Tr. Documentado desde principios del s. XVII, sobre todo en textos septentrionales. La forma más extendida es higuindu ; hay además higundu en Etcheberri de Ziburu, Oihenart (rad. higunt ), Harizmendi, Larreguy, TB y Duhalde; (h)uguntu en textos suletinos y roncaleses; higoindu en Pouvreau; iguitu en Guerrico, Iturriaga y Lardizabal, y uguitu en Iturriaga.
sense-1
1.
(HtVocGr 346, Lar, Añ, H, A),
higundu,
iguitu (Lar, H(V, G)),
higoindu (SP(sin trad.), H),
huguntu (S ap. Lrq
; H, Foix) . (Aux. intrans. bipersonal).Hartar, producir hartazgo; repugnar, hacerse repugnante."
Higoindu zait
"SP.
"Dégouter"HtVocGr 346.
"Desagradar", "disgustar", "tediar" Lar."Empalagar"Añ.
"Devenir détesté [...] hügüntü zitak, il m'est devenu détesté"Lrq.
No está claro si los ejs. de Etcheberri (Man II) y Oihenart corresponden a esta acepción o a la siguiente. Tr. Documentado en textos septentrionales del s. XVII.
Halako moldez non munduko plazerak eta kontentamenduak higuin dakizkidan. Mat 263.
Gehiago atsegiñak eztire higunduren. EZMan I 133.
Orain apart nadukazu higuindutzat utzirik. EZMan II 73.
Etzitzaitzun gizonaren / libratzeko iguñdu / Birjinaren sabelean / egitera ostatu. EZEliç 188.
Ase eztezazun [adiskidea] , higuin etzakitzan eta gaitzets etzaitzan. Ax 43 (V 27).
Asez gero, gozatuz gero, higuintzen da bianda. Ib. 388 (V 254).
Uzki maite higunt elaite. "Un cul une fois chéri ne sauroit jamais être haï"
.OPr 474.
Birjinaren sabel hura / etzitzaitzun higundu. Hm 75.
Zeraman bizia higointzen zitzaiola. SPPhil 362.
Jadanik higuindu zitzaion / bere xarmekiñ mundua. Gç 195.
sense-2
2.
(AN, BN; Urt I 22, Lar Sup, Añ (AN), Lecl, Dv, H),
higundu (BN; ArchVocGr),
iguitu (Lcc, Lar Sup, Añ),
igindu (BN-baig),
huguntu (S, R; Gèze),
hugutu (Gèze, Dv→A)
Ref.:
A (higuindu, higundu, huguntu); Iz R 294 y 312; Satr VocP (igindua). (Aux. trans. bipersonal).Detestar, aborrecer; rechazar."Aborrecer"Lcc, Lar Sup, Añ."Prendre en aversion"Dv.
"
Ugúntu diézt mázte kóri
"IzR 294.
Cf. igini. v. HIGUIN IZAN. Tr. Bastante más frecuente al Norte; se documenta desde principios del s. XVIII.
Eskuarak handirozki higuintzen eta gaitzerizten duena [nahastakadura]. ES 99.
Higuin dezazun lehen on zitzaizuna. Ch III 11, 2 (SP higoin dakizun, Mst desplazer egin dizazün).
Hala higuindu izan zuten oraño gehiago [Iosep]. UrtGen 37, 8 (tbn. Bibl; Ol aien gorrotoa areago egin, Ker gorroto geiago eutsoen).
Higuiñtzen dugun gauza bat. HeGudu 69.
Mundu guziaz persekutatuak eta higunduak izanen zarete. Lg II 247.
Hantik otso gizonak bezala nahi dügü gure pare dena hügüntü. Egiat 224.
Higuindu behar zintuzkenen sakrifizioa. Mih 96.
Euren gurasuak iguindu edo gorr[ot]etan ditubenak. CrIc 65.
Has bedi orai beretik / higuintzen iragan bizia. Monho 114.
Abarizia iguitzeko. Gco II 30.
Elkhar higuintzea. Dh 251.
Higunduko du bat, eta maithatuko bertzea. TBMt 6, 24 (Lç gaitz eritzi, He y Dv higuin izan, Ip hastio ükhen, SalabBN hastiatu, Echn gaitsetsi, Ol, Or, IBk, IBe, Ur (V y G) y Ker gorroto izan
). Laster iguindu bazuen ere [Saulek Dabid]. Lard 165.
Iguitzen zituztelako [Juduak]. Ib. 539.
Higuindu eta ehortzi behar duzuena. HbEgia 126.
Lurreko gauzen higuintzen. DvLEd 280.
Ekharriak izanen gare haren higuintzera. JnnSBi 9.
Ire ama gaixoa txiro, beartsu, iguinduta ikusiarren. AgG 271s.
Gizartekeria [...] iguintzera ere beste zerbaitek garakar. OlImit III 20, 4 (Ch higuiñ arazten).
Eremu madarikatu hek higuintzeko bizi nizeno. Zub 51.
Orotzaz arnegatürik eta hügüntürik. GH 1932, 404.
Guziak iguinduko zaituztee nere izenagatik. IrYKBiz 198.
Yi yaz guziuen uguntiua. (R-vid). AEY II 445. Engelanda higuin dezazuen. MdePr 295.
Ezagun gaitun orok iguindu gaitzaken eran?OrAitork 293.
Gure kapitainak franko higuintzen baititu andreak. ArtiTobera 263.
Nehork ez zuela ere madarikatzen eta higuintzen. JEtchep 47.
Gureak diren gauzak ditugu higuindu. XaOdol 232.
v. tbn.
CatLav 120 (V 66). Lg I 370. Brtc 128. JesBih 455. MarIl 111. Jaur 409. Dih GirLeg 136. TP Kattalin 188. Higundu: Dh 207.
azpiadiera-2.1
(Part. en función de adj.).v.
higuin (2). Etsai iguindu onen sarreran. IztC 402.
azpiadiera-2.2
(L-ain, S, Sal ap. A
; H),
huguntu (S ap. A). "Repudiar un hombre a su mujer, una ave los huevos, etc."A.
"
Txori batek üsü ikusten badü norbait habi-kantean, hügüntzen tüzü berehala arrautzeak
"Ib.v. gaitzetsi. Henry VIII.ak [Testamentan ikusi du] nahi bezainbat andre har zitekela, beldur gabe hilarazteko higuintzen zirenak. HbEgia 119.
Hartaz laster higuindua, hil usteldua etxe galdu batean. Ib. 27.
azpiadiera-2.3
(L ap. A
; Dv, H),
higundu (VocBN→A). Destetar."Sevrer"VocBN.
Higuintzen dira [umeak] bi hilabethetan. DvLab 284.
Haurra larritu zen, eta izan zen higuindua: eta Abrahamek, higuintzeko egunean egin zuen barazkari handi bat. DvGen 21, 8 (Bibl higuindu; Urt bulharretik khendu, Ur titia kendu, BiblE bularra kendu).
3.
(V),
iguitu (G; Lar, Dv, H),
igoindu (V-gip),
iruindu (AApend),
uguitu (G; Dv)
Ref.:
A (higuindu, iguitu); Etxba Eib (igoindu); Elexp Berg; Gte Erd 257. (Aux. intrans.).Asquearse, hartarse; hartarse de comida."Ahitarse"Lar.
"
Orduantxe igoindu nintzan betiko
"EtxbaEib.
Iguitzen da eta ez du ongi txigoitzen. ItDial 47 (Ur aseten, Dv higuintza hartzen, Ip asetzen).
Jan eta jan ari da / ezin uguiturik. ItFab 36.
Nere biziarekin iguindurik nago Heten alabak gatik. UrGen 27, 46 (Dv ene bizia higuintzen dut).
Hugunturik ezpeitzien / Españalat joan zaitzu. (Interpr?). Balad 131.
Eman zakoten apainduraz higuindurik, uzten baitzuen hau. JEBur 176.
Ludi onetzaz iguintzen da-ta. GMantGoi 18.
Ikastolaz iguintzeko biderik egokiena. BelausLEItz 118.
Iguinduta atera zen aurreko txandan etxetik. EtxdeJJ 147.
Ez zebilen hirietako bizitzaz higuindurik ihesi mendi bila. MIH 262.
azpiadiera-3.1
(V, AN; Añ),
iguitu (Lar)
Ref.:
A; Etxba Eib; Iz ArOñ; Gte Erd 161. (Aux. trans.). "Hartar hasta fastidiar", "ahitar", "desganar", "empalagar", &c. Lar. "(Provocar a) vómito" Añ. "Iguindu nau, me ha asqueado" A. "Bere berba legun guzurrezkuegaz, igoiñdu ginduzen betiko" Etxba Eib. Iguñduko lituzkean ala esaleak nola enzunleak. IztD 48.
Heien argi goxo eta usain onak [...] arraitzen daut barnea, behin-ere higuindu gabe. JEBur 74.
Guduak eta odol ixurtzeak higuindurik. BarbSup 67.
Gozo batek ere, geiegi ianez, iguintzen gaitu. OrQA 132.
Bere asmo dollorrak agertzean iguindu egin natxeon. EtxdeJJ 80.
Okitu ta iguindu egiten nau gaur arratsa urbiltzeak. TxillLet 80.
Gorputza sikua, / oingo modakua, / luzia pikua, / garbitu bakua, / danak iguindutzeko / zer nolakua.Auspoa 39, 129.