua barrutik mugatzen eta ezagutzen du eta hori da, hain zuzen, balio duena. Herri batek bere burua arrotzen erizpideaz juzkatzen duenean bere gainbeheraren atarian dagoela esan daiteke.
Askotan esan dut euskaraz, euskaldunki, egindako kontzeptuek eta baskoek erdaraz egindakoek ez dutela, ezin dutela, balio berbera eduki, bi kultur perspektiba ezberdinetatik eginak direlako. Deiturak, euskara, eta beronekin batera Herri kulturaren tradizioa, galduta zeukaten euskal seme-alabentzat, euskal ethniarekin genetikoki gordetzen zuten loturaren azken seinaleak ziratekeen, erdal administrazioak, baina, paradoxikoki emanak. Deiturak, horrela, euskaldunen artean euskalduntasunaren ezaugarritzat balio ez zuten bitartean, baskoen azken zubia ziren. Zapalduta dagoen herri baten azken harma defentsiboa ziren.
Baina deiturak, harmak bezalaxe, defentsarako izatetik ofentsarako izatera pasatzen direnean, gaizto eta arbuiagarri bilakatzen dira, eta gurean, baskoek, beren euskalduntasunik eza aitortu eta, euskara ikasiz, zuzendu beharrean, beren buru erdaldundua eredutzat jartzeko ausartzia hartu zuten, beren izaera bastart eta desnazionalduaz bat ez zetozen euskaldun eta Euskal Herri izen nazional historikoak euzkotar eta Euzkadi bihurtzeko punturaino. Arraza, odola, noski, neurri batetaraino guztien denominadore komun minimoa zatekeen, baina ez zen nahikoa.
Deituren gainean eraikitako euskal arrazismo hori, kasualki, Espainiako aldean jaio zen, hots, legislazio konkretu bat zegoen tokian, eta ez, hain zuzen ere, Ipar aldean.
Espainia: euskal arrazismoaren iturria
Bihur gaitezen berriro iturrietara. Zaharragoetara, baina. Interesgarria delakoan nago, Ikusiko.
Erdi Haroan, Gaztelan, legeak eratu zirenean, logikoa denez, berauk Boterean zeudenek moldatu zituzten, eta gauza jakina da boteretsuek beren botere egoera iraunerazteko legeak egiten dituztela. Eta Espainia, noski ez zen salbuespena. Orduan ere klaseak ziren: nagusiak eta apalak, ugazabak eta morroiak. Legeen aurreko abantailak eta eskubideak diruaren eta indarraren arauera jartzea, ordea, z zatekeen oso egoki. Funtsean holakoxeak izan arren, azal dotoreago batez jantzi beharra zegoen.
Legeak noble, zaldun zirenentzat egiten ziren, dirua eta boterea zutenentzat, baina nobletasunaren neurria ez zen horregatio, maltzurki, jabegoan ezartzen, odolaren garbitasunean baizik,
Juduak, Jesus hil zutelako, eta mairuak, paganoak zirela eta, Jainkoaren graziatik urrun zeuden, madarikatuak ziren; bai eta beraien odoleko guztiak ere. Atxakia hau harturik, nobleek beren pribilegiozko egoera —egiazki jabegoan oinharritua zena— judu eta mairu kutsurik ez izatean jarri zuten, eta horrela bereizkeria erlijiozko, dibino, eta, beraz, natural bat ezarri. Espainiako legeak, horretara, arrazistak bilakatu ziren, erlijio-arraza kontzeptuak, gainera, maiz nahasiz.
Euskal Herriko zenbait herrialdek, Gaztelarekiko merkatal harreman prosaikoengatik —sasoi hartako jendearentzat unibertsaltasuneango destinoak seraphinen kantuak ziratekeen!— Espainiako politikarantz lerratu zuten. Orduko Euskal Herrian legeak herriko ohituretan oinharrituak ziren eta, pobre eta aberatsen arteko diferentziak egon arren, legeak, theorian behintzat, guztientzat berdinak ziren. Horrexegatik, euskaldunak Gaztelako koroarekin, beren lege-foru propioak gorderik, elkartu zirenean, Herri bien lege ezberdinen arteko interpretapen pitxi bat sortu zen.
Gaztelan legeak nobleen pribilegio ziren. Eta nobleak odol garbia zutelako ziren noble. Euskal Herrian, aldiz, legeak guztientzat ziren. Baina euskaldun bati, berau pobre izan arren, Gaztelara zihoanean, bertako legeen babesa errespetatzen zitzaion, eta beraz, izan gabe, "noble"tzat hartua izaten zen. Euskal Herrian, hegoaldeko zenbait tokitan izan ezik, judu eta mairurik egon ez zenez gero, pentsatzekoa zen, gaztelauen artean, euskaldunen odola ere garbia zela. Hortik datorke, noski, euskaldun guztien berezko nobletasunaren mythoa, Gaztelako lege bereizleengatik sorterazia.
Baina alderantzizko kontua ere gerta zitekeen hots, gaztelauak Euskal Herrira etortzea. Kasu horretan, espainol lege arrazisten arauera, problema bat planteiatzen zen: etorri berriak Euskal Herriko legeez babestua izateko, noble izan behar zuen —plebeioek ez baitzuten Espainian pribilegio hori—, eta horretarako, noski, odol garbikoa. Gernikan artxibaturik makina bat odol garbitasunen frogak daude, gaztelau etorriei eskatuak. Espainol legeen arrazismoak, beraz, Euskal Herrira odol garbiaren kontua sartu zuen.
Arazo hori, jakina, euskaldun jende xeheen artean ez zen inoiz ardurakoa, ez zuen inolako garrantzirik, baina hirietako jauntxo baskoen artean, eta hizkuntzaz erdaldunduz zihoazen neurrian areago, egiazko obsesioa izatera heldu zen. Espainian deitura garbi eta "judu deiturak" zeuden Dezala, paraleloki, Euskal Herrian apellidos vascos eta apellidos no vascos delako lelo hori hasi zen kontutan hartzen, funtsean deitura guztiak, euskal zein erdal jatorrikoak, erdal administrazio batek jarriak zirelako, erdarazkoak eta herri usariori arrotzak zitzaizkiola ohartu gabe. Serioski pentsatzekoa da, hain "geureak" ditugun apellidoek zergatik ez duten euskaraz izen jator eta ezagun bat eduki. Dakikegunez, abizena ehun urte ez dituen asmakeria bat da, eta deitura, jatorragoa izan arren, azken buruan latinetikoa dugu (dictum eta -ura atzizkia, cf. amargura, moldura, cortadura...). Euskaraz bai, herri izen bat izan da, guk, geure administral itsukeriagatik, oraino ez ikusia: goitizen, gaitzizen, ezizena, azkenok pejoratiboak izan arren.
Paradoxikoa da, baina egia hutsa, gure deiturazaletasun horren iturria, azkenean gaztelauen arrazismo zaharra —eta ez hain zaharra— besterik ez dela ikustea.
Kontsolatzeko... euskaldun jendea
Eta arrazismoaz ari garelarik, permiti biezat irakurleak kontsiderazio batzu hemen egitea.
Euskaldunok arrazistatzat jotzen gaituzte hauzoek. Batzu batzuk, behintzat. Geure buruaz harrotzen omen gara, besteak mesprezatzen omen ditugu. Hola diote. Ez noa ni —nor eta ni!— hori guztiori ongi dagoela esatera, baina maiz defentsarako jarrera izan den aldetik, nolabait justifika egin daiteke.
Baina erdaldunek —frantses zein espainolek— zer egiten dute? Espainian Día de la Hispanidad delakoa dago oraindik, Hitler eta Mussoliniren garaian, inolako lotsarik gabe, Día de la Razatzat aldarrikatua. Francok liburu bat idatzi zuen, Raza, eta izen berberaz filme bat egin zuten haren kideek. Ez digute holakoek gun arrazista esango!
Ba da, ordea, gehiago. Gaztelau-espainolak ez dira, inondikan ere, arrazistak, baina beren hizkuntza, bai berentzat eta bai, antza, besteontzat, ederrena, onena, egokiena, kultuena delakoan edo, besteoi —geurea galerazirik— nahiz eta nahiz ez gain jarri digute. Ameriketako indiarrei erdara irakastea eskoletan beti gogoratu behar den ekintza ohorezko bat da, horrekin batera bertakoen hizkuntzak zapaldu zirela aitortu arren.
Gaztelauek berentzat egindako legeak, dirudienez, bai berentzat eta bai guretzat egokienak dira, guri, geureak kenduta, indarrez harrerazi dizkigute eta. Euskaldunok ez dugu historia, literatura edo kultura dei daitekeen gauzarik, eta horregatixek, geurean, gaztelauek berenak ez beste irakasten dizkigute. Geure burua gobernatzeko geneukan ahalmena kendu zigutenean, noski, ez ziguten ea Gaztelapeko morrontza nahi ote genuen galdetu, baina Autonomi Estatutu bat ematekotan, hori bai!, bi, hiru edo hamar aldiz bota eraziko digute, gure egiazko asmoa zein den jakiteko. Guzti honetan, baina, ez dago inolako arrazismorik, ez eta imperialismo edo kolonialismo dei daitekeen gauzarik. Gure onerako egiten dute, patternalki. Ez gaizki pentsa!
Hau, geure buruaz gehiegi ez lotsatzeko, ongi kontutan eduki behar dugu euskaldunok, geurea, azken finean, theoriazkoa eta defentsarakoa izan bada ere, erdaldunena praktikazkoa, obratua, ofentsazkoa izan baita. Eta baita.
Xabier Kintana
Maiatzaren 14ean, Bilbon, Bibliotheka munizipalean, ikurrina lehengoz kulunkatu zen kalean Jose Mari Satrustegi euskaltzainak bere euskal izendegiaren bigarren edizioa publikoki agertu zuen, Euskaltzaindiaren babespeko argitaratze hau, aurrekoaren antzera, Banco de Vasconiak finantziatua izan da eta lehengo izenez gainera dokumentu zaharretan aurkituriko beste ugari askoz aberastua da. Arana-Elizalderen behialako egutegiko zenbait ere ba dakartza. Euskal izendegi osoago bateranzko bidean, pauso bikaina benetan Satrustegirena.
Euskaltzaindiaren eskuko presentazioan Villasantek sarrerako hitzak egin zituen, eta ondoren Satrustegik euskal izenek hauzitegietan oraintsu arte pairatu duten bereizkeria salhatu zuen, lege berriaren abantailak seinalatuz. Retanaren nomenclator euskéricoa, haren —eta gure— ustez, herriari mesede bat egiteko asmoz ez baina aprobetxategismo nabaraiz egina izan da, gure jendeen artean nahasbidea ez beste sortuz.
Edizio ofizial berri honetatik 60.000 ale atera izan dira, Euskaltzaindiaren eta Banco de Vasconiaren bulego guztietan dohainik jaso daitezkeenak. Zorionak Satrustegiri, Euskaltzaindiari eta banku horretakoei.
Irakurri berria dut Sagi-ren artikulua, "Ur nahasietako arrantzariak" titulua duena, azkenengo Punto y Hora de Euskal Herria astekarian, 5-11 de Mayo de 1977, n 34. Ez naiz sartzen ez alde eta ez kontra horko ur sakonetan. Uste dut ni baino epaikari hoberik eta ofizioa gogokoago duenik ba dela bazterretan. Nik ba ditut, ordea, neure eritziak euskaldunen pertsona izenez eta eritzi horien arauera mintzatzen saiatuko naiz inor etsai ez banu bezala, edo eta oro adiskide banitu bezala. Bestek bereak azaldu nahi baldin balitu nik pozik entzungo dizkiot. Ondo estimatzen dut Satrustegi-k egin duen lan mandoa, eta baliotsua, baina horregatik ez dut absolutuki gutiesten besterik gabe Jose Maria Bereziartua-ren ahalegintxoa. Gehienez ere zentzurik hoberenean eta zorrotzenean kritika hotz baten beharrean dagoela esango nuke, besterik ez, eta biltzaileaz baino ez naiz ari, bera ezagutzen ez badut ere eta bere helburua jakinaren gainean saltsa zikinak sortzen den ala ez ez badakit ere, susmoa agirian ezarria dagoenez. Apeza ez naizen aldetik ez diot kontzientziako esamina egin dezan erregutuko gero ene bidez edo beste baten bidez bere bekatuak Jainkoari aitor diezaizkion. Gainera ez genuke ezer aurreratuko sarturik gauden dinamikan sarturik gaudela. Lasai dagoke enegatik. Batez ere eskatuko nioke, ordea, berriz zerrendak agertuko balira informazio zehatzagoa emateko, bereziki hitz arruntetan oinharria duten izenen itzulpen kontuetan eta erdaldun edo erdi euskaldun zeharo euskaldundu nahiekoei begira. Egia esateko, euskaldunoi erdal itzulpenak ez digu batere kezkatu behar tradizioaren arauera kokatua ez dagoen izen berri bat ipini nahi baldin badiogu seme edo alaba bati, aukeratzea euskal hitza delako, eta ez bestegatik, egin behar baitugu formari dagokion aldetik eta oraingo legeak ere ez baitu besterik eskatzen. Esaterako Eztizen ene gusturako izen ondo polita da, erdaraz "dulce nombre" ez bada ere "nombre de miel" baino. Poeta batek aukeratzeko modukoa dela esango nuke, bere joko poetikoen bidez hedatua nahi duen mezuari ondo baletorkio. Hala ere ondo ulertzen dut eman dizkigun zerrenda horietan itzulpenak edo eta izen propioen euskal izena aukeratzeko bidea eman baitio Madrileko lege aldatu berriak. Baina diodan guzti honegatik ez nuke etsaitzat hartuko. Zergatik hartu beharko nuke? Saio bat, hobea edo txarragoa, hutsak gehiago edo gutxiago dituena, egin duelako? Moldezko letretan bere eritzia, zuzena ala okerra, eman duelako? Ez naiz horretan eroriko. Ezta gutxiagorik ere.
Merkatuetan eskaintzen zaizkigun produktu ondo bukatu gabeak, ordea, ez dute azkenik eta butzu ondargabe batean sartuko ginateke baldin zorionerako edo zoritxarrerako murgildurik gauden presaz eta konpetentziaz beterikako kontsumu sozietate zoro, bildurgarri eta bortitz hau sakon arakatzen hasiko bagina. Eta argi ikus daitekeenez, Euskal Herria buru belarri sartzen ari zaigu geroago eta gehiago bide horretan zehar eta pertsonakumeok jasan behar dugu propagandaren bonbardeo eten gabea. Bide batetik edo bestetik gure gizarteak etorkizunean bere senera etortzeko modua aurkitu beharko duela iruditzen zait.
Pertsona izen kontuetan uste dut gurasoak direla azken finean seme alaba jaio berriei nola deitu erabaki behar duten nagusi bakarrak, Estatuaren beraren gainetik, inori kalterik egiten ez dioten neurrian bederen. Eta hau lege positibo guztien gainetik ezarri behar genukeen lege naturala dela uste dut eta gizonaren eskubideez horrenbeste mintzatzen garen garaieon oraindik ez dirudi denentzat argi dagoenik.
Satrustegi-ri Bilbotik emakumezko batek deitu omen zion agiri bat eskatzen bere umetxoari Kemen izena ipini nahi ziolako. Eman nahi ez baldin bazion eskubide osoa zuen ez egiteko, Estatuaren leihatila baten atzean dagoen gizona ez baita. Baina zergatik saiatu behar du guraso horrek aukeratu duen izena hankaz gora publikoki botatzen belarrondoko gisako bat ematen diola saltsa zikinen kontua aipatuz? Zer erru du gurasoak? Zerbait izatekotan eskubidea besterik ez du, berak, eta bizi baldin badu bere senarrak ere bai, mantendu behar baitu haurra eta bestek, eta ez dut entzun maite ez duenik. Eta kemen euskal hitza ez al da? Jakina, ez naiz sartzen itzulpen gutxi gorabeherakoetan, zeren izena hartu behar zuena jaio berria zenez gero batere axolarik ez baitzuen kasu horretan nola zen erdarazko ordaina jakitea.
ALFONSO IRIGOYEN
Lan hau idatzita nuen, ANAITASUNAra bidaltzeko gertu, baina gaur eguerdian Dean Johnson-ek bisitatu eta eskari bat egin dit: Deustuko Unibertsitatean berarekin euskara ikasten ari direnentzat lan errazak idaztea.
Hori eta gehiago zor diot Dean Johnson iparramerikar andreari, hark nire "Metodo de Euskara" ingelesera maisuki itzuli duelako. Deanny-ri esker laster ikusiko ditugu ingelesak euskara ikasten "A new method for learning basque" liburuarekin. Beraz, originala apurtu eta berri errazago bat egin dut. Baina goazen harira.
Arrazistak. Hitler, Rhodesia eta Hego Afrika. Eta Euskal Herriko historian zehar. Eta hortik kanpora ere bai, noski.
Hemen, eta oso atzera begiratu gabe, Espainiako gudu zibilaren aurretik ezagunak dira jelkide eta etorkinen arteko eztabaidak. Gero Gurutzada Saindua etorri zen eta nazismoaren bertsioa guregana ekarri zutenek Euskal Herriaren kontrako arrazismo amorratu bat sortu ziguten, euskara eta euskal kultura debekatuz, teknologia handi bat eskatzen zuten industriak hemen debekatuz euskaldun teknikariak Euskal Herritik irten erazteko, esku langile ugari behar zuten industriak hemen muntatuz Euskal Herria etorkinez betetzeko, etab.
Franco hil ondoren, hark Euskal Herrian zituen akolituak noraezean ari dira, eta zerbait hobeagoren faltan, Blas Piñar aukeratu dute pontifikatzeko. Izpiritu ez oso saindu batez beterik, Bilbon oraintsu egon da eta haren jarraitzaile zintzoek ongi ikasi dute hain sutsuki predikatu dien sermoi arrazista. Beraz, irten eta kolpeka hasi ziren Bilboko kaleetatik zehar. Eta gure Gobernadore jauna enteratu gabe! Tira, horrela dirudi, behintzat.
Baina arrazista antieuskaldun horik ez dira kolpe fisikoak ematera mugatu, eta "Honorato" izenarekin firmatzen duen tipo batek paper multikopiatu batzu zabaldu ditu, paleto eran idatzita, etorkinak euskaldunen kontra ezarri nahirik. "Desconfiad de los vascos... Uno que se apellide Rodríguez, aunque haya nacido en Begoña, nunca debe ser vasco", dio gure "Honorato"k.
Ba dirudi "Honorato"ren panfleto hau "Atxondo" jaunak irakurri duela, eta Begoñan jaio den Rodríguez bati euskaldun izatea debekatzen bazaio, berdin gerta daiteke Traukon bizi den Xabier Kintanarekin. Eta bi aldiz pentsatu gabe, jaun honek "Punto y Hora" aldizkarira lan bat bidali du arrazismoa egiten. Atxondo jauna ez dio Kintanari "Hiztegi Modernoa" barkatzen eta, Don Kixotek, haizerroten kontra bezala, ezpata hartu eta ez dio Hiztegiari horrialde bat osorik uzten. Eta hori gutxi delakoan, Kintanari "K" hizkia deituratik kendu (Quintana deitzen dio dozena bat aldiz) eta bere deitura propioaren aurrera eramaten du, zeren lan horrekin Atxondo jauna oso Katxondo geratu baitzaigu.
Eta orain serioski. Ez dugu onhartu behar inolako arrazismorik. Euskal Herria ez dugu ifernu bat bihurtu behar. Etorkinei eskua luzatu behar diegu euskaldun daitezen. Etorkin gehienak jende ona dira eta guk bezala nahi dute bakea eta anaitasuna. Hau zuek, deitura eta sorterri guztietako euskaldun berriok, ezin hobeago frogatzen diguzue.
Xabier Gereño
Zenbaki honekin ANAITASUNAn propaganda politikoa azaltzen hasi da. Gure aldizkariak, bego hau argi, ez du —osterantzeko publizitateaz gertatzen den bezalaxe— bere burua hor ager daitezkeen alderdi eta taldeekin nahiz eta nahi ez identifikatzen, berau esplizituki azaldu ezik. Oinharriz, gutienezko euskalduntasun eta demokrazia baten barruan, eta ekonomi arrazoiengatik, edozein alderdiren propaganda onhartzen dugu, textuen euskara, Euskaltzaindiari eta gure irakurleei zor zaien errespetuagatik, batua izanez gero.
Gure bidea zein den ba dakite irakurleek, eta editorialeetan garbi azaltzen ahalegindu izan gara beti. Une honetan beltza dakusagu, eta holaxe agertu dugu.
Gazte aberatsaren parabola
(Irakur Lk. 18:18-25)
Behin batez, gizon garrantzitsu edo euskal Onassis batek galdegin zion Jesusi:
— "Ah, Lider ona! Zer egin behar dut biharko Euskal Estatu Sozialistan sartu eta Betiko Bizitza lortzeko (gutxienez, lorturik dudanari iraunerazteko)?
Jesusek orduan:
— "Zergatik deitzen nauzu "Lider ona"? Oportunismoz ala enbusteriaz?
Ezagutzen dituzu Mandamenduak:
- Ez ipin adarrik emazteari; ezta ardo, esne Solares eta hainbat gauzarik ere.
- Ez duzu inor hilko legepean eta Ordena Publikoaren atxakiaz.
- Ez lapur, batez ere eskuzuriz.
- Correo-n, Gaceta-n eta RTVEn inoren aurka kanpaina faltsurik egiteari utz.
- Ez dituzu zeure gurasoak salduko (eta besterenak gutxiago)."
Orduan, Olarr... ez! Onassis-ek:
— "Ni beti demokrata! Gutxi gorabehera, hori denori, gazte-gaztetatik bete dut".
Hori entzutean, Jesusek esan zion:
— "Hori, zeure amari sartuko diozu. Dena dela, zertxobait falta zaizu: bana ezazu duzun guztia —zurea ez baita— eta emaiezu behartsuei: lantegiak langileei, lurraldeak baserritarrei, itsasuntziak arrantzaleei, ikastetxeak ikasleei, eta horrelaxe izanen duzu biharko Euskal Herrian bizitzeko eskubidea".
Baina hau entzutean, oso tristatu zen eta prakatan kaka egin zuen, oso aberatsa baitzen. Jesusek koadro hau ikustean:
— "Zein zaila izanen den kapitalista hauk Jainkoaren Erresuman edo Euskal Errepublikan sartzea! Zeren askoz errazagoa baita trailer handi-handi bat (Euskal Herriaren gamelurik ez baitago) orratzaren zulotik pasatzea, kapitalista bat sozialista bihurtzea baino!!!"
Amen.
Bi oinharriak
(Irakur LK. 3:8; 6: 46-49)
Ez pentsa gero, "Gora Euzkadi", "Gora Euzkadi" esaten duen guztia, Euskal Erresuman sartuko denik.
Eman, bada, zeuen euskalduntasunaren benetako fruituak, eta ez ibil hortik zehar esanez:
"SABINO ABRAHAM DUGU AITATZAT"
zeren benetan esaten baitizuet, Jainkoak Andaluzia eta Extremadura-tik ere eman diezazkiokeela semeak Euskal Herriari.
Nik esanen dizuet noren antzekoa den, Herriaren hitzak entzun eta betetzen dituena:
"Bere abertzaletasuna oinharri sendo eta euskalduntasun jator baten gainean eraiki zuen gizonaren antzekoa da; eta Diktadura bat heldu zenean, exilio, gartzela eta torturen uholdeak etxe haren aurka gogorki eraso arren, zirkinik ere ez zuen egin, bere ideiologia ondo sustraituta baitzegoen".
Baina "gora eta gora" ari, eta Euskal Herriaren nahia egiten ez duena,
"abertzaletasuna,
bere euzkel jatorrian,
bere lau euzkotar abizenetan,
ikurrinaren margo diztiratzuetan,
eta —tutik jakin ez arren— bere euzkera garbi garbijan,
oinharritu zuen gizonaren antzekoa da
Eta Ceutan zaunkotsak entzuten hasi zirenean, bere abertzaletasun beroaren beroaz, urtu eta lurrindu egin zitzaion etxea".
Literatura
lauaXeta gogoan, eta begien omenez
bi haur hil-dugu-gaur, hil hil
hurra!
eta erleak eta panterak persekutatzen
bete ditugu geure azken mendeak
urte oro, zenbait arrats
lauaXeta gogoan, eta begien omenez
phortunaren karroza beltza
erre dugu
Urtsuara abiatu aurretik...
Urtsuan,
titiak ebaki dizkiogu
Lantainako alabari
heriotz fruitu bailiren
eta lauaXeta gogoan, bi zuhaitz gazte
landatu dugu haren ninietan.
Julio Pagaldayk eraman omen zuen Gernikaraino, eta bertan esan omen zion adio, Lauaxetak "ez itxadon" esan ziolako; eta hurrengo egunean erori zen, kazetari frantses batzurekin batera, buruhezurrez hornitutako banderak zeramazkiten soldatu etsaien hatzaparretan. Galduta zegoen "gizon baketsu, zuzen eta oso nazionalista" bezala gogoratua den poeta. Gasteizen fusilatu zuten Ekainaren 25ean, goizeko bost t'erdietan, udaren hastapenak markatu zuen bere amaiera.
Gaur argitara dakarten textua —bost karta, poema eta aitortza— oraindik argitaratzeke dagoela uste dut, borreroari zuzendutako poema hori behintzat ez du Onaindiak bere antologian sartzen, eta inor gutxi kezkatu da Lauaxetaz Larreakoa ezezik. Poemarekin batera aurkitu ditudanak ere ixilpean ez uztea erabaki dut, ez baita ene asmoa hain urruna ez den ideologia baten ispilu hori etxeko ganbaran gordetzea; etxeko ganbara, bestalde, aski beteta dago, eta euskaldunen lehena eta oraina ez dira makina batek nahi bezain desberdinak. Askok desio dugu eguneroko bizitzaren zilipurdikatzea, eta geure komunitatearen eraberritze osoa, baina gaur ere, Lauaxetaren kasuan —berrogei urtetako perspektiba dela medio— hain argi ikus litezkeen elementuak nabarmentzen zaizkigu; ideologiaren nagusitasuna, eta ortodoxiarena hain zuzen, esate batetarako, eta sakrifizioaren sublimaketa, "askatasuna bizitza baino gehiago" maitatze hori, bizitzaren kanpotik ezer bailitzen! Ez dira hauk paralelismo bakarrak izanen, seguru asko, zerrenda luzeagoa dateke.
Lauaxeta poetaren zortea, bestalde, nahiko paradoxadun gertatzen da, eta honetan ere ba du gaurkookin berdintasunik. Poemagintzaren lege nagusienetako bati jarraituz, garaiko ideologia bere poemetatik kitatzen jakin bazuen ere, ez zuen beste horrenbeste egiten jakin hizkuntzarekin, peto-peto konplitu zituen puristen nahiak, bere eta gure kaltetan. Kaltetan, zeren ulertezina bihurtu baita bere herrikide gehienentzat, ia denentzat. Literaturaz ematen diren hitzaldietan, Lauaxetaz ez da ezer esaten, edo "ezin dut poeta honi buruz ezer ere aipatu, ulertzen ez baitut" botatzen da. Ba dira bere poemak kantatu nahi dituzten abeslariak, Edu Iriondo eta Antxon Balberde esan didatenez, baina kasu bakanak dira, eta gainera zaila da nola konpontzen diren imajinatzea. Laukizen bertan ere, itzulpenera behartuak aurkituko dira, pentsatzen dudanez.
Lauaxeta praktikan, poeta poloniarra da. Arrotza, ulertezina, hornidura huts bat. Eta hau penagarria da, irudi poetikoa eta neurria hain ondo erabiltzen zituen poeta baten kasuan. Eta poeta hori Gora Euskadi Askatuta esanez izan zela fusilatua gogoratzen badugu, patetikoa ere ba da.
Ez dago proporziorik.
Beste puntu bat, oraindik. Linguistek berehala konprobatuko dutenez, azken textu hau gaztelaniaz idatzita dago, eta sintzeritatean sinesten dutenek diotena, hots, herioa dela bizitzaren epaile hoberena, egia bada, esanahidun handikoa da bere joera. Rikardo Arregik, euskaraz idaztea, aukera bat zela esaten omen zuen, hori bezain xinplea. Baina aspaldi honetan zerbait ikasi dugu, eta gaur ba dakigu aukera hori contranatura egiten dela asko eta askoren kasuan. Lauaxetarenean, hala dirudi.
Arestik ere askotan esan omen zuen "gaztelaniaz idatzi behar nuke", eta orain dela gutxi beste idazle batek "denok ixiltzen badugu ere, egia zera da, hobeki espresatzen garela gaztelaniaz, euskaraz baino"... eta ez dira kasu bakarrak izanen, noski.
Ba dirudi Euskal Herriak eskatzen duen zerga bizitza pertsonalaren zirrikituetaraino ere iristen dela, zeren hori egia bada, somatzen eta aipatzen ditudanak kexa arrazoizkoak badira, norberaren kaltez —espresatzeari eta komunikatzeari uko egitea kalte den heinean— eta sakrifizioaren espiraletan zehar ari garela "etxea jasotzen" esan baikenezake.
Eta eztabaidatu, eta deuseztatu egin behar dira sakrifizioaren aldare guztiak, inoiz osasungarriak gertatu ez baitira.
Nik nahi baino ideia gehiago lardaskatu ditut gaur, ezer onerako. Baina ez nuen Lauaxetaren azken eskribuen aurkezpena egitea baizik. Hor dauzkazue.
bernardo atxaga
Oharra: ene esker ona Julio Pagaldayren alabari, eta beronen senarrari, Lauaxetaren eskribuen aurkezpen hau egitea posible egin dutelako.
***
J.M.-J.T.
Yo llevo entre mi espíritu encendida
la hermosa luz del entusiasmo ardiente;
amo la libertad más que la vida
y no nací para doblar la frente.
Por eso estoy aquí de altivo y fuerte
tu fallo espero con serena calma,
porque si puedes decretar mi suerte,
nunca podrás envilecerme el alma.
Hiere, yo tengo en la prisión impía
la honradez de mi nombre por consuelo;
Que me importa no ver la luz del día
si tengo en mi conciencia la luz del Cielo?
Que importa que entre muros y cerrojos
la luz del sol, la libertad me veles,
si ven celeste claridad mis ojos?
Si hay algo en mi mas fuerte que tu yugo
algo que sabe despreciar tus iras
y que no puede sujetar, verdugo
el terror que a los débiles inspiras?
Hiere. Bajo tu látigo implacable,
débil acaso ante el dolo impío,
podrá flaquear el cuerpo despreciable
pero jamás el pensamiento mío....
Más fuerte se alzará, más arrogante
mostrara el golpe del dolor sus galas;
el pensamiento es águila triunfante
cuando sacude el huracán sus alas.
No me importa... tu furia es impotente,
víctima del placer, sueño de un día.
si todos ante tí doblan la frente.
"YO SIENTO ORGULLO DE LEVANTAR
LA MIA".
...
viva jesus
***
Cartas escritas por ESTEBAN URKIAGA, pocas horas antes de morir en la prisión de Gasteiz el 25 de Junio de 1.937.
Celda 52
PARA CARLOS ZUBILLAGA
Mi querido amigo: Creo que me quedan pocas horas de vida, y no quiero dejar de agradecer todas las atenciones que ha tenido conmigo. Le doy las gracias de todo corazón y en pago de ello le dejo para Vd. al abogado Santamaria un lápiz de oro, lo único que me queda. Será una muestra de lo mucho que le aprecio. Cuando llegue a Bilbao abrace en mi nombre a Enrique y Evaristo. Diga a todos que fuí NACIONALISTA hasta el fin, que supe morir.
En mis labios la palabra última será Jesus. Yo os espero en el Cielo. Vaya algún día a Munguia y bese a mis padres. Quiero también que Enrique vele y trate como a un hermano a Julio Pagalday. Que abrace a Iñaki Garamendi. No dejeis de ser cristianos vascos.
Un abrazo muy fuerte a su hermano y Garbisu.
Hasta la eternidad os saluda con sinceridad.
ESTEBAN DE URKIAGA
JULIO DE PAGALDA Y BARAINCUA
Mi buen Julio: Muero por la Patria y perdono a mis enemigos. Cristo es bueno con su Esteban, pues le dió la gracia.
El último favor que te pido es que seas un buen cristiano. Tienes que casarte y ponerle mi nombre al primer hijo. En vida te quise con cariño porque fuiste fiel. Ahora te amo más. En el Cielo te espero y pediré mucho por tí. Visita a mi madre y bésala de mi parte.
Adios Julio, hasta la eternidad te abraza.
ESTEBAN
IÑAKI DE GARAMENDI INCHAURRANDIETA
Mi querido Iñaki: Dentro de pocas horas seré fusilado. Muero contento, pues siento a Jesús junto a mí y amo como nunca a la UNICA PATRIA DE LOS VASCOS. Iñaki, a quien quise con ternura de padre porque eres bueno, al acordarte de Esteban, quiere mucho a Cristo. Sé casto y puro. Ama a Euskadi. Al morir te bendigo, lo mismo que a tus padres. Visita a mi pobre madre y le besas en la frente.
Adios hasta el Cielo, una y mil veces te bendigo.
ESTEBAN
A MIS PADRES Y HERMANOS
Esteban vuestro hijo y hermano, antes de morir os bendijo y pidió a Dios que os consolara.
Muero muy contento con Cristo junto a mí. Voy al Cielo y allí os espero. Sed buenos cristianos, amad a Jesús, amaos los unos a los otros. Padre, sé el amparo de todos, madre, enseñales el camino del Cielo. Alejandra, Miguel, Felisa, Lucia y José Maria, sed buenos, rezad por mí, que nos reuniremos en el Cielo.
Nunca falte en vuestra casa la Cruz, la Virgen Maria y la bandera de Euskadi. Os beso con ternura y rezad por mi alma. Yo pediré mucho a Jesús por vuestra felicidad.
Adios a todos. Dios os guarde;
GORA EUSKADI ASKATUTA
VUESTRO ESTEBAN
SR. PRESIDENTE DEL BISKAI-BURU-BATZAR
Mi querido amigo: Pocas horas me quedan de vida y ante Cristo mi esperanza, quiero juraros obediencia y proclamar mi fe en EUSKADI. No temais a los que puedan matar el cuerpo, sino al alma. Que mi pueblo vasco sea creyente, siga el camino del Evangelio. Soy feliz porque muero creyendo en Jesús y en Euskadi.
Nuestro pueblo es amado de Dios y por eso sufre tantos males. El premio será muy grande. Esperad todos en Dios y confiad en EL. Un abrazo para todos, emakumes y patriotas.
Os espero en Dios.
Mi testamento
En el nombre de Dios Padre y de Dios Hijo y de Dios Espíritu Santo, entrego mi alma a su Creador, en quien espero por los méritos de la Pasión y muerte de Cristo. Doy mi cuerpo a la tierra, pues de ella fuí formado, pero creo que resucitaré el último día. Yo Soy la Vida nos dijo Jesucristo; quien cree en mí vivirá eternamente.
No me avergüenzo de Cristo y espero que El tampoco se avergonzará de mí en la gloria de Su Padre. Los últimos días fueron amargos, pero los ofrecí a Jesús para que perdone mis infinitos pecados. Pedí luz a mi Santa Madre la Virgen Maria para que me iluminara y me mostrase a Cristo. Ella me consoló con su gracia. Su Santo Rosario me dejó el alma tranquila.
Hijo sumiso de la Iglesia Católica Apostólica Romana, creo cuanto Ella me enseña y me sujeto a todos sus Mandamientos. El orgullo mayor es morir en Sus brazos. Reniego de Satanás y de cuanto es pecado porque todo es muerte. Me confieso de todos los pecados de toda mi vida con sincero arrepentimiento; firme mi propósito y deseo de cumplir. Es mi deseo antes de morir, pedir perdón a mi Angel de la Guarda, a San Esteban protomártir. A san Pedro y San Pablo, porque no les guardé la devoción debida.
Anhelo para todos mis compatriotas la luz de Dios, que sean fieles a Jesús, que sigan sus doctrinas. Los pueblos no pueden salvarse fuera del Evangelio. Muero por Nacionalista Vasco, porque amo con pasión este desgraciado Pueblo. Espero en la bondad de Dios que algún día logrará lo que este su pobre hijo ansió ver en sus días. A mis amigos les pido una oración por mi alma. Si en algo les escandalicé que me perdonen y sepan que detesto todo pecado. Amigos míos, os quise en vida, pero os amaré más desde el Cielo. Allí os espero en el seno de Dios donde no hay tristeza ni malos días, sino perpetua luz de claridades y bienes. Si en mis libros hay algo que pueda servir de pecado, ruego a todos que sepan lo hice por ignorancia. Renuncio a ello.
Próximo está mi fin, por lo tanto hablo en verdad; creed en Cristo, esperad en Cristo, amad a Cristo.
VASCOS, carne de mi carne, sangre de mi sangre, EUSKADI TIENE QUE SER ETERNA; pero nosotros para ella y la Patria para Dios. Seguid al Maestro.
Dios sé misericordioso con este pecador y acepte sus sacrificios. Jesús ayer, hoy y mañana en quien y por quien somos recibidos.
Gloria a la Santísima Trinidad y Maria medianora de todas las gracias.
ESTEBAN DE URKIAGA Y BASARAZ
Prisión de Gasteiz en la noche de su fusilamiento.
CRISTO, TENED PIEDAD DE MI
Musika
Elkar. Euskal Liburu Kantuen Argitaldaria. Editions de livres et disques basques
Baionan, disko, kaxete eta liburu argitaratzaile den ELKAR etxeak, eta batez ere elkarkide diren kantari hauek: Manex Pagola, Peio Ospital, Pantxoa Carrere, Maite Idirin eta Errobi bikoteak, goraki salatzen dute Hego Euskal Herrian gertatzen ari den lapurketa.
Duela zenbait egun konturatu gara Bilboko Padisanch etxea ari zela Peio eta Pantxoaren kaxetea banatzen. Kaxete hauk Elkar-ek Baionan argitaratutakoen itxura berekoak ziren, nahiz ederki ageri zen, bai kaxete azala eta bai zinta bera kopia hutsak zirela.
Kaxete faltsifikatu horietarik bana eskutan joan gara Padisanch etxearen buruzagi den Daniel Sanchez Ramos-ekin mintzatzera, berari gogorki eskatuz bere onetan utz zezan kinki-lan hori.
Baina, berehala berriz konturatu gara beste hiru kaxete banatzen hasi dela Bilboko etxe hau bera, kaxeteen egilea Barcelonako Satosa etxea delarik. Oraingoan ordea, azala ikurrin batez jauntzirik eta Peio eta Pantxoak abesten dituzten kantuak beste batzurekin nahasturik agertzen direlarik.
Hegoaldeko kantari, kantarizale eta herri osoaren aurrean salatu nahi izan dugu ELKAR-eko kantarien interesen aurka doan azpilan hori, pentsatuz disko dendek ere ez dutela gehiago horrelako kaxete motarik hartu nahiko. Zeren ezin onartua baita, Elkar-eko hala nola Euskal Herriko edozein kantarik, bere gustuz eta arriskuz emeki emeki egin duen lanaren fruituaz, orain beste etxe batzu, egileei deus baimenik eskatu gabe, isilka balia daitezen.
Bestalde, kasu honetaz baliatuz, nahi genuke herriari jakin erazi lan berdinaren egiteko asmotan dabiltzala liburu argitaldari zenbait, orain arte ahal bezala eta isilka zabaldu diren liburuak, liburu horien egile eta argitaratzaileei deus baimenik galdatu gabe, beren kontura argitaratzeko eta banatzeko.
Elkar-en eta Elkarkideen iduriko, gure herriko kultura berritzen ari duten kantari eta idazleen lanek ez lukete inolaz ere, kulturlan horretatik aparte eta bereziki kultura horren kontra ibili diren etxe batzuren eskuetara erori behar.
Musika
Jaialdiak. Ekainak 1etik 15era
3 MUSKIZ, Pilotalekuan 10,30etan
GORKA KNÖRR
JON BERGARETXE
3 BARAKALDO, San Vicente zineman 8etan
IBAI REKONDO
PANTXOA TA PEIO
OSOA
3 BILBO Matilde Orbegozo Eskolan Larraskitu 8'30etan
JOSEBA ETXEBARRIA LUPE
4 TOLOSA Txarama auzoan 10etan
MIREN ARANBURU
JOSEBA ETXEBARRIA
4 MUXIKA Ugarte auzoan 7etan
JOSEBA ETXEBARRIA
LUPE
IBAI REKONDO
4 ERRENTERIA Zelaian 9etan
MAITE IDIRIN
JON BERGARETXE
IZUKAITZ
5 IRURTZUN Pilotalekuan 8'30etan
GONTZAL MENDIBIL
JOSU GOIA
PATXI BILLAMOR
5 VILLABONA Pilotalekuan 6etan
JOSEBA ETXEBARRIA
JON BERGARETXE
MAITE IDIRIN
8 BARRIKA Zelaian 8'30etan
GORKA KNÖRR
NEREA GAZTELURRUTIA
JOSEBA ETXEBARRIA
8 DONOSTIA Anoetan 9etan
LUPE
PATXI BILLAMOR
8 BILBO Urkijo pilotalekuan Rekalde hauzoan 8'30etan
MAITE IDIRIN
XIKER
GURE BIDEA
JOSEBA ETXEBARRIA
8 HOSPITALET DEL LLOBREGAT (Catalunya)
Nazional gutiengoen jaialdia
BATISTA (Galizia)
RAMON MUNTANER (Catalunya)
LA BULLONERA
LUIS PASTOR
XEBERRI, ASIER ETA AITOR (Euskadi)
9 MEÑAKABARRENA 7'30etan
JOSEBA ETXEBARRIA
JON BERGARETXE
9 OIARTZUN Mamut aparkategian 8etan
ERROBI
MAITE IDIRIN
PATXI BILLAMOR
10 ELGOIBAR Capitol zineman 10etan
URKO
11 IBARRANGELUA (pilotalekuan) 8'30etan
KOXKA
JEIKI
MAITE IDIRIN
11 ILARDUIA —Araba— 10etan
PANTXO TA PEIO
PATXI BILLAMOR
LUPE
IZUKAITZ
12 SAN PEDRO OYA enparantzan 6etan
IBAI REKONDO
JOSEBA ETXEBARRIA
12 VILLAFRANCA DE ORDIZIA Altamira futboldegian 7'30etan
KOXKA
GORKA KNÖRR
JOSEBA BERGARETXE
Egun honetan Kardantxak egindako azken hiru diskak saltzen jarri dira. Hirurak euskal musika tradizionalaz beteak.
HERRIKO MUSIKA deritzonak, abesbatzak, betiko koral musika giroan jarraituz, ZAZPIAK BAT deritzon diskan agertzen da. ERESERKIA, orain arte debekatua izana, hemen agertzen da lehenengoz. Eta azkenez BONIK eta BILBOKO UDALETXEAREN TXISTULARIEK egindako beste diska handi bat, herriko bereiztasunari jarraituz. Txistuak hots gogorra eta zaila dadukan legez, diska honen grabaketa oso ona iruditzen zaigu.
Hemendik denbora guttirako, diska-etxe berri honek, berri batzu eman dizkigu. Beraz Iñaki Eizmendiren lehen diska "Gureak ez diren ixilen bi milagarren samiña" bai eta Miren Aranburu, Joseba Etxebarria eta Zorion Egileorren diska berriak ere.
ENRIKE ZELAIAK, beste diska handi bat atera du NAFARROA-ko doinuaz betea. Seriostasun handia eta lan txalogarria Enrikek egiten duena bere indarra eta jatortasuna akordeioa jotzerakoan.
Diskan datozen doinu askotatik VIVA NAVARRA, ERKUDENGO AMA BIRJINA, eta AXURI BELTZA aipa genitzake azken hau, txalaparta, pandero eta arranekin lagundua.
Beste alde batetik euskal diska-etxe batera etortzea pauso on bat dela iruditzen zaigu, euskal produkzio oso batera joan behar bada. Hola ba, Enrike Zelaia orain arte Belter etxearekin lan egin arren, diska hau INAKI BEOBIDEren ardurapean egin da. Zorionak, Enrike!
Arletxe
Musika
Estitxu
"Columbia" etxeak Estitxuri grabaturiko disko luze bat argitaratu berri du, kanta hauekin:
"A" aldean: MENDIAN, NERE ALDETIK JOAN ZIÑAN, ZUTAN DUT PENTSATZEN, XORIETAN BURUZAGI eta NERE ETXOLA.
"B" aldean: ADIOS ENE MAITEA, ENIZ JINEN, LIBRO ZARE, NARTITZEN NIZ eta URTXO XURIA ERRAZU.
Oldarra
"Columbia" etxearena hau ere, Miarritzeko "Oldarra" ballet famatuari eginiko disko luzea. Disko honetan Kantak daude eta euskal instrumentuei grabaturiko doinuak: dulzaina, txistu, trikitrixa, etab. Kantak:
"A" aldean: POT-POURRI NAVARRO, MAITASUN ATSEKABEA, ARINETAN, HARA NUN DIRAN, MARITXU, JEIKI JEIKI, XORI ERRESINULA eta ERROTA SOINUA.
"B" aldean: FANDANGO, AGUR MARIA, CONTRAPAS INTXAUSTI, ITSASOAN, MARITXU eta HAURTXOA SEHASKAN.
Oldarra
Bigarren disko luzea "Columbia disketxeak "Oldarra" ballet taldeari egina, kanta hauekin:
"A" aldean: FANDANGO, AMA BEGIRA ZAZU, AGUR JAUNAK, MENDIAN ZOINEN EDER, AITONAREN ESANA, ESKU DANTZA, DEUN AGATE, ATXIA MOTXIA eta BURUZAPI GORRIDUNA.
"B" aldean: NAPAR ERESIAK, ALDAPEKO, AITAK ETA AMAK, DONOSTIA, ATZO TTUN TTUN, NORK ORAIN eta LOA LOA.
Josu Loroño
Josu Loroñori "Columbia"k egin berri dion disko luzean doinu hauk aurki ditzakegu:
"A" aldean: ERROMERIAN, MENDI MENDIAN eta EUSKO ERAI.
"B" aldean: ASKE DANTZA, ANTXINAKO, GABIKA, MARITXU, AI HORI BEGI, TXAKOLIN, BASERRIKO KANPAIAK, MIRENTXU eta TXANTON PIPERRI.
Oskorri
"C.B.S." disketxeak argitara erran du "Oskorri" taldeari eginiko disko luze bat, Gabriel Arestiren oroimenez. Dituen kantak hauk dira:
BA DAKIZU NON NAGOAN, ASTOARENA, EMAZURTZ, MAITE DUGU MUNDUA, GURE AMA ITSASOA, GURETZAT, OINAZ ETA GANBOA, GORA TA GORA BETI, LAUGARRENEZ NEREA, ETORKIZUNAREN AURREAN eta MALDIZIO BETIKOA.
Entzuleak hobe uler dezan, kanta guztien hitzak datoz euskaraz, espainolez eta frantsesez idatziak.
Dendariek esan digutenez, disko honek harrera handia lortu du jendearen artean, asko saltzen baita. "Oskorri"k dituen jarraitzaile ugariek ba dute disko honetan atsegin iturri bat.
X. Gereño
Amnistia denontzat! Eta bai emakumeentzat ere!!!
Amnistia eskatzen dugunean, lege errepresiboen deuseztatzea exigitzen dugu; ez baita aski presoak kalera irtetea eta herbesteratuak etxeratzea. Lege errepresibo hauk, politika aldetik aztertzen ditugu, hots, alderdi politikoentzat askatasuna, adierazpen askatasuna, nazional eskubideak lortzea, etab.
Beste aldetik, garbi ikusten dugu, emakumea bereziki zanpatzen duten lege batzu ba direla, espainiar estatuaren mailan. Hala eta guztiz ere, amnistiaren alde burrukatzen duten erakundeek, orain arte, ez dute helburu bezala "emakumeentzat amnistia" hartu. Halegia, emakume arazoa, ez dute, ez alderdi politikoek, ez beste moetako erakundeek, jaso. Eta ez bakarrik emakumeen "deliktuei" dagokienean, baizik eta beren politik ekintzen ondorio bezala preso dauden emakumeekin solidaritateari dagokionean ere.
Alderdi eta erakunde politikoek, amnistiaren alde, gartzeletan kontzentrazioak eratzen dituztenean, gizonezko presoak dauden gartzeletara egiten dute dei beti (adibidez: "Modelo" Bartzelonan, "Carabanchel" Madrilen, etab.) "Trinidad"era eta "Yeserías"era herria manifestaldiak egitera joan denean, feminista taldeek dei egin dutelako izan da.
Eta hori zergatik? Nola ahanzten dituzte alderdi eta erakunde politikoek, askatasuna lortzeko burrukatzeagatik preso dauden emakume hauen egoera? Egoera latza gainera, gizonezkoena baino gogorragoa hain zuzen, ikusiko dugun bezala.
Bi presondegi moeta dira estatu mailan: epaiaurrezkoak (prebentiboak) eta penalak.
Epaiaurrezkoak, probintzia hiriburu guztietan dira, normalki gizonezkoen presondegiko pabilio baten gisakoan. Bartzelonan eta Madrilen, emakumezkoentzat presondegi bereziak daude (Trinidad eta Yeserías). Penalak, estatu mailan, bi dira: Alcalá de Henares (komun eta politikoentzat) eta Alcázar de San Juan ("peligrosidad social" ekoentzat). Kondena motxak direnean, probintziar gartzeletan bete daitezke.
Presondegi batzutarik bestetara, asko aldatzen da bizimodua, hau parte onean, zuzendariaren eta gartzelako pertsonalaren izakera desberdinen ondorioa delarik. Hala eta guztiz ere, emakume presondegi guztien berezitasun jeneral batzu azter ditzakegu.
- Material kondizio txarragoak.— Janaria oso txarra da eta gutiegia. Estudiatzeko toki egokirik ez dago. Osasunerako zerbitzuen aldetik, sendagile espezialistak behar direnean, ez dira azaltzen, eta azaltzen direnean, denbora luzea igaro ondoren.
- Errepresio "handiagoa.— Zentsura, gizonezkoentzat baino gogorragoa da (janzkeran, liburuetan, aldizkarietan, etab.). Presoen artean harremanak moztu egiten dituzte, batez ere politiko eta komunen artean, langile eta intelektualen artean, batzuei eta besteei tratu desberdina emanez.
- 3 urtetatik beherako umeak, presondegian egon daitezke beren amarekin, honek hala nahi baldin badu edo umea zaintzeko inor ez badu. Ume hauek ez dute jokatzeko tokirik, ez eta ere pertsonal espezializaturik (haurtzainak etab.) eta ttikitandik bizitzen duten giro honek, bizi guztirako markatuta uzten ditu.
Puntu hauk, politika aldetik dauden emakumeei dagokienean. Baina preso gehienak, emakume bereizten duten legeen aurka jokatu dutelako, espetxeratuta daude. Hots. adulterio, abortu, eta horrelako zenbait "deliktu" egin dutelako.
Azter ditzagun "deliktu" hauen sustraiak:
Moralki, burjeseriak bi neurri erabiltzen ditu, bai legeetan bai eguneroko bizimoduan, bat gizonezkoentzat, beste bat emakumezkoentzat. Adibide bat: "Emakumeak hitzez tratu txarra ematen badio senarrari, zigorra jasotzen du" legesortak dioenez. Gizona berriz, "fisikoki bere emaztea jotzen ez duen bitartean, lasai egon daiteke".
Uste dugu ezen pertsona baten aurkako erasoa, nahiz hau emakumea edo gizona izan, berdin berdin zigortu beharko litzatekeela.
Penal Legesortak dioenez, bere 499garren artikuluan, "adulterioak emakumearentzat, 6 urte arteko zigorra jaso dezake", "senarra bera baldin bada salhatzailea eta honek nahi ez badu, emaztea ezingo da behin-behineko askatasunez irten".
Dakigun bezala, gizonezkoetan normala ematen da, ezkontzatik at sexual harremanak izatea, ezkontetxean emaztea ez den emakume bat ez duen bitartean.
Injustizia garbi dago. Ez dugu eskatzen gizonak ere zigorra jasotzea bere sexual bizimoduagatik, baizik eta denontzat ahalgarri izatea sexual harreman libre batzu eramatea.
Emakumeok, gure gorputzaren jabe izan behar dugu, eta hori da gaur egun, ez legeek, ez alderdi politiko gehienek (nahiz eta ezkerrekoak izan) onhartzen ez dutena.
Eztabaida handia sortzen ari den gai bat, abortua da. Lehenengo esango dugu, antikontzeptiboak saltzea zigortuta ez balego, hauei buruzko medikuntz informazio sakon bat emakumeei emango balitzaie, ez litzatekeela beharrezkoa izango aborturik egitea.
Gaur egun hau eginkorra ez denez, nola azaltzen digu Penal Legesortak "deliktu" hau? 413garren artikuluak dioenez, "Hilaurtzen duen emakumeak, 6 urte arteko zigorra jaso dezake". Baina, gure "Código" honek, bere 444garren artikuluan, gutigarri bat azaltzen digu, hau ohorea da, ez emakumearena, baizik eta senitartearen ohorea. Beraz, emakumearen bizitza salbatzea, ez litzateke arrazoi bat izango, emakumearen erabakia bere gorputzaren gain ere ez. Senitartearen ohorea da legeak aditzen duen arrazoi bakarra, kondena gutiagotzeko.
Hala eta guztiz ere, espainiar estatuan, urtero 350.000 hilaur egiten dira gutienez, ezlegalak direnez, oso kondizio txarretan gainera. Urtean emakume asko dira bere bizitza uzten dutenak eginkizun honetan; eta beti emakume langileek, zeren burjesek ba dute Londresera joateko dirua.
Hiltzen ez direnen artean, gehienak gaixo gelditzen dira eta gainera gartzelara sartzen dituzte. Honen aurrean begiak hixtea ez da posible. Zergatik hartzen du emakume batek hilaurtzeko erabakia, dakarzkien arrisku guztiekin? Arrazoiak asko dira. Ezkondu gabe dauden emakumeentzat ez da ahalgarri ume bat izatea; gizarteak ez du ume hau onhartzen, bestetik, dagoen langabeziarekin, nola hazi ume hori? Horrelako kasu askotan, emakumeak bere gorputza saldu beharrean ikusten dira, beste biderik ez dutelako. Ezkonduta daudenen artean, gehienek aurretik ume asko dituztelako ematen dute urrats hau. Hainbeste aho betetzeko, ogirik ez. Amak lan egin beharra, eta umeak gordetzeko tokirik ez. Etab, etab, etab... Azkenik, sozial arazoa, kapitalismoa da egoera hau sortzen duena.
Antikontzeptiboak legalak izanen direnean ez da aborturik izango. Abortua legala izanen denean, kondizio honetan egingo da eta ez da emakume hilketarik izango. Eta garbi geldi dadila, azkeneko hitza emakumeak izan behar duela, bere pertsonari eta bere gorputzari dagokion edozein arazotan.
Prostituzioa da, gartzelara emakume asko eramaten duen beste problema bat. Honetaz guti hitz egiten da, nahiz eta gure gizarteko gauza lotsagarrienetako bat izan. Sexual harreman libreak posible ez direnez, gizonaren sexual instintuak zirikatuz, diru iturri ederra aurkitu dute kapitalistek. Diru iturri hau, emakume salerosketa da.
Alde batetik, emakumearen irudia saltzen dute nonnahi, publizitatean, aldizkarietan, telebistan, filmeetan, pornografian, etab.
Honela, gizonaren zentzuak kilikatzen dituzte eta hauei bere beharrak eztitzeko, bi bide dituzte: emakumea erasotzea eta emakumea erostea.
Emakumearen aurkako erasoketa gehiagotzen ari da pornografiaren igoerarekin. Emakumeontzat, gaur egun, arrisku serios bat da toki ilun batetatik zehar pasatzea. Bortxapenak ugaritzen ari dira eta normalki ez dira zigortuak izaten. Horrelako gauza bat salhatzen duenean emakume batek, poliziek barre egiten dute eta ez dute serioski hartzen. Epaia egiten bada, erasotzaileak zenbait lagun eramaten ditu neska horrekin egon direla esateko eta gauza honela bukatzen da gehienetan, neska salhatzaile ordez salhatuta gelditurik.
Baina beste bide bat ere ba dute gizonek ere beharrak lasaitzeko, salgai dauden emakumeen erosketa, hots, prostituzioa.
Gero, burjeseriak, bere "moral" itxuratia azalduz, "Ley de Peligrosidad Social" deritzona ezarri du. Berriro ere, emakumeak dira gehien galtzen dutenak, eta emakume behartsuenak noski.
Uste dugu ezen prostituzioarekin bukatzea, gizartea osoki aldatu gabe ez dela posible izanen, baina oraingoz exigitu behar duguna, lege hau desegitea da, zeren erantzunbeharra ez da prostitutena, hauk merkantzia huts bat besterik ez direnez. Zigortu behar direnak, salerosketa honetatik dirua ateratzen dutenak dira. Beraz, legearen pisua horien aurka joan dadila.
Emakumea bereizten duten legeak asko dira. Orain gartzelan dauden gehienak, hemen ikusi ditugun legeen aurka joan direlako daude barruan. Beraz, orain, Amnistiaren aldeko burruka gogor hauetan, beharrezkoa da emakume hauentzat Amnistia eskatzea. Eta benetako Amnistia izan dadin, emakumea bereizten duten lege guztien deuseztatzea ere exigi dezagun.
Emakumeen askatasunaren aldeko burruka, luzea eta sakona izango da. Beharrezkoa da emakumeen erakunde autonomoak eratzea burruka hau zuzentzeko, baina uste dugu, iraultzaile izena daramagun guztion eginkizuna dela helburu honengatik burrukatzea.
ITZIAR URTASUN
Gutun honekin, zuen aldizkariaren 338.alean agertu zen Jon Akostarenari erantzun nahi diot.
Ba da akort gaudeneko gauza bat eta beronetatik hasiko naiz.
Batera seinalatzen dugu ezen emakumearen problematikak ikusketa haundiagoa behar duela. Teoria oso bat egin beharra dago; historia oso bat, gurea, idatzi ez dena; doi-doi hasi den burruka oso bat eta zeinetaz ikasi behar baitugu...
Ikusgune honetatik Martxoaren 8. egunari buruzko artikuluak, zeinetaz Jon mintzo baita, deus seriosik ez du sinifikatzen, ez deus garrantzizkorik, ez deus sakonik.
Hori ez dut egin nahi. Egun baten zergatia ezagutzera eman nahi dut, beren egoeraz kontzientziatu diren emakumeentzat burruka eguna dena; erakutsi nahi dut zer den Bizkaiko emakumeok egin duguna egun honetan. Hementxe hasten da gure desakordioa.
Lehenik, uste dut ezen Anaitasuna bezalako aldizkari batek, Euskal Herrian gertatzen denaz informatu behar duena, ezin dezake aldebat utz, oraindaino egin duen bezala, Bizkaiko feminismoa bezalako fenomeno bat, jaioberria den arren bere garrantzi haundia duena gure etorkizunari begira.
Bestalde, ba diozu, "Bizkaiko Emakumeen Asanblada"-ren horria mintzatzen deneko gauzak erakutsi behar direla.
Erakutsi egin behar al dizugu emakumeok, elkarte honetan egiten dugun lana, semealabak zaintzen eta etxea prestatzen, infrabaloratuta dagoela?
Datu asko falta al dira, entrepresetan lanposturik txarrenak ematen zaizkigula edo, kondizio onetan etxetik kanpoan lan egin dezakeguntzat, haurtzaindegi, garbitegi... zerbitzurik aski ez dagoela ikusteko?
Ongi al deritzozu etor dakizkigukeen semealabak geure gain hartu behar ditugulakoari? Onhartu egiten al dituzu, emakumeok, emakume izateagatik, legearen aurrean jasan behar ditugun bereizkeriak?
Hirurgarrenik, egiten ari garena zarata dela kexu zara.
Ezaugarri ona, noski! ihardesten dizut. Lotan ez gaudela esan nahi du, geure zapalkuntzaz akort ez gaudela eta egoera hau aldatzearren burrukatuko dugula. Esan nahi du ezen, gaudeneraino ekarri gaituzten zergatikoetan sakontzeko indarrak dauzkagula eta geure askakuntzarantz bide egiten hasten garela. Eta bai huts eginen dugula eta geure hutsez ikasiko dugula ere esan nahi du. Azken batez, gauza askoren artean, eta zentzu honetaz, aski ez den arren, egiten dugun zarata ona dela sinifikatzen du.
Besterik gabe
Idoye
***
Getaria, 1.977-ngo Apirilak 21
Agur Zuzendari:
Eskertuko genuke aldizkarian honako berri hau iragarriko bazenute, ahal balitz behintzat.
GETARIA
Getariako Hiri Batzarrak adierazten dio herriari gerra garaiko Getariako Batzokiko ikurriña, eta baita ere Emakume Abertzale Batzarenak, Baionako Museotik erakarriak izan direla eta Udaletxean jasoak.
Herriganatze honetan Telesforo Monzon jaunak asko lagundu du, eta lerro hauen bidez azaldu nahi diogu geure eskerrik beroena.
Mila esker guztiagatik, eta agur.
***
Gudari ezizen adoretsuaz bere burua ongi gordetzen dakien batek honez gero dozena bat inguru anonymo bidali dio ANAITASUNAra X. Kintanari. Gaur holako bat agertzen dugu, azkena, zenbait euzko zintzoren giza portaera nolakoa den gure irakurleek juzka dezaten. Izan ere, eskuina eta faxismoa ez dira, soil-soilki, Madrilen bizi. Posta zigiluen markatik egilea Gipuzkoako Errenteriakoa dela atera daiteke. Tamala da, dena den, Errenterian bizi arren, non argi ez dioskulako, hari kortesiazko bisitarik ezin egitea. ANAITASUNAk
Havier Huintana
Nortzuk dira "basko"ak...?... Ez noski zu eta zure jarraitzaleak ere.
Euskalerria kakastu eta desegin nai dezuten kabroiak (oraitxe disimulo gabe zabiltzatenak) itxuragabekeria izango litzake zuek "basko"tzat edukitzea, ori titulo aundigia da zuentzako.
Zu eta zure modukoak azpijankerietan zabitzatenak moskoutarrak zerate, ta ori ondo dakigu zuetako moskoutar guztiak ez zerate ez "basko"ak eta gutxiago euzkaldunak, euzkal usai guztiari gorrotoa diezute ta orretxeagatik prest zaute Mosku'k ordainduta azpijankeriakeriako lanarekin. Asko ta asko dago konturatuta zuen joko illun da zikiñarekin.
"Euskaranto"a maltzur iskillutzat artuta kalte ikaragarria Euskalerriari egiteko asmotan zabiltz zu.
"Lujo aundiegia da gaurko Euskalerriarentzako" (Arestik esaten zuen bezela beste txorakerietan berak sortu eta naasi zitunean eta zienean).
Euskalerria'k epaia aukeratua dauka, zuretzat.
Aurria artu eta nola ala il zaitez, ori egiten badezu zuretzako eta beste danentzako mesede aundia egingo dezu.
Gudari
Zapaburu birbiztua
Kaleko [Komikia]
OLARIAGAKO
Juventudes Socialistas
Irakurle batek bidalita, hemen azaltzen dugu PSOEko Juventudes Socialistas-ekoek atera duten paper hau. Arestik idatzi zuen Cierra los ojos muy suave, Meabe... hari, guk geuk, oraingoa ikusita, hauxe gehituko genioke, "horrela sozialista espainolek euskaraz, txineraz, idatzitako astakeriak ez ikusteko".
Eta salhaturiko kargu larri guztiongatik, ohitura zatar horretatik zuzentzen ez diren artean, PSOEkoak urrezko astabelarriak publikoki eramatera kondenatzen ditugu. Epai hau Bilbon emana da, 1977.eko Maiatzaren 11.ean.
Juje jauna
Horko Onponegi
***
TOMAS MEABE. Euskaldun eta socialista, Eusko Gaztedi socialista baten eratzaille azieratik.
Begiz ones ikusi ebain euskotarren nortazuna.
Gizaldi honen azieran Meabek ezandako berba beadabe gaurrotazuna: "Inbar guziz gaztedi socialista bat eratu, daigun iraultzan bideak gure mutillak jarrai dagiezana.