(V, G ap. A). Dicho, frase, sentencia, decir."Aforismo"Lar.
v. esaera, esan (II). Tr. Documentado en autores occidentales a partir de mediados del s. XVIII.
Eskura nai du bekataria [...] esate ta adirazte zorrotzez. MbIArg I 121.
Esate utsarekin gauza guziak ezerezetik egin zituela. AA II 18.
Zeure esate bakar bat da asko gauza guztiak ezereztuteko. AñEL2 170.
Euren esate ta ejenplu deungakaz. CatLlo 44.
Berba eta esate miragarri [...] batzuk. UrBulaAl 35.
Beste bat dirudi Sortaldeko Euskal-erriaren erranak eta mintzatzeak, beste bat Sartaldekoaren berba-egiteak eta esateak. AranSIgn 200.
Au gauzak diran baño geiago esate bat ezta, itzegiteko modu bat ezta, fedeko egia bat da. ArrMay 25.
Gizon iakitun batek / eukan esatea: / emakumen negarra / geiena da aizea. AzcPB 148.
Esate donearen kontra. AgAL 89.
Baserrian, baserrian lez izan bear ebela gizasemeak esaten eban beti ta alantxe egittuten ebazan bere esateak. EchtaJos 193.
Zenbait bromako esate. TxB III 133.
--Balitekek ortan arrazoi zerbait eukitzea. --I ere uste orretan al-ago? --Esate bat besterik eztuk. EtxdeJJ 80.
"Zeru-lurrak egin zitun" esate artan. OrAitork 363.
[Liburuak] mamiñez eta idazkeraz, erlejiño-gaiez, esate gozoz eta jakintzaz jori-bete. OnaindSTeresa 116.
Oingo esateakaz / ezin leike fio. FEtxeb 150.
v. tbn. fB Ic III 375. A BGuzur 153. SM Zirik 76.
azpiadiera-1.1
(Como segundo miembro de compuestos). Jesusek orduan an iz-esate edo parabola bat ipiñi zion. Lard 412.
Entzun nebazalako ipuin-esateak. AzcPB 312.
Pekatu-esate utsa ez da naikoa askotan. MAtxGazt 95.
azpisarrera-1
DEUNGARO ESATE.
v. deungaro.
azpisarrera-2
ESATEA EGIN.
Mencionar. Ogasunak balira, diruaren edo beste ogasun batzuen bidez [ordaindu], esatea egin degun aututze eskubidea Jaurlaritzak izanik.EAEg 20-12-1936, 599.
azpisarrera-3
ESATE ALDERA (G-azp). "
Bai, esate-aldera esan, decir por decir"GketxLoiola.
"
Esate aldera esan nion (G-azp)".
"
Esate aldea esan, inolako pisuzko arrazoik bultza gabe esan; gehiegi pentsatu gabe esan"ZestErret.
Hor 2. bertsoan agertzen den "herrian eta elizan" hori, ez dago esate aldera jarria. J.M. AranaldeAuspoa 258, 40.
Ni ez naiz esate aldera ari, ez, ez. Lekukoak badaude eta bego orretan!J. M. IriondoAuspoa 275, 153.
azpisarrerakoSense-3.1
Kanpokuak, ori, esan-esatealdera ein zetsan. SMZirik 46.
azpisarrera-4
ESATE BATERA.
Como quien dice. Naiz andik Europarako, esate batera, bide luzea izan. AnabUsauri 103.
Gure etxeetan diraden emakumeak egokiak dituk. Biartu ta biartuko ditek, esate batera. ABarGoi 71.
Edo gizona sobra, ala izkillua geiegi. Sabela beteta euki ta ogi aundia besoaren azpian, esate batera. AnabPoli 120.
azpisarrera-5
ESATE BATERAKO (V, G).
Ref. A; Etxba Eib. Tr. Documentado desde finales del s. XIX en autores occidentales. b) Por ejemplo. "Ejemplo. Se dice en la locución esate baterako, por ejemplo, litm.: para un decir y en su equivalente esaterako" A. "Zu zara, esate baterako, aberatsa eta ni ezer ez bat" Etxba Eib. v. esaterako. Esate baterako, gizon batek sartu gure deu San Krispiñen anaikide edo kofradien. A BGuzur 125. Ez al da zillegi gaitz berezi batetik, esate baterako, atera gaitzala eskatzea? Inza Azalp 153. Aztu ditzake beste garrantzi aundiko zenbait arazo: Erriaren gogo-lantzea esate baterako. EAEg 9-1-1937, 761. Adibidez eta esate baterako arako Erregiñetan Baztanen kantatzen zan ura: [...]. Lek SClar 113. Egin deigun, esate baterako, baso orreik oin mille urte zatitu zireala. Akes Ipiñ 26. Beste errietan, Tetuanen esate baterako, galazia dute. Anab Aprika 16. Erriko jende xea alakoa duzu. Esate baterako, Joxe, txabola batean jaio ta azia da. Lab SuEm 204. Beste errietan, Orion esate baterako. Etxabu Kontu 159. Badauzkat seme geiago, esate baterako, korrika ibiltzen nerekin ikasi dutenak. Albeniz 241. Konforme nago alde batetik, esate baterako, berboan eta halako gauzetan. MEIG VII 132. v. tbn. ForuAB 91. KIkG 49. Altuna 26. ArgiDL 30. Kk Ab II 115. Ldi IL 155. Munita 40. Mde Pr 339. Etxde JJ 242. Txill Let 117. Osk Kurl 43. MAtx Gazt 60. Vill Jaink 128. Zait Plat 20. Or in Gazt MusIx 44. BEnb NereA 63. Ibiñ Virgil 88. NEtx LBB 111. Lab SuEm 209. b) Como quien dice. Ez det senide, baña seme bati aña nai diot nik oni [...]. Neronen belaunetan azia da au esate baterako. Apaol 108. Gizona otoitzak guzialdun egitten duala esate baterako. Inza Azalp 122. Besanga igarren artetik ala ere, kimu gazte bat agiri du, il nai-ezak, esate baterako, ernarazia. Mok 21. Geroaren ajolik gabe eta esate baterako bere bizia Europako gudu-zelaietan uzteko gogotsu. Etxde JJ 180. Eta famili onekin, danak saski batean sartzeko modukoak esate baterako, nora joan bear det nik? Salav 16. Ba ondarrutarrentzat, esate baterako, bigarren geratzea estropadea galtzea zan. Etxabu Kontu 154. v. tbn. Munita 80. Lab SuEm 209.
azpisarrera-6
ESATE GAIZTO.
Murmuración, habladuría. v. GAIZKI ESATE. Murmuraziño ta esate gaistoai. AñLoraS 175.
Tramanaren esate gaiztoak ontzat emotea. AgKr 175.
azpisarrera-7
ESATEZ.
a) De palabra. Eztaiogula iñori gatxik egin, ez esatez, ez egitez, ez eskuz. Añ MisE 140. Iñoiz, esatez edo egittez, okerren bat egin ixan badautsubet. Otx 182. b) (Tras gen.). A decir de, según. Bere okerrak ekarri deutse zigorra, monjatxuen esatez. Erkiag BatB 201.