Tr. De uso general en autores meridionales; se documenta tbn., con menor frecuencia, en autores labortanos y bajo-navarros (cf. un ej. de Inchauspe, infra(9) ), sobre todo a partir de finales del s. XVIII, aunque se encuentra antes en un texto de 1620 y en Axular. Mail es la forma empleada al Norte, a excepción de Barbier y Mirande (que emplea tanto mail como maila ); hay, por lo demás, muchos testimonios ambiguos en cuanto al tema. Al Sur, la forma mejor documentada es maila . Hay mail en el único ej. de A. Barriola y en E. Arrese (OlBe 23 bizi-maill ); emplean ambas formas Enbeita, Lizardi, Orixe, Zaitegi, Etxaide (JJ 36 mailleko, 80 malleko, pero 214 maillara ) y Gaztelu. Se documenta además malle en J. Elizondo. En DFrec hay 923 ejs. de mail(a), 61 de mailla y 3 de malla .
sense-1
1.
(V, G, AN, L; det., Arch VocGr, H; -ailla det., SP, Ht VocGr 346, Lar, Añ, H; -alla det., Lar, Añ, H, Zam Voc),
mail (G-to, L, S; Dv)
Ref.:
A (maila, mail); Iz Als, ArOñ (mailla); Etxba Eib (mallak, mallia); Elexp Berg (mailla). Escalón, peldaño, grada."
Eskaleretako maillak, degrés d'escaliers"SP(que cita a Ax).
"Paso, escalón", "grada, escalón" Lar y Añ."1. [...] Aldarearen mailak igaitea, monter les marches de l'autel; 2. [...] Zurubi ogei malletako luzea, une échelle longue qui a vingt échelons; 3. [...] Errazki kotxetara igoteko, ezarten oi dira mall bat edo bi
"H.
"
Mallak, gradería. Errebaleko Komenturako ziran mallak
"EtxbaEib.
"Peldaño. Atiak malla bat eban ikusi ez ebana, eta jausi zan aurreruzka
"Ib."
Illunetan etzeban maillia ikusi tta muturrez aurrera jausi zan
"ElexpBerg.
v. harmaila, HARRI-MAILA, ATE-MAILA, ESKAILERA-MAILA. Tr. Documentado en Axular y en autores meridionales y septentrionales (excepto suletinos) desde finales del s. XVIII.
Eskalera haren lehen pausuan eta maillean zegoela konde bat. Ax 246 (V 166).
Bienabenturanza edo zoriyontasunak dagozala ifinirik eskalera, malla edo gradu batzuben irudiyan. Zuzaeta 154.
Aldareaurreko lenengo malla Elizgizonentzat da. AA I 458 (533 goieneko mallan).
Paulo zagolarik mailen gainean kheinu egin zuen eskuaz populuari. TBAct 21, 40 (Ol (-all-), Ker mailletan; Lç grado, He eskalera, Dv mail buru, BiblE harmaila
).
Gora igotzeko dauzka amabost malla arrizko. IztC 57.
Eskalleraren goeneneko mallan jarrita. Lard 523.
Etzera igoko nere aldarera malletatikan. UrEx 20, 26 (Dv, Bibl mailetarik, Ker mailletatik; Ol (-aill-), BiblE mailadi).
Aldareko mailak bethi bezala haurrez betheak. Laph 52.
Peañak dauzka bost malla inguru guzian. ZabGabon 107.
Jetxitzen ditu marmolarrizko mallak, irtetzen da kanpora. OtagEE 1882c, 509.
Arrizko mallen gañean. EtxegEE 1884a, 548.
Urrats batzu zurubiaren mailetan. ArbIgand 77.
Barne huntara hupatzeko, maila alimaleko batera igan behar izan dutalarik!BarbSup 81.
Zurubi doblearen mailak gora igaiten dira lau satanak. Ox 50.
Etxiaren aurreko bide-mallan jezarrita. KkAb II 21.
Mailak tarrapatan beheraino jautsi gabe. JEBer 66.
Mallak elkarrekin lotuak bear dute, igotzeko malladirik osatuko badute. LdiIL 109.
Binaka gainditu zitun eskillaratako mallak. TAgUzt 309.
Mailletatik zutitu semeok. 'Levantaos de las gradas'
.ZaitSof 61 (150 malletara).
Malladiaren mallak austeko zorin. JAIrazJoañixio 27.
Maila bat huts egin bailukean, eskaileran goiti behera nola erori zen. MdePr 184 (108 buka-mailera heldu).
Mailletan egiña [da Sakkara-ko piramidea]. EtxdeEgan 1961 (1-3), 76.
Bizidunen zurubian, mailletan gora goazela. VillJaink 160.
Arima gertatzen du Karmel mendirako len-maillak igotzeko. Onaind(
inGaztMusIx 147
).
Eskallera [...], mallarik ere ez ezagutzeraño [...] lokatzez bat egiña egoten omen uan. AtañoTxanKan 36.
Etxe barruetan, kalietan legez, mailla batzuk gora eta beste batzuk beera ori sukaldera eltzeko.Gerrika 250 (ib. 250 malla).
v. tbn. Osk Kurl 84 (det.). Mailla: Ag AL 45 (Kr 104 malla). A BeinB 86. Erkiag Arran 169. Etxabu Kontu 92. Malla: Arr May 49. Alz Ram 95. SMitx Aranz 158. Bilbao IpuiB 87. Anab Aprika 15; (det.) Ur BulaG 530. Ur BulaAl 30. Mail: Anab Usauri 13.
azpiadiera-1.1
(Fig.)."Par extens., coupures, entailles inégales et qui imitent des échelons. Begira ebaki ditzatzun ene ileak mailik gabe
"H.
"Cualquier grada, por ej., de cabeza mal pelada"A.
azpiadiera-1.1.1
Denek gaineko ezpaina bizar mail batez gordea. Eskual 28-5-1909, 2.
Gizon bat, bizar mail batekin gaineko ezpainean. JEBur 148.
azpiadiera-1.2
"(B, BN-baig), pisos de las montañas"A.
Han dira plaza, han ostatua, han apeztegiak; han, mail bat beharago, harateko hegiaren ozka batean apur bat sartua, eliza bera. JEBer 9.
[Erresuma hark] bazituen hiruzpalau mail bederen, [...] eta mail bakotxean ageri ziren han-hemenka itzalgune batzu, [...] herriak edo hiriak, behar bada...Ib. 80.
Mendi-lerro izigarriaren hunaindiko mail konkorrak. Ib. 42.
azpiadiera-1.3
Piso, planta.v. etxe-mail. Baldarra, dorreko lehen maila da. Hirugarreneraino joan behar da ezkilen ikusteko. ZerbAzk 16.
azpiadiera-1.4
Estrato, capa.v. IKATZ-MAILA. Ur malla sendo galantak eten bageko errenkadan etozan erri aurrera. AgKr 153.
Euskal-edestia mallaz-malla eraldua agertu zaigu. Eta malla oetako batzuek Pirene-mendietan beren sortze eta aurrerapenak [izan zituzten]. JMBELG 10.
[Burdin-aldikoak] dira Oroko eta Kutzemendiko aztarna tokietan dauden lur-malla batzuek. Ib. 72 (58 maskor-mallan).
[Landarea artzeko] begira ondo nola jarri. Lenengo malla beatz bi edo ondarra; gañean ezkurra beste orrenbestetsu. Munita 40s.
azpiadiera-1.5
Kale gizonak izaten dira / guri eta borobillak, / okotzak iru zapaldatan da / kokotean ere maillak. AndAUzta 114 (v. tbn. 115 zapalda-maillaz
).
sense-2
2.
(V, G, S; H(det.); -aillaV-ple, (det.).SP, H, -allaG-azp, AN-gip; Dv(G); (det.).Lar, H),
mail (Dv)
Ref.:
A; A Apend; Elexp Berg (mailla); Gte Erd 199 y 264. Grado, nivel; estatus, rango, categoría; etapa, paso; altura, cantidad."Grado, Dignidad, estimación, goiendearen malla
"Lar.
"
Mail bat gorago igaitea, monter un degré plus haut. Gaineko mailera heldua da, il est arrivé au degré le plus élevé"Dv.
"
Zorioneko azken maillera igaitea. [...] Mail batez igan zira, iautsi zira gizonen uste onean, [...]"H.
"
Berori beste mailla bat da (V-ple)"AApend.
"
Orren mallan doaz beste gauzak (G-azp), alaberean, berdintsu (BN-arb)"GteErd 264.
"
Ez da onen mallakoa, ezta alderatzeko / alderatzekorik ere (AN-gip)"Ib.199. v. GOI-MAILA, BEHE-MAILA, BEHE-MAILAKO. Tr. De uso general en la tradición meridional, desde finales del s. XVIII. Se encuentra tbn. al Norte, en TB, Leon, Mirande, Egunaria , Arradoy, Xalbador, Bibl y Larre.
Pekatu mortalaren gradora edo mallara allegatzen eztanean. Gco II 14.
Iru grado edo malla dauzkagu zer igo, perfekziora eldu nai bagera. Ib. 29.
Lenengo mallako andikien artean ere. AA II 166.
Ez da gure artean malla onetaraño igo zenzugabekeria. Ib. 20.
Onginai au da alabaña, gurasoa egiaz onratzeko lenengo malla bezala. Ib. 62.
Amilduaz dijoa bekatuaren mallatik mallara. AA III 567.
Ezagun izan dedin euren [soldauben] alizatia ta mailia. fBIc III 302.
Ongi zerbitzatu duketenek, ardietsiko dute goiendearen maila. TB1 Tim 3, 13 (IBk, BiblE maila, Bibl mail; Lç grado, He herrunka, Dv kargu, Ol ganora
).
Udako egun luzeetan eguzkia goienengo mallara igotzen danean. IztC 158.
Zeruan glorijako zapalda, gradu edo malla bat [geitu]. UrMarIl 23 (tbn. en Arr May 32 malla).
Bere lau emazte lenengo mallakoak. [...] Beste amar emazte bigarren mallakoak etxeari kontu artzen. Lard 197.
Eldu zaitezén aberastasunaren maillarik goratueneraño. (1858). BBatzarN 179.
[Bertute] danak-guztiyak iduki izan zituen gureak goieneko mallan. AranSIgn 13.
Aita Santuaren mallara goratua. BvAsL 178 (cf. infra ejs. ref. a las órdenes sagradas).
[Jaungoikoak daukaz] ontasun oso eta bete guztiak, [...] mailla azkenbagakoan. ItzAzald 22.
( s. XX)Negar malko lodia erion Kitolisi bere arrigarrizko jazoerea malla onetaraño eldu jakonean. AgKr 92 (AL 101 mailla).
Batxiller ikastaldijan beti goirengo mallea, sobresaliente, arrapateban. KkAb I 108.
Urte askotan txapeldun edo / gaiñeko mailla eukiya. EusJok 139.
Mallak, ogibideak eta ospekiak. "Grados"
.ZinkCrit 51.
Tisika azkenengo mallan [zeguan]. IArtItzald II 53.
Bere buru ta enparauak itxi ta berengo mallan [yarri]. PiImit II 11, 5 (Leon azken mailean egoiten; SP, Mst, Ip lekhu, Ch herrunka).
Nire mallako gixona eztok. Altuna 84.
[Lizarragak mutillei] goragoko maillak eskeñi zizkien. OrSCruz 77.
Bizitza onera igoteko lenen-mailla. "El primer escalón"
.OrTormes 119.
Bakotxak bere maillan guztiok / daukaguz geure akatsak. Enb 174 (55 maillean).
Lenengo mallako señoritak. TPKattalin 187.
Pelotari Atano bezela; ukabilkari, Paulinon mallakua, edo geio!EEs 1930, 241.
--Amar kilo pixuan galdu ditut. / --Ta osasunean 10 malla irabazi noski. LabEEguna 111.
Egunkari ori benetasunaren mallakoa bear ba-du, ezin izan aundia. LdiIL 149s (109 mail ortara, 125 maila bat
).
Paleolitos-garaiak bi malla ditu: Leen-paleolitos aroa eta Goroztiko-paleolitos-aroa. JMBELG 15 (v. tbn. 23 y 29).
Gizarteko mallak eratsi ta bardindu. EguzkGizAuz 42.
Itxastar zerrendetan arkitzen diran edozein mota eta malletako itxastarrak."De cualquier categoría profesional y clase"
.EAEg 10-11-1936, 260.
Ezkondu eta maillan bat jextea [aldaketa zaill xamarra da]. JAIrazBizia 23.
Irugarren mallako geletan zer geiago eskatu leike? Jantokia okerragoa zuten. Iru mai luzetan, [...] exeri ziran malla artan zijoazen guztik. Ib. 21.
Bere burua erri xearen mallara makurtu. EtxdeAlosT 12.
Bere bizitzako urteak azken-malletara ekarrita [dauzka]. Munita 128.
Zein zuaitz mota eta ze mallan diran ur zaleak. Ib. 74.
Jopu batzuen mailean [atxiki]. MdePr 238.
Gorputza gauza iragankor eta bigarren mailako [da]. Ib. 352.
Bere maillako uztarria egotzi gabe morroi zegon. "El yugo de su condición"
.OrAitork 163 (98 mail orietan y mailla oriek).
Mailka nahi nuk hortarat heldu. Oraino lehen mailean nuk. Egunaria 11-9-1957 (ap. DRA
).
Paranoikoen mallan jarri ditezke biak [Kafka ta Amiel]. TxillLet 74.
Bijoaz olerkarien sallera. Ni ez naiz malla oietara irixten. Basarri XX.
Jerarkietan orain jatxi nauk / azkenengo mallaraño. (In SMZirik 100
).
Erregeak bere herritarrak lau taldetan ezarri behar ditu, [...]: --Lehen mailean, buruzagien taldea, urhezkoa; --Bigarren mailean, soldadoena, zilarrezkoa; [...]. Lf(
inZaitPlat XVII
).
Ok dira maite-asierako lenen-mailak. Or(
inZaitPlat 154
).
Nik ere besteen mallan jan nuan. AnabAprika 80.
Muttikoen arte bi mail zaudena: burruka irabazle eta burruka galtzailena. OskKurl 157.
Bizitza nai dute goratu, jainkozko maillara jaso. VillJaink 132.
[Gizadiak] bere aurrerapide ontan, mailla berriak iritxiko dituala. Ib. 180.
Olerkari fin eta goren maillako hura. AIr(
inIzetaDirG 12
).
Iru lapur lenbiziko mallakoak. IzetaDirG 43.
Ango lanaren mailla ta jarraipena egonarriz eroaten. ErkiagBatB 50.
Gure izkuntza zarrari zor diogun mailla eraiki-asmo bakarrez. GaztMusIx 8.
Azentuak, batez ere bigarren maillakoak. Or(
inGaztMusIx 22
).
Batasunezko mailla gorengora iritxi [dira]. Onaind(
inGaztMusIx 156
).
Errixumearen mailatatik asi eta senatoreen mailataraino. IbiñVirgil 92.
Mail gorenerat heldua zen, [...] lehen minixtro edo zerbait holako. ArdoySFran 47.
Beeko maillakoen artean, mailleen ezberdinatasunaz mintzatzea mingarri zait. [...] Ta erdiko-mailla?LabSuEm 196.
Lenengo maillako gela dotorean. NEtxLBB 48.
Finlandiako ziñeak eztau mailla aundirik irabazi. AlzolaAtalak 97.
Preziua jarri zuk / tokatzen dan maillan!UztSas 236.
Ni baino dohatsuago bi mailez. XaOdol 265.
Amodioaren mail guziak / ez dira arras berdinak. XaEzinB 123.
Ez dedilla iñor, edozer maillako naiz graduko izan-ta ere, Marzela ederraren ondoren abiatu. BerronKijote 161s.
Luziperren mallaraño jetxi zizkin bizkaitarrak.AtañoTxanKan 213.
Santutasunik gorenengo maillarantza jo nairik. OnaindSTeresa 60.
Goiko maillako estudioak. FEtxeb 83.
Bi karrera zeuden: junior eta senior bezela; bi malla, alegia. Albeniz 42.
[Euskara] izkribuetan bigarren mailakoa da. (In MEIG VI 34
).
Literatur hizkera maila formalago batetan hedatzen da. Haranburu-Altuna(
inMEIG VIII 29
).
--Zer maila dauka musikak arteetan? / --Gorengoa. MIH 156.
Maila edo mota bat baino gehiago daude euskara idatzian. Ib. 114.
Ez diote itzulpenek ematen literatura bati bere maila. Ib. 83.
Ahotan ditugu beti mailak, gizarte-klaseak. MEIG I 149.
v. tbn. (Det.): A Ardi 93. Ox 111. Mailla: Akes Ipiñ 3. Etxabu Kontu 142. Insausti 19. Malla: Balad 254. EE 1880, 308. AB AmaE 107. Bv AsL 113. Kort Serm 211. Belaus Andoni 5. Alz Burr 15. SMitx Aranz 157. Olea 111. Lasa Poem 99. Gerrika 87; (det.) Echve Dev 203 (ed. 1885, ap. DRA). Otx 99. Mail: Larre ArtzainE 142.
azpiadiera-2.1
(Como segundo miembro de comp.). Goieneko soldadutza-mallan aurrena. 'Militar en primera línea'
.AranSIgn 44 (v. tbn. Or SCruz 95 soldadu-maillan).
Mendi egaletako oiarzunetan atseden mailla batzuk eginda gero. AgAL 34.
Maitasun-mallan, igo zera zu gizona emen / igo liteken garaño. JaukolBiozk 34.
Zeuk gura dozun Donoki-mailla... dagigun jaritxi. Enb 109.
Idazle-mallekiko auzia. LdiIL 113.
Erriaren bizibide-mallea beste iñon baño gorago [dago]. EguzkGizAuz 63.
Gizarte maila goietakoek. MdePr 254 (v. tbn. gizarte-maila en JBDei 1919, 227 (malla) y MIH 392).
Absolutu-malla ematen dio eriotzak biziari. TxillLet 128.
Zivilizazio-mailla goratuago bat. VillJaink 24.
Santu-maillan erpiñeraiño iritxiak. Onaind(
inGaztMusIx 145
).
Arima ere osotasun-maillan gorago igoa dabil. Ib. 155.
Erri-izkuntzak zaarren elerti-maillaraño jaso. GaztMusIx 63.
Abere-mallatik giza-mallara ta giza-mallatik Jainko mallaraño jaso. MAtxGazt 58.
[Kesar] iainko maillan iartzen digu emen. IbiñVirgil 80n.
Etzera aien arlote-maillan agertzen. NEtxLBB 57.
Iñoren bizi-maillarik naiz bizi-legerik bereizteke. "Estado ni condición alguna"
.BerronKijote 166.
Eredu bat da literatura maillan. OnaindSTeresa 118.
Naikue pekatu litzateke gizon eta kristau mallarik ez merezi izateko be. Gerrika 198.
Sudiakregoarekin klero-mailan sartuak ginela.LarreArtzainE 318.
Ikastolak heldu ziren lizeo mailara. MEIG IX 29.
Guztiok dakigu buruzagi mailakoa dela Txillardegi. MEIG I 260.
azpiadiera-2.2
Grado, orden sagrada. [Sazerdoziora igotzeko] lenengo malla da buruko illea ebaki ta koroa egitea. Ub 218 (220 Ordena-malla
).
Lau malla txiki, graduen izena ematen zatenak. AA I 550.
Ebanjelisten mallaren urrena da Apaizena. Txit goi arkitzen da malla au. Ib. 551.
Zazpi maila edo Gradu [daukaz] Ordiako Sakramentubak. fBIc III 284 (280 mallak; v. tbn. AA I 550).
Sazerdotia edo Sazerdotetzia da Ordiako Sakramentubaren Maila nausija. Ib. 288.
Ordiako lelengo mailiari esaten jako ate-zaintzia edo Ostiarijua. Ib. 284.
Apaiz-mallako ordena [artu zuan]. '
El presbiterado'
.AranSIgn 91.
Katoliko eliza ere asi zan mailla edo ordenakin: Obispo jaunak, apaiz jaunak, diakonoak. ZArg 1954, 8.
Diakre ordena hura izan zen apeztasunerako azken maila. LarreArtzainE 208.
azpiadiera-2.3
(Vc, Gc, B ap. A; H (+ -ailla, -alla).Grado de parentesco.v. AHAIDE-MAILAK. Aidetasun au iristen da laugarren mallaraño, eta emendik eziñ ezkondu ditezke elkarrekin senideak. AA I 560.
Senitasuna elduten bada laugarren gradu edo mailagiño, ezin ezkondu leite. Oe(sg. H; en la ed. de 1763, 151 hay sólo gradu, y no encontramos maila en otras ediciones).
--Zenbat malla dagoz aregandik zuganaño? --Amabi malla. Gixaldi amaseigarren asijeran bixi ixan zan. KkAb I 88.
Lenengo mallan bi daukozuz, aita ta ama, ez ba? Bigarren mallan lau, [...] amabigarren mallan 4.096 asaba [dira]. Ib. 89.
Laugarren edo boskarren mallako senide gustijak. Ib. 29.
azpiadiera-2.4
Grado, trámite de un juicio."Degré de juridiction. Lehen mailean auzia galdu eta, bigarrenera deithu du, eta azkeneraino deithuko du
"H.
Juizioko malla edo gradu onek. CrIc 91.
azpiadiera-2.5
Grado, cada sección de la enseñanza."
Beheragoko mail guziak irabazirik, egin da doktor edo erakasle
"H.
Lenengo mallako irakaskintzea edo erderaz enseñanza primaria esaten yakona. (1917). ForuAB 79.
Zein mallatan asi bear da gazteleraren irakastea?EEs 1920, 106.
Bigarren mallako irakaskintza. [...] Bigarren mallako ikastolak. Ib. 107 (v. tbn. bigarren mallako Ikastola en Belaus LEItz 110).
Engelandarrek Lehen mailako eskolak eraiki zituzten Irlandan, haur guztiek baitezpada segitu behar zituzketenak. MdePr 242 (v. tbn. 243).
Badau gure erriak lenengo ikasketen maillaz goitiko beste ikastetxe nagusiago bat. ErkiagArran 133.
Ikasle ertilarien len-maillako ikastolara eramanarazten. GaztMusIx 143.
Diploma ori irabazteko, iru mailla artu behar: [...] lenengo mailla edo gradua, amaika-amabi urteko mutiko-neskatoek artzeko moduan. AlzolaAtalak 137.
[Euskarak bazuen] sarrera, noraezean, irakaskuntzan, beheko mailan batipat. MEIG VI 55.
Estatuaren eskuetan [...] gelditu zitzaigun gehienbat irakaskuntza, haur-eskoletarik hasi eta gorengo mailaraino. MEIG IX 27.
azpiadiera-2.6
Grado, título. Ezin ixan dot iñoiz irakaslego mallea igaro. Otx 96.
Lizenziatura ta Teologi-Maisu mail berriak irixten Salamankako Ikasgu nagusian. GaztMusIx 57 (58 Erti-Maisu mailla).
1930-garren urtean irabazi eban lizenziadutzako maillia, eta 1936-an Irakasletzakoa. AlzolaAtalak 131.
Irakasle-mailla be unibersidade aretan irabazi eban. Ib. 73.
Euskaltzain laguntzaille ta "Doktor" maillakoak egiña. NEtxLBB 3.
azpiadiera-2.7
Campo, materia; dimensión, esencia.v. alor (2). Euskera yasotzea, euskera yakintza-malletara igotzea. LdiIL 171 (v. tbn. Etxde AlosT 9 jakintza malla).
Kalbario-mendia kristau guziontzat deguna, orixe da Alberni, bere mallan, prantziskotarrentzat. SMitxAranz 111.
Itz bakoitza bere mailletik bestera alda ditekela; [...] izen oro aditz biurtu, [...]. Or(
inGaztMusIx 14
).
Senaren edo susmoaren maillatik irten ezinda, igarian zebillen egia bat. VillJaink 101.
[Emandako urratsak,] lehenbizi "nebulosa" delako ortatik, bizitzaren maillaraiño. Ib. 47.
Eliza-mailean ere herri-mailean bezala. LarreArtzainE 298.
Ekonomiaren aldakuntzek berehalako ondoriorik izaten ez dutelako beste zenbait mailatan. MIH 380.
[Sinkronia eta diakronia] ez dira hizkuntzaren mailako bereizkuntzak, metoduaren mailakoak baizik. MEIG VII 174.
Fonologi mailan mugitu. MEIG VI 132.
Berak izpiritu-mailan egon behar du. "Poseer una dimensión [...] espiritual"
.MEIG IX 135.
(en colab. con NEtx)
sense-3
3.(
malla Lar, Añ)."Malla"Lar, Añ.
"Mallar, mallaz janzi
"Lar.
v. KOTA-MAILA. Arkaan barriz erraz dafinket / malla finezko kotea. Lazarraga A24, 1195v.
Malleagas forua gaitik. "
Con la malla por el fuero"
.(Divisa heráldica)TAV 3.3.1, 170.
Yangoikoari oiu egiten zutela mallaz eta zilizios beteak, penitenziaz eta baruez flakatuak. FamInst 907.
sense-4
4.(Vc, Gc, Lc, B ap. A; det., SP (-ailla), H (+ -ailla, -alla)), mail (-all VocB). Malla, eslabón, anillo de la cadena. "Boucle" SP. "Gathearen maillak, boucles de chaîne" Ib. "Laratza bi mailez goititzea" H. v. katemaila. San Pedro loturik euki zitubezan kateiak edo euren malla edo zatiren bat. Astar II 51.
Mailla ta mailla ta punturik ez. "
Malla y malla sin un sólo punto"
.(AN-larr)AEY III 400 (ref. al llar).
Iru relejo, iruna kate, / iru mallakin bakoitza. TxB I 58.
Urre-zillarrak [medalla] aiek lotzeko / katearen mallak. MendaroTx 246.
Beste bost mallako katea bazekarreken atzetik. AtañoTxanKan 163.
Katearen maillan gantxo bat sartuta. BBarand 78.
azpiadiera-4.1
Urteen kateak baditu bere mailla ta guneak. ErkiagBatB 153.
sense-5
5.
(V, G, L, B, BN, S; H(+ -illa, -alla))
Ref.:
A;
EtxbaEib(mallia)
. Malla, cuadro de la red."
Mail eroriak biltzea, [...]. Sare baten mail hertsiegiak, idekiegiak, [...]"H.
"
Sare orrek aziegixa dauka mallia
"EtxbaEib.
[Arratoiñak] maill bat azkenean dio urratzen sareari; / bertze maill guziak gero darraizko lehenari. Gy 53 (v. tbn. 246).
Mallean katibaturik zekarten arraia. ElizdoEEs 1925, 215.
Mallako sarea, batzutan txitxarro, berdel edo boga, [...] arrapatzeko izaten zan. ElizdoEEs 1926, 8.
Triba-sarea, antxotarako bear izaten dan malle berexia bear dun sarea da. Sardintarako erabiltzen dan sareak baño malle-tarte extuago edo medarragoa izaten du. Ib. 9.
azpiadiera-5.1
Maizterren batzuk sare-malletan jausi be egin dira. EguzkGizAuz 125 (v. tbn. Basarri 17 sare malletan
).
sense-6
6.Línea, renglón."Renglón, malla (erreskada)
"Izt.
Orria. / Malla. Ub 230 (ref. a la línea de una pág.).
sense-7
7.
(AN-gip, L ap. A
; Deen I 335, FauMar 118). "
Malla <-alia>, concha de caracol"Deen I 335.
"
Malla, bigourneau, potta-malla
"Dv(de quien lo toma Azkue, que traduce erróneamente 'bigornia pequeña' (= especie de yunque)).
"Paludina, género de conchas univalvas"A.
"Bígaro, burcione, caricote (Littorina littorea), [...] mailla biñot
"FauMar 118.
"
Mail, escargot de mer"LfGAlm 1957, 33.
sense-8
8."Grados del círculo, boillesiaren maillak
"Lar.
[Gipuzkoako Probinziak] bere goiendea dauka berrogei ta lau mallataño, gauberdintzatik polo artikora. IztC 23.
sense-9
9.
(V-m-gip, G-to ap. A
; Aq 228 (G)). "Carrera en la espiga, malla, mallea, malla bakoitzean sei ale (G)"Aq 228.
"Ría, hilera de granos en la espiga"A.
sense-10
10.
(S ap. A
; mallaH(S)),
mail (-allGèze, -aillDv). Agalla de roble."Galle"Gèze, Dv.
azpiadiera-10.1
Harrak hoietarik [arraultzetarik] elkhitzen dira, eta egiten dütie mallak, berak barnen egoiten direlarik. "
Les vers [...] forment des galles"
.IpDial 20 (It, Ur zibotak, Dv kuskuilak
).
sense-11
11.(Lc, B ap. A), mail (Urt, Dv, Lander (ap. DRA)). Taba. "Astragalus, mailletako jokoa" Urt II 508. "Osselet. Mailetan ou mailka haritzea, jouer aux osselets" Dv. "Har gaiten mailetan, juguemos a las tabas (L)" Lander (ap. DRA). Cf. VocNav: "Malla, en el juego infantil de la taba, llaman malla a la taba del cordero (Baztán)".
sense-12
12.
(V-gip, G-to, L-ain),
mail (Dv, H)
Ref.:
A;
IzArOñ
. Hilera de hierba segada. "Hasteko mail hau heda dezagun, étendons ce premièr andain-ci" H, s.v. hasteko. "Máillaan dao, (la hierba cortada) está sin extender" Iz ArOñ. v. 1 mai. Bigarren mailla bukatzerako / laurdentsu bat berdindu dik. "Segunda calle"
.OrEus 307.
Maillerdi baten aldea izanik. Ib. 308 (v. tbn. en la misma pág. mail t'erdiz).
[Belarra] biltzen ai lute / metan ez bada, maillean. "En ringles"
.Ib. 296s.
Sei segarien muga jo arte / barratu ditute maillak. "Han deshecho las cambas"
.Ib. 301.
azpiadiera-12.1
(
Belar-maila
)."
Bedar-maillaak, las hileras de hierba segada"Iz ArOñ..
Euntzera eldu, eskuareka / bultz-egin belar-maillari; / orduun ba zuten beste langillek / goiko odeia bezain lodi.OrEus 316.
Sarea guk belar-maillari esaten diogu. Insausti 18.
sense-13
13."(AN-gip, B), cierta cuerda de pescar"A.
sense-14
14."(V-ple), decena de rosario. Bost maillako errosarioa ta amabost maillakoa, rosario de cinco misterios (decenas), de quince misterios"A.
sense-15
15."(BN-mix, Sc, R), mancha de la retina"A.
sense-16
16."(R), animal de diversos colores"A.
sense-17
17."Caillot de sang, odol mailla
"Foix.
"Grumeau"Lh.
sense-18
18."(BN), fesse. Ipurdi-maila
"Lh.
v. ipurmasail.
sense-19
19.Grado de temperatura. Termometro bat euzkitan ipiñi balitz, 46-47 malla erakutsi izango ei-ebazan. KkAb II 103.
Berrogeitabat mallako beroa. AnabAprika 23.
Udaran beroa 75 mallaraño igotzen zala eguzkitan. Ib. 97.
sense-20
20."
Mailla, derrumbadero (AN-larr)"AApend.
Cf. AEF 1955, 69: "En la ladera norte de Marumendi existe un peñascal muy quebrado con el nombre de Mallagañe o cimas del peñascal (G-goi)". v. mailo.
azpisarrera-1
ERDI-MAILA,
MAILA ERDI.
Nivel medio, mediano. v. GOI-MAILA, BEHE-MAILA. Erdi-mallako elertia onetsi. LdiIL 109.
Mutil gazteari begiratzea etzait beinere egokia iruditu. Gizon egiñakin asitzia beldurtzen nintzan, ta zu mail erdian zaudena, [...]. ABarGoi 27s.
Handizkien eta herri xehearen arteko, baziren oraindik erdi mailakoak. MIH 235.
Hezur-muinetan sartua dauka gure hizkuntzaren izaera eta joskera eta lasai dabil horri eskerrak erdi maila atsegin batean. MEIG II 47.
v. tbn. Vill Jaink 8 (erdi-mailla).
azpisarrera-2
ERES-MAILA,
LUR-MAILA,
LANGA-MAILA.
v. eresi, lur, langa.
azpisarrera-3
MAILA-ERRONDA.
"Gradería, maillerrondea" Lar ( H).
azpisarrera-4
MAILA-MAILA.
"Mailla-mailla (Sc), con mucha pausa y sosiego" A.
azpisarrera-5
MAILA-MAILA EGIN.
v. mailatu.
azpisarrera-6
MAILA-MAILAKA.
v. MAILAKA-MAILAKA (s.v. mailaka).
azpisarrera-7
MAILAN(Precedido de numeral ordinal). En (primer, segundo...) lugar o puesto. (Los demás significados y empleos se encuentran en sus respectivos apartados). Lagun urkoen artean lenengo mallan ipiñi zituan Jaunak gurasoak. AA II 164.
Kondaira bat azaldu bear danean, gauzarik begitangoenak lenengo mallan jarri [oi dira]. IztC 135.
Beste pozgarri askoren artean lenengo mallan [...] beren semetxo Isaak zeukaten. Lard 24.
Mota guztietakoak daude. Batzuk, [...]. Beste batzuk, [...]. Irugarrengo mallan jartzen ditugu egundaño etsiko eztutenak. AgG 296s.
Nok uste, lenen-maillan doan gudariari bizitza iguingarriago yakola?"El primero del escala"
.OrTormes 3.
Ezkerraldetik lenengo mallan ikusten zan etxeak Lasturreta zun izena. TAgUzt 154 (v. tbn. 93).
Ondo jantzi ta ondo agertu, / [...] bigarren mallan daudenak dira: / sukaldea da lenbizi!Basarri 140.
[Barandiaranen] liburuak ditut lehen maillan euskal gauzetan. Satr(
inAlzolaAtalak 124
).
Geroztik etorri direnek (lehen mailan Aita Lhande eta beronen laguntzaileek) ez dute Azkueren hiztegia garaitu. MEIG VII 72.
v. tbn.
Mallan: In Mattin 22.
azpisarrera-8
MAILAN-MAILAN.
Gradualmente, escalonadamente. Euskal-mendi-lerroak mallan-mallan datoz / Aizkorri-gallenean alkartzera gogoz. SMitxAranz 35.
Ikasgaiak mailan mailan banatzekoak dira, egilearen asmoz. MEIG III 47.
azpisarrera-9
MAILARIK MAILA.
Gradualmente. Maillarik-mailla gauza on guztietan goren-goreneraiño igon eban. AgAL 168.
Mallarik-malla ontara ekarri nauten ezbearrak. NEtxAntz 104.
azpisarrera-10
MAILARIK-MAILATZE.
v. mailatze.
azpisarrera-11
MAILAZKO.
De (alto) nivel o rango. Kristau-zaldun mallazkoaren-gisan fedegabe hura birau argatik illko zuen. "Cristiano, caballero y favorecido"
.AranSIgn 19.
azpisarrera-12
MAILAZ MAILA.
azpisarrerakoSense-12.1
a)Escalonadamente, a escalones.
Eskaleretan behera eramaiten [du]. Mailez-mail gorphutz guzia kaskaka uspeltzen zaio martyr berri huni. ArbIgand 87.
Lerdoin gorasko batzuek inguratzen zuten, mailez-mail bat bertzea baino larriago. JEBer 84.
[Lur-mendoiak] elgarrenganik hurbilago, mailez-mail gorago ere ba eta idorrago. Ib. 76.
Jai aundietan enparantza itxi egiten zuten, barren-aldera mallaz-malla olezko exeri-tokiak jarririk. Mallaz-mallako ipurtaulki aiek [...]. AnabDon 40.
azpiadiera-1.1
Euskal-edestia mallaz-malla eraldua agertu zaigu. JMBELG 10.
azpisarrerakoSense-12.2
b)Gradualmente, por grados; poco a poco.
[Mutil ernaia] borda-nagusiko buru jartzeraiño igo zan maillaz-mailla. "
Paulatinamente"
.Mok 7.
Mukulukiak oro maillaz mail erabilli genitun. '
Recorrimos gradualmente todos los seres corpóreos'
.OrAitork 231.
Elade-ko iakintzaren asierak mailez-mail azter-bearrak genituzke, ibai baten ioanaren goruntz-edo bezala. ZaitPlat 25.
Mailaz-maila ezarritako gizon-emakumeen anaidi berria sortuazi zuen. Ib. 53.
Maillez mail oneraño ekarria danak, [...] ikusiko du edertasun arrigarri bat. Or(
inZaitPlat 155
).
Maillaz mailla igoaz, santu izatera zoaz. EZBB II 54.
[Literatur kritikan] urratsez urrats eta mailaz maila beharko dugu ibili. MEIG IV 75.
[Azterbidean] mailaz maila igotzean ohiturazko da zerbait berriren irteera eta azaleratzea. MEIG VI 117.
azpisarrera-13
MAILAZ-MAILAKO.
Gradual, que pasa por diferentes grados. Einsteinen ustari zallak ikasten asi zan. Orretarako, ordea, lendanik zerbaitxo gaitua egon bear, mallaz-mallako ikasketak egin bear. AnabUsauri 144.