Orotariko Euskal Hiztegia

1. (G-bet, L, BN; H), galtxagorri (V-gip, G-azp; Lar, H), kaltzagorri (G-bet, B) Ref.: A (galtzagorri, kaltzagorri); Iz ArOñ (galtxá gorrixa); JMB At (Galtxagorri) .
"Patillas, el demonio" Lar. "Se usa sin artículo, como nombre propio" A. "Genio familiar" JMB At. " Mamarro, galtxagorri y otros nombres sirven para designar a un genio o genios minúsculos de figura humana --de insecto según algunos-- que ayudan en sus quehaceres a ciertos hombres. Caben cuatro en una alfiletera y habitan en la del sujeto a quien protegen" JMB MitV 419 (v. tbn. JMB LEItz 100 y Mund I 105ss). v. prakagorri.
Deabrua, Demonioa, galtzagorriaDeabrua, Demonioa galtzagorria esatea. AA II 31. Sala eder bat bada bertze mundurako, / Lekhua frankorerkin kontradantzeko, / Galtxa gorri berbera xirrika yotzeko. Hb ( in BOEl 103 ). Galtzagorrik eraman ditzalako atzerritar orieri edaten emateagatik iturrira etorri ote aiz gaur? Lh Yol 24. Eta huna non, zinez eta minez, kapera barnetik atheratzen den Galtxagorri. Barb Sup 139. Galtxagorri bera zare, zu, anderea. Ib. 21. Bi mila galtxagorri, / norat naizen ethorri! Ox 108. Astaputz alaena! Galtza-gorri makurrago baiaiz! TP Kattalin 181. Galtza-gorriak (deabrutxoak) dira Aldazkoak. " Diablejas" . Or Eus 63. Horra nun zaikun etorri / Euskadirat Galtxagorri / Jainkoaren amodioz jazartzerat apezeri. Iratz 25. Izitzen zuen karraskilak, behin berak galtxagorri ikusi baitzuen soberaxe bezala harturik. Zerb Azk 89. Andere Dona Mariaz aldiz, 9 haürrek Galtxa-Gorriri ükho egin die. Herr 25-8-1960, 3. Bainan! Bat-batean, horra Galtxagorri... edo Satan Beltzaren lana! Larre ArtzainE 326.
v. tbn. A EY II 245 (Kaltzagorri).

2. (El) que lleva pantalón rojo.
Balukete bazterrek bihotz altxagarri, / bakeak behar balu gizon galtzagorri! Hb Esk 90. Xuberoko dantzari hoberenak (Sohutarrak). Epixtolak hortako erraiten othe du: "Galtzagorri jaun handiak, Sohutako". Egunaria (ap. DRA ,. sin más ref.).

3. galtxagorri (G-nav ap. Garbiz Lezo y Ond Bac ).
"Cierta clase de hierba" Garbiz Lezo 113. "Hierba de tallo rojo" Ond Bac.