EODA osoa

(...)
Lau "cuarto"-ak batzuetan horrela izendatzen dira, nagusitasuna, nolabait, Mugazuria-ri ematen zaiola. Hau gure ustez (ikus Cuartochiguito), eta Andiaga-ren etimologia gorabehera, Mugazuria lauetan handiena izateari zor zaio, lehengo Mugazuria-k oraingo Mugazuria osoa eta Cuartochiguito hartzen baitzuen bere barruan, nahiz azken "cuarto" berri hau eratzeko Andiaga eta Zaldunaga-ri ere zertxobait kendu ahal izan zaien [Dena dela, badirudi, 1800eko "cuarto"-en mugarriketa agirian oinarrituz, Andiaga eta Zaldunaga oraingo bertsuak zirela.].
(...)

(...)
[-Aga atzizkia gure eskualdean. Uxuen] Zaldi abere-izena, -no atzizki txikigarria, eta -aga-z osaturikako jatorrizko Zaldinoaga-tik atera da toponimo hau, Eslabako Zaldinaga bezala, baina bilakaera ezberdinez [Txikigarriaren eta atzizkiaren hurrenkeraz ikus -aga-ri eskaini atalaren hasieran dioguna]. Eslaban Zaldinoaga > Zaldinuaga > Zaldinaga izan da bilakaera hori, eta Uxuen berriz Zaldinoaga > Zaldinuaga > *Zaldiunaga edo *Zalduinaga > Zaldunaga. Toponimo berak bi auzo herritan bi modutara eboluzionatzea ez da bat ere gauza bitxia, tartean sarri asko berezi nahia izaten delako (cf. Leatxeko Mendijuri / Oibarko Menditxuri).
(...)

(...)
Izen honen etimologiaz ikus -aga atzizkiari eskainitako atala. Uxueko gaurko Zaldunaga [zàldunága] oso luzea da, eta Mugazuria-n dagoen Corral de Sara-ren hurbiletik, lehen La Sarria de Zaldunaga eta orain berezko dermiotzat jo ohi den (ez beti halere) La Sarria-raino hedatzen da, Eslabako mugaraino alegia, eta herri honetan segitzen duela esan dezakegu, hemen Zaldinaga deitzen baitzaio Uxuekoaren jarraipena den eremu menditsuari (ikus sarrera hau). Bion iturburua, esan moduan, Zaldinoaga da. hemendik, bilakaera ezberdinez, Zaldinaga eta Zaldunaga atera ziren. 1299. urtean Çaldinuaga azaltzen da eta hiru mende beranduago Çaldinoaga. Zabalean ez da horrenbestekoa, eta oraingo Cuartochiguito-tik Galipentzuko mugaraino iristen da. Alto de la sierra de Zaldunaga, La Sarria-ren gainaldea da, eta daitekeena da gure irudiko 1802ko dokumentuko la sierra, La Sarria besterik ez izatea. Barranco de Zaldunaga Barranco de Andiaga-ren jarraipena da. Cuarto de Zaldunaga-z ikus Cuatro Cuartos sarrera. Sarria de Zaldunaga egungo La Sarria da, gorago esan bezala, eta gaur bakarra denagatik, lehen Uxueko udalerriko Sarria ugarietako bat besterik ez zen (ikus Larrageta sarrera). Sarria hau Epaiz eta Eslabako mugetan barrena La Facería-tik Galipentzuko mugaraino luzatzen den Zaldunaga-ko iparraldeko mendia da. Paso de Zaldunaga, azkenik, Galipentzura doan bideak eta errekak elkar gurutzatzen duten puntuan dago, El Pozo del Paso-ren ondoan. Zaldunaga-k, diogun bukatzeko, Galipentzuko Valescura, Eslabako Zaldinaga, Epaiz eta Uxueren arteko fazeriarekin, Cuartochiguito, Mugazuria eta Aristuziaga-rekin mugatzen du. Dermio zabal honetan azpidermio gutxi zeuden, seguru asko herri lurrak zirelako. Azpidermio hauetako bat gorago aipatu dugun Igaziroa dokumentuetan gordea da.
(...)

(...)
[-Aga atzizkia] FHV maisu lanean Mitxelenak -aga atzizkia eta pluraleko -ak morfema erlazionaturik egon daitezkeelako Leon (eta Gavel)-en teoria onargarritzat jotzen duela dirudi, baina egia esan, ez du erabaki finko bat hartzen: "Esta relación (-aga eta -ak-en artekoa) podría entenderse en el sentido de que -a-ga, conservado en los nombres de lugar, es precisamente la forma más antigua de -ak, generalizado en la declinación. Es, en efecto, extraño que este suf. sea el único usado en toponimia que de otro modo no tendría una correspondencia en el léxico común. Esto encuentra cierto apoyo en el hecho de que ante -aga, como ante los sufijos de declinación, la vocal final del tema no sufre cambio ni caída (Harriaga, no Harr-, Arteaga, no Arta-, etc.), pues lo mismo ocurre con un suf. que es común a la toponimia y a algunos casos del plural: -eta en (H)arrieta y (h)arrietan, etc. Con todo, el valor de plural de -aga aparece muy oscurecido en algunos nombres de lugar" [238. or.]. Autore berak beste ikerlan batean ["Toponimia, léxico y gramática", FLV, 3, 1971, 241-267. orr., PT-en birrargitaratua, 141-167. orrialdeetan] -eta atzizki ezagunarekin erkatzen du mintzagai dugun -aga, eta honako ondorio hauek ateratzen ditu: -aga / -eta banaketa osagarrian daude; alegia, ezin daitezke [Uxuen Larrageta dugu, itxuraz lahar, -aga eta -eta-z osaturik. Azken hau, dena den, Fonteta bezalako toponimo batean, edo placeta, segureta eta antzekoetan ageri den erromantzeko -eta atzizki txikigarria ere izan daiteke (Ikus Uxueko toponimia aztertzean dioguna)] hitz berean biak ager. bai -aga eta bai -eta izenaren bukaeran aurkitzen ditugu beti, baita txikigarri bat azaltzen denean ere: Arrileunaga, Basanoaga [Zaldunaga Uxuen, Zaldinaga Eslaban, biak Zaldinoaga-tik (ikus bi sarrera hauek)]. -aga, -eta bezala, ez da toki-izenetatik kanpo erabiltzen. -aga-k, -eta-k ez bezala, ez du kide segururik euskal deklinabidean. Hemen FHV-n onargarritzat hartzen zuela zirudiena dudazkotzat jotzen du: "Hay, además, una diferencia manifiesta en la condición de uno y otro sufijo: mientras -eta, aunque no -keta, tiene clara representación en la declinación vasca, precisamente en los casos locales de plural, -aga carece en ella de correlato seguro. Es cierto que es comparable a -ak < *-ag, manifiesto en el plural recto y subyacente a varios casos oblicuos no locales, y yo mismo me inclino a aceptar la comparación, pero esto no pasa de ser una hipótesis" (145. or.) ["Notas lingüísticas a «Colección Diplomática de Irache» (PT, 87-118. orr.) izeneko artikuluan ere -aga atzizkiaren eta artikulu pluralaren arteko harremanak zalantzan jartzen ditu, oraingoan indar handiagoz, irudiz: "El suf. (-eta), aunque sea probablemente un antiguo colectivo de origen latino-románico, se ha introducido, como se ha dicho, en los casos locales de plural en la declinación vasca. En topónimos, nunca parece llevar artículo: no hay nombres en -etea en la parte occidental del país, como los hay en -olea, de -ola + -a. Lo mismo ocurre con -aga, suf. en que un análisis -a-ga (artículo + índice de plural) es por lo menos dudoso lo mismo que a la inversa, -ag-a (colectivo + artículo)... Una adición ms. al Diccionario de Azkue indica que en Esteríbar aga «paraje» vive como voz suelta" (113. or.)].
(...)