ANAITASUNA
1980.EKO MARTXOAREN ALE BAKARRA
399
60 PZTA
[AZALA]
Alfabetatzekoekin elkarrizketan
Hator gurekin jokatzera
ELKARRIZKETA BIZIAK
AURKIBIDEA
3. Aurkibidea.
4. Artikuluburua.
5. Jazz. Lehendabiziko Lizardi Olerki Sariketa.
6. Alfabetatzen. Txantxan.
9. Esperantzari lehioa zabaldu omen diote. J.R.B.O.
10. Herrietan zehar ezkerreko lehen indarra.
11. Zentzugabekeria eguneroko ogia. I. Deuna. Euskal Herria laino ilunetan. K. Santisteban
12. Etxahun agur Xuberoa! I. Zabaleta. E. Knor-i gutun irekia. I. Izagirre.
14. Hamabost egun hankaz gora.
16. Frantziako unibertsitateaz. M.J. Esteban.
18. Amerika, Amerika. A. Eguskitza.
20. Crónica del desamor. M. A. Landa.
22. Elkarrizketa biziak.
24. Oskar Kokoschka eta expresionismoa. J. Sendagorta. "Bang". Carlos Santisteban.
26. "El Tambor de hojalata" "Euskal Herri Musika". X. Portu.
28. Autodefentsarako bideak. M. A. Landa.
29. Bertso berriak, lemoizeko Zentraleari jarriak. Txepetxa.
30. Wilhelm Reich (III). K. Santisteban.
32. Liburu berriak. J. Sendagorta.
35. Gramatika. J.R. Etxebarria.
36. Atlantida. Iñaki.
38. Europan etsipenaren aurka askatasuna. Mikel Orrantia.
40. Postaz etorriak.
42. Akrostika. L. Trask.
ANAITASUNA
KOORDINAKETA
J.R. Etxebarria
IDAZKUNTZA
M. Aldana, T. Trifol
IDAZKUNTZA KONTSEILUA
J. Agirreazkuenaga, M. Aldana, A. Eguzkitza, J.R. Etxebarria, M. Izagirre, J. Llerandi, J. Sarrionaindia, T. Trifol, I. Urtasun, I. Zabaleta
ARABA
K. Mendia
BIZKAIA
J. Llerandi, T. Trifol
GUIPUZKOA
A. Oiartzabal, I. Urtasun
IPARRALDEA
M. Lanatua
NAZIOARTEKOA
M. Aldana, M.J. Esteban
IDAZLEAK
P. Agirrebaltzategi, J.L. Alvarez, J. Artzelus, J.M. Artzubiaga, J. Azurmendi, F. Alaña, J.J. Bakedano, B. Barandiaran, J.R. Bilbao, A. Eguzkitza, E. Entziondo, J. Etxebarri, J. Iturbe, M. Kaltzakorta, X. Kintana, S. Laffite, M.A. Landa, J. Mendizabal, J. Orbezua, M. Otazurialde, M. Pagola, X. Portu, K. Santisteban, J. Sarrionandia, J. Sendagorta.
LANKIDEAK
K. Arko, X. Gomez, J. Idigoras, L. Trask.
FOTOGRAFOAK
A. Alday, Imanol, Txaber, R. Zarrabeitia.
MAKETAPENA
R. Zumalabe
KOMIKIAK
X. Etxenike, Gentz, Monty, B. Zia.
MARRAZKILARIAK
Ttua Taldea
PUBLIZITATEA ETA HARPIDETZA
J. Idigoras, A. Uria.
ANAITASUNA
Zabalbide 68-entlo. BILBO 6
Tfnoa: (9-4) 433 58 08
MOLDIZTEGIA
Estudios Gráficos
lege G.D.L. Bi-1753-1967
PRINTED IN BASQUE COUNTRY
Artikuluburua
Zazpi lurraldetara Euskadiz mintzatuko garela zin dagit:
Espainiar komunistak, Euzkotar abertzaleak, Donostiako bontzo traketsa, Frantses zentroko deputatuak, Monzon adoretsua, soilik mintzatuko ez direla Euskadiz, zin dagit.
Baskotasun saiatsua, UCDko Viana, Merkatal Ganbara, Bilbo Handiko portuaren superjabea elekatuko ez direla soilik Euskadiz, zin dagit.
Espainiako errege (a) (a) (a), Euskaltzalegoaren lehendakariak, Euskadiko kutxa guztiak, Euskadi guztietako kutxak, artetzat, lanedertzat, hartzen diren ilusio guztien errepresentagailu dirudun eta bizidunak ez direla soilik eta lehendabizikoz Euskadiz mintzatuko,... zin dagigun.
1.980ko Uztailak 23 - 27
Euskal Herriko Talde Jazzaleen Lehiaketa (Uztailak 25ean)
Jazzaldiaren barne, aurten jazzaleentzako lehiaketa eratzen da, Euskal Herria muga daukalarik, honako Araudiaz:
1 a Euskal Herrian bizi diren lagunek osaturiko jazztaldeak partaide gerta daitezke.
2.a Lehiaketan bost taldek hartuko dute parte.
3.a Jazzez beren ogibidea ez daukaten talde guztiak —edozein motatan, edonolako joeraz— aurkez daitezke. Berorien artean. Epai Mahaiak bereizketa egingo du.
4.a Talde baten musikari batek nahiz gehiagok beste talde batetan parte hartzea ez du Antolakundeak onartuko.
5.a Ekitaldiaren luzapena Antolakundeak erabakiko du, eta aldez aurretik partaideei komunikatuko zaie, nahiko astirik izan dezaten.
6.a Partehartzaile diren taldeek gastutarako dirurik jasoko dute, taldearen lagunen kopuruaren araueraz.
7.a Epai Mahaiaren erabakia gaitzestezina izango da, harek nahi hainbat erabaki har dezakelarik.
8.a SARIAK: -Lehenbizikoari 15.000 pta. eta trofeoa
-Bigarrenari 10.000 pta. eta trofeoa
9.a INFORMAPEN ETA IZEN EMATEAK
"JAZZALDIA"
Kultur eta Turismorako Ekintzotxea
Reina Regente, z/n
Donostia
Epearen bukaera: Maiatzak 1ean
Parte hartzekoaren eskakizunarekin batera zera bidaliko da: nahita ez, behintzat, taldeak grabaturiko zinta bat, eta taldearen kalitatea adieraziko lukeen edozein gai (iragarkiak, diskak, e.a.)
10.a Antolakundeak, honela erabakiko baleza, Araudi honen edozein aldaketa egin dezake.
Lehendabiziko Lizardi Olerki Sariketa
Oinharriak
Hizkuntza: Euskara
Gaia: Librea
Mailak: 1) 14 urte arte
2) 15 urtetik 18raino
Neurriak: 14 urte arteko mailan gutxienez 15 lerro olerki bakoitzak.
15 urtetik 18rainoko mailan, gutxienez 25 lerro olerki bakoitzak.
Lanak bidaltzeko epea: Apirilak 30.
Lanak ikastegiren bidez bidali behar dira, makinaz idatzita, folio neurrian eta lau kopia.
Alderantzian egilearen izena, adina eta helbidea, eta bere ikastegiaren izena eta helbidea jarri behar da.
Lanak LIZARDI KULTUR ELKARTEra bidali
Nagusi kalea, 7
Tolosa
Estalkian, Lehendabiziko Lizardi Olerki Sariketa jar
Ikastegi bakoitzak bere ustez maila bakoitzako 5 olerki oberenak, bidaliko ditu.
Sari banaketa: Maiatzak 30
EPAIMAHAI: 3 Epaimahaiko - Xabier Lete
Andu Lertxundi
Ma Karmen Garmendia
Sariak: 10 sari maila bakoitzean.
Antolatzaile: Lizardi kultur elkartea - Tolosa
Santutako olerkiak argitaratzeko, Lizardik ahal egingo du.
Tolosa, 1980ko Otsaila.
Euskal Herria
E.A. koordinakundeak kurtso honen hasieran antolatu zituen ikastaroetan parte hartu genuenok, oso harritu ginen ikusi genituen aurrerapenengatik, bai didaktika arloan, bai ikastaroetan erabilitako metodologiagatik ere. Hizkuntzen irakaskuntzan oso maila errespetagarri bat lortu dela diokegu batere beldurrik gabe.
E.A. koordinakundekoei elkarrizketatxo bat egitera joan gintzaizkien Deustuko lokaletara, eta egin ere, baina maiz izan genuen suerte txarra zein gure magnetofonoan elkarrizketaren ordez "Los 40 principales" grabatu baitzuen euskal sasikazetarion azkarkeria...
Deustuko Avda. Madariagan daude E.A.K.aren lokalak. Karamol eskailerak igo eta bertan dituzue beste batzuren artean Kalzada, Naberan, Gabika, Josejua, Jabi, Zeles. Oso jende langile eta prestua.
Bertan egindako elkarrizketaxoen laburpenak jarriko dizkizuegu.
Julen Kalzada harrapatu genuen lehenengo. E.A.K.aren lehen pausoetatik orain arte ibilitakoa, labur azal ziezaigun eskatu genion.
ANAITASUNA.— E.A.K.ren lehen urteetako bereizgarriak kontatuko dizkiguzu laburki?
J. KALZADA.— E.A. mugimendua dakizuenez, 1968ean sortzen da. Une hartako ahaleginen arduradun edo bultzagile bezala R. Arregi aipatu behar dugu. Urte haietan euskararen burruka, erreibindikapen politikoekin lotuago agertzen zitzaigun eta "Herri gaztedikoek eman zioten alfabetatze kanpainari bizitasunik handiena.
Gero 70-75. Inguruan E. Alfabetzatze batzordea eraikiko da. Euskalduntzen metodoa lehenengo eta gero alfabetatzekoa sortzean, laguntza handikoak bilakatuko dira, gau eskoletan eta abar asko erabiliko baitira.
76.ean B.E.A. koordinakundea sortzen da... gau eskoletako irakaslegoa, prestakuntza egoki baten beharrizanaz jabetzen da. Euskara irakasteak beste edo zein hizkuntzetan bezala, didaktika eta metodologia berezi baten eskuratzea eskatzen du. Euskara hainbat lasterren eta edertoen ikasi nahi da... gau eskoletako irakaslegoa, prestakuntza egoki baten beharrizanaz jabetzen da. Euskara irakasteak beste edozein hizkuntzetan bezala didaktika eta metodologia berezi baten eskuratzea eskatzen du. Ikaslen kopuruaren aldetik ere zer esanik ez azken urteetan ematen den gorakada, handia dela.
A.— Konta egizu E.A.K.ren koordinaketa eskualde eta herrialde mailan.
J.K.— Eskualde mailan bi urte dira Bizkaia hamabi eskualdetan banatu zela: Bilbao, ibarrezkerra, enkarterria, meatzeta, hego Uribe-Aiara, Uribe Kosta, Txorierri, Arratia, Durangaldea, Busturialde eta Lea-Artibai.
Bakoitzean arduradun bat dago eta batzutan, indartsuenetan ba dira liberatuak ere, hau da euskarari erabat dedikatutako jendea.
Normalean, eskolan ematea bigarren lana da eta honek akatsik franko dakarkigu.
Koordinaketa herrialde mailan ere egiten da; Altsatsun egin izan dira bilerak eta ipar Euskal Herriko ordezkaria, hegoko lau probintzietakoekin biltzen da.
E.A. kanpainak indartuz doaz, adibidez Iruñean, Bilbon beste ikasle dago, Iruñea txikiagoa izanik. Erribera aldean ere talde ugari dago, ez bakarrik Olite, Tafalla, Tudela eta Herri haundietan, txikietan ere. Nafarroako arduraduna hestu eta larri ibili da eta irakasleak liberatu behar izan dituzte.
Arabako ugaltzea duela hile batzuetako Anaitasunan aztertzen zen.
Gipuzkoan jende kopuru handia ari da euskalduntzen ere, baina koordinaketa ez dago hain zentralizaturik.
A.— Oinarrizko euskarataz, zer esango zeniguke?
J.K.— Arlo honetan, asko egin behar dugu oraindik. Koordinakundeak egunkari eta aldizkarien hutsuneak bete nahian edo, ikasleen KZ atera du, arazo honi aurrea emateko asmoz.
Dena dela nik bi eratako oinarrizko euskara dakusat:
Euskalduntzen ari direnentzakoa batetik eta alfabetatzen dihardutenentzakoa bestetik.
Euskaldun berrientzako oinarrizko euskara mailakatu beharko litzateke metodoetan erabiltzen diren egiturak, aditza e.a. bilduz; I. maila, batetik, 2a bestetik...
Alfabetatzen daudenentzat problema ez legoke egituretan, euskaldunak nahiko ondo egiten baitu joskera, baina hizkuntza erraztu, atsegindu beharko genuke elkarrizketa arruntetako egiturak eta hitzak erabiliz.
Euskal aldizkariek oinarrizko euskara. Gehiago erabili beharko lukete. Idaztea normalean denbora problema izaten da. Nik denbora dudanean bigarren idazketa bat egiten dut, esaldiak zatitu eta errazteko.
Gero talde didaktikoengana jotzen dugu. Eztabaida bizian aurkitu ditugu. Hiru partaideekin elkarrizketa hau eduki genuen.
A.— Noiz sortzen da talde didaktikoa?
Josejua.— Profesionaltze premia, aspaldidanik ikusten zen; E.A.K.a muntatu zen bezain laster, irakasle talde prestatuen beharrizana ikusten genuen orain urte eta erdiko ikastaroaren ondoren, hizkuntzen irakaskuntzaz diskutitu eta zerbait egiteko asmoa genuenok, Billaroko Sakramentinoetan bildu ginen, Mendigurenegaz, eta kokoa jan zigun.
Hastapenak pixka bat zailak egin bazitzaizkigun ere, laster hasi ginen materialak eta bide posibleak asmatzen.
JABI.— Orain, irakasle berriak datozkigunean gutxienez ba dauzkate geuk prestatutako gauza batzu.
A.— Irakasleengan ardura gehiagorik nabaritzen da?
JABI.— Bai, askoz obserbatzailegoak dira, eta dedikazio gehiago ikusten da. Dena dela, talde didaktikoa eta irakasle arrunten artean muga edo urruntasun antzekoa dago, beraientzat irakastea lan sekundarioa baita.
A.— Josu, azken urteotako euskararen didaktikaren historia edo bilakaera azal diezagukezu?
JOSU NABERAN.— Beno, batez ere, hiru epe handi bereizten ditugu hasiera batetako metodoak (1940.ean) —nolabait esateko metodo tradizionalak—, abiapuntutzat hizkuntza idatzia dute, mintzatua bigarrengo mailan gelditzen delarik eta hizkuntza hila eta bizia ez dute elkarrengandik ezberdinduko.
Gero metodo zuzenak ditugu; hauetan hizkerari lehentasuna ematen diote eta hilen eta bizien banaketa egingo dute.
1955-1960. Inguruan entzun-ikusteko metodoen sorrera dugu. Lehen belaunaldian irudiari ematen zaio lehentasuna, beraz, kontzeptua irudi batez dator, ez da itzultzen. Bigarren Garai batetan hizkuntza egoera batetan azaltzen da. Irudiak ere bere garrantziaz dirau, baina mezuaren barruan murgildurik datozen aspektuak kontutan hartzen dira; hala nola emozioa, sentimendu, mugidura... metodo situazionalek egoera errealak ekarriko dituzte klasera. Hortik datoz guk sortu ditugun materiale osagarriak
A.— Koordinakundetik metodoren bat edo beste gomendatzen duzue?
JOSU NABERAN— Ez, irakasleak aukeratu behar duela uste dugu, bakoitzaren aportazioak metodoa hobatu egiten baitu. Oso garrantzitsua da hor-han-hemendikako esperientziak bildu eta taldekako plangintzak egiten joatea. Maila bakoitzeko irakasleak bildu eta eragozpenak aztertu kurtsoan zehar lan eginez.
Honetarako, ariketa osagarriak eta urraspideen orientabideak har daitezke. Dena dela adinekoen irakaskuntzan, Bizkaian, jalgi hadi eta hitz egin erabiltzen dira batez ere.
A.— Eta euskalkien bereizgarriak, kasurako Bizkaierarenak, kontutan hartzen dira irakasteko orduan?
J. NABERAN.— Lehen urteetan hizkuntza standard baten finkatzera joan izan gara. Baina fonetika arloan, euskara mintzatuari, oinarri tinkoago bat lortu behar da. Araudi orokorrak bete eta leku bakoitzeko lokalismoak.
Josejua.— Dena dela, euskalkien arazoa zailtasun handikoa da. Konturatu Bilboko "euskalkia" erdara dela.
A.— Ez zaizue, kultura edukiak sartzeko programazioaren bat egitea bururatu?
J. Naberan.— Oraingoz ikasleen KZ.tan erabiltzen diren gauzetatik at ez dugu ezer programatu; alfabetatzeko lehen mailan sartzen da historia e.a.
Josejua.— Bestalde lan hori idazle eta kritikari literarioena izan beharko litzateke.
A.— Zer diozue antolatu dituzuen azken ikastaroetaz?
— Hila bete t'erdi guztiz lanpetuta ibili gara, toperaino 17 ikastaro egin ditugu eskualdez eskualde... Algorta, Gernika, Durango, Basauri, Bilbo...
A.— Ihaz ere antolatu zenuten bat, ezta?
JOSEJUA.— Bai, baina ihazkoa ikastaro klasiko bat izan zen, hitzaldia edo rolloa bota eta gero "Ruegos y Preguntas".
JULEN.— Aurtengorako, planteiamendua aldatu genuen; hitzaldien ordez, taldetako debate eta lanen bidez egitea pentsatu zen. Eta halaxe izan da. Presentazio labur baten ondoren, taldeak batzen ziren eta gero, talde guztien bileran konklusioak ateratzen ziren. Adibidez, gai bat istorio mutuena zen. Guk, azalpen labur bat egin, eta, taldeka aztertzen zen istorioa, arazoa burutzeko bakoitzak bere baliabideak zerabiltzan. Istorioa edo gaia landu eta gero bateratu egiten ziren ideiak.
A.— Zeintzu gai erabili dituzue?
JULEN KALZADA.— Ba, batetik txoke eskola edo deitu duguna, hau da hizkuntza ezezagun batez, —Ingelesa edo beste batez— klase bat, irakaslea, ikasle bezala egonez, euskarazko ikaslearen egoerara hurbil dadin.
Gero entzute eta ikuste ariketak, kontzentrapena... eta bestetik, edozein metodorentzat baliagarri diren materiale osagarriak; istorio mutuak, istorio amaigabeak...
A.— Eta talde didaktikoaren helburuak...?
JOSEJUA.— Oraindik sartu gabe dauden tresna batzuen —Erretroprotektorea, flanelograma eta abarren— posibilitateak aztertzea.
JABI.— Audiobisualen arloa ikertu eta goi-mailak, 3a; eta 4a, aztertu. Mintza-praktikako kanpaina baten beharrizana ikusten dugu, bertatik irakasleak sortuko bailirateke lan handia dugu didaktika arloan.
ALBERTO GABEKA dugu Bizkaiko alfabetatzearen arduraduna.
A.— Kaixo Alberto. Lehen alfabetatzerako, Kurtsotxo bat egiten genuen eta kito, orain ba dirudi mailakatuegi dagoela.
ALBERTO.— Bai, leku batzuetan hiru edo lau maila egiten dituzte. Guk koordinakundean maila bi eratu ditugu: Haserakoa, Bizkaieratik euskara baturako zubi bat bezala kontsidera daitekeena eta hobakuntzakoa, D titulua ateratzeko eskatzen diren edukien gainetik dagoena literatura, euskalkiak e.a. Lekeition ihaz antolatu genuen ikastaroan erraz atera zuten D titulua.
A.— Alberto, "Alfabetatzen" metodoa biltzen da?
ALBERTO.— Guk uste dugu ezetz, gauza batzuetarako agian, bai, baina tokian tokiko apunte eta materialeak erabiltzen dira. Hauetako materiale batzuk biltzen hasiak gara eta "urraspide" batetan aterako ditugu.
A.— Ikastaroetan D mailarako prestatzen da jendea?
ALBERTO.— Ez, gure ikastaroak ez doaz jendeak, D. Titulua atera dezan. Tituluarena jendearen problema da. Gu euskara irakastera eta jendea alfabetatzera goaz. Titula, gizarte burjesari ordaintzen zaion zerga bat da.
A.— Amaitzeko, zer behiago esango zeniguke?
ALBERTO.— Nik uste dut alfabetatze lan sakon bat egiteko, gauza asko aldatu behar dela. Sarritan euskalduntzeko darabilgun propagandak berak ba darama kontraesana. "Euskara gabe ez dago Euskadirik" eta esaten dugu, baina X. gizaldiko euskaldun alfabetagabeakin ez goaz oso urrun. 1980. Urtean bizi dugun gizartearen beharrizanak erantzun ditzakeen euskaldun alfabetatua behar dugu; eta horretarako alfabetatze premia sortu eta kanpaina indartsuak antolatu bai, baina, askoren pentsatzeko era aldatu beharra dugu ere.
Azkenez Zeles kanpaina edo burruka jeneralizatu baten garrantziaz mintzatu zitzaigun. Kale izenak euskaraz telebistak, dendak, tabernak E.A. Euskararen erabilera normaltzeko daukaten ahalmena. Nahiko interesgarria ikusten da, esate baterako, Bilbon tabernari euskaldun batzuk dituen kale bat izendatzea, ikasleak euskara egitera joan daitezen.
E.A.— Koordinakundearen harremanei buruz, egun dagoen eztabaida azaldu zigun pixka bat. Dakizuenez E.A.K. euskaltzaindiaren erakunde bat da. Eta egunotan C.G.V.ren erakundea izatera pasatzeko asmoa dago...
TXANTXAN
Euskal Herria
Esperantzari lehioa zabaldu omen diote
Momentu honetan, Gau-eskoletako giroa ez dago bat ere lasai, eta arrazoia, Eusko Kontseilu Nagusiak arlo honetarako prestatu duen aurreprojektu baten eztabaida da. Aurreprojektu honetan, datorren ikasturterako planketa minimo bat dator, gaur egungo Alfabetatze Euskalduntze Koordinakundea bertan sartzea proposatuz. Eskualdeetara oraintsu banatua izan den Aurreprojektu honen aurkezpena, Otsailaren 9an, goizeko 11tan izan zen, Bilboko Udal Bibliotekan, mahai-inguru baten bitartez.
Mahai-inguruan parte hartu zutenak hauk ziren: Euskaltzaindiatik San Martin eta Uribarren, Eusko Kontseilu Nagusitik Odriozola eta Amatiño, Alfabetatze Euskalduntze Koordinakundetik Kalzada eta Urresti, Aurreprojektuaren egilea Txabarri, eta moderatzaile bezala Agirresarobe, hau ere Alfabetatze Euskalduntze Koordinakundekoa. 150-180 pertsona bildu ginen han, gehienak gau-eskoletako irakasleak.
Ez da nire asmoa mahai-inguruaren berri zehatzik ematea, baizik eta han gertatu zenaren nire eritzi personala.
Lehena hitz egiten San Martin izan zen, Euskaltzaindiak honi buruz daukan eritzia azalduz, eta gero Kalzadak, kritika global bat egin zion aurreprojektuari, eta lehen momentotik ikusten zen han bi bando zeudela. Halako batetan, Kalzada bere kritika egiten ari zela sartu zen San Martin, interbentzioa moztuz eta haren kontra agertuz; gauza da, bai etena egiteko formagatik eta bai erabili zuen tonoagatik, ba zirudien mahai-ingurua han amaituko zela, eta guztiok irtengo ginela handik elkarren kontra eta banatuta. Banatuta diot, zeren mahai-ingurua hasi baino lehen batekin eta bestekin hitz eginez, entzun nuen halako zurrumurru bat, Alfabetatze Euskalduntze mobimendua han banatuko zelari buruz: batzuek Eusko Kontseilu Nagusian sartuko zirela besteek kanpoan geratzen ziren bitartean; beraz, hainbat urte, ondo ala txarto baina elkarrekin egon garenok han erdibituko ginela.
Dena dela, mahai-inguruak aurrera egin zuen, eta han entzun zirenak, benetan, gogorrak izan ziren. Aipatzeak ez du, ez da penarik merezi ere, zeren gehienak erdi egiak izan baitziren. Hala eta guztiz ere, gitxi gitxika, joan ginen ikusten, gehienak borondate onez joan ginela hara. Egindako salaketa gogorrak polliki polliki argitu ziren, eta ikusi genuen nola ez ziren egiak guztiak, baina hori bai, denak izan zirela intentzio txarrik gabe esanak. Eta hau nola uler daiteke? ba, hona hemen nire ustea: zerbait egiten dugunean eta ona ala txarra den jakin nahi dugunean, geure espilura jotzen dugu, eta galdetzen diogu, nor da hemendik politena?, eta espiluak, noski: zeu. Era berean, guk egindako zerbait eztabaidatu edo kontrastatu nahi dugunean, ba dirudi, beti kontsultatzen dugula gure kideekin, gure ideia berdinekoekin, eta normala den moduan, beti ematen digute arrazoia, geure buruarekin hitz egingo bagenu bezala delako. Narzisismo hutsa.
Honela han, beste bandokoak entzunez, ikusten zen inork ez zuela arrazoi osoa, eta benetan gogoa izanez gero, nola argi daitezken gauza asko. Azkenean denak eman zuten amore, apur bat baino ez bazen ere, eta giroa asko baretu zen. la hirurak ziren eta amaitu beharra zegoen, gauza asko airean geratzen zirelarik.
Esan daiteke, esperantzari lehioa zabaldu omen diotela. Hara joan ginen Alfabetatze Euskalduntze mobimenduaren heriotza ikusiko genuela pentsatuz, hau da, hura izango zela mobimenduaren banaketaren agerpen publikoa uste izanda, eta irten behintzat, ez ginen horrela egin. Argi dago harelako asko egin behar direla, gure posturak hurbiltzeko, eta bestea entzuteko, ea aurreprojektu honi enmienda on batzu sartuz, denontzat onargarria den projektu bat ateratzen dugun, Koordinakundea salbatuz. Hainbat urtetan elkarrekin egon garenok, ba dirudi oraindik elkarrekin segitzeko aukera izango dugula. Beraz, esperantzak zutik dirau.
J.R.B.O.
Bilbon, 1980-2-12
Euskal Herria
Herrietan zehar ezkerreko lehen indarra
MARTXOAK DU HAMAIKA
TA NI HEMEN NATZA
LURREAN TUNBATUTA,
HAU DUK HAU MARTXA!
ELEKZIUAK JOAN TA
BURUA EZIN ALTXA,
IDEIAK NAHASTUTA
NUMERUEN SALTSA,
BOTUEN BELARTZA
JAUNTXOEN BARATZA,
HEMEN DAGO HATSA
ARDO BAKO MAHATSA,
ORAIN DENAK "BASKOAK",
HAU DA TUMATXA.
J.R.B. Otaola.
E.E. 12.000 botu gehiago
H.B. 4.000 botu gehiago
E.A.J. 76.000 botu gehiago
BIZKAIA
BARAKALDO PSOE
BALMASEDA PSOE
DURANGO H.B.
GALDAKAO H.B.
GETXO H.B.
GERNIKA H.B.
LEIOA H.B.
ONDARROA H.B.
PORTUGALETE PSOE
S.S. DEL VALLE PSOE
SANTURTZI ZAHARRA PSOE
SANTURTZI ORTUELLA PSOE
SESTAO PSOE
ZORNOTZA H.B.
GIPUZKOA
ANDOAIN E.E.
ARETXABALETA H.B.
ARRASATE H.B.
AZKOITIA E.E.
AZPEITIA E.E.
BEASAIN H.B., E.E.(1)
DEBA E.E., H.B.
DONOSTIA H.B.
EIBAR PSOE
ELGOIBAR H.B.
ERRENTERIA PSOE, H.B.
HERNANI H.B,
IRUN PSOE
LEGAZPIA E.E., H.B.
OÑATE H.B.
ORDIZIA H.B., E.E.
PASAIA H.B.
SORALUZE H.B.
TOLOSA H.B
URRETXU PSOE, E.E.
ZARAUZ E.E.
ARABA
AMURRIO HB
LAUDIO HB
GASTEIZ-VITORIA PSOE
(1) Bataz besteko ezberdintasuna ehun botu baino guttiago denean.
Euskal Herria
Hauteskunde garaian egon garela eta, gaurko gizarte kontsumista honen zentzugabekeriaz aritu nahi nuke artikuluxka honetan, "iraultzaren maisuak" (mitinariak, alegia) honetaz aritu ez direlakoan nago eta.
Ihauteriak amaitu badira ere, beste era bateko ihauteriak hasiak izan ditugu: eusko parlamenturanzko bidean dagozenak hain zuzen ere. Edozein herritako kaleak kolorez jantziak agertu zaizkigu. Urtean zehar sekulan ikusi ez dugun "mugimendua". Eta ni, iraultzaren profeta ez naizenez gero, sasimugimendu horren kontra agertzen naiz argi eta garbi, urtean zehar eta baseko mailan ezertxo ere egin ez dutenak oraingo honetan denon askatzaile bihurtzen baitzaizkigu. "Ezkerrakoak" beraiek ere sartuta daude ihauteri hauetan eta ikusitakoa ikusia ez du ematen aldaketarik izango denik. Botereranzko marathoi itsu honetan denok daukate dortsalerik, koloreak ezberdinak izan arren.
Eman Zesarri berarena eta gera daitezen basean militanteak ez direnak! Militanteak konszienteago direlako gauza politikoago egiteko erabili behar dira. Azken batez, eta hau ahaztuezinezkoa da, iraultza gizarte honen transformazio osoa da, eta horrexegatik basekoa. Goikoan ez dago transformaziorik, desagertzerik baino. Euskal Herrian kapitalak prestatzen dagoen "Birkonbertsioaren" kontra jotzeko oso eritzi gutti entzun dira. Ba liteke inportanteena produkzioa NORK kontrolatzen duen izatea, ZER produzitzen den eta ZERTARAKO balioko duen kontutan hartzeke. Inguru honetan sartu beharko litzateke Lemoizeko asuntoa. Baina honetaz eta alderdiek hartutako jarreraz asko mintzatu da eta argi dago. Nahi duenak ikus dezala! Eguneroko prentsa hartu eta hortxe dugu sistemaren zentzugabekeria:
- Coca Colak adierazi egiten du bere produkturen bat aldatuko duela eta momentuan mundu desarroilatu honetako hainbat moltsa dantzatzen hasten dira. Eta berdin gertatzen da Afrikako bazterretan gerra pizten dutenean: Zaire, Namibia... hango errekurtsoak direla medio. Edota Ekialde Hurbila, Hegoamerika... Hauxe bai progresua!
- Italian lege antiterrorista dela eta, hango erradikalak (hauetaz oso gutti dakigu hemen) hamar ordu bana ari ziren berbatan parlamentuan, eta bitartean besteak lota.
Ez eta legalki ere ahal du legeak berak sortzen duen zentzugabekeriarekin amaitu.
- Gartzeletako Zuzendaritzak adierazi duenez (EGIN-Otsailak 22) 60.000 milioi pezeta behar dira gartzela berriak eraikitzeko Estatu osoan; kontutan harturik 1984.erako (Beltzaren liburua ez ote dute irakurri? (25.000 preso izango direla (gaurregun 15.000 inguru omen dagoz). Kontuak.atereaz gartzela normaletan bi milioi kostatzen da preso bakoitza urtero eta hiru milioitik gora gartzela berezietan.
Nik politiko guztiei galdera hau egingo nieke:
60.000 milioi pezeta hoiekin ez litzateke posible izango gartzela guztiak betiko desagertu erazteko bidetik ibiltzen hasteko?
Ez dut haiengandik erantzunik espero, ilusioa aspalditik galdua daukat eta.
Eta bukatzeko, Sastreren "Gillen Tell-ek begiak triste" izeneko liburutik hartuta esaldi bat:
"Geu ari gara gartzelak egiten. Harriak ez ditugu guk jartzen, baina geuk egiten ditugu. Ba dakizu zelan? Isilduz".
eta bestea:
"Adreilu hoiekin etxe eta eskola pila bat egiteko modua zegoen".
Eta agur esaten dizuet P.N.V.ren balea ikusten dudan bitartean.
Iñaki Deuna
Euskal Herria
Zentzugabekeria: eguneroko ogia
Hemen nago, gaude, munduko baztertxo batetan.
Hemen Estatuko bazter batetan.
Hementxe, Karrantzan, nago ni Euskal Herriko bazter —ez hain bazter— batetan. Eta hemen ere, neure etxeko zokorik baztertuenean nago ni. Neure etxeon berton bazterturik.
Laino izugarria agertu da goizaldean haranaren estalki. Baina lainoa desagertu heinean, eguzki-izpien bidean oztopatzen da gizonaren lainotzarra.
Baserritarraren bizimodua ezagutzen duenak, ba daki honi zein guttxitxo gustatzen zaion galerazia izatea eta gezurturik izatea. Ba daki zein gogorra den haren bizitza. Baserritarra oilaritearen adiskide min-mina da. Ez du atsegin eguerdiko kukurrukurik. Ez zaio laket azken orduko oilarra.
Egunotan, bai Euskal Herri osoan eta bai Karrantzan ere, denak agertzen zaizkigu soinu ederrenen kantari. Denek daramate ostadarraren koloretasuna altzoan, eta emango omen diote herriari kolore guztiak nahastetik sorturikako zuritasun argia.
Nik, aldiz, ez dut ostadarrik ikusten. Ezta koloretasun izpirik ere. Dena ilun dago, oro laino izugarri.
Duela gutxi heldu zitzaigun Leizaola, "zuen lehendakaria" (nirea behinik behin ez da). Oso pozik Karrantzara etortzearren, hemendixe joan baitzen "eusko gobernua" atzerrira 1937.ean, Bilbon erori eta gero. Baina poztasun hori aditzera emateko mitin bat behar. Argi eta garbi dago noren mitina.
Gero etorri dira ere Euskadi Ezkerrakoak eta Herri Batasunakoak. Bi kasuotan, badaezpada!, argikiro esanez Karrantzan normala dela euskara ez jakitea, eta ezin dela euskara inposatu. Politikook!, trankil egon, ezin da ezer inposatu. Era polita benetako errealitatetik ihes egiteko!
Pasatu dira ere PSOEkoak globoak eta boligrafoak banatzen. Gero ez dakit nor etorriko den...
Eta nik, neure zokotxotik, diotsot neure buruari: "Jadanik hemen trankil egon ere ez. Satorraren bideari jarraitu beharko diok lasaitasuna gura baduzu".
Benetan, hitzontzien erran-merranek guztiz izorratzen naute. Esango banie nik alderdiren baten partaideei hona etortzeko urtearen edozein egun batetan hauzorik-hauzo abertzaletasunaren eta independentismoaren eta... abarren esanahia azaltzeko, bat baino gehiagok esango luke: "zertarako?"
Nik (agian tontoa naizelako-edo) ez dut ezer ikasten mitinetan; zimarkuak sartzea ez bada... Eta barre eragiten naute esaten digutenean: "Zeuek erabakitzen duzue, zeuek daukazue hitza".
Zalantzak baldin badira, zera esango dut: Euskadi (Zazpi probintzia) euskaldun, independiente eta komunista (jende asko beldur da "komunista" esatearen, eta "sozialista" esaten du. Egia esan, gauza bera dira. Oraindik burgesiaren prejuizioak daukatenentzat izan ezik.) baten alde nago, baina ekintzak maite ditut eta ez kezko hitzak.
Erdal Herria lainotan dago.
Euskal Herria laino ilunetan.
Karlos Santisteban
Euskal Herria
Nafarroan omenaldia. Etxahun. Agur Xuberoa!
"Agur Xiberua, bazter güzietako xokhorik eijerrana..." Agur Etxahun, bazter güzietako haizerik eijerrena. Iruñean, martxoak, Xiberua eta Nafarroa senidetu ziren, lokarri izan baikenuen Iruriko Etxahunen omenaldia. Iparla elkartearen eskutik.
Gayarre udal Teatroan emozioaren dardarra eta ezkutuko malkoa aireratu ziren Etxahuni egin zitzaion omenaldian. "Mila esker" "eskerrik anitz" besterik ez zitzaion etortzen hitzetik hortzera Felixiri, Iruriko koblakariaren alarguntsari.
Jendez josia zen teatroa: zahar eta gazte, euskara ikasten ari den nafar asko, eta herrietakoak ere; zenbait ere bertaratu zen Gipuzkoatik eta beste herrialdeetatik. Baina Xuberoa eta Nafarroaren eguna zen batez ere, Ipar Euskadi eta Nafarroaren eguna, baztertuena, ahantziena...
Eta jaialdi osoa euskaraz izan zen, eta inor ez horretaz harritu, eta inork ez zuen "faxismo linguistikorik" aipatu, eta Euskal Herri osorako gidari bihurtu zen omenaldi hau. Nafarroatik dator berria: euskara dela herriaren gogoa, euskara iraultzail dela, "zü ützi geroztik, bizi niz trixterik".
Jaialdian zehar hainbat kantasaio eta ekintza izan genuen. Jeanine eta Luxi bikoteak kantatu zuen lehenik, ondoren Bedaxagar-gat, J. Luis Davant Xuberotiko euskaltzainak hitzalditxoa eskeini zigun Etxahun goraipatuz; Niko Etxart, Mirande Zartantxu, San Fermin ikastolako abesbatza, Xabier Amuritza beste bi koblakarirekin, hauek Iparraldekoak, Larragako joteroak, Robert Larrandabürü, J. Mixel Bedaxagar, Martikorena, Txandelarekin Caubet Jean Pierre, eta aurkeztaile lanetan Etxamendi poeta, xarmanta. Maskaradaren zati bat ere eskeini ziguten xuberotar gazteek, eta "Ximena" pastoralaren zati bat ere xuberotar neskatilek. Amaieran, denok zutik, "Agur Xiberua" abestu genuen. Ederra jaialdia eta dotorea Iparla elkartearen antolamendua.
"Zigorra hartzen Nafarroa Euskadi da"
Larragako joteroek saio unkigarria eskeini zuten. Segur aski lehen aldia izan zen Iruñekoa, Erriberako jotero batzuk nafar jota euskaraz kantatzen zutena (ala Euskal Herriko jota?). Bai, euskaraz kantatu zuten jota bat, eta hortan Raimundo Lanas jotalaria eta Etxahun parekatu zituzten senide. Euskal Herriko bi bazterrak besarkatu zituzten, eztarri lerdenez eta musika kizkurrez. Larragako joteroek. Etxamendik adierazi zuen bezala, malkoak jostaketan zebiltzan askoren betileetan. Eta hortan ez ziren geldi larragatarrak. Erderaz ere jota nahiko adierazgarria bota zuten. Horrela zioen "batzuk diote Nafarroa ez dela Euskadi baina zigor hartzeko garaian, errepresio garaian, Nafarroa Euskadi dela argi eta garbi ikusten dugu". Zigor hartzen ez da bereizketarik egiten, ez dute egiten, ez.
Artista Herriaren ispilua da
Etxamendik esan zigunez, behin hor komentatu omen zion Iruriko Etxahun zenak, "Artista, poeta, Herriaren ispilu dela". Eta ispilu hortan begiratzen zuela bere burua herriak; beraz, ispiluak itzultzen zion irudia tristea eta zorigaitzeko baldin balitz, herria ere triste eta zorigaitzeko bihurtuko litzatekeela. Etxahunek irudi ederra eta alaia, animosoa, eskeini nahi zion Herriari, hau ere honela bizi zedin. Ispilu eijerra eta aurrerakorra izan zen eta da Etxahun.
Amuritzak ere borobildu zuen pentsamendu hau. Bertso batetan honela zioen: "...nola konpreni, arima erdia zor geniola Xubero eta Etxahuni". Eta Iparraldeko beste koblakariak: "(Etxahun) koblakari eta xirulari, berak erakutsi du denak anaiak girela".
Oraindik begien bistan daukat Etxahun behin Iruñean, Gayarre teatro hontan bertan sarlekua non zen galdezka ari zitzaidala. Pañuelo gorria zeraman lepondoan eta ile zuriak kontrastea egiten zuen. Xirula galtzarbean. Eta xirulaz ari garenez, Amuritzak honela kantatu zuen: "haize txistua da Etxahunen xirula". Haize txistua, haize hegaldia... eta mila gauza gehiago.
Biografia
Pierre Bordacarre "ETXAHUN", Irurin jaio zen 1908. urtean. Bere bizi guztia nekazaritzan eta bertsoetan, arditan eta kantutan, pastoralak prestatzen eta xirula jotzen ari izan zen. Etorri pastoralak prestatzen eta xirula jotzen ari izan zen Etorri handiko artista, ia berrehun kanta sortu zituen, eta horietako gehienak "Etxahun Iruri Khantan" liburuan aurki daitezke. Denok dakigun bezala "agur Xiberua" berea da. Ha berau, Mauleko armistizio egunerako asmatu zuen.
Xiberuko eta Euskal Herriko herri gehienak korritu zituzten bere xirulak eta Gat atabalariak, betiko laguna.
Bederatzi pastoral asmatu zituen: "Zantxo Azkarra" (Nafarroako erregeaz), "Etxahun" (XIX mendeko Pierre Topet Etxahunen omenez), "Mathalas" (Euskal herriko autonomia defendatu eta horregatik ajustiziatua izan zen apezaren oroitzapenez), "Berterretxe" (Mauleko mutil erahilaren gertakariaz, Erdi Aroko kantu epikoan oinarritua), "Trevilleko kuntia", "Xikito de Cambo", "Pette Beretter", "Iparagirre" eta bere azkena "Ximena", Iruñean aurkeztua. Hontan neskak bakarrik dira partaide.
Urtez urte lanean, artista lanean eta nekazal lanetan ari izan ondoren, aurreko urtean, 1979an, hil zitzaigun Pabeko ospitalean. Urriak lehen eguna estrenatu berri zuen. Bere hiletan Euskal Herri osokoa jendeak bildu ziren azken agurrean. Agian ez da sekulakorik izaten, baiña Iruñean ere Agur esan genion. Agur Xiberuari.
Euskal Herria
Agur!
ANAITASUNA aldizkariaren irakurle soil bat nauzu, eta azken alean, hots, otsailaren lehen hamabostaldikoan, zeuk aldizkari honi eginiko gutuna irakurri ahal izan dut.
Politika eta txukun idatzia, hori bai, baina, barka, amorru bizitan jarri nau. Eta esango dizut zergatik.
"Hau ote da Euskal Pizkundeon behar dugun aldizkaria, zeinetan lesbianak, abortoa, marika eta abar gai nagusiak bait dira?
Zati honexek sortu dit aipau amorrua. Ez zaitut ezagutzen. Jakin, badakit, Euskalzaina zarena, eta noski, entzun izan dut zure izena eta irakurri ere bai zure zenbait lan, lesbianismoa edo abortoari buruzkorik ez, noski. Ez nuen uste zure tailako gizon batek honelako gauzak esan zitzazkeenik. Baina. bai, esan ditzazke eta esaten ditu. Eta, esakun hori, zure ideologia edo pentsakeraren agerpena besterik ez da. Ez du beste esplikabiderik. Eskandalizatu eta erropak urratzen dituzu ANAITASUNAN, euskal aldizkari batetan, lesbianismoaz, abortoaz, eta bi aldiz!, marikaz, bakartu, homosexualitateaz hitz egiten delako. Homosexualitateaz diot, zeren zeuk, diezun baino errespetu gehiago merezi bait dute sexualitatea era horretan bizitzeko ahalmena eta ausartia izan duten gizon-emakume horiek, agian zeuk eta neuk izan ez duguna.
"Euskal Pizkundeon behar dugun aldizkari" horrek zein gai erabili behar lituzke? Ez dituzu aipatzen, baina intuitzen dut nondik norakoa izango litzatekeen. Euskaraz idatzia, hori bai, baina eduki konkretu batez mamitua. Eta euskararen kontra ez dut ezertxo ere, alderantziz, maite dut, bizi dut eta erabiltzen dut. Areago. euskarazko irakaslea nauzu, eta Euskaltzaindiak eman ohi dituen tituluen jabedun. Baina. KNÖR, jauna, horrelako aldizkari batek ere laister hartuko luke ANAITASUNARI leporatzen diozu underground jitea, eta, egia esan, nik, neuk ANAITASUNA nahiago dut.
Zorionez, eta zenbaitzuren gogoaren kontra, gure Euskal Herri atzeratu honetan badoaz zenbait tabu desagertzen, eta bagoaz poliki bederen ideologia burjes eta matxistak ezarri dizkigun kultur eta bizi moldeak hausten, zenbait erakunde saindu, hala nola, familia, kuestionatzen, moral burjes eta errepresibo hau lurperatzen eta bide berriak urratzen. Eta abortoari buruz zer? Ba, hitz hau ere eskandaligarri eta tabu izan dela eta dela oraindik zenbait girotan, baina duela gutxi, milaka eta milaka izan dira abortatzeko eskubidea ohiukatu dutenak. Urrats bat, dudarik gabe.
Nik ANAITASUNARI egingo nioken kritika, egitekotan, zurearen alderantzizkoa litzateke. Zuk hain gorroto dituzun gaiak. marjinatuenak alegia, eta beste zenbait gai estilo arin batetan erabil ditzala eskatuko nioke. Eta zuri hain gustoko ez zaizkizun idazleei, nik mila zorion opa diet: Itziar Urtasun eta Maria Asun Landari, bereziki. Eta jarrai dezatela horrelako gaiak erabiltzen, badugu premia eta.
Besterik ez. Ongi izan.
Felipe Izagirre (Donostia)
Bi aldiz botua eta bostak eman behin
Hauteskunde garaia delako gure gizonak botua ematera prestatzen da gelan sartuz. Halako batean izen zerrendatik misterioski desagertu da haren izena eta bere lekuan anaiaren izena bi aldiz agertzen da. Mahaiango lehendakariak ezin duela boturik eman diotso. Sutan jartzen da. Faxistak omen dira zerrenda horretatik berari izena kendu egin diotenak. Faborez, eskandalurik ez egiteko diotsate. "Joan zaitez udaletxera eta eska han zentsu zertifikatu bat, horrekin batera botua emango duzu".
Udaletxean lagun asko topatzen du, denak botu eman ezinean. "Claro, os abstuvisteis en el referendum y no os disteis cuenta de que faltabais del censo". Jueza, jueza!!... ikusi nahi dugu... denok batea oihukatu. Baina jueza ez dago. Nonbait eskutatu egin da. Goizeko hamarrak arte hamaika zertifikatu prestatu badu ere, hamaiketatik aurrera ez du gehiago egin nahi, arras ongi konturatu baita nortzu diren botu ezinean daudenak eta segurutzat jotzen du UCDkoak ez direla.
Junta electoral central, C.G.V., dena alferrik.
Ezinean, arnas hestuka, ba doaz berriro botu emateko gelara.
"Respetemos la legalidad Sr. presidente. Todo el que está en el censo vota".
"Halaxe da jauna, baina zu ez zaude".
"Baina anaia bi aldiz dago. Bi aldiz eman dezake".
"Es inmoral pero perfectamente legal".
"Neuk emanez gero, oso morala baina guztiz ilegala"
Azken azkenean botua eman zuen gure gizonak, botua eman eta bostak eman mahaingo lehendakari eta interbentoreei. Legea, legea delako, errespetatu behar da ze koino!
Benegas oso haserre egon zen gau hartan
Hauteskunde gaua zela eta, Benegas oso haserre omen. Bitartean Viana Arabakoa, hamabiak inguruan "que hay que hacerle bajar a H.B. hasta hacerle desaparecer" zihoen pozik. Erresultatuak ikusi eta konortea galdu. Desagertu bai, UCD desagertuz zihoan. Eta Benegas oso haserre.
Zergatik zaude haserre Benegas? PSOEko erresultatuak? Abstentzio asko Benegas? Bai, baina bederatzi ateratzea ez da makala. "A mí lo que más me duele es que los de EUZKADIKO EZKERRA que decían que se iban a comer a H.B. no han podido y encima les doblan de votos". No creo que estén tampoco muy contentos con este resultado. Zer du bada, PSOEk eta E.E.k elkar?
E.H.
Kilkirren kaiola Vasconia Occidentalis-eko bigarren indar politikoa
Gustu guztietarako eritziak daudenez guk ere behinik behin hala egiteak kalterik asko ekarriko ez digu eta Vascongadas delako mostruositate historiko horri Vasconia Occidentalis deituko diogu. Ba dirudi historiaren aldetik arrazoia omen dutela hala esaten dutenek. Hau (Bizkaia, Gipuzkoa, Araba) ez omen da Vascongadas baizik eta Vasconia Occidentalis (sic) Euskadiko Ezkerreko bozeroemailearen irudiz monstruositate historikoa omen da, hau guztiau "Vascongadas" izendatzea. Bestaldez zelai berde hauek izendatzeko, H.B.k, E.M.K.k, E.S.B.k (oraindik behintzat), L.K.I.k, P.S.T. eta L.A.I.A.k, Vascongadas izenarekin konforme daude. Eta hemen dator harrigarriena.
Espainiako konstituzioan onarturiko estatutua tragatu eta onartu dutenek eta logika berberari jarraituz gero, Vascongadas hitza onartu beharko lukete zeren Vascongadas Espainiako administrazio bereko hitza baitugu aspaldidanik. H.B.koek eta abarrekoek aldiz, estatutu horren jokoa onartu ez dutenez, ez zuten Vascongadas ontzat hartu behar. Euskal Herri honetan gauzak aldrebez daude eta kilkirren kaiola (Hori omen da H.B. batzurentzat) bigarren indar politikoa bilakatu da bitartean. Ea datorrenean lehengoa bilakatzen den!!
T. Trifol
Nazioartekoa
Ondoan doan artikuluan M.J. Estebanek Frantziako unibertsitate batean bizi duen esperientzia azaltzen digu. Oso artikulu adierazgarria da Europak eta eurokomunismoak lortu duten frustrazioaz kontura gaitezen. Azken batez gizarteak beti zerbaitetaz sinestea helburua izan du. Bizi garen denbora honetan gizonari ezin diezaiokegu itxaropena ken, hori baita eskumaren jokoa eta zoritxarrez eurokomunismoak bere plan eta azterketa zientifikoegi horiekin Europan lortu duena. Desastre itzela Euskadik ere hortik pasatu behar badu. Gizona, gizona da eta sinesten duelako ez da animalia. Gure planak azterlari zientifiko askorentzat azientifikoak gertatzen badira ere, gizona zer den konprenitu ez dutela azaltzen digute eurokomunistek.
E.H.
Ez dirudi Frantzian 12 urte bakarrik iragan direnik 68. urtetik hona. Nork sinets zezakeen hainbeste mugitu zen jendea hain indiferentzia handia jaits zitekeen, edota, atzetik zetozenak hain gutxi mugituko zirenik! Galdetuko didazue ea zergatik hasten naizen juxtu orain honetaz mintzatzen, eta arrazoia daukazue, zeren kanpotik ikusita, ez dirudi oraintxe ezer berezirik gertatu denik hemen. Egia da, gainera, zeren otsailaren amaieran egon diren unibertsital hauteskundeak ez baitira ezer izan.
Urte bat eta erdi daramat jadanik Pariseko unibertsitate batetan, eta 18 hilabete horietan zehar, ez dut inoiz entzun inolako eztabaidarik ez irakaskuntz sistemaz ez eta unibertsitatearen antolamenduaz eta funtzionamenduaz ere; inoiz ez dut ikusi inolako ahaleginik aktibitateren bat sortzeko ere.
Urte osoan, ihaz, bizpahiru debate, manifestazio batetarako deia,... eta hori izan zen dena. Inori ez zaio axola klase eta azterketatik kanpo dagoen edozer; klaseak amaiturik, bakoitza beraren etxera, zerbait jatera,... baina inoiz ez klaseko lagunekin inora joan, inoiz elkarrekin ezer ez egin,...
Hemengo giroa ezagutzen duen edonork, halere, esaten dudan honen guztionen kontra zerbait esan diezadake, eta onartu beharko diot gainera: hemengo unibertsitate guztiak ez dira berdinak; ba daude animatuago daudenak; bai, egia da, ba daude bat edo bi, bertako jendeak beste gauza askotaz pentsatzen duena; baina salbuespenak dira, hain zuzen ere.
Ikasle-sindikatuak ere ba daude, bai ezkerrekoak, bai eta eskumakoak, zentrukoak edo ekologistak ere, baina beraietan ez du gehiengoak ezer egiten eta dena, barruan geratzen da, guzti hori zerbait bada noski. Agian, urte osoan behin edo birritan banatuko zerbait bada noski. Agian, urte osoan behin edo birritan banatuko du sindikato bakoitzak papertxo bat, egoeraren kontra oihukatzeko, edo momentuan gertatu den zerbait gaitzesteko. Agian, urtean behin ia inor joango ez deneko debate batetara deituko dute; agian, ez.
Aurtengo ikasturtean, nahiz eta ia erdia joan zaigun jadanik, ezer ez da egin orain arte; eta begira nondik: 15 egun direla sobrepottolo bat hartu dugu etxean ikasle guztiok, botoa eman dezaigula inbitatuz eta aurkezten zirenen propaganda bidaliz. Zertarako eman behar genuen botoa? Ondo datorkidala, oportunitate hau aprobetxatuko dut hemengo unibertsitateen egitura gainetik azaltzeko.
Unibertsitate bakoitza fakultatetan banatuta egon ordez, hau da, antzekoak diren gaiak baturik ipini beharrean, UER (unité d'enseignement et de recherche, hots, irakaskintza eta inbestigaziozko sekzio) delakoetan dago zatiturik. UER batetan esate baterako, literatura eta fisika egon daitezke elkarrekin edo ekonomia eta matematika. UER-ak nahiko autonomia dauka antolamendu, programazio, plan eta ekonomiaren aldetik. UER-eko kontseiluak erabakitzen du, bestalde, nola banatu dagoen dirua, zeintzu gai eman sail bakoitzean, zer kendu, etab.
Egia osoa esateko, existitzen da ere Unibertsitatearen kontseilua, baina honek, segur aski, posibilitate gutxiago dauka ikasleen bizitzan eta ekintza konkretuen antolakuntzan.
Kontseilu horietan parte hartzen dutenak, unibertsitatean lan egiten dutenen ordezkariak dira: ikasleak, irakasle laguntzaileak, irakasle numerarioak (kontutan har irakasleen sistema desberdina dela hemen), eta irakasle edota ikasle ez diren beste langile guztiak. Legea, dagoena, lege asko bezala, oso polita ba dirudi lehen begiradaz, baina sakonkiago aztertuz, ez da hain ona, noski, nahiko txarra baino. Hasteko, ordezkarien kopurua ez da neurtzen sail bakoitzean dagoen jendearen kopuruaren arauera botoa ematen dutenenarena baino Beraz, posible da, UER batetan, ikasle gutxik botoa ematen duelarik, kontseiluan ikaslerik ez egotea.
Eta hau gutxi balitz, joan den ekainean projektu bat aurkeztu zuen gobernuak parlamentuan, kontseilu horiek gero eta numerarioen eskuetan gehiago egon zitezen. Zorionez, mehatxua hain handia egonez, erantzun oso txarra hartu zuen lege horrek unibertsitate guztietan, eta sarritan gertatzen ez den greba baten presiopean, erretiratu beharrean aurkitu ziren.
Gauzak honela daudelarik, otsailaren amaieran konbokatu dira aurtengo hauteskundeak; nahi dudana zera da, egon den giroa, edo hobe esan, egon ez denaren ideia bat ematea.
Etxera heldu zaigun sobrea irakurri aurretik ezin esan, daiteke hasteko; zeuden aukerei buruz ezer entzunez dugunik. Abstentzioaren alde zeuden paper batzutatik aparte, hauek ere ia ikusezinak, ez da ezer afitxaturik egon! Ez da, beraz, benetako kanpainarik egon. Aurkeztu diren kandidaturak hauek izan dira:
- UNEF, hau da, gutxi gora behera Frantziako Alderdi Komunistako sindikatoa; programa eso klasiko batekin, propagandan egiten zuten gauza bakarra, abstenitzen direnen jarrera kritikatu, beraiena, "erresponsable" izanik, goraipatuz.
- "independiente" gisa aurkeztu diren batzu, beraien helburuak hertsiki akademikoak direlarik. Independentzia-itxura horren atzean noski, eskuinkeria dago ezkutaturik.
- Bi talde ekologista, edo hobeto esan, talde ekologista bat, eta programa "katxondo" bat daukan beste bat. Hauen erreibindikazioak, sakonera joan gabe unibertsital langileen bizitzaren kalitateari buruzkoak dira, gehiagorik gabe.
- "Pasota"-talde bat, SHADOK; alboan ikus dezakezue beraien "estiloa" ondo azaltzen duen marrazki bat.
Hauetatik aparte dauden taldeek, trostkista den MAS sindikatoa, UNEF-etik irtendako UNEF-Unite syndicale delakoa, eta bestek, abstenitzera deitu ginduten, kontseiluetan egin daitekenaren kontra agertzearren. Hauteskunde hauek ematen dutena baliogabe bada, zertarako parte hartu, horrela gobernuaren komedian sartuz, beraren nahia, hots dena berdin segi dezala, posibleztatuz?
Beti bezala oso jende gutxik hartu du parte botazioetan, eta egin zireneko bi egunetan ez zen ikusten inolako aldaketarik unibertsitatearen bizitzan, sarreran eta ormetan agertzen ez zelarik. Erresultatuak ez dira oraindik ezagunak; edo agian bai, eta ez ditut ikusi txoko galdu batetan afitxaturik egongo direlako. Espreski beraien bila ez banoa, ez naiz, segur aski, inoiz enteratuko, egon den abstentzio-ehunekoaz, edota aurkeztu direnen lorpenetaz, zeren segur bainago ez direla inoiz leku ikusgarri batetan afitxatuko; zertarako, ia inori axola ez bazaio?
Gezurra dirudike hemen kontatzen dudana; niri ere horrela iruditzen zitzaidan hasieran, baina jadanik ohituta nago. Oso gutxiengo txiki bat kenduta, inori ez zaio interesatzen ikastea edo titulua lortzea baino. Ez espero orain unibertsitate hauetatik inolako mugimendu sozialik irten dadinik, labea oso hotz baitago.
Agian, egoera hau gizartean dagoen etsipenaren ondorioa izango da; agian, pendulua bertikal dago oraintxe, eta laster, beraren betiko mugimendu geldiezinari jarraituz, gorantz egingo du berriz. Ez dakit, baina ikusten dena zera da, Frantzian, unibertsitatea (beste instituzio asko gehiago ez aipatzearren) hilik dago, sozial aldetik. Kasu honetan zilegia dateke berpizkuntzarik esperatzea?
Maria Jesus Esteban
Nazioartekoa
Nork bere herria, bere hizkuntza, bere bihotzeko lurdoinua betiko ez entzuteko alde egin dutenen desesperoa. Hori baita, izan ere, Amerika; hori baitira, zehatzago berba eginda, Iparrameriketako Estatu Batuak.
Honela deitzen zen neure bizitzean ikusi nuen lehenengo "arte eta saio"zko filme horietako bat. Igandez ikusi nuen, neure herrian, Santurtzin. Elia Kazan-ek eragin zidan ikara latz ahaztuko dut, hain baitzen eder berak, Armeniako greziarren semeak, egin zuen filmea. Amerika, Amerika... Askatasunaren lurra, mugarik ezaren herria, hori izan zen beraren gurasoentzat Amerika, Robert Laxalt-en ameriketar-euskaldun idazlearen harako "Sweet promised land" (aginduriko herri ederra). Eta hori izan da batasun hau osatuz joan diren askoren bihotzetako mina: Amerika handia, Amerika ederra, eta oroz gainetik Amerika librea, inork bere burua libre sendi dezakeen tokia, hainbeste ametsen bilgunea.
Hori baita herri hau, handi, basatikiro handi eta orobat modu basatiz basa, astoren moduan lan egin duten anitzen ekoizpen, hortz eta harpeez defendatzeko prest dauden askoren lana.
Eta filme hartan Turkiaren gogorra bagenekusan ere, eta euskaldunen kasuan lanaren beharra ba zegoela dakigunarren, trajerien gainean oinarritu da herri hau, goseen eta beharren gainean, baina batez ere trajerien gainean. Otserri diren atzerri horietara beren herriak ahantziz joan behar ukan duten askoren trajeria; gehienetan senitartekoak berriro ez ikustearen segurtasunaren minaz joan diren hainbesteren laztasuna, nork bere herria, bere hizkuntza, bere bihotzeko lurdoinua betiko ez entzuteko alde egin dutenen desesperoa. Hori baita, izan ere, Amerika; hori baitira, zehatzago berba eginda, Iparrameriketako Estatu Batuak. Trajeriez osaturiko herria, indarrez osaturikoa, erraiak janez eta azentu arrotzez, minak irentsiz eta oroz lehen bihotzak ahantziz egin den herria.
Gezurra baita. Ez dago migratzeko eskubiderik, lekuz aldatzeko zuzenik. Ba daki hori ederto arrotzetara joan behar ukan duenak. Hizkuntzak hiltzen direlako gezur nazkagarria bezala. Hizkuntzak ez dira hiltzen, itsasoetako urak hiltzen ez diren bezala. Eta hori da, izan ere, Amerika handi eta basatia.
Handia delako basati, eta mundu honetan, ondikotz, basati delako handia, Egia delako ez dela bat ere gaitz edozein ertzetan hil zaitzaketela, edo eta 25.000 ikasle unibertsitari eta 60.000 bizilagun dauzkan hiri txiki batetan neskak edozein tokitan gerta daitezkeela bortxatuak. Ameriketarrek berek esan ohi dutenez: this is a free country (hau herri librea da).
Agian 2000 urte barru, edo lehenago zori apur batez, arraza zuriak oraindik egiten diharduen genozidioa salatuko da, Europak Ameriketako lurretan bostehun urte dela, eskuinetik zein ezkerretik, atergabe egiten diharduen triskantza lazkarria. Eta horretan ez dago gero Iparrameriketarik edo Peru-rik, Mexiko edo Brasil-ik, denak baitira bat. "Zurien gaitzetik libra gaitzazu jauna" egin ohi dute otoitz Mexikoko txamula indiarrek. Oraintxe bertan larogei herri desberdin hiltzen ari den batasun ikaragarria baita Estatu Batuen federazio hau, inork ezer ez dakien herri handia, alemanek juduen kontzentraziozelaiez ezer ez zekiten bezala.
Bai, hau da ikus daitekeen Amerika bat, ameriketarrek libre sinesten duten herria, mundutik demokrazia-zabaltzaile eta zapalkuntzen askatzaile. Agian minetan, trajerietan sortu zelako sendimendu askoren ahanzle, eta halaz ere hainbeste gauzatan eder. Naturan batez ere, Nabokov-ek aipatzen zuen Europako landa berdeetatik hain desberdin den natura gaitza, berriro ere basati, sugegorri, otso eta nahi den beste animalia eta pizti izugarrien natura, beraren nagusitasuna erakusteko prest edozein unetan egoten dena, haizerauntsi, lurrikara, euritzarra edo beste edozer dela, segur asko herri hau hain gogor egiten ere, baina era berean maiz hain atsegin, lagundu egin duena, indarra eta jabetza biziaren alpha eta omega direneko herrialde erraldoi hau. Amerika eder eta librea.
Andolin Eguzkitza
Gaiak. Literatura
Rosa Montero. Crónica del desamor
Rosa Monteroren liburua, bapatean irakurtzen dela esan daiteke. Zurrutada izango balitz. Zurrutada garratza. Ez baita "Cronica del desamor" delako hau kronika alai eta xarmanta horietako bat. Zenbaiten, gehienen frakaso eta biziezinaren kronika hitsa baizik.
Kronika hau, generazio baten kronika dela deritzait. Orain dela 15 edo 20 urte, twist dantzatzen zuten gazte mukizu horiena, edo Francoren garaian, iraultzaz, libertateaz, maitasunaz, gogoz mintzatzen zirenak. Zer gertatu da horiekin? Zer gertatu da gurekin?
Rosa Monterok eskaintzen digun erantzuna ez da oso baiezkorra: Parejak lehertuak, kotidianitate batek apurtutako amodiozko esperantzak... ama etsiak, aita ilunak, "haurrengatik" elkarrekin jarraitzen dutenak. Politikaz desilusionaturiko militante sutsuak. Pub-etan galdutako gizon-emakumeak, zerbaiten, norbaiten bila dabiltzanak. Sasiabenturak urratuak, zahartzaroaren presentzia larria, zertarako bizitzen den galdera erantzun ezina.
Bizitzaren frakaso eta desenkantoaren sentimentua dario Rosa Monteroren kronikari.
Bere liburua ez dela nobela bat dio egileak. Nahiz eta arrakasta izugarria izan, ez nuke nik esango "Cronica del desamor" delakoa, nobela on bat denik. Bainan, egileak dioen bezala, egungo kronika bat hartuz gero, orduan oso interesgarritzat jotzen dut Rosa Montero-ren bigarren liburu hau. Testimonio balore duelako eta pentsarazteko zenbait gai eskaintzen digulako.
Guri tokatu zaigun garaia ez dela garai erreza ondo adierazten du liburuak. Krisisaldi batetan murgildurik gaude, kolektibo eta pertsonal mailan. Haurtzaroan genituen zenbait balore, pikotara joan dira. Geroxeago jarritako zenbait ilusio edo esperantzek ere (politikoak, sozialak) askorengan pott egin dute. Nora jo? Nori eutsi? Zergatik, zertarako bizi?
Afektibitatetasunaren arloari dagozkion hutsuneak larrienetakoak dira. Egun, gizartea antolatuta dagoen eran, gero eta bakartiago aurkitzen gara. Hiriak, etxe blokeak, hauzo ezezagunak... giza harremanak gero eta hotzagoak dira. Irlak bihurturik, pareja, familia batengan ezartzen dira gure afektibitatearen beharrak. Baina, bi zutabe hauek aspalditik daude kolokan. Sakonki aztertzea honen arrazoiak luzaro eramango gintuen... Dena dela, soziologikoki, gero eta gehiago parejak apartatzen direla eta familiak nolabait sakabanatzen direla, argi dago. Bi zutabe hauek lurrera jotzen dutela eta biluzik, arras abandonaturik aurkitzen gara. Afektibitaterako gordelekurik gabe, hutsunez inguraturik. Ez dago bide berririk, ez daude pertsonen arteko harreman berri batzuentzako alternatibarik.
Askotan aipatu ohi dira, sozio-politiko alternatibak. Badirudi hortik bakarrik etorriko zaigula paradisua... Bainan nork salatzen duen bakartatea, nork elkarrenarteko indiferentzi eta inkomunikazioa? Nork eskaintzen dituen pertsonen arteko harreman afektibo berri batzuentzako alternatibak?
Rosa Monteroren liburuak ere ez. Aipatzen dituen egoerentzat ez du irtenbiderik eskaintzen. Bainan, egungo errealitatea behintzat ondo salatzen du... alarmazko kanpaiak jotzen ditu iluntasunean, nork bere barnean erantzun dezan.
Mariasun Landa
Sarrera
Jende arrunta, gure betiko jende ixil edo bozgailugabedunari, kazetalariek normalean ez diogu kasu askorik egiten. Haien aburuak baliogabekotzat kontsideratzen dira. Haien esanak, mesanak direla sinestarazi nahi digute. Hala ere, halako jendeak, historiaren atal garrantzitsuena idazten ohi du.
Jende ezezagunaren eritziak ez dira batere fruitugabekoak. Giza arruntaren ideiak gure pertsonaia famatuen desmitifikapenerako balio dute. Denatan bezala, herriaren jakituria adierazgabeari lapurtu egiten diote beren sentimentu, eguneroko lanez probetxatuz.
Horregatik hain zuzen, ANAITASUNAk irakurle guztiei norberaren ideiak azaltzeko, sail ireki bat proposatzen die. Sail ireki bat eta joko psikologiko bat batera. Urte honetan zehar elkarrizketen bidez irakurleen eritziak azaldu nahi ditugu. Proposatzen dugun elkarrizketa guztiz libre eta atipikoa izan daiteke. Hala ere erantzuleak 10 galdera zehatzi beharrezkoa luke erantzutea, beste gainerako galdera-erantzunak berak gehituz; nahi izanen duen modu eta erara. Beraz, galderaerantzun guztiak, irakurleak egiten ditu, 10 horiek ezik. Hamar hauei ere erantzun behar dio.
Elkarrizketa guztiak anonimoak izanen dira. Hau da, Anaitasunak ez du argitaratuko inongo elkarrizketaren egilearen izena. Hala ere, idazten duenak beraren karnetaren zenbakia, izena, adina eta lanbidea azal batean bidaldu beharko digu. Azalpen horiek gabe ez dira argitaraturik izanen.
Honarte gure asmoaren erdia azaldu dugu. Goazen orain sail honen bigarren partea azaltzera.
Bigarren parte hau joko psikologikoa duzue. Irakurleek elkarriztatuaren nortasunaren ageri batzu igerri behar ditu. Hauek dira: Adina (bost urtez gora behera), lanbidea, sexua, bizilekua (hiri edo herri handi batetan bizi den ala herri ttiki edo baserri batetan bizi den). Azkenez, elkarrizketa bakoitzari puntuak eman beharko dizkio, -5tik hasita +5 arte.
Puntu gehien hartuko duen inkesta irabazlea izanen da. Lehengo hiru inkestei Anaitasunak txapela eta zerbait gehiago saritzat emanen dio.
Elkarriztatuen datuak igerriko dituenari Anaitasunak urte beteko harpidetza dohaina eskeiniko dio.
Jokoaren bigarren parte honetan, ANAITASUNArekin lan loturak dauzkatenek ezin izanen dute parterik hartzea; bai aldiz, elkarrizketak prestatzekotan.
(1)
* Zer duzu maiteen mundu honetan.
— Anaitasuna eta laguntasuna. Zuen aldizkariari ez nagokio. Nahiko kaxkarra da oraindik.
— Eta gorrotatzen duzun gehien?
— Nik ez diot inori gorrotorik. Teoria mailan gorrotatzen dudan kategoria, agresibitatea dut. Baina agresibitatea fruitu bat duzu. Ez-gizontasunaren fruitua. Mila arazo gaizki soluzionaturik gabe daudelako jaiotzen zaizu agresibitatea. Euskal Herrian agresibitatea funtse funtsean daukagu. Oso edukazio erridikulu eta judutarra dugunez, agresibitatea sozial gauzatan sartzen dugu. Herri honetan den-dena euskalduna, abertzalea, eta politikoa bihurtzen dugu geure barneko kontradizioak estaltzeko. Gorrotatzekotan "abertzaleak" gorrotatuko nituzke.
— Ez al zara abertzalea?
— Ni mundu zalea naiz. Euskarazalea, euskadizalea, pertsonazalea, larrujozale eta larrujotzaile. Baina abertzalea ez. Hori ez dakit zer den.
* Zer pentsatzen duzu hemengo talde politikoei buruz?
— Denak intrantsijentziaz eta agresibitatez beterik daude. Nire ustez, horiek guztioiek; afektibitate eta laguntasunen problemak soluzionaturik gabe daukate.
— Eta kapitalist gizartean soluziona daitezke?
— Ez. Guztiz ez. Baina lasaitasun gehiagorekin bizi daiteke.
— Boturik ematen al duzu?
— Bai.
— Zeini?
— E.E.-ri, H.B.-ri.
— Ez al daukate agresibitaterik?
— Bigarrenak, lehengoak baino askoz gehiago. Biok baino, UCD gehiago.
Horregatik hain zuzen, ematen diet. Baina botua ematea eta kaka egitea gauza bera da. Biak beharrezkoak. Lasaitzeko balio dute.
* Zeintzu izen aipatuko zenituzke gustora? Zergatik?
— Einstein, Rostand, Sartre, Hemingway, nire lagunena eta abar.
— Zergatik aipatu duzu Rostand?
— Denok berdin berdinak ginela esan eta frogatu zuelako. Haren liburu baten ataulaurrean zera diolako: Susmagarri egin zaizkit oso, filosofiaz, moralaz, zein politikaz izan, hortaz deus ez dakiten eritziak.
— Eta hori errepikatzen duzula, noretaz pentsatzen duzu?
— Euskal Herriko politikari batzuetaz. Konkretuki batengan. Ez dizut esango.
* Zer nolako literatura gustatzen zaizu?
— Giza, gizon eta gizarteaz aritzen dena. Eskolak berdin zaizkit. Baroja, Hemingway, Aresti, Sartre, Russell, Einstein... Einstein-ek oso literatura ona idatzi zuen. Fisika-ren literatura, zientzia guztienetako humanoena.
* Zilegia al da belaunaldi biziak etorkizunekoengatik sakrifikatzea?
— Zilegia ba daiteke. Estupidoa ere bai. Ni ez naiz moskitu bat.
* Gizona ezagutzeko aski al da norbere burua ezagutzea?
— Elkarrenganako maitasunik badago, uste dut baietz.
* Zer pentsatzen duzu iraultzari buruz?
— Nire ustez, "sozialismoa" kategoria historikoa da. Historian zehar bere betekizuna eduki du, jadanik bukatu da epe hori. Hemen eman behar diren pausoak ez dira pasatuko sozialismo historikoetan zehar. "El asalto al poder" ez da, eman den modura berriz emango. Datorren iraultza guztiz diferentea izango da. Giza-iraultza izango da batipat.
* Euskarak etorkizunik al du?
— Ni ez naiz UCDkoa. Batzutan, etorkizuna edukiko duela pentsatzen dut. Beste batzutan ezetz Euskararen etorkizuna E.A.Jn dago EAJn eta UCDn. Hizkuntzak azkenez zera duzu: Elkar harremanetarako tresnak. Tresna honek, haiek dute, beraz...
* Anaitasuna aldizkariari bagagozkio, gai berririk sartuko zenuke?
— Ba dakit zaila datekeen duzuen ahalbideaz konturatuta. Hala ere, behin behineko erreportai interesgarriak irekiko nituzke nik, benetako euskal aldizkaria izan dadin. Sail berriak argitaratzekotan, kolorez eta guzti erotismo erdi pornografiko, erdi kontsumista, erdi iraultzailea argitaratuko nuke. Seguru baietz, askoz gehiago salduko zenuketeala.
* Anaitasunaz balorapen bat egin ezazu mesedez.
— Nahiko berezkoa da Anaitasuna. Arraroa ere bai. Noizbehinka argitaratzen dituen guztietatik zerbait interesgarri ba dago tartean. Presentazio aldetik —ona— dela iruditzen zait. Euskal prentsa salbatzeko, erroilo guttiago eta bizitasun gehiago behar da.
(2)
— Zer duzu maiteen mundo honetan?
— Maitasuna.
— Eta gorrotatzen duzun gehien?
— Batzutan, gauza asko, beste batzutan guttiago, baina normalean, injustiziak. Hitz batean maitasunik ez egotea.
— Ba al zara abertzalea?
— Bai, gauzarik argienetarikoa hau da. Beste puntuetan eztabaidak ba ditut, hemen ez.
— Zer pentsatzen duzu hemengo talde politikoei buruz?
— Hasteko, ez naiz politikan enteratuta. Hala ere, sumindurik nagoenean azala kentzen paratzen naiz. Argi ikusten dudana, zera da: Euskal Ezkerra batu behar dela, bestela ez dago zer eginik.
— Boturik ematen al duzu?
— Bai. H.B.-ri, koalizioa delako.
— Zeintzu izen aipatuko zenituzke gustora? Zergatik?
— Nire familiako batzuena. Poe, Cortazar, Heese, Proust, Cat Stevery e.a. Zergatik? Haietan aurkitzen dudalako bilatzen dudana.
— Zer nolako literatura gustatzen zaizu?
— Lehen aipatu ditudan izenekin, erromantikoa naizela nahiko argi geratu dela uste dut. Idazlea eta irakurlea zenbat eta hurbilago hobe. Gure barnean dauzkagun ideiei edo inspirazioei askatasuna ematen dio hurbiltasun honek eta orduan dantzan daudenak guttienak dira.
— Zilegia al da belaunaldi biziak etorkizunekoengatik sakrifikatzea?
— Gaurko gizartean ez da erraza biharko lan egitea, eta dena ez da gizartearen errua, gurea ere bai. Baina marra gainditu gabe ez baikara betiko.
— Gizona ezagutzeko aski al da norbere burua ezagutzea?
— Oso zaila, zeren batzuetan zenbat eta gehiago ezagutu norbera, guttiago bestea eta alderantziz. Lehenago, nor-nori jakin behar da.
— Zer pentsatzen duzu iraultzari buruz?
— Iraultza klase asko dago eta ez dago batere argi eta politikan oraindik guttiago. Gainera uste dut jende gehienak planteiaturik gabe edo nahasturik daudela honi buruz. Adibidez, linea edo partidu baten barnean aurkitzen baita ezberdintasun gehiegi.
— Euskarak etorkizunik al du?
— Beste galdera bati erantzun. dudan bezala, une batzuetan ilun ikusten dut, baina itxaropena galtzea azkena da.
— Anaitasuna aldizkariari bagagozkio, gai berririk sartuko zenuke?
— Lehengoko galderari buruz zera esango nuke. Ez dugula euskaraz barre askorik egiten. Orduan txisteak, ipuinak e.a. sartzea eskatuko nuke.
— Anaitasunaz balorapen bat egin ezazu mesedez.
— Gaur egun ezin dugu kritika handirik egin euskal prentsari zeren nahiko egiten baitute hor egoteaz.
Gutun honen helburua euskara praktikatzea izan da eta bide batez zuekin kolaboratzea.
Jokoaren baldintzak
• INKESTARI DAGOZKIONAK
0) Irakurle guztiek parte har dezakete. Gure kolaboratzaileek ere bai.
1) Makinaz edo eskuz idatziriko hiru orrialde bidali beharko dituzu.
2) Euskaraz. (Edozein euskalkiz). Ez kezkarik izan ortografiaz edo eta joskeraz. Zuzentzekotan geuk zuzen dezakegu.
3) ASTERIZKOZ DOAZEN HAMAR GALDEREI BEHARREZKOA DUZU ERANTZUTEA.
4) Zuk zure buruari gehiago galdetzeko eta erantzuteko libre zara.
5) Izengabetasuna gordeko da inkesta guztietan. Hala ere bidaltzaileak karnetaren zenbakia, zuzenbidea eta izena bidali beharko ditu. Alderantziz, ez da argitaraturik izanen.
• IKERKETARI ETA PUNTU EMATEARI
1) Irakurle guztiek parte har dezakete.
2) Anaitasunako erredakzioa, idazleek edo eta kolaboratzaileek ezin dute atal honetan parterik hartu.
3) Postaz, eta bidaltzailearen izenarekin batera, ematen dituzun puntuak garbi azaldu beharko dituzu, puntuazioaren laukitxoan gurutze bat markatuz.
4) Berdin egizu ikerketari dagozkion galderekin, laukitxoan gurutze bat markatuz.
Puntu ematea
Elkarrizketa honi zuk zenbat puntu ematen diozu?
Ingura ezazu biribil batez
-5 -4 -3 -2 -1 0 +1 +2+3 +4 +5
Zure uztez, elkarriztatuak ondoko adina duke:
16tik - 23raino
23tik - 31raino
31tik - 39raino
39tik - 47raino
47tik aurrera
Zure ustez elkarriztatua:
emakumea da
gizona da
Zure ustez elkarriztatua:
hiri handi batean bizi da
herri handi batean bizi da
herri ttiki edo baserrian bizi da
Zure ustez elkarriztatua lanbidea duke:
Esku langilea
langile espezializatua
Arrantzalea edo Baserritarra
Goi mailako kuadro teknikoa (ekonomista, injeniadore, peritoa, medikua, abokatua), irakaslea, kazetalaria, etab)
Behe mailako kuadro teknikoa (Bulegolaria, idazkaria, ajentea etab)
Entrepresa ttiki baten jabea
Maizterra
Goi burjesia
Gaiak. Artea
Oskar Kokoschka eta expresionismoa
Haurtengo otsailan, hogetabian, Oskar Kokoschka pintorea hil zitzaigun. Artelari modernoen artean garrantzitsuenetariko bat, bere bizitza guztia, morala zuzenaren ejenplu bat da, eta zibilizazioaren ikasgai bat.
1866an jaio zen, Danubioren bazterretan, Pöchlarn-en. Haurtzaroa jadanik ezagutu zituen larrialdiak eta estudurak, bere aita langabezian aurkitu baizen, txirotasunean eroririk. Naturaren mirasle, gaztea zelarik, Vienan Pacifiko itsasoko mozorroak ezagutu zituen, eta Japon-eko artea. Klim eta Hodler pintoreek, arte Barrokoaren ezagumena opa egin zioten, Maulpertsch pintorengan aurkitzen Austriar barrokoaren iturria. Barrokotan arduraturik, sakondu zuen, zeukan barrokoaren ideia eta artikuluak idatzi zituen horren buruz, Burlington "Magzine" aldizkarian.
Bere ikusmen barrokoa bere bizian zehar sakondu zitzaion, Dresde-n, Praga-n Salzburgo-n eta Vienan bizitzerakoan.
Hogetabi urteekin, jadanik hasi zen pintatzen bere erretratu psikologikoak, antzerki obrak idazten eta poemak kon posatzen. Bere idazlanak eta erretratuak, eskandalu gorria sorerazi zuten.
Adolf Loos-ek, dena dela, konturatu zuen, Oskar Kokoschkaren balioz eta ingurune intelektualetan sartu zuen, Altenberg olerkaria ezagutzen, Karl Kraus idazlea, Reinhold antzerlaria etab, nortzu, bere lagun handiak biurturik, bere modeloak ere izan ziren.
1925aren inguruan, Kokoschka, ingurune intelektual zabal batetik mugitzen zen aktibitate geldigabea eramaten. Karl Kraus-ek animatzen zuen egunkariak. "Die Fackel"-ek, burgesian zalatzen zuen eta "Die Fackel"-ek, burgesiari latzen zuen, eta "Die letzen Tage der Menscheit" antzerki bakezale ere prestatu zuen. Beste aldetik, Peter Altember-ek, olerki sentikorrak egiten zituen. "Jugendstil" zirkigunearekin lotuta hasieran, (Hau zen Alemanian, Europan zehar sortutako zirkigune estetiko bat eta estilo bat, "Modern stile" edo "Art nouveau" zeritzona. Kokoschka-k "gazte ametslariak" liburuen grabaduak egin zituen, Klimt eta Hodler pintoreen eragipñena erakusten.), Vienan, parte hartu zuen, bertan gerturik zegoen bizkunde kulturalean, Mahler, Schonberg, Berg, Webern, Bela Bartok musikalariekin. eta Arthur Schnitzler, Musil eta Kafka idazleekin batera.
Michel Ragon-ek dioskun bezala, Klimt-en eta Schiele-ren exenplua jarraituz nahasmen geldigabe batera eraman zuen Viena-ko barrokismoa, etapa berri batera eta emankor batera.
1919ean, pintore eta erretratista ospetsua jadanik izanik, Berlin-era tuak, arras ilunak dira, beltzak, marroiak. Dresden irakaslea zelarik, margo bizikorren zaletasuna hartzen zitzaion, marraskia deformatua eta torturatua eginik. Bortxa izugarria dute bere ederlanak, pintzelada arinakin eta pasta aberatsarekin eginitako koadroetan. Koadroak mugikorrak dirudite, frenesi batek atzamanik. Bere erretratuei buruz hauxe utzi zuen idatzirik: Vienan egin nituen lenengo erretratuak, guda baino lehen, pertsonak seguruak bizi ziren garai batetik zentozen, baina beldur ziren. Hori neuk igertzen nuen eta pintatzen nituen, bere angustiarekin eta beren barruko minarekin".
Jon Sendagorta
Gaiak. Artea
Pistola beltz ilun bildurgarri hura hasi zen tiroka-tiroka, etengabe, aldameneko eta urrutiko semaforo eta kristau guztiak hiltzearen irristokitik. Pistola hark ez zekien ezer bihotzaren eta biziaren maittasunaz; haren altzoko balek berdintsu zulatzen zituzten gonazpiko braga errugabeen dantzaldia nahiz iturri agortu haren ur irrikatua.
Pistola hari "Bang" zeritzon, edo Bang zeritzoten behinik behin, ezen haren jaiotzeari eta sortzeari buruzko zeozerak bilatzen egon bainaiz, dena alferrik baina. Ez omen zen kristau heziketakoa, agian agnostikoa. Behintzat, momentuzko istilutxo irristerrazak bapatean erabakitzen zituen, kizunaren ispiluari garrantzirik eman bage. Zirtz edo zartekoa nonbait.
Ostera, baliogabeko biografiarik egitea baino balio gehiagoxekoa izango zaigu eraman zuen praxia ikustea, eta, ahalik eta hobekien, azaltzea.
Egia esan, ekintzako izakia izan genuen beti Bang, eta horri buruz ez zaigu txarto etorriko Museo Historikoan nengoela, haren aitonak —Trabuko— ziostana: "txikitan-txikitandik jalgi zitzaion niri imitatzeko premia, buruargi zelarik ni eta gutarrak amaitzeko beste ba zen izan ere; eta ekinaren ekinez lortu egin zuen bai".
Herri eta gizarte askotan frogatu ahal izan dut Bangen taigabeko borrokaren egiatasuna, izatasunaren gordina!; paperak oro bete dituelarik.
Eta ba zeuzkan garrantzizko lagunak ere. Al Capone lagun mina ei zuen eta euskaldunen kontrako burrukan haren papera eta garrantzia arrunt dezisiboa izan zela xuxurlatu dit ahots fidagarri konta-kontari batek...
Hari guztiak bilduz, ehun adderra lortu dut, eta ondorio zehatz batetara iritsi naiz: "Bang zapuztu indargabe bat besterik ez zen".
Nik, niotson neure buruari; "pena ematen dit eman, pistolagaixo horrek, harena bai mundu ulertezina-hotza".
Eta gero, herenegun, marrazki batetan zaharkitua ikusi nuenean, berresan nuen neure kolkorako: "arrazoia heukan hik".
Bang, hil da. Bang bakar eta soil hura hil da, baina hala ere haren semeak hurbil dauzkagu: Bang-Bang-Bang-Bang-Bang-Bang-Bang...
Haietako batek Bangtxo du izena, ba dakizue, tradizioaren ohitura. Eta esan zitekeen arbasoen jarraitzaile dugula, aldiz, ba daude beste batzu ere... eta nagusi dira. ... Bang, tiro eta tiroka-ka-ka-ka = erorita zenbait buru eta irudimenaren prakak.
Karlos Santisteban
Gaiak. Zinema
Presupostu handiko filma honek Cannesen Urrezko Palma lortu ondoren, oso harrera eduki du publikoarengan. Denok dakigun bezala Gunter Grassek 1959.urtean argitaratu zuen "El tambor da hojalata" liburuan oinarritzen da filma hau, eta dudarik gabe idazle alemaniar honek ukitzen dituen gaiak ez zaizkio arrotzak W. Schlondorfi. Alde batetik gustora aurkitzen baita nobelari batzuen lanei buruz lan egiten (El joven Torless - R. Musil; El rebelde - H. Von Kleist; El honor perdido de K. Blum - H. Böll; Tiro de gracia - M. Yourcenar) eta bestaldetik liburuaren gaia (pertsonaia baten inadaptazioa helduen mundua) konstante bat baita W. Schlondorfen lanean.
Dudarik gabe liburu eta filmaren artean badaude zenbait diferentzia, esate baterako: filman ez da liburuaren 3.zatia azaltzen eta hola akzioa 1957.urtean bukatu beharrean, 1945.ean amaitzen da. Bestaldetik ere, filma bat egiteko holako liburu lodi bat laburtzen denean, gauza asko utzi behar da alde batera eta kasu honetan zenbait ekintza eta pertsonaia ez dira sakontzen (Oskarrek ahotsez erakustokiak puskatzen dituenean, pertsonen zurikeria azaltze arren; Greff dendariak filman zer egiten duen ez dakigu, eta liburuan garrantzizko pertsonaia bat da; eta azken finean egite guztiak lekutu eta baldintzatzen dituen antzeztoki errealaren eza nabaria da —Munduko 2. guda, Normandiako desontziraketa, judu populuaren pertsekuzioa...) eta bakarrik Oskarren elementu hurbilenak eta berak arbuiatzen duen munduaren errepresentaketa hartzen ditu.
Nobelak egiten duen lehenengo eta hirugarren pertsonen erabilketaren aurrean, filma, eszena batzuk ez ezik, 3.ean oinarritzen da gehien bat.
Nahiz hau oso nabaria izan liburua ezagutzen dugunontzat, honek ez dio interesik kentzen filmari eta eraketa bat egiteagatik ordaintzen den prezioa dela esango genuke.
Schlondorfen hamargarren filma honek Oskar Matzerathen historia kontatzen digu. Danzing-en, 1924.urtean jaio ondoren, eta 3 urte dituenean, bere gurasoen etxean ikusten dituen helduen arteko harremanak eta bere aitak Oskarrek negozioa aurrera eramanen duela pentsatzen duela ikusirik, gehiago ez handitzea erabakitzen du. Hemendik aurrera bere danborra eta ahots kristale-hauslea izanen dira zapuzketa horren adierazgarriak.
Dena dela Eliza, Nazismo eta helduen sexu harremanekiko duen ezakordioak ez dio argitasuna ukatzea eragozten.
Filma honen errealismoa nobelan bezala eszena guztietan isladatzen da, eta guri ezreala eta absurdoa iruditzen zaigunak errealitate hori potentziatzen du, helduen konbentzioetatik urrun.
Aktoreen lana, Maurice Jarreren doinua eta argazkiak une guztietan filmaren errealismo ezreala eta duen humore beltza azpimarratzen dituzte. Ez dut uste historia honetan sinbolismorik bilatu behar dugunik beti genio bat (batzuetan Beethoven eta besteetan Hitler izan daiteke) bilatzen ari diren pertsona batzuen umekeria baizik.
Bebrak garbi dio zirkoaren eszenan: "Guk ez dugu inoiz ikusleen artean egon behar. Gure lekua antzeztokian edo hondarrean dago. Gu gara jokua eraman eta akzioa erabaki eta mugatu behar dugunok, bestela haik izanen dira maneiatuko gaituztenak eta beti gaizki hartuko gaituzte"
X. PORTU
Gaiak. Zinema
Orain dela gutxi, eta Banco de Vizcaya-ri esker, duela 2 urte bukatuta zegoen "Euskal Herri-Musika" filma ikusteko aukera izan dugu. Zoritxarrez orain arte kajoi batetan egon da gordeta eta nahiz Bankuaren arrazoiak ezagutu, egia esan, ez ditugu oso ondo ulertzen. Dena dela Fernando Larrukerten lana gure artean dugunetariko inportanteena da, eta beste euskal filma batzuekin konparatuz gero, benetazko sorpresa bat izan dela esan beharko dugu.
Esan ohi da euskalduna Auñamenditan abesten duen herri bat dela, eta hori bakarrik ez izan arren (hau garbi dago) faktore hau ere ezin dugu baztertu, eta Larrukerten taldea oso ondo saiatu da hortaz.
Ene ustez, eta aztertzen baditugu zenbait euskal filmen gaia eta sustraia (Pelotari, Ama Lur, Gipuzkoa, Nafarroa 4 urtaroak, etab) errez eroritzen zirela folklore huts batetan konturatuko gara, eta aitzitik, "Euzkal Herri-Musika"-k folklore eta ikerketa, zabalkundea eta definizioa lotzea lortzen duela, eta berak duen poesia eta Xabier Agirresaroberen argazki lan zoragarriak ez diotela sakontasunik galtzen eragozten.
Filma honen egiturak euskal musikaren eta euskaldunen lanaren erritmoaren artean dagoen erlazioa adieraztea du oinarritzat. Filma zehar, arrantzale, artzain eta nekazarien lanaren taupadek sortuko dute, leize-zuloetako gizonen oihuarekin batera, herri musikaren funtsa, eta gero jendearen bizitza osatzen duten elemento eta gertaeretatik aterako dira beste faktoreak (guduak: gesta abestiak —Berreterretxeko khanta—; erlijioa: abesti erlijiosoak; etxeko lanak: artazuriketa abestiak, seaska kantak, ihauteriak, etab.
Gero doinu emaileen zerrenda luzea ikus dezakegu: txistu, alboka, xirula, xirularrua, dontzainea, arratza, maniura, xirribita, zarrabetea, ttun-ttuna, danbolina, tobera, txalaparta, sunprinua, tronpa, etab.
Arlo hontan ezin dugu Joxe Migel Barandiaranek erakusten dituen aintzinako txilibitoak ahaztu: Lekeitiokoa, orain dela 12.000 urtekoa, eta munduko doinu emaile zaharrena den Isturitzeko txistua, orain dela 27.000 edo 28.000 urtekoa baita.
Euskal Herri musikari buruz mintzatzen garenean, ez dugu bertsolaritza ahaztu behar, eta hor ditugu Manuel Lekuona apaiza, eta Lopategi eta Lazkao-Txiki bertsolariak, bertso eder batzuen bidez ahozko literaturaren zergatia adierazten.
Gure herriaren kultura musikala gordetze arren zenbait pertsonen lana ezinbestekoa izan da, eta hor ditugu Iztueta, Madame Villélélio, Sallaberry, Charles Bordes, Azkue, R. Gallop eta Aita Donostiaren kantutegiak.
Eta benetan, hemendik aurrera filma hau ere kontatu beharko dugu euskal herri musikaren lan eragileen artean, eta ez bakarrik aztertzen duen gaiarengatik, berarekin daraman edertasuna eta poesiarengatik baizik.
X. PORTU
Gaiak. Gizartea
Azken gertakizunak direla medio (bortxaketak, mehatxuak, etab) autodefentsazko ikastaroen beharra nagusitu da zenbait emakumearengan.
Ez dut uste, ideia hau, Euskadin gertatutako azken bortxaketaldiari atxiki diezaiokegunik, aspalditik sentitutako nahiari baizik.
— "Nik beti izan dut autodefentsa edo horrelako zerbait baten beharra sentitu. Are gehiago... askotan zera esaten nuen nere kolkorako: Hain ahulak, traketsak eta indar gabekoak baldin bagara emakumeok, zergatik ez digute eskoletan karate edo judo irakatsi? Zergatik ez dira bere burua defenditzeko hezitzen neskatilak?... Geroxeago ulertu dut zergatia. Ez dutelako nahi gu indartzea, ahulak eta beldurtiak jarraitzea baizik. "Femeninagoak" bait gara holaxe eta... Bueno, dena dela, hemen aurkitzen nauzu, 30 urterekin, lehenagotik jakin beharko nuena ikasten... Hau da, erasotzen banaute, nerekin sartzen badira, zer rekurtsoak erabil ditzakedan ikasten..."
Horrela mintzatzen zait, autodefentzazko kurtsilo bat egiten ari den emakume bat. Donostiako Emakumeen Asanbladak antolatutako kurtsiloetara, 70 emakume inguruan apuntatu dira. Arrakasta handia izan dute, hiru astetako kurtsilo hauek.
— "Ez da zaila zenbait "giltza" ikastea, bainan nik ez dakit noraino gauza izango ginatekeen, zerbait gertatuko balitzaigu, ikasitakoa praktikan jartzea... Azken finean, barruko, sikologik arazoa da, gehien bat. Beti hezi izan gaituzte pasibilitasunean eta enen eritziz, kosta egiten zaigu baten bati erantzutea. Dena dela, oso pozik nago, zenbait rekurtso ikasiz, badirudielako konfiantza gehiago duzula zure buruarengan" dio beste emakume batek...
Taldeak, 15-20 inguruko emakumez osaturik daude eta hirutan banaturik: goizekoak, arratsaldekoak eta iluntzeskoak. Diruz nahiko merke, giro atsegina.
— "Defentsa pertsonaleko ariketak, karate, judo eta haikidoko zenbait teknikek osatzen dute. Teknikak errezak eta efektiboak... Teknika hauen arrakasta, sorpresa faktorean datza. Emakume batekin sartzen denak, guttien esperatzen duena, horrengandik erantzun bat jasotzea da. Hau da, besoarekin bihurriturik aurkitzea edo kokotzan ehundako kolpe bat hartzea... Eta sorpresa horrekin jokatu behar da. Kolpeak, azkarra, zehatza eta efektiboa izan behar du"...komentatzen dit kurtsilo hau ematen duen monitoreak...
Horrelako ikastaroak, indartsu hutsa izateak hainbeste garrantzia adierazten du. Gorputza ezagutuz gero, posibilitate handiko zenbait rekurtso erabil daiteke... hankak, ukondoak, behatzak, defentsarazko oso tresna baliagarriak bihurtzen dira. Halaere, emakumearen defentsarazko, beste bide batzuk ERE landu beharko genituzkeela, deritzait. Zentzu zabal batetan planteiatu beharko litzateke emakumearen burujabetza hau. Emakumeoi erasotzen dizkiguten zenbait agresio, ez baitira beti kolpez konpontzen.
Izan ere, eta gauzak dauden eran... tira! jipoi galanta bat emateko gauza izatea, zoritxarrez, oso komenigarria izan daiteke.
Mariasun Landa
Gaiak. Literatura
Bertso berriak Lemoizeko zentraleari jarriak [Bertsoak]
Urteak aurrera doaz eta Iberduerok, erreke-erre, Lemoizeko zentralea egiteko asmoarekin dihardu. Gainera bere alde ditu goiko indarrak, eta hori argi ikusi da, Bizkaiko Gobernadore Zibilak Mungiko Udalak zentralearen kontra hartutako erabakia ilegaltzat hartzean. Dena den, aurkako indarrak ere ugari dira. Manifestaldiak, boikota eta bestelako egintzak Euskal Herri osoan zehar. Eta noizean behin, bonbaren bat, duela zenbait aste Gasteizen gertatu den bezala. Baina oraindik bukatu gabe dago eta martxan ez jartzen nahi genuke. Ideia horik guztiok kantagai hartuz, hona hemen zenbait bertso, zortziko nagusian idatziak eta gogo onez kantatzeko pentsatuak.
Lemoizeko inguruetan
gauzak daude oso bero,
zentrale hori martxan jartzeko
hor ari da Iberduero.
Jende gehiena kontra duzue
haserreturik gauero;
ETArengandik bonba besterik
ezin duzue espero
Lurrun-sortzaile bati tokatuz
hasierakoan txanda,
oraingo hontan bateri batzuk
egina dute eztanda.
ETA taldeak bere mezua
argiro dauka emanda:
"zentrale hori, gure eritziz,
Euskal Herrian sobran da"
Areitio jauna bere barruan
ikusi dut oso larri;
akzionistak lasai uzteko
hizketan ari da sarri.
Beraren burugogorkeriak
hara zer duen ekarri:
Guk ez dugu nahi inola ere
martxan dezatela jarri
Langabezia ezin kendurik
batzuk jateko ere doi-doi
Lemoiz dugu, dudarik gabe,
kapitalistaren morroi;
hura egiten gastatu dute
orain arte hainbat milioi,
arazo hortan ez baitaukate
diruaz beste arrazoi
Lege indarrez jarri denean
kontra Mungiko Udala,
Gobernadore Zibilak gogor
zimurtu du betazala;
gero esanik, lotsagabeki,
hori ez dela legala;
pertsona batzuk onartu dute
dena ardiak bezala
Nuklear horrek ekartzen digu
energiarekin kalte,
askatzen baitu kanpora hainbat
erradiaktibitate.
Neroni behintzat ez zait gustatzen
ondorio hori bat'e;
norbait mina sortzen badio,
errudun zuek zarete
David izan zen burruka hortan
eroritako lehena;
gero langile batzu ere bai,
bonba baten ondorena;
Gladis Tuteran erahil zuten
txakur zantarrek hurrena.
Penaz diot hau, baina seguru:
ez da izango azkena
Gure Herria bizi daiteke
zentral nuklearrik gabe;
hori edukiz, ez gara izango
geure buruaren jabe.
Amerikako agintariek
saldutakoak dirade;
hainbeste milioi beste arlotan
inbertitzen zen hobe
Gure inguru guztiak zikin
airea betea hautsez,
hibaietako arrainak hilik
ta ura edan ezinez;
erradioaktibitatea
ekarririk derrigorrez,
nola ez dugu esango denok:
Zentrale nuklearrik ez!
Txepetxa
Gaiak. Zientzia
Wilhem Reich-en berrinterpretamen bat (III)
Energia begetatiboen banaketa-zentralea. Bifuntzionalitate begetatiboaren integrakuntza (sinpatikoa-parasinpatikoa) hipotalamoan eta alboko egituretan (s. linbikoa) burutzen da. Zenbait autorek "erraigarun" deitzen diote, guztiz egokiroki energia begetatiboen banaketa-zentrale dei lekoke, ezen hemen berton baita delako energia horien banatzea egiten deneko lekua. Banatze hau sistema begetatiboaren adar batari edo besteari fabora diezaiokeen hormona eta substantzia igorle-proportzio batetan manifestatzen da.
Egun, fenomeno neurohormonaletan hipotalamoak betetzen duen funtzioaz estudioak egiten dira (9), haren barnean kinada ezberdinei (akustikoak, ukimenezkoak, begietakoak, erraistekoak s.a.) era ezberdinetan erantzuten duten aldeak bereizi direlarik. Lehenengo estudioetatik nabaritu zen zatiketa-gradu bat aurreko eta atzeko hipotalamoen artean. Aurrekaldea parasinpatikoarekin erlazionaturik zegoen eta atzekaldea sinpatikoarekin. Atzekaldearen eragiteak odolbide-laburketa, takikardia eta beginini-dilatapena sortzen ditu, indibiduo neurotikoarengan (N,S. sinpatikoa faboraturik dutenak) gertatzen diren fenomenoak.
Banaketa global honetatik aparte, ba dago ere dibisio funtzional bat (erantzuten zaion kinadaren araberakoa), ilunagoa eta zail identifikatzekoa.
Kinada mingarri batek hipotalamoaren luzean sakabanaturiko neurona-proportzio handi baten erantzuna eragiten du; larruazalaren hozdura batez zenbait neurona aktibatzen ditu, beste batzuren aktibitatea inhibitzen dituen bitartean.
Argiaren efektuei buruz beste eritziak dira zenbait ikertzailerentzat: batzurentzat, neuron askok erantzungo luke, beste batzuren ustetan oso gutxik erantzungo lukeelarik. Erabakite dagoena argiak gonada-aldaketen urteroko zikloan eragiten duela da. Bakarrik zelula-kopuru txiki bat da eraginik soinuak, usaimenean aktibitate global hipotalamikoa aldatzen den bitartean (nahiz eta alboko hipotalamoan preferentzi).
Alcaraz-ek (1969) ematutu-eragina estudiatu zuen katemearengan eta aurreko hipotalamoaren neuronetatik 23% an beren aktibitatea arinagotu zutela ikusi zuen, 15% ean inhibitu zuten bitartean.
Sistema sinpatikoak eta parasinpatikoak, substantzia igorle ezberdinak erabiltzen dituzte, noradrenalina batak eta azetilkolina besteak. Aurkako eraginak edukiko al dituzte substantzia hauek hipotalamoan? Aurreko hipotalamoaren nukleoparabentrikular izendaturiko aldean, azetilkolinak zelula neurojariatzaileetatiko 81 % a aktibatzen zuela ikusi zen, noradrenalinak aurkako afectua egiten zuen bitartean. Horrelako zerbait gertatzen zen ere delako hun supraoptikoan.
Oker litzateke funtzio hipotalamiko guztiak azaltzea substantzia adrenergikoen eta kolinergikoen arteko antagonismoa hartuz oinarritzat. Honela, esate baterako, substantzia-moeta biok obulaziorako beharrezkoak diren hormona biren (luteotropos eta folikulu-eragilea) jariaketa faboratuz ekiten dute.
Energia begetatiboen banaketa-zentraleen eredutzat honako hau ezar dezakegu: nerbio bukaerak, zeinetara gorputzetik beretik eta kanpotiko mezuak iristen baitira, zenbait alde espezifikotatik edo zentrale osotik bana daitezke. Mezu batek alde determinatu batzu aktibatuko ditu, erantzun espezifiko bat sortuko delarik.
Erantzun espezifiko begetatibo bat faktore hauen konbinaketagatik zertzen da: neurona aktibatuen eta inhibituen kopurua, kokatzea (dautzaneko nukleo hipotalamikoa), eta neurona horien izaera (jariatzaileak diren ala ez, eta kinada ezberdinekiko sentikortasuna).
Aurkako erantzunak lortzeko neurona batzu aktibatzen dira, besteak inhibituta dauden bitartean, eta aldrebes, neuronek aurkako efektuak dituzten neuroigorleak jaria ditzakete (azetilkolina eta noradrenalina hormona luteotropoaren eta folikulu-eragilearen ekoizpena eragiteko, eta, gutxiagotzeko, seretonina), neuroigorle berberak, kopuru ezberdinetan, aurkako efektuak sor ditzake (adrenalina-dosi txiki batek prolaktina eragiten du, dosi handiak inhibitu egiten du).
Biologi erritmo ezberdinak, batzu adrenalina-mailek mantendurik dira (hileroko erritmoan, adrenalina gehitu egiten da obulazioaren aurreko periodoan, gutxitzeko ondoren; aldaketa hauek aurreko hipotalamoan gertatzen dira batez ere), beste batzu azetilkolina-mailek (hormona adrenokortinotropoaren ginarriko mailen eguneroko arritmoa azetilkolinak mantendurik da). Baina stress bat sortzen den bakoitzean noradrenalina-jariaketa bat dago, zein erritmoaren gainetik ipintzen baita eta aldatu egiten du. adibidez, hormona adrenokortinotropoaren berehalako gehiben batek, esneketa inhibitzen du.
Energia begetatiboen banaketa egokia sistema sinpatikoaren eta parasinpatikoaren arteko oreka batek agertzen digu. Egun argiz oreka sistema sinpatikoaren nagusitasun erlatiko batekin mantentzen da eta gauean parasinpatikoaren alde desplazatzen da. Egoera patologiko bat kanpoko inguruneagatik edo barneko okerrengatik tonua era orokor eta iraunkor batez direkzio batetan, jeneralean sinpatikoa, desplazatzen denean dager. Stress egoera batetan agertuko litzatekeen erantzun berbera agertzen da, aktibitatearen desbideraketa bat, zeinek hormona adrenokortinotropoaren jariaketa-gehitze bat sortzen baitu hazieraren eta esneketaren gonada-hormonen ekoizpen txikiago baten lepotik. Baita odolbide-laburketa bat egongo da ere.
Energia begetatiboen egoera seinalatzen duen termometroa orgasmorako entregraduak determinaturik dago. Orgasmoan oreka hormonal eta neurobegetatibo bat burutuko da, zein ongitasun sentzazioa eta bizigogoek agertzen baitigute. Aitzitik sexu harreman txar batetan, edo hestutasunean, biziaren aurrean ito beharra inplikatuko lukeen oreka neurohormonal bat agertuko litzateke.
KONKLUSIOA.- Gure gorputzaren erreakzioeran inpliziturik dauden fisiologi bitartekotasunak gure gurasoek eta hezleek manipulatorik izan dira. Bilakaeraren etapa bakoitzaren berezko joerak indibiduoarentzako sentido mesedegarri batetan bideratu beharrean, erreprimitu egiten dira (10). Energia begetatiboen zentralea sistema sinpatikoaren alde programatuta geratzen da, hots, akorazamenduaren eta neurotizismoaren alde.
Garaiz gaude gurekiko arrotza den "programa" hau, alienagarria (gure gorputzaren bilakaera normalak libreki jariatzen utziko zituzkeen pultsioekiko), apurtzeko; ideologia sartuta den indar-alkondara hau hauts dezakegu eta erreprimituriko joerek noraino eraman gaitzaketenaren beldur izan gabe geure buruak berreraiki. Energia begetatibo-emari bat desblokeiaturik geratuko da atseginaren eta lan sortzailearen alde, eta, ondorioz, ez ditugu errazki SISTEMAren inposaketak jesango. (9) H.J. Eysenck, "Fundamentos biológicos de la personalidad". Fontenella ed., 1970. (10) Errepresio hau bi eratan buru daitekeelarik: bortxaren bidez (gaztigua), edo eta era errefinatuago baten bidez, xantaia afektiboarekin (ukatu egiten zaio haurrari maitasuna gurasoek inposatzen dizkioten portaera-ereduak erreproduzitzen ez baditu).
Myriam David, "L'enfant de 2 a 6 ans". Edouard Privat ed., Poitiers, 1974.
HIZTEGIA
Banaketa-zentrale: Central de distribución.
Beginini-dilatapen: Dilatación pupilar.
Ekoizpen: Producción.
Ematutu-eragina: Estimulación vaginal.
Errai-garun: Cerebro visceral.
Folikulu-eragile: Folículo estimulante.
Gonada-aldaketa: Cambio gonadal.
Gonada-hormona: Hormona gonadal.
Igorle: Transmisor.
Kinada mingarri: Estímulo doloroso.
Neurojariatzaile: Neurosecretor.
Odolbide-laburketa: Vasoconstricción.
Portaera-eredu: Modelo de comportamiento.
Karlos Santisteban
(*) Lan honen egilea Aurelio Santisteban Cimarro da.
MATRIMONIO DEL CIELO Y DEL INFIERNO. LOS CANTOS DE EXPERIENCIA.
WILLIAM BLAKE
Visor bilduma. Alberto Corazón argitadaria. Barcelona. Hitzaurrea: Luis Cernuda.
Liburu honen hitzaurrea nork egin duen ikusiz, textuaren axolagarritasunaz garantia ba dugu; Alberto Corazonek bere Visor bildumaz jarraitzen digu poesiaren gailurrak opa egiten. Liburutxo honetan William Blake ingeles poeta, grabatzailea eta margolarien olerki eta prosa interesgarriak dakarzkigu, ingelesez eta gaztelaniaz.
William Blake, 1757an jaio zen, Londresen, geroago, ingeles poeta handienetariko, erlijiosorena izango zena. Haurtzaroan jadanik, bere nortasun berezia, ikuskorra eta lilurapentsua (visual y alucinante) erakutsi zuen. Bere lehen biografoak, Gilchrist-ek, ametszale geldigabea bezala aurkezten digu, arima erromantikoduna, eta Londresen ingurunean sortzen ziren arratsaldeko eta oskorrietako argi goibelen maitalea. Geroago, baserriko bizitzak, (la vida del campo) bere adimena aberastuko du, irudi idilikoak hornitzen, bere poesia moldatzeko, irudi bortxatsuekin batera.
Hamar urte zituela, lenengo ikuskera (visión) jasan zuen: pasiatzerakoan, zerurantz so egin zuen eta aingeruz beterik zegoen zuhaitz bat ikusi zuen, izarrak balira dirdiraka. Beste behin, "hada" (l) baten hileta ikusi omen zuen. Aluzinazio hortaz ikus dezakegu, bere buruak zuen eta pairatzen zuen intensitate mistikoa, eta haurtzarotik zetorkion mundu espirituala.
Aluzinazio hoik, Blake berak, irudimenaren alabak zirela esaten zuen, eta berak zeukan ahalmen hori, edozeinek eduki ahal zenituela litzatekela.
Beste aldetik ere, bere formazio intelektuala nahiko bakana izan zen. Bere aita, Blake baldintza normalekoa ez zela konturatuz, hezketa arretatsua ematen dio. Hamar urtetan, hasiko zuen marraskitzen, eta pintatzen, Pars-en eskolan. Pars-ek opa zizkion eredu klasikoak, han kopiatu zituen eta agian garai hortako dira bere lehengo irakurketak: Shakespeare, Milton, Dante, Biblia, etab. Antza, eragipen handiena egin zion liburuak, Milton-en "Paradisu galdua" omen zen, eta liburu horretan, Eroketa-ren gaia, "El tema de la Caída" gaia, Blake-ren "Liburu Profetikoen" gai zentrala izaten.
Hamalau urtetan, Basire zeritzon grabatzailearen etxean sartu zen teknika hori ikasten, eta bere bizitzan zehar utzi ezinik teknika hori. Basirek, Westminter-eko hilobiak pintatzen bialdu zuen, horren medioz "Gotikoa" ezagutzen: "Gotikoa forma bizia da" esan omen zuen geroago.
Handik, Akademia Errealera abiatu zen, oliosko teknika mespresiatzen eta grabadua, akuarela, temple teknikak lantzen eta saiatzen. Ez zitzaion zaio laket erreal zera marraskitzea, eta Rubens, Le Brun etab ez ditu ikasten, Rafaelen eta Miguel Angel-en grabaduak baizik.
1788an, "Iñozentziaren kantak" lehen atala idazten du, eta "Thel-en liburua", 1.790ean, aipatzen dugun liburuan agertzen den "Zeruaren eta infernuaren eskontza" argitaratzen du. Cristobal Serra-k dioskun bezala, Blaken irreberentziaren testigantza, (testimonio) gaiztotasunaren leizetan sakontzeko ahalegin bat. Deabru, aingeru, hitz zaharriek beste aurpegi bat hartzen dute.
Liburu honetako "Experientziaren kantak" 1974an agertzen dira, "Liburu Profetikoak" baino, idazlan jareginagoak, mistizizmoz eta abstrakzioz beterik dauden kantak.
Blake, gaur egun poeta handia duguna, ez zen bere garaikideek maitatua.
Gizon bihurria, matxinoa, beti jokatu zuen bere garaian zeuden konbentzioen aurka. Frantziako iraultzaren aldekoa, bere garaikideentzat pertsonai arriskugarria zen; Reynolds pintatzailea, arrakastaren gailurrean zegoenean, berarentzat, ehunen zikinzalea baino ez zen. Bizi izan zen eta lan egin zuen, ezarritako arauetik kanpoan eta honela ulertezina bilakatu zen. Bere burua guztiz bihurria zen. Bere garaian zeuden errealitate gesurtien aurka jokatu zuen, joan den denborarekin dagon etendura, sortzeko beharrean landurik, irudimena ezarri zuen giza balore orokorra bezala.
Kontraesan guztien artean eta inkoerentzi guztien artean bere poesia xoratzen gaitu, poesia filosofikoa baizen. Bere egoera munduan barnean, etikoa da ispirituaren indarra aldekoa. Inglaterran hasten zen iraultza industrialaren lenengo ondoreak ikusi zituen ere, materialismok dominatzen zuen mundu batean: "Ikusgarria da, lur aberats eta emankor honetan, miseriak hondaturik diren umeak esku otzez eta zekenez elikaturik Abesti bat da ohiu makal hau? pozezko abesti bat ahal izango da? Hau omen da txirotasunezko lurra?
Deistei eraso egin zien; Arrasoiaren gesurrak salatu zituen, teologia hortodoxoa aurkako izanik. Irudimenaren baliotasuna ere baieztatu zuen arrasoiaren aurka.
Blake, kristau izan arren kristautasun heretikoa zuen. Kristo berarentzat ontasunarekin identifikatzen zen, baina Jehova, ordea, izua eta tirania zen.
Cernudak, hitzaurrean, bere obrari buruz honela mintzo: "La obra de Blake parece resultado del impulso hacia la creación de un orden nuevo por medio de la poesía, gracias a una visión profética (acaso sea este uno de los sentidos en que puede tomarse la palabra "romántico"), iniciando experiencias que alguna generación futura pueda estimar dignas de continuación". Poeta izugarria, suaren indarra dute bere olerkiek. Apokaliptikoa, erabiltzen dituen sinboloetan eta tonoan, prosaz idazterakoan pentsamendu filosofikoak eta erlijioso-mistikoak bialtzen dizkigu, erritmoa zaintzen, egitura poetikoak (bere garain ikugaitzak zirenak: errima, neurriak etab) deusestatzen. "Los antiguos Poetas animaban todos los objetos sensibles con Dioses o Genios, nombrándolos y adornándolos con los atributos de bosques, ríos, montañas, lagos, ciudades, naciones y todo lo que sus vastos y numerosos sentidos podian percibir.
Particularmente estudiaban el genio de cada ciudad y región poniéndolo bajo su deidad mental.
Hasta que un sistema fue establecido, del cual algunos se aprovecharon, y esclavizaron al vulgo con el intento de hacer reales o de abstraer las deidades mentales de los objetos. Así comenzó el sacerdocio:
Escojiendo formas de culto a partir de las narraciones poéticas. Y al final ellos dictaminaron que los Dioses habían ordenado cosas tales.
Así los hombres olvidaron que Todas las deidades moran en el corazón humano".
Jon Sendagorta
Oharra: Iduritzen ba zaizue, texto larregi dagola erderaz, itzuli ezazue. Neuk ez dut itzuli, oso txarra izango baizen nik eginitako itzulpena.
LAS VANGUARDIAS ARTISTICAS DEL SIGLO XX
MARIO DE MICHELI
ALIANZA FORMA.
Madrid
Arteari buruzko lanak eta ikerketa teorikoak jarraitzen ditu argitaratzen Alianza argitaletxeak. Hemen aipatzen dugun liburua, bere izenburuak dioskun bezala, XX mendean sortutako zirkingune artistikoei buruzko bilduma da. Egileak, atal bietan zatidu du bere lana: lehena, saio bat da, mugimendu artistikoak begiratzen eta adierazten, ikuspegi konkretu batetik. Bigarrena, dokumentuz hornitzen da eta mugimenduek, berek egindako textuen lapurpen bat da.
De Micheli-k, "ismoak" eta artisten eginkizunak adierazterakoan, artisten garaiko egoera sozialarekin nola zeuden harremandurik konturarazten digu, beti, prespektiba sozial batetik sakontzen bere azalpenak.
Bide horretatik, artisten baliopenak onartzen ditu, iraultza sozialekin harremantzen badira, eta ez besterik. Ezin dira bereizi, berarentzat, koadroen balioak eta artistaren egoera politikoa eta soziala.
Bere lanez ezagutzen dira, artista askok izan zuen ideologia politikoa eta portaera soziala. Geuk, bere iritzi batzu onartu ez arren, liburuari interes handia ikusten diogu, artelari askoren eta zirkingune askoren ezagumena osatzen baitigu.
Mugimendu batzu azaltzerakoan ere, iruditzen zaigu, azkeneko ikerketak faltatzen zaizkiola, ondo entelegatzeko eta ikuspegi borobila emateko. Marxista ezkutatua izanikere, bere pentsaera agertzen zaio lerro artetik, noizean behin kontraesanak ere edukiz.
J.S.
PORTICO DE LA FUGA
MIGUEL SANCHEZ OSTIZ
Ambito literario.
Vitor Pozanco argitaldaria
Barcelona
Hona dakarkizuegun poema bilduma honen egilea arras ezezaguna da guretzat. Ezin dugu poema pare bat aipatu baino, eta gaztea dela esana, eta nafartarra. Ikusiko dituzuen bezala, poemak oso finak dira, ezkorrak, goibel ere beharbada. Barcelonara joan da argitaratzen bere liburutxo hau, gero oso txarto banatua izanik. Horregatik ez duzue erraz aurkituko. Ahaleginak egin itzazue, merezi baitu.
Que no te inquiete / el vuelo del pájaro, / ni el tembloroso / y prolongado tañido de la campana, / ni el inoportuno golpeteo / de la mariposa nocturna / en tu ventana, / ni ese aullido inmotivado del perro, / pues no son sino reflejos / de la tiniebla / que desde siempre te habita.
Eta beste hau: "No debe extrañarte / el día en que de / pronto sientas / una irrefrenable vocación de trapero, / y empieces a atesorar, hosco, / el vino y las previsiones.
Ese día cerrarás ventanas, / acallarás los fuegos / y permanecerás rodeado de esos objetos, / tus modestos y fieles interlocutores, / también fetiches y testigos mudos/ del estertor que empezó a crecer... / ¿hace cuánto tiempo? /
De esa forma, tu casa / tapizada de polvo antiguo/ convertida en guarida / y cercada por el acoso de la arruga, / apenas te protegerá del susto. / Y allí quedarás, / quieto, / todo ojos, / a la espera inevitable.
J. Sendagorta
Malcolm Lowry
Poemas
Visor bilduma. Madrid.
Malcolm Lowry, mozkorti handia, bidaiari geldigabea, legenda batean bihurtu zuen bere burua, bizitza eta obra batera eginik, batera jasanik.
"Bolkanen azpian" nobela ospatsuaren egilea, nobelari izan arren eta nobelaka egitea izan arren bere grina eta bere zaletasuna, poesia ere idatzi zuen. Beti irakurtzen da, Lowry-ren obra bakarra "Bolkanen azpian" nobela dela, eta beste guztia obra horren adierazpena eta osagaia baino ez dela. Egia balitz hau, olerkiak ere nobelaren osagai bat izango litzateke. Bietan, olerkietan eta nobeletan (adibidez "iluna, nere laguna dantzan hilobian bezala" nobelan ere), tonu berdina eta giro berdina aurkitzen ditugu, beta geldia eta dolukorra, orduen mina eta desesperantza bat, bizia, joku bat baino ez balitz, heriotza gugana etorri arte.
Poema hauetan, bere biziaren intentsitatea erakusten du, bere eskuan gauza oro hatzemateko ezintasuna, bere sentimendu sakonak, bizitzaren bihozkabetasuna.
Lengoaia, batzutan oharren tonua dute, sentibera filosofikoa beste batzutan eta sentierazteko izugarrizko indarra.
Bertso batzu irakurtzerakoan, mundua hain handia dela dirudi, hain aberatsa, hain izugarria baita, korronteak eramanik bizi behar dela, soluzio bakarra bezala. Oro ezin da hatzeman eta jagon. Orduan sentitzea bakarrik gelditzen zaigu, baina zentzu hondora heldu Arte, gure indar guztiarekin, gure bizi guztiarekin.
Haundiespenezko unetxoak ere ba ditu bere poemetan, baina haundiespen iragankorra, barruan eduki ezin duena, hots, bere buruak jasan ahal duen baino handiagoa. horretatik beti alkohola, eta geldigabeko aktibitatea, bidaiak eta esperientziak, alkoholean itoak.
"Un peregrino atraviesa de noche la ciudad,
Hombre ignorante, insignificante,
Era peregrino cuando empezó el mundo
A leer extraños cazadores en el infinito.
A la izquierda están los acantilados, mientras a la derecha
El mar es como ese mar cuyo rumor atravesó
Una vez en su infancia la llanura tempestuosa.
El mar era esperanza entonces, y el rumor era luz.
Los acantilados son altos, el mar demasiado profundo,
La ciudad es solo una mentira, crispada de mentiras
Si tuviera el valor de no dormir,
¿No podría seguir? ¿No podía levantarme?
Enséñame a navegar los fiordos del azar
Enroscándose a mi abismal ignorancia.
Jon Sendagorta
INGURUAREN ARDURAZ
JON ENBEITA
HORDAGO argitaletxea.
Donostia.
Bizkaitar Urretxindorra zen Kepa Enbeitaren biloba, Balendin Enbeita-ren semea, Jon Enbeita dugu, azkenengo bertsolarien txapelketan bigarrena. Bertsolarien gazteenetariko bat, trebea denik ez dugu zalantzarik, Auspoa argitaletxeak eginikako txapelketari buruzko liburuan, bere bertsoak irakurriz.
Hona, Hordago-k atera duen liburuxka hau, non Jon-ek, olerkien antolapen bat dakarkigun. Ez da liburu berri bat, hots azken finean eginak, zeren eta, Jon-ek hitzaurrean dioskun bezala, beti izan baitu olerkaritzaren zaletasun eta eginbeharra.
Guri harritu zaigu, olerki hauen antza ikustea, poesia letrista edo konkretuaren jite formala baitute poema batzuk. Apollinairek eginikako "Calligrames"en antzerakoak, irakurketa polibaliokorra dute, era desberdinetan irakurri ahal baitira poema berdinak.
Argitaraketa oso ona irudi zaigu, marrazkiak ere eramaten, eta pitxia bailitzen tratatua baitago. Hemen adibide pare bat:
S. Sendagorta
Gaiak. Gramatika
Esaldi luzeak. Esaldi laburrak
Nik ez dakit inoiz gai hau euskaraz erabili denentz, baina garrantzi handia duela uste dut. Eta euskara idatziaren zehaztasunerako eta normaltzerako, argitu beharra dagoela esango nuke. Lerro hauek, hain zuzen, argibide eta abiapuntu izan nahi lukete.
Zenbait arlotan luze-laburtasunak garrantzia du, idazpidea eta idaztankera aukeratzeko moduan Adibidez, komak ipintzerako orduan, edo eta zeren, ezen eta antzerakoak erabiltzerakoan. Artikulu honetan azken partikula hauen erabilkerari buruzko eritzi batzu agertuko ditut. Zer esanik ez, erantzunak eta aportazioak pozik eskertuko nituzke; ea guztion artean arazoa argituz goazen!
Luze-laburtasunaren definizioa edo
Noiz esan daiteke esaldi (perpausa) bat luzea dela euskaraz? Ez dugu definizio zehatzik, baina nik neuk, praktikan, aran sinple hau erabiltzen dut:
Esaldi laburrak arnasaldi batetan erraz esan daitezkeenak dira.
Esaldi luzeak arnasaldi batetan nekez esan daitezkeenak edo eta esan ezin daitezkeenak dira.
Ikusten duzuenez, definizio nahiko intuitiboa da; baina hoberik ez dagoen bitartean, horrekin konformatu, eta kito!
Zeren, ezen, non,... partikulak
Gure inguruko hizkuntzek euskarak ez bezalako egitura dute. Bestalde, herri txikia izanik eta orain aipatuko ez ditugun beste mila arrazoi tartean direlarik, bizitza modernoari loturik doazen arlo gehienetan, erdaraz eraikitako kulturak euskarara egokitu beharrean aurkitzen gara. Eta noski, kultura horiek erabiltzen duten hizkuntza eta geurea desberdinak direnez, zenbait problema ageri dira, kontzeptuak adierazteko modua euskararen kasurako egotitzean.
Gaur egun, mendebaldeko zibilizazioaren menpean. Eta bertan prosa egiteko modu konkretu bat dago, Europako hizkuntza gehienetan berdintsua dena. Batezbeste, ia egitura berbera dute hizkuntza horiek eta horrela ez da problema gogorregirik sortzen beren arteko itzulpenetan (espainol, frantses eta ingelesarekin adibidez).
Erdaraz preposizio eta konjuntzioak aurretik doazenez. abisua ematen zaio irakurleari, gero zer datorren gutxi gorabehera seinalatuz. Euskaraz, ordea, menpeko esaldietan aditz atzizkiak aditzarekin eta atzeko partean jarri ohi direnez, irakurleak ez du aldez aurretiko abisurik, eta esaldi osoak irakurri arte ezin du jakin, tiroak nondik doazen. Horixe da, hain zuzen ere. problemaren iturburua.
Zein, ezen, non... eta antzeko partikulek, kasu horietan aldez aurretiko abisua emateko balio dute. Erdarada direla esaten dute batzuk, eta besterik gabe gaitzesten.
Nik neuk ez nuke horrenbesterik ez esango eta ez egingo ere. Egia da, inguruko erdal kulturen eraginaren kausaz sortuak direla. Baina euskararen egokitze-ahalmenaren eta eboluzioaren adibide polita dira. Eta, ene ustez, baztertu gabe, beren erabilkera erautu eta neurtu egin behar da.
Partikula horik erabiltzeko arana
Labur esanda, partikula horik erabili egin behar dira batzutan, baina ez dira gehiegi erabili behar. Ene ustez, arana hauxe da:
- Menpeko esaldia laburra denean, hobe da horrelakorik ez erabiltzea.
- Menpeko esaldia luzea denean, argitasunaren izenean beste erremedio hoberik ez dagoenean, lasai erabili behar dira.
Arau hau hurrengo koadroan bildu nahi izan dut eskematikoki. Bertan esaldien luze-laburtasunaren araunerako sailkapena egin dut, esaldi-motak ezkerraldean agertzen diren partikulen bidez adieraziz:
esaldi laburrak esaldi luzeak?
zeren ezer ez: bai
... baita zeren ... baita
ezen ezer ez: bai
... dela ezen ... dela
non ezer ez bai
bertan ... delarik
... delarik non ... baita
... izanik non ... den
zein ezer ez bai
(berau) ... delarik zein ... den
Koadroan partikula horik noiz erabili behar diren adierazten da. Eta oraingo artikuluan ez gara gehiago luzatuko. Hurrengo batetan, erabilkera horren adibideak emango ditugu, horrela ideiak hobeto argituko ditugulako esperantzaz.
J.R. Etxebarria
Gaiak. Zientzia
Atlantida horretan badago azpijokorik. Azken urte hauetan (1930-tik aurrera) garatu diren teoriek (kontinenteen deriba eta fondo ozeanikoen hedapena) nahiko argi azaldu digute ozeanoen eraketaren mekanismoa bai eta honekin lotuta dagoena ere. Holako teoria globaletan beti dago gauza ilunik, baina hala ere bidea da, ezagumenduranzko bidea, alegia.
Azken batez, kako horretan azaltzen den arazoa, betikoa dugu. Alde batetik aurrerantza jotzeko beharrik sentitzen dutenak eta bestetik, beren eredu mugatuetan geratzen direnak; progresistak eta inmobilistak; aurrelariak eta atzelariak; ateoak eta kristauak; batak eta besteak.
Eta nik neuk behintzat, inguru honetan sartuko nuke orain dela gutti argitaratutako "Los habitantes de la Atlántida, señor Daniken, y no los dioses" izeneko liburua. Irakurri ahal izan dudanez liburu hau best seller bihurtu da Grezian, bertan argitaratu baita, eta ez ninduke harrituko Europako txoko hauetatik ere gauza bera gertatzeak. Azken batez, hamaika ikusteko jaio gara, ezta?
Autorea, Vassilis Paschos dugu. Eta berak dionez Atlantida gaurko Ozeano Atlantikoa estali zuen kontinente haundia zen. Honen aztarnak Bermudako triangulu famatuan, Portugal eta Madeira uhartearen artean eta Mediterranioko hainbat lekutan (Egeon, kasu) kokatu daitezke. J.A. 6.500 urtean gertatu zen hondeamendua eta salbatu zirenek kolonia batzu eraiki zituzten geratu ziren uharteetan, Egeoaldean metalea eta teknologia sartzen.
Liburuaren izenak berak teknologia sartu zutenak Atlantidako bizilagunak izan zirela adierazi nahi du, eta ez beste galaxietatik etorritako jendea, Erich Von Daniken autore suizoak defendatzen duen moduan.
Iskanbila hortxe dago. Ni neu, une honetan ez naiz gauza extraterrestreetaz aritzeko baina, hala ere, errespetagarriak iruditzen zaizkit Daniken-ek emandako frogak: azteken kultura, Peruko lurrartzeko pistak, Marokkon agertzen diren irudi arraroak, eta hainbeste lekutako kulturak, zeinek argi eta garbi adierazten duten aintzinako teknologiak lortu zuen maila izugarria.
Nork asmatu zuen teknologia hori?
Zer gertatu zen horreez gero?
Zer zela eta suntsitu zen zibilizazio hura?
...?
Horretaz ez dago akordiorik horretara dedikatzen direnen artean. Baina Atlantidari dagokionez ba dago akordiorik, totala ez bada ere, zientzilarien artean; Atlantida gusto txarrako ipuina da. Kristauek behar zuten (eta oraindik behar dute) pieza bat beren puzzlea osotzeko. Giza-migrazioak frogatzeko. Baina migrazio hauk itsasoz izan zirela, eta ez lehorrez Kon Tiki, Ra eta beste expedizio batzutan geratu zen frogatuta. Azken urte hauetan argituz joan da arazo hau. Orain nahiko landuta dagoen teoriak dionez, kontinenteak elkarretik mugitu egiten dira, ozeanoen eraketaren ondorioz. Lehen elkarrekin zeuden kontinenteak pieza bakarra osotzen, gaur deribatan dugu. Honek explika diezaguke Hego Amerika eta Afrikaren arteko antzekotasuna eta horrela explika daiteke ere mendikate handien sorrera: Andesak, Himalaia, etab.
Baina, zelan formatzen dira ozeanoak?
Berba guttitan esanda horrela: hasiera batetan zartatune (fraktura) handi bat gertatzen da: dortsalea. Bertatik hasten dira materiale urtuak (mantokoak) irteten zartatunea gero eta zabalago eta gero eta sakonago egiten den bitartean. Horrela bi aldeetako blokeak elkarretik separatzen dira. Ura sartu egiten da, ozeanoaren hasiera izanik. Dortsale hauek, lurrazalean, urpeko mendikate luze bat formatzen dute 50.000 kilometrotakoa. Hau izango ote da Paschos-en aztarna?
Elkarretiko mugimendu hori zentzu guztietan gertatzen da, hau da, plaka batzu separatzen diren bitartean (Hego Amerika eta Afrika, kasu), beste batzu elkarren kontra jotzen dute (Pazifikoko Plaka eta Hego Amerika) mendikateak sortzen (Andesak).
Plakak elkarren artean jotzen dutenean fosak agertzen dira nondik, dortsaleetatik irtendako materialea sartzen den berriro lurbarnerantz oreka gordetuz. Ba liteke lurrazala pieza mugikorrez osoturiko puzzlea dela.
Elkarmugimendu honetan datza lurrikara eta bolkanen sorrera (plaken kontornoetan aurkitzen dira gehien bat) eta ez biblian.
Teoria globala izanik hurrengo batetan arituko naiz horretaz.
Ez dakit artikulu honen bitartez zeozer argitu dudan, baian horrela balitz helburua lortuta legoke.
iñaki
Gaiak. Gizartea
Europan, etsipenaren aurka askatasuna
"Cualquier ciudadano tiene derecho, además, a expresarse en los medios de comunicación".
KEJA ETA URRIKIA
1) KEJA
Ez naiz kejatu
nire denporan.
Baina orain
nire soinak
lehen baino
ahulagoak
dira,
edo nire karga
asturagoa
da.Eta kejacen naiz:
Ene!
2) URRIKIA
Ez naiz urrikaldu
nire denporan.
Baina orain
ikusi ditut
Arragoetatik
Bilbozarrera
soin ahuletako
eta
karga astuneko
gizon andre asko
eta urrikalcen naiz:
Zure!
GABRIEL ARESTI: "POEMAK (II). OBRA GUZTIAK (II)", 68. hor.
Arestiren poema hau hautatu dut, Europa zahar eta eztabaidakorra pixkanaka zeharribiliz doan korronte animikoaren agerpide gisa, burrukatzaile humanistengan "etsipena" eta desmobilizapena ereiten dituela aldi berean; egunoroko biziune eta bizinguru guzietan askatasunaren alde arradikalki burrukatutakoak iragan hamarkadetan, bestalde. Geroenean, munduko sistima domeinatzailea, bai "sozialista" gaitzizena duen blokean (nola uler ote daitekeen askatasunik gabeko gizarte "kolektiboa", "guzi-guziena"), bai eufemismo barregarriaz "libre" deitutakoan (nola ote dagokeen askatasunik klase-bereizkeriaren eta orotan zehar hedatu beargorriaren artean), domeinu-tresnek iritsitako bilakapena eta perfekzionea, teknokrazia gidariaren menpe, hain dira txundigarri eta zapalgarri, non burrukatzailerik sendoenak ikara baitira, beraiek hura ezagutu eta egunoro hari behar-beharrez ukituta.
Ba dakit Europa izan dela mugimendu erabat bestelakoen emagina, baina, hala ere, otso zahar askatasunaren maitatzailea bezala ikustea atsegin dut, otsaldearen buruzagi berriak oraino beldur diona. Barbareriak, basakeriak, aurpegi bakarra du, baina bere ihardunbidea bi eskuetan dago: eskuinean eta ezkerrean...
Ukan ere, ba dugu inoizkorik garai eztabaidakorrena: bi sistimaren arteko erroa. Industri kapitalismoa, burjesa, hemeretzigarrenekoa, absolutismo feudalaren desegile eta ia-ia utopiarekiko mugetaraino indar produktiboen bizkortzaile, utopia berau lehen orduko bere defendatzailerik distiratsuenetarikoak aipatu eta kondaturik, Jules Verneri buruz diogu, eta egungo kapitalismo tekno-burokratikoa, beronen aurretikoak burutu baino ere irismen handiagoko iraultza baten dinamizatzaile. Beraren kostu sozialak eta etorkizunaren bahiturak, mingostasunez eta zalantzatasun sakonez baino bestez ezin bete gaituzte, humanismo libertaria hitz soil baino zerbait gehiagotzat dugun guziok, beraren ihardunbide eta perspektibei dagokienaz bezainbatean.
Luis Maria Ansonek, Estatu espainolean TRILATERALaren gizon nabarmena, arestian zera zioen: "La libertad de expresión se nutre sustancialmente de la información periódica, plural, completa y veraz..."; "Cualquier ciudadano tiene derecho, además, a expresarse en los medios de comunicación" (1). Hau hitz-jarioa, agintearen estamentuek daramaten aurkako praktikaren zuloak betetzearren! Bai kontraesana honen eta Batzorde Trilateral beraren baiezpenen artean, komunikabide espainoletan hura bera ordezkatzaile dalarik, azken honek agintearen arazoei buruz informakuntzaren eta beronetako argitasunaren beldur dela dioenean!
Ari ere, Europa azken hamarkadetan ematen ari da hiritar eta langile mugimendu sail ederra eta, urratsez urrats, ba doaz kontinente honetako mugimendu progresista zaharraren lekua hartuz, askatasunaren aldeztapenari eta gizateriaren eskubide osoen gehikuntzari dagokienean.
"Autonomia" deitutakoaren arlo sociokultural eta politikoaren egungo europar mugimenduak konprenitzen saiatzeko, hark berak hain arradikalkiro demokrazia zuzena eta autoerakuntza (erantzukizun eta ihardupen kolektiboak, eginkizun konkretuetarako kontrolatutako ordezkapenarekin batera), defendatzen dituelarik, zenbait ezaupide gogoan eduki beharra dugu:
l) Munduko 2. Gudutik honakoan, kolektibo aitzindari eta mugimendu sozialen aniztasun demokratiko eta ekintza-batasunaren agerpenak.
2) Munduko 2. Gudurainoko industri kapitalismoaren garapenean parte hartu zuten ideilogiek, erlijioek, teoria ekonomiko eta politikoek sorterazitako dezepzioa.
3) Kolektiboen eta intelektualen, hala nola mugimendu iraultzaile politikoki kontrolatu gabeen eragin teorikoa; marxismo eta anarkismo historikoekiko haustura kritiko edo jarrera heterodoxoaz, gizakirik gehienetan burutu beharreko komunismo gizatiar askatzaile berriaren oinarriak zirrimarratzen saiatu direnak beraiek.
4) Hiritarrik gehienen anaitasun, berdintasun eta askatasun nahien aurrean, izan ere, "bene-benetan diren" kapitalismoaren eta sozialismoaren ihardunbideen porrota, guzioi doakigun erantzukizun kolektiboari begira, absentismo hazkorra, gorakorra sorteraziz sorteraziz dona. Gertaeren soslaia, gizateriarentzat hil ala biziko erabakiak hartzearen pribatizazioa (gizartearen militarkuntza, energia nuklearra, zapalkuntzaren hedakuntza, gehiengoaren gosea, eta...), eta abar luze luze, "nitasunaren" garrantzi animiko, indibidual eta ezin inorenganatuzkoak gaindurik, iraultza teknikoak bilakapen arinagoan, gutarik bakoitzaren kultur eta norbere barneko ingurunearena berarena baino, ezartzen duen mundu baten erabateko krisiaren aurrean.
Ba daiteke, ibilbide kolektiboaren bukaeran, gure Historiaren etapa labur hontan, ez garaile ez garaiturik geratzea...
Planeta bakarrik, giza harremanen "robotizazioak" garaitua, lehen "gizatiarrak", gerokoan "robotiarrak", munduko balizkako gudu nuklearrik gabe, batzuren eta besteren etorkizunaren heriotzea ekar bailezakete...
Espero dukegu zuhurtasunak eta ongi egiteak egungo eguneko elkarroldartze dialektikoaren bataila garait ahal dezaketela, humanismo askatzailearen alde.
(1) "Por un estatuto de la profesión periodística"; El País, 8-2-80
Mikel-"Tar"
M. Aldanak itzulia
Kaixo.
Zenbait ohar egin nahi nituzke, gaueskoletan erabiltzen dugun euskara dela eta.
Lehena, entonazioarena. Nik dakidala, Euskal Herriko lekurik gehienetan, euskarazko klasetan erabiltzen dugunaren guztiz aurkakoa da. Eta hori zuzenki da, ene ustez, euskal entonazio jatorra. Horretaz, —eta horrela ez bada, argitua izan bedi—, zera proposatzen dut:
gú ikásleák gará
entonatzea, eta ez hain sarri entzuten dugun:
gú ikásleák gára.
eta halaber:
gizónák kaléán daudé
eta ez
gizónak kaléan daúde...
2.a, "ahal" partikulaz. Oinharrizko euskaran horrelako esaldiak indartzen ari gara: gaur klasera joan ahal dugu. lan hori egin ahal dugu.
Gipuzkoan behintzat, eta pentsatzen dut beste leku askotan ere horrela dela, honek "belarriko mina" ematen digu. Eta entzuna dut, euskara jatorrean ez dagoela horrelakorik —ea zuok argitzen duzuen—. Nire ustez, bidea bestelakoa da.
Lehenengoz, potentzialak* ez baztertu, eta gehiago indartu. Hala ere, eta lehen mailetan berauk ematea ezinezkoa denez, "ahal" partikula erabili, baina lekurik kanpo dagoen heinean, behinbehinekotzat harturik, eta beraz, hitzegiteko beharraren arauera, eta ez lantze berezi baten prozesuan. Eta honen erabilkeraz, egokiagoa ondokoa dela pentsatzen dut:
gaur, ahal dut klasera joan
ahal dugu lan hori egin
Eta era berean:
bihar joan ahal izango dut.
"behar" partikularen antzera, nolabait.
Hala ere, galde gaia arazoa sortzen da. Ni baino egokiagoren bati, hauk guztiauk argi zitzala eskatuko nioke:
"Ahal" partikulak "ukan" dakar halabeharrez? Potentzialezko esaldietan galdegaiaren teoria egokia al da?
3.ez, nominalizazioak. Honetaz ezer gutxi aurkitzen da; sistematizazio onik ez dakit bat ere ote dagoen. Eta hontan galdua aurkitu izan naiz ni, klasea ematerakoan. Premiazkoa deritzot nominalizazioen sistematizazio gramatikal eta didaktikoari.
Azkenez, beste galderatxo batzu:
"hori ahantzi zait", ala "horretaz ahantzi naiz"? "ez nintzen gogoratzen" hori egin behar nuenik" eta horrelakoak ongi al daude? —"gogoratu" aditzak ZERTAZ. eskatzen du, eta ez ZER baina konpletibo horrek zeri erantzuten dio, ezta?—.
"bere-beraren" dela eta, Anaitasunan bertan agertu zen erabilkera, eta Hitzegin metodoak proposatzen duena desberdinak dira. Zeini jarraiki?
Barka luzatasunagatik, baina zailena eginez gero —hastea—... ezin bukatu, eta ea guztion onerako hauk guztiauk argitzen diren.
I. Lasa
Bilbon, Otsailaren 9a.
***
1980go Urtarrilaren 19an
Adixkideok,
Guk iparraldekok nahi genituzke nafarkarrekiko lokakarriak izan litezen gotorrago eta azkarrago. Mende berri delako elkargo kulturalean ari gara. Elkargo horrek euskara ikasteari buruz dihardu; euskara, euskaldunon mintzabidea izan dakigun, egiñahalak ere dagizkigu. Gure xede beharrezkoena da, euskaldunon batasuna; horregatik elkar ezagutu behar dugu, zuek hona etorriz eta gu hara joanez, gogaide garenaz geroz alde batetik eta bertzetik euskalduntasunaren arazo berberak dauzkagulakoz. Bai eta ere bazterkatuak gaudelakotz zuek bezala Moncloako estatututik. Zuei gaude zeren orain arte ez dugu inondikan ere, den ihardespenik xumeena ukan.
Geure kerako elkarte kulturalen helbideak igor badiezazkiguzue, pozez gainditurik dukegu bihotza, zeren honela hobeki sar gaitezke harremanetan zuekin.
Zuengandikako ihardespen on baten aiduru gaude.
Aintzinetik milesker
Mende Berri
31 Lagréon Karrika.
Baiona 64100
***
Orain aste batzu delarik, PNV-EAJ-k bere sortzailaren jaiotegunaren urtemuga hospatu zuen. Denok dakigu nor zen, "Arana Goiri tar Sabin".
Baina ene uste apalez, Arana Goirik PNV-EAJ delakoak sortu bazuen ere, halaber euskal abertzaletasunaren aita ere ba zen. Nolakotasunik gabeko abertzaletasuna, bai, harengandik aberriaren aldeko asmo eta ideia guztiak eratorriak bait ditugu. Abertzale deitura horri, geroago, izen ugari ipini bide dizkiogu, zera, "sozialista", "iraultzailea", etab. Nik uste, inork ezin du uka, Arana Goiriren ekinaldirarte, Txaho eta besteren bat, baina gure zoritxarrez, argi izpiak baino ez dira, gau luze baten ilunpetan.
Horregatik, ezker abertzaleen isiltasuna, urtehurrenaren aurrean, ezin dut ondo ulertu. Arana Goiri gure kondairaren beste personaia dugu Nafarroako erregeak eta Zumalakarregi bezalakoak. Ni ez naiz ez karlista ez monarkiazalea, baina benetan sinesten dut, geure erregeak eta jeneral karlistak gure herriaren lekuko eta gure kondairaren sortzaileak ditugula. Oraingoan ez dago PNV-EAJidea izateko beharrik, Arana Goriren ekintza gure herriaren atzealdian, eta behar den lekuan, ipintzeko. Bestela, gure kondaira ukatzea izango litzaiguke, eta kondairarik gabeko herriek ez dute etorkizunik.
Lerro hauen bidez, ezker abertzaleari ideia hauxe jaurtiki nahi diot, Arana Goiriren irudia geuretzeko, beste Historiaren pertsonaien antzera, eta halaber, PNV-EAJri bere monopolioa bukatzeko. Sabino guztiona izan behar da, ez alderdi batena. Eta gaurdaino horrelaxe gertatu bazaigu, geurea dugu errua, Sabinoren burjes jatorriaz lotsatu izan bait gara, bakoitza bere aldiko semea dela ahaztuaz.
Ederki jaioak izango ginateke, Axular, Leizarraga eta beste askoren euskal liburuak sutara botako bagenitu, eleizgizonak eta klerikalistak izan zirelako atxakiaz! Ez errusoek ez txinoek ez diote beren kondairari uko egiten, baina honetan ere, Euskadi is different, eta batzuren eritziz Historiari tranpa eginez konpon dezakegu geure geroaldi larria.
Ea ba, datorrenean, lotsarik eta beldurrik gabe, Arana Goiriren egunak hospatzen ditugun. Baina, geure erara alegia!
Bengoetxea-tar Jon Ander
Puzzleak
L. Trask