Tr. Documentado en autores del Sur (tbn. en Duvoisin) desde mediados del s. XIX. La única forma que aparece en los textos es ongarritu . En DFrec hay 3 ejs. de ongarritu.
sense-1
1.
(AN-ulz, B; Lar, Añ, H(G)),
hungarritu (Lecl)
Ref.:
A;
IzUlz(gu);
IzetaBHizt2
. Abonar, fertilizar, estercolar."Beneficiar los campos, haciendas"Lar.
"
Guk berian aurten ongarrittu ttugu soro guziek
"IzUlz(s.v. gu).
"
Ongarritu bear dugu belaia
"IzetaBHizt2.
v. ongarriztatu. Luberriak atera ta ongarritu eta beste onelako lanbide ikusgarri eder asko egiñaz. IztC 180.
Erreka gozatsuak ongarritzen dute Erri au. Ib. 104.
Laborariak lurra onthu duenean, ongi lanthu eta ongarritu, ez du khexatu behar ikhusirik ere hastean bere ogia bakhansko. DvLab 56.
Jorratxo orrekin, beste gabe, ongarritu, zimaurtu egin dituzu zure landareak. Munita 42.
Zentzuak garbi darakuskigu onbidea nundik dan, txarrerako joerak menderatu eta onerakoak ongarritu ta zuzpertu-arazteko. EtxdeJJ 210.
Zergatik [belarrak] ez du indarrik? Bear bezela ongarritzen edo abonatzen ez dalako. OñatibiaBaserria 9.
Demeter eta Kore-ren izaroa odolez ongarriturik zegoen. ZaitPlat 15.
Belarri ostean, patata-solo ondo ongarritua eukala. ErkiagBatB 34.
Baratzak nolako arduraz ongarritu ta apaindu kantatuko nuke. IbiñVirgil 109s.
Emango duan lurrak egoki / ongarritu nai luke ta. Olea 176.
Bazter guziak ondatu; zelaiak urteetan ongarritu gabeak. AtañoTxanKan 39.
Jauna, utzazu aurtengoz, ingurua aitzurtu eta ongarrituko dut. IBkLc 13, 8 (Lç ungarri eman, He ongarria eman, TB ungarriztatu, Dv eman diozodan ongarri, Brunet, Or (s-) zimaurra bota, Ol simaurtu, Leon ongarriztatu; Ker ongarria jarri, BiblE ongarria bota
).
v. tbn. Etxeg EE 1885b, 368. Lab EEguna 94. And AUzta 130.
azpiadiera-1.1
Ni ezur-ezpal zarra besterik ez naiz. Bial nauzue ziguñak ongarritzera! 'Fumer les mauves'. Or Mi 143.
azpiadiera-1.2
(Part. en función de adj.). Nekazaritzak lur naro-aberats eta ongarrituak eskatzen ditu. Munita 139.
sense-2
2."Fermentar"Añ.
sense-3
3.
(Dv, H). "Convertir, se convertir en fumier"Dv.
Belhar edo animale, oro usteltzen eta ongarritzen dira. DvLab 130.