tornu
1.
(
gral.; SP, Ht VocGr 321 y 419, Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr ; th- VocBN, Dv, H, Foix ap. Lh),
dornu (
V-gip; SaraskHizt, Lcc)
Ref.:
A;
SM EiTec2 130;
Etxba Eib (dornua);
Elexp Berg;
Berg2
(dornu)
.
Torno.
"Torno"
SaraskHizt 20 (por el contexto se refiere probablemente al de hilado; v. la definición de Elexp Berg2).
"Rodaja, txirrikea, dornua
"
Lcc.
"
Tornuz egina, fait au tour"
SP.
"Torno para labrar"
Lar.
"Tornátil, tornuan egiña
"
Ib.
"Machine à façonner les objets en rond. Zango sagar, beso, esku, tornuan eginak
"
H.
"(S; Foix), rouet à filer, tour"
Lh.
"
Dornua, (armería) tornillo de banco. Aberastu zalakuan, lelengo eiñ eban gauzia, dornua ibaira jaurti
"
Etxba Eib.
.
"Torno. Máquina industrial"
Elexp Berg. "Haria egiteko makina, goruetako makina" Elexp Berg2.
.
[Indian] itsuek ere, tornuan edo arrodan bedere, hari behar zuten.
Ax 33 (V 19; Añ GGero 23 tornuan edo errotan
).
Egíten bere tórnuan onzibát lurréskoa.
LE Doc 235s.
Zure zila uraska tornuan egiña.
(V, G).
CantCS
7, 2.
(Dv thornuan)
Lepo biribil diruriyena / egin berriya tornuan.
Bil 37 (v. tbn. Otag EE 1882c, 578 tornuz egoki egiñak, Azc PB 122 tornuan legez eginik).
Urrengoan sarturik tornu baten / okelea erretako jirak emoten.
AB AmaE 204.
Tornu burdina berri bat.
HerVal 188.
Zankuak ziruriten / tornuan egiñak.
MendaroTx 247.
[Tallarrian] ankiakin erainda ibiltzen zan tornu zar bat.
SM Zirik 106.
Kaikua, oporra eta abatza lantzeko, Santestebanek tornuan lotzen du zura lenbizi.
Garm EskL I 98.
Ederki biribildurik, tornutik irten berriak bezala.
MEIG III 83.
(Uso fig.).
Hitzkuntza adi ahal ditezkenez, bernizadurarik eta tornurik eman gabe, lanoki eta garbiki.
ES 396.
2.
"(V-m), cuje, palo largo y delgado que sirve para tendedero de ropa y derribar castañas"
A.
3.
"
Dornu bat, dórnua, [...] cedazo mecánico, como en la trituradora de piedra"
Iz ArOñ.
.
Ganbara-baztarrean [gariak] pillatu. Gero tornuz eskuz eragin da garbitu.
Albeniz 20.
4.
Torno, mordaza.
"
Tornuan estutu ta limiakin zorroztu dot. Harotzak, errementariak, mekanikoak, etab. erabilia"
Elexp Berg.
.
v. tornillo
(2).
Entzun ebanez, tornu bi jarriko zituen mai orretan, eta zerbait geiago bere bai.
Erkiag BatB 60 (ref. a una tienda de bicicletas).
Paper azkar, larruki, larru-faltsu eta [Liburu-larruztatzeko] denetan behar zena, kolatzeko bike, haixtur, zapagailu tornua eta denak.
Larre ArtzainE 159.
"
Tornua, [...] 'garrote vil' delakoaren zentzuan [...]. Ordenia emun otxanian borreruak tornuan uela ipiñi lepotik, tornuai emun buelta, zela itto-ben
"
Elexp Berg.
.
5.
dornu
(V-gip). Aventadora mecánica. "Aleei [...] hautsa kentzeko erabiltzen den burdinazko tramankulu handia. Manibelari eraginez funtzionatzen du" Elexp Berg2.
TORNU-ARDATZ
(dornu- V-gip ap. Etxba Eib). Rueda, eje del torno. "Guenenguan, dornu-ardatzak, ar eta eme, eitten zittuan Entrena zarrak, torniatzallia zaneti" Etxba Eib (s.v. torniatzallia).
TORNU-BAHE.
"Dornúbaia, cedazo mecánico, como en la trituradora de piedra" Iz ArOñ (s.v. dornu).
TORNU-BURRUNTZI,
TORNA-BURRUNTZI.
Asador.
Ikusten dute suan / tornu-burruntzia, / eta artan jiraka / kapoi bat andia.
It Fab 27 (v. tbn. 25).
[Txakurra] jiraka ta biraka goiz guzti guztian / egunoro zebillen torna-burruntzian.
Ib. 257.
TORNU-GORU.
"Dornu-gorua. Batzuk erabilten zuten Oiñatin, aria lenago egiteko" Iz LinOñ 181.
TORNU-MAHAI.
"Tornumaia, banco del 'aldea' o torno (B?)" (comunicación personal).
TORNU-MAKILA.
"Dornu-makillia, palo con que dando vueltas se aprieta la cuerda de una carga" Iz ArOñ
. "Dornu-makillia, instrumento que se empleaba en las labores del lino" Ib. 90 nota.
TORNU-MARATILA
(dornu- V-gip ap. Etxba Eib). "Manivela del tornillo de banco. Dornu-maratilliak arrapau atzaparra eta odolbatua eiñ desta" Etxba Eib.
TORNU-TROKELARI.
Ondoren izendatzen diran ogibide, malla eta jardunkizunei dagokie agindu au: [...] tornu-trokalariei, langille bereziei, idazkola-lanariei, marrazlariei eta abar.
"Troquelistas de tornos"
.
EAEg
29-10-1936, 163.
TORNU-ZIL (V-gip ap. SM EiTec1
),
DORNU-ZILORNU-ZIL (V-gip ap. Etxba Eib
).
"Eje roscado del tornillo de banco. Erabilixan erabilixan tornu-zillak pe ixo eitxen dira" SM EiTec1. "Macho del tornillo de banco. Dornu-zillak dorniau eta arixak oneri ataratzen, eiten eban Entrena zarrak Guenanguan" Etxba Eib.