(
G-azp ap. Gketx Loiola
; Urt I 139,
Dv;
konzienz- V-gip ap. Elexp Berg
;
Lar,
Añ,
Izt 52r,
Lh),
kontzientzi,
kontzentzi(a),
konzientza,
konszienzia (
SP),
kuntzentzia (
S ap. Lrq
; kunzenz- Chaho).
Conciencia.
"
Konszienzia onetakoa, qui a bonne conscience"
SP.
"Cargo de conciencia, konzienziaren bidegabea, auspena
"
Lar.
"Cargo de conciencia, konzienziako zorra
"
Añ.
"Obligación de conciencia, konzienziako zorra, premina
"
Ib.
"Remordimiento, gusano que roe la conciencia, konzienziako arra
"
Ib.
"
Ah konzienzia aixetu zabal nasaiak!
"
Izt 52r.
"Eztakit nik emen (kontzientzian) ze lardabio darabilkidan"
Gketx Loiola (s.v. lardabio
).
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. La forma general es
kon(t)zien(t)zia . Hay
kon(t)zien(t)zi en algunos autores guipuzcoanos de los ss. XIX y XX y en Izeta (
DirG 73
kontzientzi);
kon(t)zen(t)zia en autores suletinos (aunque
kuntzentzia en Etchahun (652)), en López (AR 49
konzenzia), Goyhetche, y al Sur Lazarraga y Enbeita, y
kontzentzi en B. Enbeita (junto a
kontzientzi). La forma
konszien(t)zia se documenta en Leiçarraga, Pouvreau y, junto a
kon(t)zien(t)zia , en Etcheberri de Ziburu (
Man I 101), Haraneder (1 Tim 4, 2), Baratciart (1 -
entzia) y J.J. Moguel (
BasEsc 157). Hay además
konzienzie en
VJ (10), y las formas
konzien(t)zia (166, 23) y
konzientza (172) en Tartas (
Onsa). Salvo errata hay por lo menos un ej. de
kozienzia en Chourio (I 23, 1), junto al frecuente
konzienzia . En
DFrec hay 112 ejs. de
kontzientzia , 37 de
konzientzia, 2 de
konzienzia y 1 de
kontzienzia . En cuanto al uso de los sufijos
-(r)en y
-ko en determinados contextos, resulta difícil establecer reglas atendiendo al contexto, época o dialecto, aunque sí se puede observar que el uso de -
(r)en está más extendido al Norte. Así con sustantivos como
etsamina, bake, garbitasun, xahutasun, etc., se emplean tanto uno como otro, aunque es algo más frecuente el uso de -
(r)en en autores septentrionales. Con
boz, mintzo, dei, etc., se documenta más el sufijo -
(r)en tanto al Norte como al Sur; sin embargo con
karga, kezka, ausiki, arrangura, etc., hay bastantes más ejs. de -
ko (casi todos ellos meridionales). Con el sustantivo
har es claramente más frecuente el uso de -
ko en todas las épocas y dialectos y en este caso los únicos ejs. de -
(r)en corresponden a autores meridionales; Cardaberaz y Ubillos emplean ambos en este caso y lo mismo ocurre con Haraneder en el caso del sustantivo
estatu . Por último con sustantivos como
ate, liburu, bazter, pausu, etc., todos los ejs. se documentan con -
ko .
Akusari bera [Iainkoa] date eta konzienzia / bekhatu oro publikoki ageriko orduian.
E 55.
Fidelen konszienzién konsolazionetako.
Lç
Ins
C, 8v.
Konszienziá dudan Iainkoagana eta gizonetara trebuku gabe bethiere.
Lç Act 24, 16 (He, TB, IBe, BiblE kon(t)zien(t)zia; Dv barne, Ol, IBk bi(h)otz, Ker buru).
Oi ez kargadu / nork bere konzenziarik, / Jaunak ez digun / oi ta gaztigu besterik.
Lazarraga A28, 1203r.
Giristinoak nola behar duen bere konzienzia arratsean examinatu.
Mat 307.
Gure Konzientzia edo arrazoi naturala.
Ax 420 (V 272).
Konzientzia gaixtoa duenak ez othe du esperantzarik?
Ib. 450 (V 294).
Konzientziaren autsikiek eta Iainkoaren manamenduek.
Ib. 52 (V 34; v. tbn. konzientziaren ausiki en Vill Jaink 107 y en contexto similar Ax 431 (V 280) konzientziaren mina; Volt 198 konzienziaren falta; Gy XI kontzientziako ausiki; Tx B 90, Basarri 145, Berron Kijote 64 kontzientziko karga; Laph 151 kontzientziako arrangura; He Gudu 154 konzienziako errenkura; And AUzta 134 kontzientziko ardura; Cb Eg II 190, Mg CC 140, Añ LoraS 69 konzienziako kezka; fB Ic II 259 konzienzijako duda
).
Konszienzia lizunak gibelatzen nau zure sakramendu handi hortara.
SP Imit IV 1, 1 (Ch konzienzia, Mst, Ip kontzentzia; Ol barne, Pi barru, Leon bihotz).
Pekatu mortaleko kontzienziarekin.
OA 153 (134 kontzientzia, 146 konzientzia y 70 konzienzia).
Eskrupula edo kontzienziako har gutiagorekiñ.
He Gudu 67 (v. tbn. kon(t)zien(t)ziako (h)ar en Ch I 6, 2, Cb Eg II 188, Ub 158, Mg CC 132, Gco II 3, Dh 190, MarIl 61, Jaur 169, Dv LEd 223; konzienzijako ar en Astar II 223, Mg CO 194; konzienziaren ar en Cb Eg II 124, Ub 156, Arr May 81).
Konzienziaren estatu tristea sentiturik.
Ib. 164 (v. tbn. kon(t)zien(t)ziaren estatu en Jaur 109; konzienziako estatu en He Gudu 164).
Kontzentzia da gizonak bere barnian eta ariman dian ezagütze bat.
Mst I 3, 4.
Etzünüke hiltziaren lotsa handirik zure kontzentzia xahü bazünü.
Ib. 23,1 (Ip kontzentzia, SP konszienzia, Leon kontzientzia; Ol barne).
Kontzientziako boz [ixilla]
.
Lg II 191 (I 312 konzientzia; v. tbn. en contexto similar Mg CC 181 konzienziako deadar; Arb Igand 187 kontzientziako zimikho; Barb Sup 162 kontzientziaren boz; Jnn SBi 177 kontzientziako mintzo; Jnn SBi 88 kontzientziaren oiu; Larz Senper 18 kontzientziaren danga; Ax 426 (V 275) konzientziaren sainga; AA III 597 konzienziaren deadar; fB Olg 125, Arr GB 142 konzienziaren dei; Gco II 11 konzienziaren ortxikada).
(s. XIX)
Zabaldu-egidazuz nire konzienziako ateak.
Añ
EL1
125 (v. tbn. en contexto similar Mg CO 21 konzienziako bazter; Añ CatAN 48 konzienziako billakuntza; Mg CO 191, Itz Azald 38 konzienziako liburu; Mg CO 21 konzienzijako etxe; fB Ic I 21 konzienzijako gauza; Harb 449 konzienziako pausu
).
Goza gaiten kontzientzia on baten gozotasunez.
Jaur 159.
Kontzientziaren bake perfetean.
Ib. 366 (v. tbn. en contexto similar Lg II 198 kontzientziaren minberatasun; CatS 76 konzenziaren xahürtarzün; Vill Jaink 106 konzientziaren bozkario; Ax 440 (V 287), Ch I 21, 2, Arr May 187, konzien(t)ziaren garbitasun; Dh 268 konzientziaren lohitasun; CatJauf 114 kontzientziako garbitasun; Mg CC 157, Mg CO 37, Gco II 10, JJMg BasEsc 278 konzienziako ba-/pake; CatLan 121 konzienziako xahürtarzüna; Ur MarIl 69 konzienzijako atsegiña; fB Ic I 4 konzienzijako nasaitasuna).
Sano kontzentzia, xedea ere garbi.
Gy 202.
--Lapurra! --Kontzientzi bide bagekua! --Ikatza ta egurra sei... amasei...
Sor AuOst 81.
Ikaslien kontzientziako gidari ta maisu.
Bv AsL 78.
Jenden kontzientzia / hil dute debekuz.
Zby RIEV
1908, 768.
Kontzientziaren etsamina errexa.
Arb Igand 187 (v. tbn. kon(t)zien(t)ziaren examina en Brtc 15, JesBih 403, Legaz 39; konzienziaren examena en EZ Eliç 137, CatLan 109s; konzenziaren examena en Tt Arima IX, Mercy 31; kon(t)zien(t)ziako etsamina en Dh 56, CatJauf 15; konzienziako esamine en Añ EL1 125; konzienzieko examiñe en CatUlz 40; konzienziako examina en Cb CatV 77, Mg CO 291).
(s. XX)
Al balituzke siñisterazi / itz bakoitzean gezur bi, / damuko luke kontzientzian / eziñ esan bi t'erdi.
Urruz Zer 75.
Gure odola bedorren kontzientzian gaiñ joango da.
Ill Testim 25 (21 konzientzia; Pill 12 kontzienzi).
Kontzentzia bakian ezaririk zian.
Const 21.
Errebolüzioneko gizonak oraiko Errepüblikakuak beno xüxenago ziren; bazien hoiek beno kontzentzia haboro.
Ib. 23.
Artez daukie beti euren kontzentzia.
Enb 162.
Gauza anitz [...] eralgiten ditu, [...], atezainaren konzientzaren erostekotz.
Mde Pr 103 (74 kontzentzia).
Kontzientziak koldar biurtzen gaitu gu guziok.
Txill Let 46.
Konzientziaren legeak, zergatik dira siñisgarriago?
Vill Jaink 92.
Diruak lotuten gaitu / kontzentzi bildurrik gabe.
BEnb NereA 241.
Begi ta kontzientzia lañopetzen dizkiat.
MAtx Gazt 77.
Kontzientzia lasai dadukat.
Xa Odol 270.
Kontzientzia garbi delarik ez da beldurrik.
Etchebarne 50.
Oso gizon ona zan. Kontzientzi justuagoa duanik ez det ezagutu.
JAzpiroz 108.
Onek daramate saria, diruaren ordez kontzientzia garbia besterik ez bada ere.
MEIG I 167.
v. tbn.
CatLuz 32. It Fab 28. Xe 350. PE 150. Ud 138 (129 konzientzia). AB AmaE 242. Elsb Fram 169. Lap 9 (V 7). HU Aurp 139. Ag Serm 91. EusJok 103. A Aezk 190. JE Ber 97. MendaroTx 42. Gand Elorri 178. Lab SuEm 170. Balad 230. IBk Rom 13, 5. BBarand 31. Gerrika 85. Albeniz 25. Konzientzia: Gç 166. Iraz 50. Hb Egia 129. Bordel 188. Arr GB 38 (94 konzienzi). AzpPr 40. CatUlz 42. FIr 188. Lf Murtuts 13. Konzienzia: Ber Doc 123r. Ax 58 (V 38). Cap 88. Hm 53. SermAN 7. Arz 60. CatLav 244 (V 124). El 64. Urqz 60. Oe 84. Mih 69. CatLan 17. LE Prog 104. AA III 459. CatB 63. CatLlo 50. Lard 198. Sor Bar 104. JanEd II 100. Tx B I 268. Kontzienzia: Ardoy SFran 153. Konzenzia: Bp I 67. UskLiB 86. Konzentzia: Egiat 232. Ip Imit I 19, 4. Kontzientzi: Zab Gabon 76. Goñi 67. Ill Testim 6. Imaz Aupoa 24, 158. Munita 46 (-onz-). Ataño TxanKan 11.
(Como primer miembro de compuestos).
Euskal jatorrizko gizon jakintsu askori edegi eutsezan, uste osotan, bere kontzientzi-ateak.
Onaind STeresa 100.
Semenarioko kofesioak eta kontzientzia aholkuak.
Larre ArtzainE 121.
Elizako kontzientzia moldatzaileek.
Ib. 193.
Sexuaren ezagutza eta etniaren kontzientzia.
Mde Pr 352.
Herri aske den batean herri kontzientzia egiazko baten hutsunea.
Ib. 44.
Sumatuz euskaldunak, [...] / guretik deus ez duen hizkuntza mihian, / [...] Nehoiz etzeraukula, nik ez dut etsiko, / gure kontzientzia atzartzen hasiko.
Xa Odol 224s.
Biok erri kontzientziz gogorren jokatzen ebenak.
Gerrika 272.
Arestik [...] zeraman borroka Bilbo erdaldunduan oraindik ito ez den euskal kontzientziarena zen.
MEIG V 135.