1.
(V, G, B; Lar, Añ, Dv, H),
izaite (Lar, Dv, H),
ize(i)te,
ixateRef.:
A;
EtxbaEib
. Ser, esencia, naturaleza; forma de ser, carácter."
Jainkoak eman daroku gure izaitea, Dieu nous a donné l'être"Dv.
"
Zer da gizonaren izatea Jainkoari bihurtzeko? qu'est l'homme (littér. quel est l'être de l'homme) pour résister à Dieu?"Ib."Manière d'agir, de parler, d'être à l'extérieur. Bere aitaren izate guzia dakhar ibiltzean, mintzatzen, begithartean, il porte la ressemblance de son père [...]. Obeto da iduria baño izaitea
"H.
"
Gure izatia Jaungoikuagandik dogu. Aren gizonan izatia, bildur emotekua
"EtxbaEib.
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos desde la segunda mitad del s. XVI. Para la distribución de variantes v. izan . En DFrec hay 92 ejs. de izate, meridionales, y 8 (5 septentrionales) de izaite .
Iainkoa da esenzia bakhoitz bat [...] bere ethortez izate duena, bai eta bothere. LçABC I 2r.
[Aita, Seme eta Espiritu sainduak] naturaleza ber bat, izaite bat eta bothere bat baizen ezpaitute. Mat 40 (v. tbn. en contexto similar ES 200 y Jaur 114 izaite).
Laudatzen dut izate bat presuna hiruretan. EZMan I 11.
Izaiteagaz, egoteagaz eta podereagaz. "Por esencia, presencia y potencia"
.Cap 35.
Herioa [da] biziaren etsaia eta izate ororen pribazionia. TtOnsa 153.
--Zer da beraz Jainkoa [...]? --Izate, ez hasterik, ez fiñik eztuena. Gç 211 (v. tbn. 212).
Egiñen zara gero kardenal. Kardenaletatik aldian bat egiten da Aita Santu ta izan zindezke Aita Santu ere. [...] Izate andi ta onra orien buruan illen zara zu ere. MbIArg I 287 (v. tbn. 213).
Alan Semeak izaite edo naturaleza bi ditu: Jangoikoena bata ta bestea gizonena. CbCatV 70 (tbn. en CatLlo 18; Añ CatAN 21 naturaleza edo izate; v. tbn. Cb Eg III 213 izate).
Transübstanziazionia, erran nahi da izaite batetarik beste batetara egiten den kanbiua. CatLan 131.
Jainkoa da izate bat guzia ederra. Dh 184 (v. tbn. expr. similar en Zby RIEV 1908, 203, Lard 2 y Ag AL 54 izate).
Bere izate guziaz maite duten Jainko hura. Dh 176 (v. tbn. 159).
Gurari asko dira, geure izatiari berez noraezian darraikozanak. fBIc II 251.
[Grazia da] izaite dibino bat, egiten duena gizona Jainkoaren seme. "Un ser divino"
.CatLuz 21 (
CatBurg 34, Cb CatV 48, CatB 54, CatBus 29, CatAe 52, Legaz 36, Itz Azald 126 izate,CatSal 53 izaite,CatR 53 izatia,CatUlz 37 izete
).
Agertu zion bere etxearen beeratasuna eta izate umilla. Lard 126.
[Lege batzuk] alkartu leizanak bere forubakaz, gorderik lotsia eureen izatian. "Respetándolos siempre en su esencia" (1846). BBatzarN 163. Ogiaren substanzia edo izatia. CatS 72. Sei egunez hola Jainkoa zer ari / izate ematen gauza bakhotxari. Zby RIEV 1908, 206. [Gauzak] nola diren beren izaite egiazkoan. JE Bur 176. Emengo izkuntza, oitura eta gure izate guztia. JMB LEItz 89. Diteken gizonik izaite eta yite ezti eta berexikoa zen. Zub 58. Zu ene bizia, ene arnasa, ene izate guzia zera. Etxde JJ 207 (v. tbn. 182). Bizi modua aldatze orrek bere izate guztia aldatu eban. SM Zirik 107. Bere izaite guzia Jainkoari eman duena. "Tout son être"
.ArdoySFran 283.
[Maite dut] zure boz eztia, / halaber zure irri gozoa, zure izaite guzia. XaOdol 114.
Idatzi orreitan daukagu argi ta dizdizka
bere izate osoa. OnaindSTeresa 117.
[Ikurriñari] bere benetako izatiaren garrantzia kendu nairik. Gerrika 261.
Geure izatearen zatirik barrenena. MIH 16.
Lan askoren izate praktikoa. (In MEIG VI 43
).
Herri baten arnasa eta izate mamitua den ondadea bildu. MEIG VIII 93.
v. tbn. Arg DevB 236. Bp I 43. OA 21. Ch III 37, 4. El 35. Iraz 36. He Gudu 45. Mih 39. Ub 7. Brtc 231. LE Doc 33. CrIc 42. Mg CC 196. Añ LoraS 128. Gco I 408. AA III 500. JJMg BasEsc 65. Arch Fab 181. Hb Egia 63. Afrika 33. Aran SIgn 22. AB AmaE 459. A BeinB 36. Ip Hil 40. Azc PB 229. Ag AL 166. Itz Azald 164. Echta Jos 114. Ill Pill 6. KIkV 25. Inza Azalp 52. Anab Usauri 30. Ir YKBiz 458. Lab Ram 97. Ldi IL 54. ABar Goi 58. Eguzk GizAuz 91. Mde Pr 350. Or Aitork 343. Txill Let 89. Gand Elorri 112. MAtx Gazt 99. Gazt MusIx 148. BEnb NereA 223. Vill Jaink 131. Basarri 127. Zait Plat 154. Ibiñ Virgil 42. Etxba Ibilt 487. Casve SGrazi 170. Etxabu Kontu 124. Izaite: Harb 40. Zubia 148. Arz 31. Egiat 257. Monho 80. Lap 33 (V 18). JesBih 445. Arb Igand 96. HU Aurp 160. Iratz 180. Zerb Azk 30. Lf in Zait Plat XX. JEtchep 75. LuzKant 121. Larre ArtzainE 191. Izeite: CatArrig 73 (74 izete). Ixate: Laux BBa 98. Enb 34.
azpiadiera-1.2
2.
(V-gip ap. ElexpBerg
; Lar, Añ, Dv). Existencia; vida."Existencia"Lar, Añ.
"Realidad, existencia"Ib."Existencia, vida. Bere izate guztian eztau hainbeste diru ikusi
"ElexpBerg.
Hemendik haratko gure izate guzia iragan [...] dezagun hire gloriaren abanzamendutan. LçIns A, 4r.
Sekulako izate gloriazkoan. LçAdv 7r.
Zuk eman baitarotazu izatea eta bizia. Gç 26 (v. tbn. en contexto similar He Gudu 134, Gco II 78, AA III 348, Astar II 251 izate).
Nola korrupzionea baita ene izatearen lehenbiziko hastea. ArgDevB 175.
Gure bizia, gure denbora, gure izatia [...] eztira deus ere. TtOnsa 98.
Izate hunen superbiak. Mst III 20, 4 (SP biziaren superbiotasunak, Ch bizitzeko orgilleriak).
Maria, bere izatearen lehen mementetik begiratua izatu da bekatu oriyinaletik. Mih 4.
Lürreko gaizetarik separatürik zelüko izate irus hartara. UskLiB 70.
[Gure indarrak] yuntatü gintuen eta zure izatiari eztitarzün zerbait ekhari ginüen. "À votre position"
.ArchGram 28 (v. tbn. Fab 209).
[Langintza orri zor diote] bealdeko nekazariak beren izate guztia. IztC 143 (v. tbn. 4).
Ez girela betiko / mundu hontan bizi. // Munduko izaitia / izanen da labur. Bordel 199 (v. tbn. 197).
Eta Ama ori, izatia daukien beste gauza guztiyen ganetik ainbestian amau eben ze [...]. UrBulaAl 2.
Beren bizia, beren izaite guzia gudukan iragan dutenak. HUAurp 88.
[Arimak] emoten deusku izate edo bizitza izatez gañetikoa. ItzAzald 127.
Ukatzen dau ero lez Yaunan izatea. GMantGoi 22.
Jabetu zaittezte izatearen asieratik zuentzat paraturik daukadan erreinoaz. (Mt 25, 34). InzaAzalp 83 (Ker munduaren asierarik).
Gu ipintzegatik izate obean, biotza zuzenduta zerura bidean. NEtxAntz 110.
Geure izate tristea gogoan artu gabe [...] itxaroz ikusten dogun zerbait ederraren ondoren. GandElorri 148.
Gure izatiak alperrik dira / anima galdu ezkero. Auspoa 39, 42.
Gauerdian nago romantikuen ugartean / izatearen mugan, mugaren mugan. LasaPoem 74.
v. tbn. Bp I 85. AstLas 20. Dh 160. FrantzesB II 28. Etch 70. It Fab 170. AB AmaE 173. Ip Hil 39. Xikito 8. Moc Damu 35. EA OlBe 23. Otx 64. Erkiag BatB 182. Ayesta 109. Insausti 277. Izaite: Mat 112.
azpiadiera-1.2.1
[Gipuzkoatarrai zor zaiote] Canarietako ugarteen agerkera [...] bai ta [...] Marianas deitzen zaioten Ugarteen izatea beste gauza geiagorekin. IztC 431.
azpiadiera-1.2.2
Estado, situación; modo de vida. Elhe bezala obra / jaunak badüzie egiten / gure izatia egün / ezta irus izanen. 'Notre sort'
.Xarlem 785.
Izaite bat jasangarriagoa. Prop 1881, 209.
(Dv traduce: "une existence plus supportable")Aukeratu degu guk pobrien izatia ta munduaren despreziua. BvAsL 173.
Espanul arduak ezari zian kapitaina lürreko izate gozo gozo batetan. Const 32.
Zarraren izatia / orai det nik neurtu.Yanzi 191.
azpiadiera-1.3
3.
(V-gip, AN-larr; Dv),
izaite (Dv)
Ref.:
Asp Gehi; Iz ArOñ. Bien, posesión, fortuna."L'avoir, le bien que l'on possède. [...] Untzia galdu da barnean zituen izaite guziekin, le navire s'est perdu avec tous les biens qu'il portait"Dv.
"
Izate handiak ditu, il a des grands biens"Ib."
Izate, hacienda, posesión"AspGehi.
"
Ango izate danak paiño kalia gurago, prefiere la calle a todos los bienes de allí"IzArOñ.
v. izan (III, 2). Gora dena izatean, / munduaren direnez / gutienikan ustean / gabetzen da guziez. ArgDevB 98.
Zer atera genuen geren diru, izate ta ondasun guzitik?MbIArg I 63.
Jainkoaganik ditugu izate hauk. [...] Parti beitez beraz guziak guzien artean. Lg I 293 (v. tbn. 326).
Habitanten fortunaren, aberastasunen eta izatearen eredura. Revol 133s.
[Desamarra ezazu ene bihotza] munduko plazer bano eta izaite faltsuetarik. JesBih 448.
Mundu hau bere izaite guziekin [...] hauts pozi bat baizik ez balinbada. DvLEd 252 (Cb Eg II 141 bere gauzakin).
Ene izaite guzia untzi bat nuen eta ohoinek ebatsi darotate. Laph 210 (v. tbn. 56).
Khentzen dako Frantziari bere izaitea edo fortuna. ElsbFram 155 (v. tbn. 179 izaite edo fortuna, 169 izate).
Ai seme, naiago nuke munduko izate guztiyak bañon, orixen egiñgo bazendu. MocDamu 10.
v. tbn. Mih 80. Lap 326 (V 149). Izaite: Jaur 183.
azpiadiera-1.4
4.Ser, ente.v. 1 izaki. Izate oro hon da, omne ens est bonum. TtOnsa 142.
[Jinkoa, zure baitan edireten ditutzu] ageri diren eta ikusten ezditugun izatiek [sic] ahal dituzketen perfekzione guziak. Mih 55.
Jakina da, jentilak edozein izate artuten ebeena Jaungoikotzat. fBOlg 140.
Munduko izaite guziez Jainkoak nahi duena egiten du. JesBih 450.
Gizon edo izate berezia zela. HbEgia 76.
[Yainkoak] izate bakhotxarentzat dituen arthak. Ib. 41.
Izaite gaixto [...] batzuek, nehork ezin erranezko furia bat bazuten noblen [...] kontra. ElsbFram 63.
Lurraren axaleko ala barnagoko izaite zer guziez: harri, burdina, lur. HUAurp 97.
Jaungoikoaren maitasunak [...] asmatu zuan sortutzea beste izate batzuek aiei gozatasuna emateagatik. AgSerm 274.
Oroen lotsagarri izate bat bakarrak / ukatzen dau ero lez Yaunan izatea; / [...] / auxe bakar-bakarrik: Gizon sentzungea. GMantGoi 22.
Ezerezetik egin zittuan Jaungoikoak izate gorputz gabe ta gorpuztunak. InzaAzalp 41.
Erhauts bailitzazke gogotik bere aztaparren artean [...] lurreko izaite guziak. JEBur 150.
Izaite xume guziak, uli, mamutxa eta bertze. Zub 122 (v. tbn. 121).
Izatea azitzean ez baitun azkuz ta esteriz soilki aunditzen. "Nature"
.AmezHamlet 33.
Hauek ere izate bitxi batzu dira, zoletan bizi direnak. MdePr 266.
Arimarik gabeko izaite deus ezak. XaOdol 225.
Bakea, Zuzena, Egia eta holako izaite astratoak. Lf(
inCasveSGrazi 10
).
Ixate: . Enb 182.
v. tbn. Gy 170.
azpiadiera-1.4.1
Soñaren izate guztiak edertzen, apaintzen eta nabarmentzen dau izan, buruausterik gogorrena [emakumeak]. ErkiagArran 42.
azpiadiera-1.4.2
Gezur? Egi? Izate? Uste-uts?NEtxLBB 244.
azpiadiera-1.5
5.Naturaleza.v. izadi. Izate guztia / asarre jarriko balitz. ABAmaE 154.
Somatu al duzue iñoiz, izateak bazterren batean ipiñi duan azitik nola sortzen dan [...]. AgG 140.
Agustin deunaren ustez izate guztiko gauzarik bikañenak dira Aingeruak. InzaAzalp 41 (v. tbn. 44).
Aingeruak poztutzen dira, izate guztia alaitzen da. Ib. 155.
Gorputz zuria biluzik erakutsi zionean [...] ez zekien [...] negar-garraisiaka hasi ala zorionaren onaz [...] Izatea benedikatu behar zuenetz. MdeHaurB 98.
azpiadiera-1.6
6."
Izaite (R), parecido, analogía, aire de familia. Izaitea guztia du karena, todo el parecer lo tiene de aquél"A.
sense-2
II.Conservando su carácter verbal
azpiadiera-2.1
1.(El)ser. Hura fedearen xipi eta flaku izate seiñale bat da. LçIns F, 2r.
Demandatua izaite hura. Ax 350 (V 232).
Zure [...] hun izate müga gabiak. Mst III 8, 3 (Ch ontasun).
Eznau beraz, nere flako izateak lotsatzen. Dh 85.
Gure on izate ta deunga izate guztia. fBIc II 229.
Irus izate bethi irañen diana. CatS 61.
Maria eta Josek laztandu zuten pobre izate au. BvAsL 220.
Erbesteko izate au berezkoa da gizonentzat [...] lekurik geienetan. AgG 328.
Herrikoi ez izate horrek [...]. MdeHaurB 11.
Bere kistar izate bikaña. EtxdeAlosT 104.
Zar-izate onek ardura ete eutson gero gure Txomiñeri?BilbaoIpuiB 274.
On danak, on izate ori Iainkoari zor dio. ZaitPlat 61.
Beti gazte izate ori. UztSas 189.
Beti haur izate honek [...]. MEIG II 48.
Gogoko ez izate hori [...]. MEIG V 102.
v. tbn. Arg DevB III. EusJok 41. Berron Kijote 150.
azpiadiera-2.1.1
(El)estar. Besteren pian izate ümila. Mst III 49, 6 (SP azpikotasun humilla).
Zuben ondo izate ta izen ederra balego [...]. MgPAb 207 (v. tbn. 206).
Haurrik gabe izate harrek ematen zioten ahalkea. JnnSBi 34.
Lurbirako ondo izate ta maitetasun guztien aurretik. AgAL 112.
Kornubiako Bardoen Batzarreak on egingo luke bere hor izate hutsaz balitz ere. MdePr 262.
v. tbn. Zby RIEV 1908, 205 (izaite).
azpiadiera-2.2
2.(El)tener, haber. Lurreko on izate edo interes labur bategatik. MgCC 233.
Basamortuko bideetan okerrak-izate oriek maiz gertatzen [ziran]. AnabAprika 71.
Batzar-leku berezia izate orrek. ErkiagBatB 94.
Eskasia ontan, aski ez izate ontan. VillJaink 124.
Eta argirik ez izate horrek [...]. MEIG III 138.
azpisarrera-1
IZATEAREN GAINEKO,
IZATEAREN GAINETIKO.
Sobrenatural. Zer da maitetasuna? Da izatearen gañeko onoidade bat. ItzAzald 77.
Indar izatearen-gañeko baten bitartez. Ib. 167 (v. tbn. 125, 130, etc.; 14 y 52 izatearen gañetiko).
azpisarrera-2
IZATE-GAINEZKO,
IZATE-GARAIEZKO.
IZATE-GAINEZKO, -GARAIEZKO. Sobrenatural. Miragarrizkoa ta izate gañezkoa edo sobrenaturala izan zela egite au. Legaz 15 (v. otro ej. en la misma pág.).
Siñesten dut [...] Jangoiko bat bakarra dela, sari emalle izategaraiezkoa. Ib. 65s.
azpisarrera-3
IZATE-MODU.
Modo de ser. Jaungoikua bera da [...] naturaleziari izatia ta izate modubak emon deutsazana ta gizon eta emakume guztiak [...] pormau ditubana. fBOlg 22.
Jaungoikuak [lurreko kriatureri] imini eutseezan ordena, lege ta egitade edo izate modubak [gorde]. Ib. 12.
Legez dago illa, zergatik animako izate moduak faltatu zaizkan eta ori da okerrago gorputz bat iltzia baño. SorAKaik 130.
azpisarrera-4
IZATE-MUIN.
Bide egiteko daukan eraren izate-muina. "Más que la substancia de la forma en que se abre paso"
.MEIG IX 130.
(en colab. con NEtx; v. tbn 140)
azpisarrera-5
IZATEKO.
Natural, esencial. v. IZATEZKO. Eta eskubide denporazkoa edo agintaritasun munduko gauzetakoa bearbearrekoa da Aita Santuagan? --[...]. Ez da beretzat izatekoa eta berezkoa. ItzAzald 48.
azpisarrera-6
IZATETIKAKO.
"Syn. et plus usuel, izaitezkoa" H. v. IZATEZKO.
azpisarrera-7
IZATEZ.
azpisarrerakoSense-7.1
a)(V, G, B ap. A; Dv; izaitez H). (Precedido gralmte. de posesivo anafórico). Por naturaleza; de carácter. "Gizon hori ez da bere izatez urrikaltzekoa, cet homme n'est pas par lui-même (par son être) digne de compassion. Ez da bere izatez gaixtoa, il n'est pas méchant par nature" Dv. "Par nature, par caractère, izaitez da holakoa [...], bere izaitez. Par ressemblance extérieure, port, gestes, paroles et manières en général" H. "Izaitez dena aita da, il est tout entier, tout à fait son père" Ib. (s.v. izatea). Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos desde mediados del s. XVII.
[Iainkoarena] baita zer ere onik baituzu zure izaitez. SPImit I 7, 2 (Ch talendu natural guziak
).
Danzak eta balak bere izaitez eztira ez on ez gaixto. SPPhil 370 (He 373 bere izatez; v. tbn. 194 bere izaitez (He 196 funtsean)).
Jesus, izatez ona zarena. Gç 192.
Sortzepenez edo izatez bardin. Bp I 98 (v. tbn. Etxde JJ 210 sortzez eta izatez, BEnb NereA 252 jaiotzaz eta izatez
).
Baiñan hauk arrozoin gabeko abre, bere izatez atzemanak eta galduak izateko egiñak diren batzu bezala blasfematzen hari dire. He2 Petr 2, 12 (Dv berenez
).
Iduriz [...] ez ezik, mamiz ta izatez ere. MbIArg I 95 (v. tbn. 93).
Izatez dira pobreak, eta biotzez aberatsak. Gco II 35 (I 459 bere izatez
).
Nok erakutsi deutsee? Iñok bere ez; bada dakarree izatez edo naturalezaz. JJMgBasEsc(ed. 1845) 43.
[Zu zara] zure izaitez karitatearen ithurria. JesBih 163.
Sagardo edari au bere izatez dalako indar gitxikoa. IztC 138 (28 izatez
).
Bere izatez duela ur orrek sendatzeko indar ori. Goñi 66.
Izatez, menduz zan orrelakotxea. AEEs 1916, 306.
Irudiz txiro, baña izatez aberats. Enb 95.
Gizonok izatez bardiñak ei-gara-ta. EguzkGizAuz 38 (98 bere izatez
).
Gizona bere izatez gizartekoi da. VillJaink 171.
Biok bertsolariak giñan gu gere izatez. UztSas 280.
Baiña [beorra] mantxoa zan izatez. Insausti 175.
Ez dela hizkuntzarik, berez eta izatez beste edozein hizkuntza baino hobe [...] denik. MIH 386.
Badirudi, ordea, euskaldunak izatez [...] integrista garela. Ib. 234n.
v. tbn. Arg DevB 238. Mih 81. Ub 86. Dh 234. AB AmaE 31. Zby RIEV 1908, 209. Ir YKBiz 449. Ldi IL 136. Zait Sof 128. Mde Pr 332. Gazt MusIx 8. MMant 41. Zendoia 95. Bere izatez: Ub 132. Dh 187. Arr May 125. GMant Goi 24. KIkV 23. Inza Azalp 41 (beren). JMB ELG 48 (beren). Or Aitork 167 (beure). Zendoia 213. Euren i.: Itz Azald 115. Zeure i.: BEnb NereA 221.
azpiadiera-1.1
(Ref. al lugar de origen). Bera izatez Alkizakua. Xe 190.
Mundakarra zan izatez. EchtaJos 206.
Izatez zan naparra. Ib. 355.
Berau Larte baserrikoa zan izatez.JAzpiroz 90.
azpisarrerakoSense-7.2
b)(Lar, Añ (V), Dv; izaitez H). En efecto, de hecho, realmente. "Realmente, lo mismo que en realidad, izatez, egiaz" Lar. "En realidad, de verdad, izatez ta datez" Ib. "En efecto: (c.) egiaz, izatez. Como partícula para unir oraciones: (V) [...] izateko bere, izatez" Añ. "De fait, effectivement" Dv. "À la vérité, il est vrai que. Hainitz irabazten zuen egunean; izaitez lana ere gaitza zuen, [...] il faut dire aussi, que le travail était pénible" H. v. IZAN ERE, IZATEZ ERE. Zeren [...] len [...] baño illagoak gelditzen diran; bada izatez bizteko ez dute egiten egin behar lukeen gisako konfesiorik. MbIArg I 277.
Uste zuten eliza erortzera zoala. Eta izaitez gutitarik egin omen du ez baita dena erori. HUZez 15 (v. tbn. 193, 204).
Nahiago zuen ezkondu baino eske ibili. Izaitez bizipide ona izan behar da eske ibiltzea, ezen orori laketzen zeie. Ib. 37.
Nere borondatea ona da izatez, erregiña ziñake nere borondatez. UrruzZer 85.
Itsas-hegitik arras hurbil gitazke, Zumaian ginen baino hanitzez hurbilago. Izaitez, Zarauzen sartzera goazi. JEBer 77.
Akitua nizalako estakuruan, banago bakarrik. Izaitez, erabeak nauka legartzarat joaitetik. Ib. 86.
Izatez, Helenaren ideia ez zen txarra. MdePr 182.
v. tbn. Lf Murtuts 20 (izaitez).
azpisarrerakoSense-7.3
c)"De fait, effectivement, en effet. Izaitez eta egitez, de fait et réellement" H. [Eliz-Ama Santaren Sakramentuak] Lenengo bostak bearrezkoak dira, izatez edo borondatez. "
De hecho o de voluntad"
.CatBurg 33 (Añ CatAN 43, CatBus 28, Legaz 36, Itz Azald 123 izatez edo borondatez
).
Bete zaitu Jaunak bere graziaz / zurekin da izaitez, zuhurtziaz. '
Il est de fait avec vous par la sagesse'
.Monho 74.
Ez bakarrik izenez, bainan izaitez. HUAurp 189.
Itxuraz ederrak eta izaitez ere hala litazkenak. HUZez 85.
Jesusen erakusbide zuzenari jarraitzen diotenak; baño ez mingañez, ezpada izatez, egitez, bene-benetan. AgSerm 494.
Ikazkinak ziren sortzez eta izaitez. BarbLeg 147.
Hor daude [ikastegi] hauk ere, itxuraz eder eta izaitez balios. LarreArtzainE 310.
azpisarrera-8
IZATEZ ERE.
En efecto, realmente. v. IZAN ERE. Abere guztietan [...] lakarik geiena ematen dabena dala ardia. Egiazki, alaxen da izatez ere!IztC 220 (v. tbn. 26 y 49).
Esanerazo zidan arreba nuela. Izatez ere, alaxen da: bada, [...] aita bat degu. Lard 22 (v. tbn. 438).
Oraindik areagoa zan beren izua, bada izatez ere izugarria zan bera ikustea. ArrGB 141.
azpisarrera-9
IZATEZ GAINETIKO.
Sobrenatural. [Arimak] emoten deusku izate edo bizitza izatez gañetikoa. ItzAzald 127 (v. tbn. 179, 180, 181 y 189).
azpisarrera-10
IZATEZ GOIKO.
Mateo santuak dio: Eman iguzu gaur izatez-goiko ogia (panem supersubstantialem). InzaAzalp 143 (v. tbn. 144).
azpisarrera-11
IZATEZKO.
azpisarrerakoSense-11.1
a)(Dv; Lar, Añ, Dv A, H; izaitezko H). Natural; esencial. "Naturel. Bere izatezko edertasunak ez du edergarri beharrik, la beauté naturelle n'a pas besoin d'ornement" Dv. "Izaitezkoa, qui vient de nature, de caractère. Izaitezkoa du hori, il a cela de nature, il le tient de son caractère" H (s.v. izatea). "Izaitezko iaidurak, penchants naturels" Ib. Amore izatezko, eder beroa. MbIArg I 105.
Erreglakiko erretorika baño izatezko edo bakoitzak bere naturalezako duen erretorika. CbEBO 40.
Zer da libertade izatezkoa edo naturala?EConst 18.
Errazoe izatezkoa edo berezkoa. ItzAzald 15 (48 izatekoa eta berezkoa
).
Zein da eginbide bearrekoa eta izatezkoa [...] alkantzetako [...]?Ib. 65.
Nago bere izaitezko zilar bizia deusek hobeki gorde othe zezoken axaleko zanpailkeriak baino. JEBer 73.
Baña onetan be izatezko eskubide zuzenaren aurka dabiltz. EguzkGizAuz 95.
[Gorputzaren] izatezko indarrak. MdePr 352.
Bere baitan ditun izatezko joera [...] gaiztoen aurka.Onaind(
inGaztMusIx 148
).
azpisarrerakoSense-11.2
b)(G-azp ap. Gketx Loiola; Lar Dv, Añ). "Efectivo, verdadero" Lar. "Real, existente" Lar y Añ. "Existente, real, de carne y hueso, no imaginario. Eta gauza oiek izatezkoak al dira?" Gketx Loiola.