(...)
OBS.- Otsaportillo es, con variantes, un topónimo muy repetido en Navarra, desde Urbasa hasta Ollo, Arakil, y Améscoa, es decir, alrededor de las sierras de Urbasa y Andía donde hasta tiempos recientes ha existido la fiera. Según Rafael Carasatorre en trabajo en publicación, estos topónimos suelen estar en relación con el sistema ancestral de cazar lobos mediante loberas. "Se escogía el terreno por su configuración y por la querencia del animal. Construían dos paredes, que empezaban a una distancia una de otra de 100 a 200 metros; los muros podían tener dos metros de altura; su trazado era convergente, se iban juntando en forma de embudo hasta terminar en un hoyo profundo, disimulado con ramaje y hojas. Los muros abocaban a él sin juntarse y dejaban a la vista un espacio libre, un portillo. Organizaban resaques, tratando de hacer que huyeran en dirección a la lobera; una vez entre sus paredes corrían, pensando escapar por el portillo. Cuando caían en la trampa se les remataba desde arriba con lanzas, flechas y piedras.
El sistema dejó de utilizarse en el siglo XVII, con la extensión del uso de las armas de fuego. En documento de 1649 en Unanua, se menciona "el bocal donde se cogen los lobos hacia la peña de Berain". Al amojonar la misma peña medio siglo más tarde dicen: "bocal donde antiguamente los de Unanua cogían los lobos", y en 1714 "oio echo en lo antiguo por los de Unanua para cazar lobos". Entre esas fechas se produjo pues el abandono del sistema" (RC).
Junto a la sima un monumento recuerda a los muertos en ella durante el verano de 1936.
(...)
(...)
Urbasa.
'Portillo de Lobos'. Del vasco otsa- (variante en composición de otso 'lobo') y portillo 'portillo'.
Comentario. Según Rafael Carasatorre estos topónimos suelen estar en relación con el sistema ancestral de cazar lobos mediante loberas. «Se escogía el terreno por su configuración y por la querencia del animal. Construían dos paredes, que empezaban a una distancia una de otra de 100 a 200 metros; los muros podían tener dos metros de altura; su trazado era convergente, se iban juntando en forma de embudo hasta terminar en un hoyo profundo, disimulado con ramaje y hojas. Los muros abocaban a él sin juntarse y dejaban a la vista un espacio libre, un portillo. Organizaban resaques, tratando de hacer que huyeran en dirección a la lobera; una vez entre sus paredes corrían, pensando escapar por el portillo. Cuando caían en la trampa se les remataba desde arriba con lanzas, flechas y piedras.» El sistema dejó de utilizarse en el siglo XVII, con la popularización (198) de las armas de fuego.
Cuenta NTYC, según observación de Balbino García de Albizu, que en 1923, junto al portillo de Aldabide, Leonardo Aramburu, natural de Artaza, dio muerte a un lobo. El acontecimiento fue celebrado a uno y otro lado de Urbasa, y el lobo muerto paseado por muchos de los lugares cuyos vecinos habían padecido los estragos de la fiera. En Améscoa la alegría por el suceso se materializó en una sencilla copla:
No hay que temer a la fiera,
Que la fiera ya murió;
En el portillo Aldabidia
Aramburu lo mató.
(...)
Notas: Hildakoen liburua: gazt. Libro de difuntos.
Tipo: artxibategia
Extracción: partziala
Campo: dokumentazioa
NA.TM - Nafarroako Toponimia eta Mapagintza
Abreviatura: NA.TM
Autor: JIMENO JURÍO, José María (zuz.)
Título: Nafarroako Toponimia eta Mapagintza
Nota de trabajo: 59 liburuki
Elaborador:
Colección:
Revista:
Editorial: Nafarroako Gobernua & Trabajos Catastrales S.A.
Lugar: Iruñea
Fecha: 1992-1999
Referencia:
Notas: Nafarroa. Toponimia eta Mapagintza: gazt. Toponimia y Cartografía de Navarra.
Erreferentzia gisa liburuki zenbakia ematen da aditzera eta apurka-apurka, orrialdea ere gaineratuz joango da.
Lan honen iruzkin kritikoa argitaratu zen in FLV, 64 (1993).
Tipo: bibliografia
Extracción: guztizkoa
Campo: ofizialtzea
PLTR.URB - Plano Tramos de Urbasa
Abreviatura: PLTR.URB
Autor:
Título: Plano Tramos de Urbasa
Nota de trabajo:
Elaborador:
Colección:
Revista:
Editorial:
Lugar:
Fecha:
Referencia:
Notas:
Tipo: kartografia
Extracción: partziala
Campo: dokumentazioa
BEL.DEMR - Diccionario etimológico de los nombres de los montes y ríos de Navarra
Abreviatura: BEL.DEMR
Autor: BELASKO ORTEGA, Mikel
Título: Diccionario etimológico de los nombres de los montes y ríos de Navarra
Nota de trabajo:
Elaborador:
Colección:
Revista:
Editorial: Pamiela
Lugar: Iruñea
Fecha: 2000
Referencia:
Notas: Erreferentzietan orrialde zenbakia ematen da aditzera.
Helena Pérezek eskaneatu eta ECO zerbitzuko Patxi Galék datu-taula itxurara isuritako datuak.
Tipo: bibliografia
Extracción: guztizkoa
Campo: hizkuntza azterketa
MTNA100 - Mapa topográfico de Navarra
Abreviatura: MTNA100
Autor: Nafarroako Gobernua
Título: Mapa topográfico de Navarra
Nota de trabajo: 1:100000
Elaborador:
Colección:
Revista:
Editorial: Nafarroako Gobernua
Lugar: Iruñea
Fecha: 2009
Referencia:
Notas: Euskal Herriko ibaien araugaia prestatzean, zerrendetako ibaiei zegokien informazioa jaso zen bakarrik. Errepikapenak saiheste aldera, datu haiek ezabatu eta oraingoekin ordezkatu dira. Erreferentzia gisara, maparen koadrikulan ageri diren UTM koordenatuetako lehen digitoen pautak erabili dira, betiere txikitik handira joanez, hau da, latitudean hegoaldetik iparraldera eta longitudean mendebaldetik ekialdera
Tipo: kartografia
Extracción: guztizkoa
Campo: dokumentazioa
NA.TOF - Nafarroako Toponimia Ofiziala / Toponimia Oficial de Navarra
Abreviatura: NA.TOF
Autor: ZZ. AA.
Título: Nafarroako Toponimia Ofiziala / Toponimia Oficial de Navarra
Nota de trabajo:
Elaborador:
Colección:
Revista:
Editorial: Nafarroako Gobernua
Lugar: Iruñea
Fecha: 2019tik
Referencia:
Notas: 2019. urtetik datutegi osoa deskargarako eskaintzen da: https://gobiernoabierto.navarra.es/eu/open-data/datos/toponimia-oficial-navarra
Tipo: datu baseak
Extracción: guztizkoa
Campo: dokumentazioa
Aviso legal
El presente corpus onomástico toma en consideración contenidos de obras de terceros, atendiendo a su prestigio y competencia en la materia. A dicho efecto Euskaltzaindia ha solicitado los correspondientes permisos y licencias, por lo que se han obtenido los derechos de propiedad intelectual necesarios, salvo error u omisión. En el caso de que observe la existencia de algún contenido que entendiera puede infringir derechos de terceros le rogamos lo ponga inmediatamente en conocimiento de Euskaltzaindia a través de la siguiente dirección de correo electrónico (info@euskaltzaindia.eus) al objeto de poder adoptar inmediatamente las medidas oportunas.