Tr. Botoin se documenta en textos labortanos y bajo-navarros desde mediados del s. XVII hasta nuestros días; botoi en vizcaínos y guipuzcoanos desde mediados del s. XVIII. Hay botoe (pero botoia ) en CrIc , Astarloa, Kirikiño y Lekuona.
sense-1
1.
(V-gip, G-azp, AN-gip-5vill; Lcc, Lar, Añ, H),
botoin (L, BN; Deen I 155 y II 121 (botoña), SP, Urt Gram 27, Ht VocGr, Lecl, VocBN , Hb, T-L),
botoe (V, G),
boto (Gèze),
bottu (Gèze, Lh),
butu (S),
potoi (H),
potoin (Dv, H, T-L),
pottoin (B; VocB)
Ref.:
A (botoe, pottoin); Lh (botoin); Lrq /bũtũ/, oxítona; Gte Erd 197; Elexp Berg . Botón."Botón de vestidura"Lcc.
"Desabotonar, botoiak kendu
"Ib."
Urre botoina
"SP(s.v. botoin, sin trad.).
"Botón de vestido"Lar, Añ.
"Bouton, bottu
"Géze."
Botoe, botón. El nombre genuino es ale, hoy en desuso como se vio en su lugar"A.
"Bouton d'habit"Lrq.
"
Jertsearen botoia (G-azp, AN-gip-5vill)"GteErd 197.
Botoinak <botonyaq>, kotoña, kroxetak, furradurak. Volt 267 (v. ib. 246 <boutaniaq>).
Athorrako botoin pare bat zilharrezkoak. (1751). SenperEus 151.
Urre fiñezko botoi eder batzuek soñekoan zekartzien. CbEg III 389.
Sonekua urrezko botoe ederrez beteta. CrIc 60.
Asi zan furia andiaz botoiak askatzen. AñMisE 218.
Espadin, bastoe eta botoe arri balijosoz betiak. Astar II 135s.
Galzazpien berriak erranentut garbi: / Botoinak ttiki eta xiluak larri. ChantP 94.
Alkondara zurian bardin botoi baltza. ABAmaE 277.
Aitzinean kobrezko botoin handi bat, hori-horia, eta urheak bezala distiratzen zuena. ElzbPAd 6.
Bilbon barruan erosten dituz / pozarren emaztegeiak / mutilantzako terziopeloa / eta urre-botoi andiak. AzcPB 117s.
Botoinak kobre horiz dire. Prop 1906, 168.
Txalekuen botoia lotuaz. Iraola 88.
Botoin hori batek biltzen deie osoan, aitzinerat, ixtapeko galtza. JEBur 26.
Botoin urhea athorra papoaren erdian. BarbSup 45.
Basta polipat bear litzake / para orren bizkarrian; / latoizko botoi, krabestu beltzak / dituela muturrian. TxB II 207.
Kuartelien, soñekuak loie badauko, bendeziñua; botoe bakartxu bat gitxiago badago, bendeziñua. KkAb II 158.
Atorra-has, aitzina urrezko edergailuz, botoinen ordez. Zub 115.
Botoina bere xiloan ezarri zuten. LfMurtuts 39.
Nun-naitik bazitun metalezko botoi diztiragarriak. EtxdeJJ 173.
Hasi zen pijama-botoiak laxatzen. MdeHaurB 18.
Ixtorio ederra orobat, Aiharran behi tratulant bat hil-eta, arrobatu zuen Bastidar tzarraren preso altxatzea, botoin ttipi batetarik hura zela hobenduna frogaturik. ZerbAzk 109.
Botoiak erantsi bearrak. TxGarmBordaB 97.
Praketako botoiak lotu gabe. BAyerbe 137.
Botoiek-edo apurturik baeban, konpontzeko.Gerrika 30.
sense-2
2."Botón de fuego, suzko botoia
"Lcc.
Su alea, suzko botoi edo lanzetada bat eman bear bazat, orren bildurrak berak loa kentzen dit. CbEg II 121.
Maiatzeko pinpirin botoiek soto guziak betetzen.EZBB II 53.
sense-4
4.Bulto (en el cuerpo), tumor en forma de botón. Botoin gaixto bat agertu zitzaion eskuneko begiaren azpiko aldean. HUAurp 183.
sense-5
5.pottoin (B ap. A). "Ovario en los animales" VocB y A. Eman dezagun emazte bati harbak (arroltzeteiak) usteldu zaizkola; medikuak kentzen diozka; segur, pottoin horiek kenduz, emaztea agor gelditzen da, baina ez da "espres" agortua. Herr 2-10-1958 (ap. DRA, s.v. harba
).
sense-6
6.Botón (de una máquina, etc.). Aitonak estutu zuan botoia, gelditu zan trena. UrruzZer 111.
Hiru diru pieza sartu zituen beltzak eta hiru botoin zapatu. JEtchep 86.
Ez da, dirudienez, zerurik ez lurrik ikaratuko garaiz ohar gaitezen gure azken orduaz. Aski izango omen da, diotenez, norbaitek --ez dakigu nork-- botoi kaxkar bat estutzea edo urrutizkin bat eskuetan hartzea. MEIG I 194.
Giza-arrazaren ilunabar tristea pintatu digu Stanley Kramer-ek film honetan. Botoiren bati eragin diote hasi baino lehen. Ib. 194.
Auspo txiki bat artuaz, / aal zuen era onenez / ingurua gozatuaz, / beatz biurri aiekin / botoieri zapalduaz, / tibiri-tibiri otsa / itxi eta zabalduaz. Zendoia 129.
8.(Fig.).Botón de muestra. Ola eten eta urratu zuan bertsolariak tentsio triste ura bere ateraldi humorezko arekin. Eta Txirrita botoe bat zan. Zenbat olako ez, nunean-nunean?LekSClar 142.
azpisarrera-1
BOTOI-SALTZAILE.
"Botoin saltzaillea, [celui] qui vend des boutons" SP.
azpisarrera-2
BOTOI-TXOTX ( (Sal, R ap. A)).
"Botón hecho de hilo" A s.v. txotx.
BOTTOI(Forma con palatalización expresiva). Lephoko bottoina zilharrezkoa zuen eta beheraxago paparoan zuena hexur xurizkoa. ElzbPAd 6.
Ezker eta eskuin, saihets bakhotxean, bottoin ttiki bat, naski hexurrezkoa eta oihalez estalia. Ib. 6.