Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: euli: Brachycera; etxe-euli: Musca domestica; euli berde: Lucilia caesar; fruta-euli: Trypetidae + drosophylidae (fam.); gazta-euli: Piophila casei; haragi-euli: Calliphora vomitoria; iteuli: Tabanus bovinus; mandeuli: Hippobosca equina; ozpin-euli; drosofila: Drosophyla melanogaster; tse-tse euli: Glossina morsitans; antrax euli: Anthrax morio.

Euskaltzaindiaren Arauak

Musca domestica, etab.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: euli beltz , euli-txori .

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-beltz.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

euli sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

haragi-eulia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: EULI-KAKA (V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. a) "Señal que dejan las moscas sobre los objetos. Zurittu genduan etxia eta beriala eulikakaz ondatuta da" Etxba Eib. Ogei urte dituen / radio zaarrari / begira eman diot / irriparrari, / gizajo arek zeukan / itxura txarrari, / maillatu, euli-kaka / eta abarrari. Zendoia 206.b) (G; uli-k. H). (Fig., referido a personas). "Chiasse de mouche; terme familier exprimant quelqu'un de vil, de peu de valeur ou physique, ou morale, etc" H. "Cagarruta. Euli-kakak al gera bada gu? (G)" EY III 256. "Euli-kaka ez izan, beren ustez inportanteak direnez, ironiaz, zera esan ohi da: Ez pentsau gero gure uezaba euli-kaka danik" Elexp Berg. c) "Ellu-kaka (R), larva de gusano, lit.: excremento de mosca" A. d) "Uli-kaka [...] fam. notes de musique" Lh

adib: euli 1 iz. Aho xurgatzailea eta bi hego garden dituen intsektua, udan, pertsonak eta abereak bizi diren lekuetan ugaria dena (Musca domestica etab.). Euliak uxatzen, harrapatzen. Euliak firrindan, erleak burrunban. Euli kaka. Euli gorotza: euli kaka. Euli handi bat sartu zen gelan. Negar usainera jendea erruz dator, eulia goxora bezala. Aho itxian ez doa sartu eulia, eta aldi guztietan ez da eder egia (esr. zah.).

euli(-)kaka 4: Berria 2 (“Egia izango da M.A. Iglesiasek zioena herenegun REn: estatuko iritzi publikoarentzat euli kaka izan zela, eta dela, Egunkaria auzia”), Argia 2 (“Gainera, ez da gero euli-kaka, eskoziarrek badakite non hasten eta non amaitzen den”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

euli(-)kaka 9: Xabier Olarra 2 (“Euli-kaka Poperen zehar-aipamena ere bada hemen: "Adimena nola argitzen den!”), Lopez de Arana (“Artean Seigarren Etorbidean eta Hamalaugarren Kalean linterna magikoak zeuden, euli-kakaz beteak, eta han nickel baten truke antzeman zekiekeen atzo-herenegun horailei”), Anjel Lertxundi 2 (“Hiri eder honen xarmak bere ondra edertuko duela uste du, baina faxistak euli berdeak bezalakoak dira: pausa-tzen diren lekuan pausatzen direla, euli-kaka bertan”), Aingeru Epaltza (“Eskuak beldurrez eraman ditu euli-kaken antzeko zeinu konpreniezin horietaraino”), Joseba Sarrionandia (“Bonbilla ere euli kakak ahultzen zuen”), Ramon Saizarbitoria (“Kontua da zipriztinduta utzi ohi dudala bainugelako ispilua - garai batean baserrietako bonbillak euli kakaz bezala, baina zuriz -, eta hura garbitzen ziharduela Florak”), Patziku Perurena (“Bonbilaren argia ere, euli kakek ahultzen zuten”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Irudizko adiera aipatzekoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke (batez ere ezezkoetan erabiltzen dela adieraziz).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da euli sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

euli andi (eta uli handi) 4: G 3, IE 1 (AA 2: "Jaunaren itza adirazten danean egongo dira lo, edo erausian: oek dira Satanasen euli andiak, edo belzunzak", "Ezpadaukazu ispillua miisa, edo sareren batekin ongi estalia, laster goroztuko due euliak; eta au bera egin lezakee euli andiren batzuek zure bizi lagun ederrarekin, ongi gordea ezpadaukazu"; Lard: "euli andi pozonizkoa"; Zerb Azk: "Haren indarreko gizonik ez omen da gehiago ikusten. Nihork nihun etzion uli handirik bilatzen"); euli beltz (eta uli-) 5, G 1, IE 4 (Or Eus: "Euli beltz aundi belar-kolore, / mendeuli mutur-zorrotza..."; Jnn SBi: "bere burua ezin zainduz lotu nahi zitzaizkon uli-beltz hetarik"; Ox 2: "Uliak farrandan, Erleak burrunban, Listorrak barrandan, Uli beltzak baltsan, Nun ez diren... saltsan!", "Uli, ulibeltz, ulitz, / (erle hoinbertze balitz?) / habe, leizor, leizafin, / (...) deus onik nehun ezin"; Mde Po: "Zurrun gor bat gathetan dilindan / arimaren urkhabe goratik; / euli beltzek botzezko firrindan / janagatik, bethi dago zutik") eta OEH argitaratuan gainera He Phil: "Erlei lakhet ohi zaie bere eztiaren aldean, eta abadotei edo uli-beltz lodiei, berriz, usaiñ gaxtoetan" // Ez dugu aurkitu euli berde, haragi euli formarik.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

eulibeltz (eta uli beltz 2) EB 3: P. Zubizarreta ("Hau ez da eltxo kaxkar bat; hau eulibeltz nazkagarri bat da, zein eta, ni, Luis Enrike, Printze Urdina, izorratzea beste lanik ez duena!"); A. Arkotxa 2 ("uli beltz, leztafin eta eltxoen dantza eroak izitu du", "Nun eta haragia ustelago, uli beltz dirdiratsuak eta / beren haur sortu berriak laketago (...) Uli / berdasta okaztagarrien arroltze mukurretarik, ehunka, / milaka, milioinka, miliarka sortzen, hazten, haunditzen, / gizentzen, loditzen, asetzen ari ziren aztikotetaz, bai, / orhoitzen naiz arras ongi"); eta hor uli berdasta 1.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

haragi-euli : LurE (AS: Calliphora vomitoria), Euskalterm (Calliphora vomitoria); euli berde : LurE (AS: Lucilia caesar), Euskalterm 1 (Lucilia caesar) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegian a) haragi-euli fitxaren hustuketa: euli handi ; Gordailu IkastHiztegia; eulibeltz ; X. Kintana Hizt80; uli-beltz : PMuj DCV; eltxar : PMuj DCV; elbi-txar : PMuj DCV; andeuli : Azkue DVEF; haragi-uli : T-L LFB; eulitxar : LMuj DGT; b) euli berde fitxarena: lespada : PMuj DCV, Azkue DVEF; lespar : Azkue DVEF; c) ezpara fitxarena: ezpateuli : J. Aldazabal Animalia pozointsuak; LMuj DGT; beltzuntz : Euzko Gogoa 1956-IX-X; idi-euli : Euzko Gogoa 1956-IX-X; eule handi : DRA; elsus : Azkue DVEF; erle-andi : Azkue DVEF, DRA, PMuj DVC; ezpa : M. Etxaide; ezpat-euli : PMuj DCV; espari : PMuj DCV.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

haragi euli : EuskHizt (adib.; Calliphora vomitoria), ElhHizt (AS: "haragi-euli" Calliphora vomitoria), EskolaHE (AS: Calliphora vomitoria); euli beltz : EuskHizt (adib.; mandeulia), HiruMila (eulibeltz: moscarda de la carne), ElhHizt (AS: euli handi edo euli beltz: moscarda azul, moscón, moscardón), Casve EF (ülibeltz edo üliberde: mouche à ver), HaizeG BF (uli beltz: mouche à vers, bourdon), Lh DBF (ulibeltz: 1 mouche à ver, grosse mouche qui corrompt les chairs; 2 bourdon, mâle des abeilles), DRA (ulibeltz: 1 moscarda o mosca de la carne; 2 abejorro, zángano; 3 mosca grande que pierde las carnes; euli beltz: mosca grande negra zumbadora que daña las carnes), PMuj DVC (euli-beltz: moscón; eta uli-beltz: mosca que pierde las carnes); euli berde : EuskHizt (adib.; Lucilia caesar), EskolaHE (AS: Lucilia caesar), Casve EF (ülibeltz edo üliberde: mouche à ver); euli-andi : DRA (euli-andi: tábano; eta AS bezala: mosca grande negra zumbadora que daña las carnes) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

haragi-eulia.