1.
(AN, L, BN, S; Lcc, SP, HtVocGr 350, Lar, Añ(AN), ArchVocGr, Gèze, Dv, H, VocB),
estiRef.:
A;
Lrq;
GteErd 86
. Dulce (sentidos prop. y fig.); suave; manso, tranquilo."Dulce cosa, gauza sabrosoa, eztia
"Lcc.
"
Eztizko hitzak, hitz eztiak, paroles de miel, douces"SP.
"¡Qué dulce está!, onen gozoa!, onen eztia!
"Lar.
"
Sagar eztia [...] Urrin eztia, odeur, senteur douce [...] Aharantza, kantu eztia, langage, chant doux à l'oreille [...] adats eztia, chevelure douce; Ohe eztia, lit doux [...] Uri, bero, gar eztia, pluie, chaleur, flamme douce [...] Lan, aldapa, zaldi eztia, travail facile, côte, montée aisée, cheval doux à monter [...] Bihotz eztia, coeur doux, tendre [...] Lo eztia, sommeil doux, paisible; haur eztia, enfant non remuant, tranquille [...] Burdin eztia, fer doux"H.
"
Ezti (AN), manzana dulce"A s.v.sagar. "Agian aro eztia ukanen dugu (BN-ciz)" Gte Erd 86. v. gozo. Tr. De uso gral. entre autores septentrionales desde Dechepare; es menos frecuente entre los guipuzcoanos, y muy escaso en textos vizcaínos, donde no parece ser usado hasta finales del s. XIX (pero cf. los testimonios occidentales de Landucci y Lazarraga).
Ama eztia, ararteko leial. E 81. Mahatsarno eztiz. LçAct 2, 13.
Hitz eztiz eta lausenguzkoz. LçRom 16, 18 (tbn. TB, Dv; He hitz eder, Ol ele xuri, IBk, IBe hitz leun).
Zuretako nik daukadan / guztia / ezta minkor, salbo / ezti-eztia.Lazarraga B9, 1173v.
O bioz bera, o pietatetsua, o ezti Birjiña Maria!IsSalve 164.
Oliba fruitutsua, xertho eztia. EZMan II 197.
Iuje eztia. Harb 236.
[Lege] estia. EZEliç 339.
Mana zeritzan ianhari on, ezti, gozo hartarik. Ax 88 (V 60).
Errepuesta emea eta eztia. Ib. 293 (V 195).
Hitz eztik mihia zaurtzen eztik. OPr 242.
Bereska baino / [...] eztiago. Hm 45.
O hitzaren eztia eta gozoa!SPImit III 34, 1 (Ch esti, Mst ezti).
Maitearen hitz eztiak. SPPhil 151 (He 154 boz eztiak).
Bulharretako ithurri ezne eztiak. Gç 191.
[Aztura gaixtoa] lehenbiziko abiaduran ezti eta arin baita. "Error in principio levis"
.ES 180.
On baita eta esti bizitzea presuna [debotekiñ]. Ch I 25, 5.
Ene ustarria estia da ezen eta ene karga ariña. HeMt 11, 30.
Hizkuntza [...] eztiago, gozoagorik. LarCarta a Mb 278.
Pazentzia ezti bateki soferitü. Mst III 18.
Aur eztia. GavS 10.
Hil zen bake ezti batean. Lg I 200.
Dohatsü dira ezti direnak zeren poseditüren baitüte lürra. CatLan 41.
(v. tbn. en contexto similar Monho 144, Jaur 378, Zerb Azk 87)Karesa eztiez. JesBih 447.
Ezarri bethi [...] c eztiaren orde z. MarIl XIII.
Gure aita eztia. Etch 446.
Usain goxo ezti bat. Bordel 107.
Arno ezti hunekin. Ib. 78.
Baita aditzera eman ere Franzesari guztiz modu ezti andian, baldin eman albazezakean. IztC 162 (v. tbn. 365 modu ezti andiarekin).
Haize ezti, hats bero eta argi bizi bat. DvLEd 81.
Bildots inozenta bezain ezti. Ib. 7.
Negu eztia egiten duenean. DvLab 298.
Koran baino ezti eta legunago diren liburuak. HbEgia 83s.
Libera bat amanda ezti. ECocin 44.
Egosaraz su ezti batean. Ib. 5.
Behatze ezti batez. Laph 127.
Emazteki boz ezti batek. ElzbPAd 32.
Mintzorik eztienarekin. JnnSBi 63.
Begitarterik eztiena. Ib. 95.
San Frantses ona zela eta eztia. Ib. 168.
Primaderako [...] denbora ezti edo epheletan. ElsbFram 141.
Bestia ezti edo inozent bat. Ib. 177.
Ezteguko aparia baiño gozoagorik [...] eztiagorik eztago. ABeinB 60.
Eriari artharik eztienak [...] eman. ArbIgand 90.
Gure erlisione saindua eztia da, urrikalmendutsua. Ib. 187.
Gizon ezti, gozo, zuzenean ororekilakoaren egiterat [ekarria]. HUAurp 178.
Eztia baño eztiagoa. AgKr 219.
Begi urdin zabal ezti. JEBur 95.
[Arratsalde] ezti, garbi, eder. AgG 281.
Axuria bezain ezti jarten ziren. Const 29.
Itsasoa ezti eta legun. ZerbMetsiko 79.
Atsegin eztia. JaukolBiozk 58.
Zoin eder, zon ezti egun itsaso hoi. BarbLeg 138.
Bagoazi malda eztiari gora. JEBer 50.
Sagarno gozo ezti. Ib. 84.
Irri ezti bat. JEtchep 106.
Tribunala eztiago hukek hiretzat. LarzSenper 66s.
Zer so eztia. ArdoySFran 109.
Senar on horrentzat izan maitagarri eta ezti. XaOdol 211.
Arno ezti goxo harek. Etchebarne 45.
Laneko tresnarekin beti beso-ukaldi ezti eta segurean. LarreArtzainE 40.
Zirrara ezti-mingotsa. MIH 319.
[Musika] hain eztia zen. MEIG IX 103.
v. tbn. (para autores meridionales): Echag 211. It Fab 259. Bil 161. Bv AsL 186. AB AmaE 393. Azc PB 300. A Ardi 143. Ill Pill 5. GMant Goi 51. ArgiDL 66. TP Kattalin 196. Enb 94. Anab Usauri 4. Etxeg in MEIG IV 52. Ldi BB 134. Laux AB 14. TAg Uzt 302. SMitx Aranz 192. Zait Sof 162. Etxde JJ 66. Vill Jaink 122. Basarri 76. Gazt MusIx 170. NEtx LBB 210. Onaind STeresa 54.
azpiadiera-1.1
(V, L-ain, B, S, R ap. A
; Dv, H). (Agua) dulce."
Ur eztitako arrainak, peces de agua dulce. Ur-eztia, agua de río, agua dulce"A.
Cf. Aq 687: "Agua dulce que se junta con la que es salada, uestia". Khelidoniako irla alde hetan ur eztizko ithurririk baita. SPPhil ẽ, 1r (He VII ur eztizko ithurriak ur gaziaren erdian
).
Han da [...] ithurri bat zeinetan baita ur estia. INav 54.
Itsasoko eta ur eztietako arrain ozteak. ES 121.
Ur eztia aldean, edo arrantzako. HbEsk 96.
Barkamen ur-eztietan. JaukolBiozk 56.
[Arrañak] ur gazikoak asko; ur eztikoak be ez gitxi. EguzkGizAuz 37.
Iturribegiko ur txirrioak, ezkeñitako ur eztiakin. ZaitSof 109.
Iainkoaz egarri diranen ura, iturriko ur eztia. OrAitork 394.
Ur eztian, / itsasoan, / beti beti ari, / beti arraintzari!ArdoySFran 248.
azpiadiera-1.2
(Uso adv.). Dulcemente.v. EZTI-EZTIA, eztiki. Ain ezti [...] mintzo ziren. OrMi 123.
Irria ain ezti dagio. LdiBB 156.
Leun, samur ta ezti diño esan nai dauana, idazle jakintsu askok baiño bizi, argi ta leunago, esan be. OnaindSTeresa 14.
azpiadiera-1.2.1
(Con reduplicación)."
Euria ezti ezti ari du (B)"GteErd 111.
Ezti ezti [...] diozu. Iratz 22.
Marizirtzillen besoetan ezti-ezti. OrQA 194.
sense-2
2."(BN, S), húmedo"A.
azpisarrera-1
EXTI(Forma con palat. expresiva). Suave; dulce, agradable. Iguzki haize fin eta exti hura dea?LarreArtzainE 313.
Hau, lagun extia, eskolan biziki langilea.Ib. 120.
azpisarrera-2
EXTI-EXTIA(Forma con palatalización expresiva). Dulcemente, suavemente. v. EZTI-EZTIA. Exti extia, ezpainak luxatuz ttunpez lokartzen naiz. BarbSup 13.
Ontsa nihaurrek erreak, exti extia. Ib. 69.
Bere hiruetan hogoita hamazazpi urthe ederrek ereman daukute joan den errearoan exti-extia eta ixil-ixila. GAlm 1937, 124.
(ap. DRA)
azpisarrera-3
EZTIARENA EGIN.
"Egin eztiarena, faire le chien couchant: flatteur" M. Hiribarren GH 1929, 86.
azpisarrera-4
EZTI-BELTZ.
"Jauda negra: árbol cuyo fruto es [...] de pulpa muy compacta [...] ezti-beltza, eztitxi-beltxa [...]. Vale como si se dijera manzana dulce, negra" Lcq 84 ( A, que da la forma -beltx).
azpisarrera-5
EZTI-EZTIA (H).
Dulcemente; suavemente; con calma, poco a poco. "Doucement, petit à petit, peu à peu" H. v. EXTI-EXTIA, eztiki. Aphezpikuak ezti-eztia ihardetsi zion.HbEgia 29.
Ezti-eztia erraiten dio.Laph 179.
Huna zer kantatu zuen, ezti-eztia. ElzbPAd 13.
Ezen handik berehala hil zen, ezti-eztia. JnnSBi 67.
Milikatu, ezti-eztia eta errespeturekin, [...] eskuak. Ib. 102.
Liburu hori irakur diteke ezti eztia, eta hatsa hartuz, hiru edo lau orenez. (In DihGirLeg pról.
).
Ezti eztia mendiari behera jausten ari delarik gaua. JEBur 32.
Nigarrez ari ziren ezti eztia. BarbSup 135.
[Jauna] ezti eztia dago / [...] ezpainetarik irri on bat badario. Ox 76.
Ezti eztia ihardetsi zion. ArdoySFran 232.
Polliki eta ezti-eztia hasiz, hezten ginuen pilota, erreposki, hezten gure eskua ere denbora berean. LarreArtzainE 144.
EZTI-HOTX.
a) "(S), manzana agridulce" A. "Pomme aigredouce, sagar ezti hotxa" Foix. b) (Aplicado a personas). Nahi dianak nahi diana erranik ez niz nahi behatü ezti-hotx batzuen abiser. Eskual 14-3-1913 (ap. DRA).
azpisarrera-9
EZTIRIK.
Dulcemente, tranquilamente. v. eztiki, EZTI-EZTIA. Anderea afal zite / eztirik eta trankilik / hiru kapitain badituzketzu / gaur zure zerbitzari. Balad 107s.
azpisarrera-10
EZTITIK.
Dulcemente, por las buenas. Zer ez du izan iresteko ja aspaldiko urtetan [...]. Hura beti eztitik, bertzeak idorretik, eta beti ahal bezen txarretik. HUAurp 135.
Egin-ahalak egin ditugu aithorarazi nahiz, ba eztitik eta ba bortitzetik. LarzSenper 60.
Zu ariko zira eztitik... Borthitzaren egitea aldiz, bego ene gain. Ib. 62.
azpisarrera-11
EZTIXEAGO.
Algo más dulce. Zu nere bihotzean / zintuzket bakharra / zu baino eztixago / ez baliz nafarra. ZbyRIEV 1909, 105.
Hek hunat igorriak, toki eztixago batera. StPierre 22.
Bere bizitzaren azken-aldia eztixeagoa ta artetsuagoa izan zan. GaztMusIx 60.
azpisarrera-12
EZTIZ.
Placenteramente, dulcemente. Zeiñen pozez eta eztiz eldu zan Mari Pepa goiz atan etxera. BilbaoIpuiB 85.
Aienganako ezin esan alako errukiz, onez eta eztiz aditzen omen zien [...] ez-ilkortasunaz ari zuten eztabaida. ZaitPlat 105.
azpisarrera-13
EZTI-ZURI(AN-5vill ap. Lcq 84). "Jauda blanca [pomácea], ezti-zuriya" Lcq 84 (Azkue dice tomarlo de éste, pero da -txuri). "Eztizuriya: nombre vasco de una variedad de manzano, cuyo fruto [...] da una sidra muy azucarada" VocNav. v. GEZA-ZURI.