kilo
1 kilo.
Tr. Documentado en textos septentrionales desde mediados del s. XVII (tbn. en un ej. de Orixe). Kilo es la forma más atestiguada, seguida de kilu . Hay además kulu en Oihenart.
Etim. No procede directamente de lat. colus, como goru, sino de *conuc(u)lu .
(L; SP (-llo), Hb; kh- BN; SP (-llo), Ht VocGr (-llo), Arch VocGr, Hb, Dv, H (+ -llo)),
kilu (-ll- Lar),
kuillo (B),
kulo (B (-ll-); VocB
),
kulu (kh- BN; VocBN
, Dv (BN), H (+ -llu)),
kuhullu (S-saug; Gèze 347, H (kh- S)),
kukullu (S),
kukulle (S),
kurullu (S; -rh- Gèze, Dv (S), H (S)),
kunhulla ( VocS
141)
Ref.:
A (kilo, kuillo, kullo, khulu, kükülle, kürüllü); Lh (kühüllü); A EY I 272; Lrq (küküllü); Izeta BHitz (kullo).
Rueca.
"Quenouille. Killo itxekia; killo lokarria
"
SP.
"
Killoa bezen xut (BN-arb), recto como el huso, litm., como la rueca"
A.
"Quenouille (pour le line). v. mürkhülla. Mots vieillis, l'industrie ayant disparu"
Lrq.
"Rueca. Dantzarien botilleroak bonetan daramana. Kullua, aspaldiko gauza
"
Izeta BHizt.
v. goru.
Izterbegia puxatuz / eta zinez mehatxatuz / etx'ezazu, edo kuluaz / aski ezpada mehatxuaz.
'À coups de quenouille'
.
O Po 45.
Emazue khilloetan / hunen grazia linhotzat / eta hunen gurutzea / zuen gerritan khillotzat.
Gç 78.
Eztakizkitzula ahantz zure ardatza eta khilloa.
SP Phil 381 (He 384 khilloa).
Badeia emarik ere bere killoa edo orratza utzirik [...].
Gy X.
Iruten ari nuzu, khilua gerrian.
ChantP 124.
[Neskatxa gazte hainitzek] ehailetan ez dute sinheste phorrorik / ez dute hunkituko hartakoz khilurik.
Elzb Po 220.
Horra zertako ez den gehiago etxetan ez khilurik, ez ardatzik.
Elsb Fram 137.
Amaxo hasi zauku, khiloa harturik, / phiru phiru iruten.
Barb Sup 186.
Kiloa dezanean altxa gerrietan, / izpi guzi ôk detza pasa beatzetan.
"El huso"
.
Or Eus 104.
v. tbn. Arch Gram 15 (kh-). In Onaind MEOE 446. Lf ELit 130. Khilu: EGAlm 1900, 24 (ap. DRA).
KILOA KARGATU.
"Killoaren kargatzea [...], encerrar la rueca, poner el cerro a la rueca; killo kargatua" SP.
Ordu artean ez baitzuten yakin kargatzen beren khiluak baizik, eta hek ixtupaz edo lihoz.
Elsb Fram 72.
KILO-ESTALKI
(L ap. A; kullo-e. B ap. A; killu-e. Lar). "Capillo de rueca" Lar. "Rocadero" A.
KILO-LAN.
Trabajo de hilado.
Behin eman hintuen "Gilenen" kantuak: / nola kilo-lanetan zaduzkan kontuak.
Ox 154.
KILO-UKALDI.
Golpe de rueca.
Sei emaztiak algarri mürkhüilla edo kühüillü ükhaldüz.
Eskual 19-12-1913, 2.