(...)
Y en el año 824, reynando en Francia Luys hijo de Carlo Magno, embiò dos Capitanes, vno llamado Ebluo, y otro el Conde Asinario, ò Aznares, con gran copia de Vascos contra Pamplona […] Y en el 827 boluiò el mesmo Luys Emperador, rey de Fancia (sic) à embiar otros tres, que fueron, el Abad Isacar, y a Hildibrando, y a Donato Condes, que compusiessen las fronteras de Nauarra, con los Vascos, (como agora vimos las de Alduyde.)
(...)
What: Muga eremua (Kintoa) Situation: Origin:
IÑ.SAND
(...)
Zu izan zara *Etxaus, mendi *Pirinioetan, *Alduideko hegaletan, bethiere zentinela, eta begiraille bezala, iratzarririk dagoen iauregi eta gaztelu handi, eder, noble hartako seme
(...)
(...)
montes elevados en el r. de Navarra, que se desprenden de la cordillera del Pirineo, que está al n.e. de Valcárlos, villa de la merindad de Sangüesa, y siguen por o. hasta el valle de Bastan. Nace en ellos una pequeña regata que se dirige por este último valle; están poblados de árboles y abundan de yerba para el ganado lanar. Los franceses vascongados de Baygorri se aprovechaban de estos montes; aunque pertenecientes á España, para el pasto de sus ganados, por haber sido de aquella tierra el rey Íñigo Arista, hasta que despues de la conquista de Navarra la alta y su agregacion á la corona de Castilla, empezáron los bastaneses y los de Valderro á negarles este aprovechamiento. De aquí se origináron algunas diferencias entre ámbas córtes, hasta que Felipe III comisiono á D. Fr. Prudencio Sandoval, obispo de Pamplona, para que pasase en persona á los Alduides, y compusiese aquellos altercados. Fué allá en efecto el año de 1612, y padeció, dice el mismo Sandoval, lo que á todos es notorio. A.
(...)
kintoa quinto real -
(1989/01/30)
NAO, 13. zkia., 258-260. or. [BOE, 298, 1989/12/13, 38731-38732. or.]
(...)
Decreto Foral 16/1989, de 19 de enero, por el que se determina la denominación oficial de los topónimos de la zona vascófona de Navarra. // Artículo único. La denominación oficial de los topónimos de la zona vascófona de Navarra que se relacionan en el Anexo a este Decreto Foral será la legal a todos los efectos dentro del territorio de la Comunidad Foral. // DISPOSICIONES FINALES // 1ª. Se faculta al Consejero de Presidencia e Interior para dictar las disposiciones precisas para el desarrollo y aplicación de este Decreto Foral. // 2ª. Este Decreto Foral entrará en vigor el día siguiente al de su publicación en el "Boletín Oficial" de Navarra. // ANEXO // DENOMINACIÓN OFICIAL DE TOPÓNIMOS DE LA ZONA VASCÓFONA DE NAVARRA // NAFARROAKO HERRI IZENDEGIA // I. Zona Vascófona / I. Euskal Eremua [...] ERROIBAR VALLE DE ERRO [...] KINTOA QUINTO REAL
(...)
(...)
OBS.- Antiguo monte del Estado técnica y administrativamente gestionado por la Diputación Foral desde 1974; ésta recibió la titularidad de la propiedad en 1987. Aunque en el catálogo de montes de Utilidad Pública de Navarra figura como uno solo, en realidad se distinguen dos por razones geohistóricas, legales y de aprovechamiento, el correspondiente a la Vertiente Meridional (1.624 Ha) y el de la Vertiente Septentrional (2.510 Ha). Aunque el nombre oficial es Kintoa/Quinto Real, también se le ha conocido por el nombre histórico de Alduide o Alduides. Parece ser que el origen del nombre de Quinto Real hace referencia al impuesto que se pagaba en el antiguo sistema tributario de la monarquía navarra sobre el ganado de cerda "axeriçado" o extranjero que se introducía en los montes reales en la época de pasto. Estaban exentos de él los de Val de Erro. La historia de este monte no es aún satisfactoriamente conocida, a pesar de los numerosos trabajos publicados. Lo que sí parece cierto es que el disfrute de los pastos de este monte crearon graves tensiones, especialmente a partir del siglo XVI, entre los vecinos de Valderro y los de la población bajonavarra de Baigorri. En 1505 entró Baztán a participar con sus ganados en el monte Alduide en virtud del acuerdo de facería perpetua establecida con Erro. Hubo varias tentativas de solucionar los conflictos, de fijar las mugas y hacer los deslindes pertinentes. Sin embargo hasta la fijación de la frontera internacional en 1856, por el Tratado de Límites, los roces se sucedieron. Esta frontera es excepcional, puesto que no sigue las crestas y collados, sino que va en línea recta. La Vertiente Septentrional es de goce exclusivo y perpetuo de los vecinos de Baigorri mediante el pago de una renta que se entrega a los valles de Baztán (48%) y de Erro (52%). A la Vertiente Meridional los baigorrianos podían enviar sus rebaños, previa firma de acuerdos de facería con Erro. Finalmente el Tratado establece la libertad de paso, a traves de los Alduides bajonavarros, a los rebaños que van de Baztán a Orreaga y viceversa. Las disputas habidas entre Baztán y Erro con el Estado por la propiedad de dicho monte se zanjaron mediante la renuncia de los valles a sus derechos o servidumbres a cambio de 576 Ha. del monte Erregerena para Baztán y 616 Ha de Quinto Real para Erro, en plena propiedad (GEN).
(...)
(...)
Deriva de la voz castellana quinto 'tributos o derechos consistentes en el veinte por ciento o quinta parte de cierta cosa'.
Comentario lingüístico: Concretamente, en el caso de este monte, el quinto hace referencia al tributo impuesto por la monarquía navarra sobre el ganado de cerda axeriçado o extranjero que se introducía en los montes reales en época de pasto (bellota, hayuco). Los del valle de Erro estaban exentos pero no así los de Baigorri que debieron pagar hasta el siglo XVIII con la quinta parte de sus cerdos. De este tributo nacieron las denominaciones Quinto Real, País del Quinto y Kintoa.
Según la GEN el monte ha sido también conocido como Alduide, seguramente de aldu 'alto', y bide 'camino'.
(...)
(...)
Significado. Proviene de la voz castellana quinto 'tributos o derechos consistentes en el veinte por ciento o quinta parte de cierta cosa'.
Concretamente, en el caso de este monte, el quinto hace referencia al tributo impuesto por la monarquía navarra sobre el ganado de cerda axeriçado o extranjero que se introducía en los montes reales en época de pasto (bellota, hayuco). Los del valle de Erro estaban exentos pero no así los de Baigorri que debieron pagar hasta el siglo XVIII con la quinta parte de sus cerdos. De este tributo nacieron las denominaciones Quinto Real, País del Quinto y Kintoa.
El monte ha sido también conocido como Alduide, seguramente de aldu 'alto' y bide 'camino'. Madoz considera impropia la denominación que hoy es general donsiderando que la más antigua y apropiada es la de Montes de Alduide o Alduides.
(...)
Notes: Bilduma honen iruzkin kritikoa egin zuen Ricardo Ciérbidek in FLV, 72 (1996)
Type: bibliografia
Extraction: partziala
Field: dokumentazioa
BEL.DEMR - Diccionario etimológico de los nombres de los montes y ríos de Navarra
Abbreviation: BEL.DEMR
Author: BELASKO ORTEGA, Mikel
Title: Diccionario etimológico de los nombres de los montes y ríos de Navarra
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher: Pamiela
Place: Iruñea
Date: 2000
Reference:
Notes: Erreferentzietan orrialde zenbakia ematen da aditzera.
Helena Pérezek eskaneatu eta ECO zerbitzuko Patxi Galék datu-taula itxurara isuritako datuak.
Type: bibliografia
Extraction: guztizkoa
Field: hizkuntza azterketa
ARV.LF - Problemas de límites y facerías entre los valles navarros y franceses del Pirineo
Abbreviation: ARV.LF
Author: ARVIZU GALARRAGA, Fernando de
Title: Problemas de límites y facerías entre los valles navarros y franceses del Pirineo
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine: 71
Publisher:
Place:
Date: 1984
Reference: 43 (1984), 83-135
Notes:
Type: artikuluak
Extraction: partziala
Field: dokumentazioa
SAND.COP - Catálogo de los obispos que ha tenido la santa Iglesia de Pamplona
Abbreviation: SAND.COP
Author: SANDOVAL, Prudencio de
Title: Catálogo de los obispos que ha tenido la santa Iglesia de Pamplona
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher:
Place: Iruñea
Date: 1614
Reference:
Notes: Hona hemen zer dioen iturri honetaz Jimeno Juríok (OV, 12, 92): Prudencio de Sandoval, obispo de Pamplona, plagió, traduciéndolo mal al castellano, un "Catálogo episcoporum" escrito poco después de 1573 por un canónigo pamplonés, identificado por Goñi Gaztambide con Francisco Cruzat (HOP, V, 249-250).
Type: bibliografia
Extraction: partziala
Field: dokumentazioa
IÑ.SAND - Toponimia nagusiaren lekukotasunak Prudencio de Sandoval Iruñeko apezpikuaren 1614ko Katalogoan
Abbreviation: IÑ.SAND
Author: IÑIGO ARIZTEGI, Andres
Title: Toponimia nagusiaren lekukotasunak Prudencio de Sandoval Iruñeko apezpikuaren 1614ko Katalogoan
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine: 28
Publisher:
Place:
Date: 2011
Reference: 26 (2011), Pirinioetako hizkuntzak: oraina eta lehena: Euskaltzaindiaren XVI. Biltzarra, 1255-1280. or.
Notes: CD euskarrian argitara emana
Type: artikuluak
Extraction: guztizkoa
Field: dokumentazioa
O.NUV - Notitia utrisque vasconiae, tum Ibericae, tum Aquitanicae
Abbreviation: O.NUV
Author: OIHENART, Arnaut
Title: Notitia utrisque vasconiae, tum Ibericae, tum Aquitanicae
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher: Eusko Legebiltzarra
Place: Gasteiz
Date: 1992 [1638]
Reference:
Notes:
Type: bibliografia
Extraction: guztizkoa
Field: dokumentazioa
Ax - Guero
Abbreviation: Ax
Author: AGERRE AZPILIKUETA, Pedro de "Axular"
Title: Guero
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher:
Place: Bordele
Date: 1643
Reference:
Notes: Luis Villasante, Bartzelona, 1964.
Type: bibliografia
Extraction: guztizkoa
Field: dokumentazioa
OEH.ONOM - Orotariko Euskal Hiztegiko testu corpusa, Onomastika
Abbreviation: OEH.ONOM
Author: Euskaltzaindia
Title: Orotariko Euskal Hiztegiko testu corpusa, Onomastika
Work note: 2 liburuki
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher: Barne-erabilerarako dokumentua
Place: Bilbo
Date:
Reference:
Notes:
Type: bibliografia
Extraction: guztizkoa
Field: dokumentazioa
CASS - Carte de Cassini [Carte de l'Académie]
Abbreviation: CASS
Author: CASSINI, César Françoise & CASSINI, Jacques Dominique
Title: Carte de Cassini [Carte de l'Académie]
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher:
Place: Paris
Date: 1756-1815
Reference:
Notes: 1:86400 eskalako 181 orrik osatzen dute mapa hau, Frantziako zaharrena. Euskal Herria honako lau orri hauetan kokatzen da: 107 Orthez, 108 Pau, 139 Bayonne eta 140 Saint-Jean-Pied-de-Port.
BAB eremuari dagokion jatorrizko orria (139) Baionako Udal Artxibategietan kontsulta daiteke. Signatura: C.238
Jacques Dominique Cassini (1748-1845) né à Paris, membre de l'Académie des sciences. Il achève la publication de la carte.
C'est à l'initiative de Louis XV (roi de 1715 à 1774), impressionné par le travail cartographique réalisé en Flandre, qu'est levée la première carte géométrique du Royaume de France.
Les cartes ont été réalisées à l'échelle "d'une ligne pour cent toises", soit 1/86400e
Les levés commenceront en 1760 et se termineront en 1789.
La publication sera retardée par les événements de la Révolution pour n'être achevée qu'en 1815.
La carte de Cassini servira de référence aux cartographies des principales nations européennes pendant la première moitié du XIXe siècle.
Type: kartografia
Extraction: partziala
Field: dokumentazioa
YAN.ADRN - Diccionario de Antigüedades del Reino de Navarra
Abbreviation: YAN.ADRN
Author: YANGUAS Y MIRANDA, José
Title: Diccionario de Antigüedades del Reino de Navarra
Work note: 3 liburuki
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher: Príncipe de Viana
Place: Iruñea
Date: 1964 [1841]
Reference:
Notes:
Type: bibliografia
Extraction: partziala
Field: dokumentazioa
NAN.ERRMUG - Erresumako mugak saila
Abbreviation: NAN.ERRMUG
Author:
Title: Erresumako mugak saila
Work note:
Elaborator:
Colection: Nafarroako Artxibategi Nagusia
Magazine:
Publisher:
Place: Iruñea
Date:
Reference:
Notes: Erresumako mugak saila: gazt. Sección Límites del Reino.
Type: artxibategia
Extraction: partziala
Field: dokumentazioa
DRAH - Diccionario geográfico histórico de España por la Real Academia de la Historia. Sección I. Comprehende el reyno de Navarra, señorío de Vizcaya y provincias de Álava y Guipúzcoa
Abbreviation: DRAH
Author: ABELLA, Manuel & GONZÁLEZ ARNAU, Vicente & MARTÍNEZ MARINA, Francisco & TRAGGIA, Joaquín
Title: Diccionario geográfico histórico de España por la Real Academia de la Historia. Sección I. Comprehende el reyno de Navarra, señorío de Vizcaya y provincias de Álava y Guipúzcoa
Work note: 2 liburuki
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher: Real Academia de la Historia, Viuda de AtD. Joaquín Ibarra
Place: Madril
Date: 1802
Reference:
Notes:
Type: bibliografia
Extraction: partziala
Field: dokumentazioa
TL.EF - Tratado de límites entre España y Francia
Abbreviation: TL.EF
Author: Espainia eta Frantziako Gobernuak
Title: Tratado de límites entre España y Francia
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher: Imprenta Provincial
Place: Iruñea
Date: 1885
Reference:
Notes: 1856ko abenduaren 2koa da.
Type: bibliografia
Extraction: partziala
Field: dokumentazioa
ALT.GPVN - Provincia de Navarra
Abbreviation: ALT.GPVN
Author: ALTADILL Y TORRONTERA DE SANCHO SAN ROMÁN, Julio
Title: Provincia de Navarra
Work note:
Elaborator: CARRERAS CANDI, Francisco (zuz.)
Colection: Geografía General del País Vasco-Navarro
Magazine:
Publisher: La Gran Enciclopedia Vasca
Place: Bilbo
Date: 1980 [1911-1925]
Reference: VII-X liburukiak
Notes:
Type: liburu zatiak
Extraction: partziala
Field: dokumentazioa
EUS.NHI - Nafarroako herri izendegia
Abbreviation: EUS.NHI
Author: Euskaltzaindia & JIMENO JURÍO, José María (koord.)
Title: Nafarroako herri izendegia
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher: Nafarroako Gobernua & Euskaltzaindia
Place: Iruñea
Date: 1990
Reference:
Notes: Nafarroako herri izendegia: gazt. Nomenclátor euskérico de Navarra.
Type: bibliografia
Extraction: partziala
Field: arautzea
E.EUS.LIZ.KN - Herri eta herritarren izendegia
Abbreviation: E.EUS.LIZ.KN
Author: LIZUNDIA ASKONDO, Jose Luis & KNÖRR BORRÁS, Henrike
Title: Herri eta herritarren izendegia
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine: 620
Publisher:
Place:
Date: 1976
Reference: XXI (1976, 1), 287-315
Notes: Euskal Herri osoko udal eta herri guztiak hartuko zituen egitasmoaren lehenengo zerrenda izan zen. Tamalez, ez zen gehiagorik argitaratu. Erreferentzietan Euskera agerkariko orrialde zenbakia ematen dugu.
ECO zerbitzuko Patxi Galék egindako erauzketa eta migrazioa.
Type: artikuluak
Extraction: guztizkoa
Field: arautzea
NAO - Nafarroako Aldizkari Ofiziala
Abbreviation: NAO
Author: Nafarroako Gobernua
Title: Nafarroako Aldizkari Ofiziala
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher: Nafarroako Gobernua
Place: Iruñea
Date: 1975etik aurrera
Reference:
Notes: Gaztelaniaz BON: Boletín Oficial de Navarra.
Nafarroako Aldizkari Ofiziala (NAO) Nafarroako Foru Komunitatean argitaratu behar diren xedapen orokor, administrazio egintza eta arau guztiak argitaratzeko komunikabide ofiziala da.
Lehenbiziko Aldizkari Ofiziala 1838ko martxoaren 1ean argitaratu zen, Boletín Oficial de Pamplona izenarekin; 1847tik aurrera Boletín Oficial de la Provincia de Navarra izena eman zitzaion, 1975era arte, urte hartan BOLETÍN OFICIAL de Navarra bihurtu baitzen.
Euskararen Foru Legean ezarritakoaren ondorioz, 1989tik aurrera gaztelaniaz eta euskaraz (Nafarroako Aldizkari Ofiziala -NAO-) argitaratzen da, argitalpen banatan, aldiberekoak baina bereiz.
Type: aldizkariak
Extraction: partziala
Field: ofizialtzea
NA.TM - Nafarroako Toponimia eta Mapagintza
Abbreviation: NA.TM
Author: JIMENO JURÍO, José María (zuz.)
Title: Nafarroako Toponimia eta Mapagintza
Work note: 59 liburuki
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher: Nafarroako Gobernua & Trabajos Catastrales S.A.
Place: Iruñea
Date: 1992-1999
Reference:
Notes: Nafarroa. Toponimia eta Mapagintza: gazt. Toponimia y Cartografía de Navarra.
Erreferentzia gisa liburuki zenbakia ematen da aditzera eta apurka-apurka, orrialdea ere gaineratuz joango da.
Lan honen iruzkin kritikoa argitaratu zen in FLV, 64 (1993).
Type: bibliografia
Extraction: guztizkoa
Field: ofizialtzea
BEL.DEN - Diccionario etimológico de los nombres de los pueblos, villas y ciudades de Navarra. Apellidos navarros
Abbreviation: BEL.DEN
Author: BELASKO ORTEGA, Mikel
Title: Diccionario etimológico de los nombres de los pueblos, villas y ciudades de Navarra. Apellidos navarros
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher: Pamiela
Place: Iruñea
Date: 1996
Reference:
Notes: Erreferentzietan orrialde zenbakia ematen da aditzera.
Helena Pérezek eskaneatu eta ECO zerbitzuko Patxi Galék datu-taula itxurara isuritako datuak.
Type: bibliografia
Extraction: guztizkoa
Field: dokumentazioa
NA.IZ - Nafarroako izendegia XXXX-1-1ean
Abbreviation: NA.IZ
Author: Nafarroako Estatistika Erakundea
Title: Nafarroako izendegia XXXX-1-1ean
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher: Nafarroako Gobernua
Place: Iruñea
Date: 1999
Reference:
Notes: Urtero argitaratzen den izendegia da, izenburuan zein urteri dagokion ageri delarik. 2011tik euskarri digitalean plazaratzen da, ez paperean. Jasotako era dokumentalen datazioan ageri da zein urtetako ediziotik heldu den. Erreferentzietan izendegiak udalari eta herriari ezartzen dizkien kodeak ematen dira gidoiaz bereizturik.
Type: bibliografia
Extraction: guztizkoa
Field: ofizialtzea
EL.BEL.NA.TOP - Nafarroako toponimia: Hizkuntza normalizaziorako irizpideak eta herrien izendegia
Abbreviation: EL.BEL.NA.TOP
Author: ELORZ DOMEZAIN, Juan Ramón & BELASKO ORTEGA, Mikel
Title: Nafarroako toponimia: Hizkuntza normalizaziorako irizpideak eta herrien izendegia
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher: Nafarroako Gobernua
Place: Iruñea
Date: 2000
Reference:
Notes: Toponimia nagusia izeneko atalean dakarren izendegiko datuak ematen dira, izen ofiziala eta euskarazkoa hurrenez hurren, orrialdea aipatzen delarik.
Type: bibliografia
Extraction: guztizkoa
Field: arautzea
MTNA100 - Mapa topográfico de Navarra
Abbreviation: MTNA100
Author: Nafarroako Gobernua
Title: Mapa topográfico de Navarra
Work note: 1:100000
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher: Nafarroako Gobernua
Place: Iruñea
Date: 2009
Reference:
Notes: Euskal Herriko ibaien araugaia prestatzean, zerrendetako ibaiei zegokien informazioa jaso zen bakarrik. Errepikapenak saiheste aldera, datu haiek ezabatu eta oraingoekin ordezkatu dira. Erreferentzia gisara, maparen koadrikulan ageri diren UTM koordenatuetako lehen digitoen pautak erabili dira, betiere txikitik handira joanez, hau da, latitudean hegoaldetik iparraldera eta longitudean mendebaldetik ekialdera
Type: kartografia
Extraction: guztizkoa
Field: dokumentazioa
NA.TOF - Nafarroako Toponimia Ofiziala / Toponimia Oficial de Navarra
Abbreviation: NA.TOF
Author: ZZ. AA.
Title: Nafarroako Toponimia Ofiziala / Toponimia Oficial de Navarra
Work note:
Elaborator:
Colection:
Magazine:
Publisher: Nafarroako Gobernua
Place: Iruñea
Date: 2019tik
Reference:
Notes: 2019. urtetik datutegi osoa deskargarako eskaintzen da: https://gobiernoabierto.navarra.es/eu/open-data/datos/toponimia-oficial-navarra
Type: datu baseak
Extraction: guztizkoa
Field: dokumentazioa
Legal notice
This onomastic corpus takes into account the contents of works by third parties, taking into account their prestige and competence in the field. To this end, Euskaltzaindia has applied for the corresponding permissions and licences, so that the necessary intellectual property rights have been obtained, except in the case of error or omission. Should you observe the existence of any content that you believe may infringe the rights of third parties, please inform Euskaltzaindia immediately by sending an e-mail to the following address (info@euskaltzaindia.eus) so that the appropriate measures can be taken immediately.
Headquarters
B
BISCAY
Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
+34 944 15 81 55
info@euskaltzaindia.eus
Research Center
V
LUIS VILLASANTE
Tolare baserria. Almortza bidea, 6. 20018 SAN SEBASTIAN
+34 943 42 80 50
donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Local offices
A
ÁLAVA
Gaztelako atea, 54 01007 VITORIA/GASTEIZ
+34 945 23 36 48
gasteizordez@euskaltzaindia.eus
G
GIPUZKOA
Tolare baserria. Almortza bidea, 6 20018 SAN SEBASTIAN