1.
(L-ain, B ap. A
; Lar→Izt 48v, VocBN, Gèze, Dv, H),
soortze. Nacimiento; origen."Etymología, hitzen jaiotza, sortzea
"Lar(→)Izt 48v.
"
Sortze handikoa da, il est de haute lignée"Dv.
"Nacimiento, origen"A.
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos, aunque es relativamente más empleado al Norte. En DFrec hay 45 ejs. de sortze, 19 de ellos septentrionales.
Ioanesen sortzea. LçLc 1, tí. Bekhatu sortzekoa. EZMan II 67.
Haren sortzean izarrek / dute distiatuko. EZNoel 31.
[San Anselmo Cantorbiako arzipizpikuaren] sortzeak handiro ohoratu baititu gure mendiak. SPPhil 131 (He 134 sortzeak
).
So bat egin zian bere sortziari eta bere hiltziari. TtOnsa 53.
Ene sortze dohakabearen segida denaz gerostik ene falta. Gç 46.
Loriatzen da bere sortze distiantaz. Ch III 54, 14.
Berak baiño beherago edo sortzeak edo fortunak ezarri dituen presunez. HeGudu 76.
Egin ziotzon galdeak bere sortzearen, bere herriaren eta bere ethorkiaren gainean. Lg II 275.
Begirazazu Jesu Kristoren bizia asi soortzetik, seaskatik o ganbelatik, gurutzean il izan zeño.
FamInst
872.
Gure sortzea zor diegun gurasoak. AA II 62.
Emozu zure semeari sortze berri bat gure arimetan. JesBih 348.
Mariaren sortzeak bozkariotan ezarri du Zerua. MarIl 92.
Haren ahaideak, haren sortzea, haren bizia, haren heriotzea, guziak pobreak ziren. Jaur 377.
Ezteizu zuri Jainkoak / eman sortze eta indar hon. ArchFab 91.
Sortzeak emanik hunek nola baitu / boz hazkar bat. Gy 108 (v. tbn. sortzeak emanik en Zby RIEV 1908, 89).
Munduko iragaitzaz, erran daiteke sortzea eta hiltzea guzia bat dela. DvLEd 226.
Beharko ziren sortze berriak. HbEgia 12.
Jinko Semiaren sortze tenboralaren misteriua. CatS 96.
Zelia boztü eta ifernia izierazi zian sortze handi hori. IpHil 22s.
( s. XX)Utz, utz bakotxa bere sortzeak emaiten dion herronkan eta bizipidean. HUZez 107.
Bekhatu orisinala da sortzean gurekin ekhartzen duguna. CatJauf 88s.
Heriotze bakarra estaltzen dute lau sortzek, ehunka jendeak ezarriz! JEBur 199.
Zerua bezain garbi, zerutik zen sortu, / sortzean bezain eder, zerura da sartu. Ox 64.
"Emakumeendako Bazkuna"-k berari zor baitdio sortzea.EAEg 18-11-1936, 325.
Konda zazu anonziazionea, Jesusen sortzea, Jesusen piaia Egiptoalat. ZerbIxtS 93.
Aur onen sortzea berak iritxitako gurendaren sarigarri izan zen. EtxdeJJ 180s.
Italiar erriaren sortze aurretik. Ib. 239.
Frantsesen sortzea eta haur denbora. ArdoySFran 59.
Ama, zu ganik izan dugula sortzea. XaOdol 208.
Bada gauza jakingarririk gure elizaren sortzearen harat hunatetan. Ib. 89.
Euskal-Erriko kofradi batzuen sortzea zein urtetan izan zan gauza jakiña da. EtxabuKontu 102.
Nere sortzea.JAzpiroz 221.
Lana gutitu, familiak ttipitu, sortzeak bakandu. LarreArtzainE 95.
[Euskaltzaindiari] sortzean bertan egotzi baitzioten eginbide hori. MEIG VII 161s.
Hitzaren sortzea urruti dagoenean, zatiak ez banatzea hobe. MIH 104.
v. tbn. Harb 361. O Po 60. Bp I 123. Mih 78. Mercy 15. Brtc 185. Monho 156. Dh 64. Bordel 107. Laph 104. Aran SIgn 4. Jnn SBi 2. Lap 30 (V 17). Ir YKBiz 5. Etcham 192. JMB ELG 10. EA OlBe 35. Mde Pr 351. Izeta DirG 100. Zait Plat 34. Mattin 67.
azpiadiera-1.1
(Como segundo miembro de comp.).v. EGUZKI-SORTZE, EGUZKI-SORTZE ALDE. Gizonen laguntza gabe egingo dala aur-sortze ori. IrYKBiz 7n.
Ortzian dakusadan argi-xinta ere ez da eki-sortzea. OrAitork 323.
azpiadiera-1.2
Orra, irakurlea, Lurdesko iturri sonatua; orra orrenbeste milagro gure onerako egin dituen ur arrigarriaren sortzea. Goñi 45.
azpiadiera-1.3
Encarnación. Emazteki ori deabruaren sortze berbera duk. EtxdeJJ 115.
sense-2
2.
(Lar, Añ),
sortute (Izt 85r). "Concepción"Lar, Añ.
Ama Birjiñaren baiezkoarekin Jesu Kristo aur txiki ta Jaungoiko andiaren sortze edo konzepzio adoragarria egin zuen. CbEg III 325.
Sorrera edo sortute onetan ez eban gizonek parterik euki. Astar I 46.
Jesusen sortutia, jaiotzia, bizitzia, berbak, penak ta erijotzia. fBIc III 300.
Birjina maitagarriari, bere sortzeko mementoan, Zeruak emaiten diozkan grazia bereziak. MarIl 93.
Bere sortzearen misterioa.Legaz 15.
Kanta zedilla meza bat Maria dontzella txit garbiaren sortze oben gabiaren onran. BvAsL 200.
Agertzen da bere sortze edo kontzeziñoaren ergaitik aiñ garbia. KortazarSerm 314.
Fedeko gauzen artean Ama Birjiñaren sortze kutsu-gabekoa-re jarri zuela. Goñi 63.
Bedeinkatua izan bedi bere Sortze Done ta Errugabea. ArgiDL 85.
Bere sortze errugabekotik asi-ta. InzaAzalp 155.
sense-3
3.Producción (de bienes, mercancías).
Euzko-Jaurlaritza "C.A.M.P.S.A."-ren sortze, banatze ta iraultze arazoetan sartuko da."Producción"
.EAEg 28-10-1936, 157.
sense-4
4.Creación. Baiña berezko sortze ori Jainkoarekin, ateismuak eztu nai. VillJaink 63.
Jainkoak bere sortze ori egiteko erabilli duen prozedura. Ib. 60s.
Alakoxeak bide ziren, nik uste, munduaren lenengo sortzea argitu zuten egunak ere. IbiñVirgil 89.
azpisarrera-1
SORTZEA HARTU. Surgir.
Inklinazione batzu, zeinak, zeren eztuten bere sortzea hartu gure bekatu partikularetarik [...].SPPhil 86 (He 88 ez diren heldu
).
azpisarrerakoSense-1.1
Intxensiak bere ialgitia eta sortzia hartzen du pinoa deithatzen den zuhaintze gora, handi eta xuxen harganik. TtArima 20.
azpisarrera-2
SORTZEA EMAN. Dar vida.
Aiñ seme argiari bere odol eta sortzea eman eta egotzi ziotelako. AranSIgn 2.
Jaungoikoaren Semeari / eman diozu sortzea. ArgiDL 77.
Etxahunian etzun iñork maite, ezta, ondikotz! sortzea eman zion bere amak ere! EtxdeJJ 198.
azpisarrera-3
SORTZE-AGIRI. Acta de fundación.
Cf. SORTZEKO AGIRI. Dana dala, bere sortze agiria egon edo ez egon, Ondarroako kofradia be, besteak lez, antxiñakoa izango dala ez dago ezpairik. EtxabuKontu 102.
azpisarrera-4
SORTZE-ALDI. Camada.
Amar sortze-aldi barru akuri ar-emeak lur guzia akuriz bete lezakete. EgutTo 17-7-1918 (ap. DRA
).
azpisarrera-5
SORTZEDANIKAKO. "Qui vient dès le moment de sa naissance"Dv.
azpisarrera-6
SORTZE-EGUN.
azpisarrerakoSense-6.1
a)Natalicio.
Beraz, arrazoinekin orzeguna deithuko dugu sorzeguna. Harb 135bis.
Herodesek egiten baitzien bere sortze eguneko besta. SalabBNMt 14, 6 (Lç, He, TB, Ip sor egun, Dv, Echn, EvAN sort egun
).
azpisarrerakoSense-6.2
b)Día de nacimiento.
Ordun, Yob, aoa zabalduta, bere sortzegunaz añenka asi zan. OlIob 3, 1 (Ker sortzeguna; Dv sorth-eguna, BiblE jaio zeneko eguna
).
azpisarrera-7
SORTZE GARBI,
SORTZE GUZIZ GARBI. Inmaculada Concepción.
Orrek dira aen sortute garbia edo konzepziñoa ta aen Doloreak. CbCatV 101.
Bere sortze edo konzepzio guziz garbiaren instantetik graziaz, eta Zeruko doaiez betea. Gco I 462.
Birjiña txit Santaren sortze garbia. AA II 3.
Elizak erabaki baño len fedeko egia bezela Mariaren sortze garbiya. BvAsL 201.
Mariaren sortze edo konzepzio garbiaren eguna. ArrMay 66.
Abuztuko Andre Mari ta Sortze Garbi egunean. KIkG 61.
v. tbn.
EE 1884b, 112. ArgiDL 18.
azpisarrera-8
SORTZEKO AGIRI. Certificado de nacimiento.
Ene sortzeko agerietan ni naiz baxenabartarra. XaOdol 261.
azpisarrera-9
SORTZEKO EGUN. Día de nacimiento.
Birjina Saindua, Jesus Jaunaren sortzeko egunetan eta bere Purifikazionean. JnnSBi 39.
Haurraren sortzeko eguna zen. Ib. 39.
azpisarrera-10
SORTZEKO LEKU. Lugar de nacimiento.
v. sorleku. Micheasek haren sortzeko lekhua klaroki erakusten drauku. LçAdv ** 3r.
Sehaska batean tutzue / zeuen sortzeko lekhuak. Gç 77.
azpisarrera-11
SORTZEKO PARTE. Herencia.
Aitari gald'eginik / sortzeko phartea / galeretan eman nau / hau da ene dotea. Balad 214.
azpisarrera-12
SORTZE-LAN. Trabajo de creación.
Dela sortze lanetan dela itzulpenetan. (In MEIG VI 43
).
azpisarrera-13
SORTZE-SARTZE . (Pl.).Salidas y puestas (de los astros).
Eztiegu alperrik begiratzen izar-mordoen sortze-sartzeeri, ezta lau aro berdiñetan urtea ebakitzen duten aldiei ere. IbiñVirgil 75.
azpisarrera-14
SORTZETIK (H). De nacimiento.
Iesusek ikhus zezan gizon sortzetik itsu bat. LçIo 9, 1 (He, Dv sortzetik; TB sortzez, Leon itsu sortu, Ker jaiotez, BiblE jaiotzatik
).
Sortzeti du axeriak malzurkeria. OPr 410.
Hura sortzetik illetsua izanez. SPPhil 277 (He 278 sortzetik
).
Sortzetik orok dügün bekhatü orijinala. Bp I 60.
Gizon bat sortzetik itsua zena. Lg II 177.
Guziok sortzetik dakarguna, ta lenbiziko Gurasoetatik datorkiguna. AñCatAN 46.
Sortzetik dakarrela / nork bere patua. ItFab 24.
Behi onaren seinaleak agertzen dira sortzetik. DvLab 251.
Galdetzen dio eian sortzetik den hola itsu. HbEgia X.
Sortzetik maingu zen eskale bati. Ib. 98.
Solas alfer andana bat erabili ondoan, orok sortzetik gogoz dazkiten batzu. JEBur 170.
Sortzetik ezerez eta billauak ixanik. Otx 99.
Zuk sortzetik agindu bearra dakartzu odolean. EtxdeJJ 142.
Sortzetik elbarritua. VillJaink 99.
Sortzetik duen mendretasunaz. XaOdol 273.
Sortzetik du azeriak maltzurkeria. EZBB II 110.
Batasun-asmoa sortzetik bertatik zekarren Euskaltzaindiak. MIH 219.
azpisarrerakoSense-14.1
(Precedido de posesivo). Lur hunen sortzetik beretik. ArbIgand 60.
Orrek dionez nere sortzetik / jokalariya naiz-eta. UztNoiz 29.
azpisarrera-15
SORTZETIKAKO (H),
SORTZETIKO. De nacimiento, innato, original.
"
Sortzetikakoa du maingutasuna, il tient le défaut de la boiterie de la naissance"H(s.v. sortzea
).
Sortzetiko gure zorrak / zütan dira phakatü. CantS 55.
Jainkoak gure baithan estimatzen duena, maite duena, eta gure estimua eta amodioa merezi duen gauza bakharra, da grazia, berthutea, saindutasuna, eta ez gorphutzeko, izpirituko, sortzetikako kalitateak. Jaur 344.
Sortzetikako dohain eta geroztik ikasiak oro Jainkoari eta jainkozko gauzetarat itzulirik zauzkan. HUAurp 117.
Ezaguerari dagokio ederra, ta sortzetikoa begiz ta belarriz jaso oi dugu geienbat, auek baitira eder-zentzunik berezienak. Onaind(
inGaztMusIx 145
).
Sortzetikako jaidura txarra da ene hutsen iturri. XaOdol 265.
azpisarrerakoSense-15.1
(Ref. a la lengua materna). Ezen ezta aitzakiarik, ez desenkusarik bat bederak sortzetikako hitzkuntzaren ez jakiteko. ES 168.
Frantses eta eskuara, beren bi herrietako bi mintzaietan bardin trebe, sortzetikakorat lerrakorxagoño. HUAurp 220.
azpisarrera-16
SORTZEZ (B, BN-arb, S; Dv, H, A)
Ref.:
Lrq;
GteErd 180
. De origen; de nacimiento.
"Por naturaleza"A.
"Par nature"Lrq.
"
Sortzez xiberotarra zen (BN-arb, S), sortzez amaiurtarra da (B)"GteErd 180 (junto a sortzaroz, jatorriz, jaiotzez, etc., de otras zonas).
Gu sortzez judutar gare eta ez jentilletarikako bekhatorosak. HeGal 2, 15 (Lç naturaz, Dv ethorkiz, IBe jaiotzez
).
Baldin zeren sortzez noble den, eztuzu hura bera laudatzen, baina bai haren burasoak eta aitzineko egokiak. ES 105.
San Matieu Galileako zen sortzez. Lg II 81.
Sortzez itsua zela. Ib. 179.
Gure Aita Adan eta Ama Ebaren ganik sortzez ekartzen dugun bekatu bat. CatLuz 22.
Sortzez eta bataioz / ni naiz luzaidarra. Bordel 101.
Nola abre eta azinda ororen sortzez errege baitzen. Gy 67.
Sortzez herbel edo eri ziren haurrak. HbEgia 70.
Ni ere sortzez Heskualduna naiz. Laph 66.
Jesüsek igaraitian ikhusi zian gizon bat sortzez ütsü zena.EvSIo 9, 1 (TB sortzez; Lç sortzetik
).
Saindu bat sortzez borthitza zena eta idor hutsa. JnnSBi 171.
Bordalesa da sortzez. HUAurp 189.
Sortzez aberats baitzen. ZbyRIEV 1908, 414.
Baigorriarra sortzez. JEBur 143.
Gure lenengo gurasoakandik sortzez guztiok dakarguna. KIkV 23 (
KIkG 15 sortzez
).
Aphez eskualdun bat zela, sortzez milafrangarra [...]. Mgr. Saint-Pierre. ZerbGerlan 64.
Batzuk sortzez eta izatez onberak dira. EtxdeJJ 210.
Ikasiz baiño sortzez barneanago idatzirik daukagu ezagueran. OrAitork 33.
Berez eta sortzez zituzten doai eder eta zoragarriak. ZaitPlat 113.
Aita zen sortzez urruñarra. Larz(
inAlzolaAtalak 116
).
Nahiz amatxi miarriztarra zuen sortzez. LarreArtzainE 150.
Apodaka ez dela, sortzez eta jaiotzez, caput aquae baizik. MEIG VII 112.
Metodoak, ordea, bereiz ditzake eta aska sortzez eta izatez baturik daudenak ere. MEIG VIII 108.
v. tbn. It Fab 199. Arb Igand 57. Zub 62. Barb Leg 147. Iratz 158. Lf Murtuts 12. JEtchep 34. Izeta DirG 11. Gazt MusIx 83. Ardoy SFran 38. Xa Odol 131. Etchebarne 82. Ostolaiz 125.
azpisarrerakoSense-16.1
(Con garbi; ref. a la Inmaculada Concepción). Maria Sortzez garbia-ren eskura dago. J.B. AyerbeEEs 1912, 60.
Agur, sortzez garbia, agur. ArgiDL 167.
Edertasunen Eder gurena, / Sortzez Garbiko Neskutza. Enb 111.
Gora Deun Mikel Aralarkua / ta Miren Sortzez Garbija!Ib. 92.
Bijilia larunbata-goizean bukatu oi zan, Sortzez-Garbiaren mezarekin. SMitxAranz 171.
Sortzez Garbiari olerki saritua. GandElorri 15.
Sortzez Garbia zendun izentzat / guraso zarrak emana. Basarri 12.
Lurdesen esan dagizkun / sortzez garbiko Ama naz. BEnbNereA 195.
Ama Birjiña Sortzez Garbiaren nobena zegoan.JAzpiroz 54.
v. tbn. GMant Goi 77. MAtx Gazt 100. Ayesta 140.
azpisarrera-17
SORTZEZKO.
azpisarrerakoSense-17.1
a)
(Lar, Añ, Dv). Original, innato.
"Ley natural, lege sortzezkoa
"Lar,
Añ.
"
Gaitz hori sortzezkoa du, il tient cette maladie de sa naissance"Dv.
Ora hark zuela beraz holakoa, / Karatera sortzezkoa. Gy 164.
Utzarazi zituen sortzezko azturak, hitsarazi sinheste zahar eta bethikoak. HbEgia 82.
Geren sortzezko edo jatorrizko ta ondoreko gaizkiaz bezturik. InzaAzalp 62.
Nik egundaino ukan ez dutan alegrantzia goxo bat badun. Ez dakinat nundik heldu zaunan. Sortzezkoa ditaken. JEtchep 68.
Eleako irakasleek sortzezko edo berezko erlijioaren berri irakatsi zioten Platoni. ZaitPlat 100.
Gu ez gira Platon bezain fida gure sortzezko jiteari. Lf(
inZaitPlat XIX
).
Ene sortzezko herabe hura haizaturik. LarreArtzainE 226.
Ahaidetasuna, eta sortzezkoaz ari naiz (ez "egokitasuna" deitu izan dudanaz) ez zuen Tovar-ek beste zenbaitek bezain estu lotzen. MEIG VIII 86.
azpisarrerakoSense-17.2
Bianda batetan sal baitzezan bere lehen sortzezko primezá. LçHe 12, 16.
azpisarrerakoSense-17.3
b)Natal.
Hots, bi etxeak gureak ginituen, sortzezkoa eta hautuzkoa. LarreArtzainE 112.