konpas.
Tr. Documentado desde mediados del s. XVII en textos septentrionales y meridionales. En DFrec hay 13 ejs.
1.
(Urt, VocBN
, Dv).
Compás (instrumento de dibujo).
"Circinatio, [...] konpasuarekiko neurtzea, konpasarekin neurtzea
"
Urt V 47.
Nola baita berthutea nobleziarik handiena eta ordena hau berthuteko erregela, konpasa eta nibela.
Harb 457.
[Etxegille nausiak] bere espiritua eta eskua, konpasa eta arrazoina bata bertzearekin ezarririk molde ikus diteken bat atheratzen du.
SP POB 36.
Zurezko eskuairea, konpasak, eta bihurri den edo zurezko maxina bat.
(1767).
SenperEus
64.
Beste batek bazaukan ezkerreko eskian, hargin phalotea; hirurgarren batek konpas bat.
Elsb Fram 174.
Globo baten neurtuten / neurri ziurragaz / izar-bide guztiak / dago konpasagaz
.
Azc PB 307.
Santestebanek tornuan lotzen du zura lenbizi, eta gero zurgin-konpas batekin barrunbearen neurriak markatu.
Garm EskL I 98.
2.
(
Lcc).
Compás; ritmo.
Konpasa artubaz umore onez / alegratzeko erriya, / soñuba dute guztiz ederra / beren artean jarriya.
Echag 59.
Ire kabriolak / ozt-ozta txirolak / oi dizkik segitzen / ta konpasa artzen.
It Fab 204.
[Zergatik] soñu askok konpas jakiñak dituzten bezala, aek diraden zati askotakoak, eta konpas desberdiñak dituztenak.
Izt C 218.
Besua goratuaz ta neurkia (konpasa) eramanaz.
Garit Usand 9.
Ez lau zatitako konpasean, zortziko-konpasean baizik.
Lek SClar 107.
Baso baztergabean zutitzen diran oinkadok konpas mikatz bat ebakitzen dute.
LMuj BideG 128.
Eziñ omen du jarraitu / soñu-konpasian.
Lizaso ( in
Uzt Noiz 104
).
Ta zati baten, Izeta, buruz, konpasilloa zan baten 3/4ko konpasa eroaten asi zan.
Etxabu Kontu 35.
Compás (división).
Bertso bakoitzak iru oin ditu; iru konpas.
Lek SClar 123.
(Fig.).
Kanpuan ibilliyak / badu milla gastu, / ez baldin bazabiltza / konpasian justu.
Tx ( in
Imaz Auspoa
24, 138
).
3.
Brújula.
Konpasa galduta, etxea ezin billatuta.
(V-m).
EZBB
II 39.
4.
(Adj.). Ordenado, aseado, pulcro. "Hori da gizon konpasa dana, eztotsu biarleku aundirik emongo" (V-gip).
"Gure amak etxia konpas-konpas eukitzen dau beti" (V-gip).