1.izanera,
izaiera. Naturaleza, carácter, ser, esencia, identidad; forma de ser.v. izakera. Tr. Documentado en Mendiburu y en autores meridionales a partir de mediados del s. XIX (cf. infra, con el sdo. de 'estado', en algunos autores septentrionales). Izaera es la forma general. Hay izanera en Inza (Azalp 12), e izaiera en LesakSerm 248. En DFrec hay 47 ejs. de izaera, 2 de izanera y 1 de izaira .
Len-leneko bere izaera munduari adirazteko arzen zituen Jangoikoak izen guztiz izugarri andiak. MbIArg I 149.
Ni naz besteri deus bat zor ez diodana ta nere izanz eta izaer guzia nerez dudana. Ib. 149.
Gipuzkoako biztanle prestuen doai, griña, izaera eta eginbideak. IztC 212.
Joseren izaera, asieratik atzeneraño, guziz da miraritsua [...]. Aurtasunetik agertu zuen [...]. Lard 63.
Arnoldok ezeukan osatuterik. [...] Izaera (naturaleza) auldua eukan. AgAL 91.
Bere izaera aserrekorrak galduten eban. EchtaJos 107.
Antxiñako etxe orien izakera orain ere dakarten izenak berak adierazten digu: Olaberria, Olazarreta [...]. LhYol(ed. 1921) 9.
Zori gaiztuan gure izaerak / ia egin zaizkigu aztu.MendaroTx 195.
[Erri oiek] egiteko guztiak egiten zituzten poloniarren izaera guztia zapaltzeko ta ezereztutzeko. LdiIL 164.
Gizon-aragiaz yantzi zan, gizon-izaera artu zuen. IrYKBiz 50.
Ain zun arek izaera zabala ta onbera. TAgUzt 175.
Ixillean jarduten diran Ikastolak, bere izaeraren berri Lenen-mallako Irakaskintza Zuzendaritza Nagusiari eman dezaiotela. EAEg 26-3-1937, 1367.
Ondarruarren ezpañetan, alakoxe izaera ta grazia berezi bat [du kantak]. LekSClar 105.
Haren eme-izaerari zegokion bezala. MdePr 179.
Izaeraz ez dira gaiztoak. Ib. 270.
Aragi-irritsa astun da, aragizko baita: ori du izaera. "Ipse est modus eius"
.OrAitork 88.
[Emakumeari] bere izaera osoak aurra eskatzen dio. MAtxGazt 27.
[Jainkoagandik] eldu dira mundu au betetzen duten izaki eta izaera oro. VillJaink 93.
Mutikoaren izaera zuzenak lizunkeri aide ura ezin eraman zuan. NEtxLBB 39.
Gazteentzat galduak dira orduko oitura ta legeak. Baiña guk oso gogoan ditugu aldi artako izaera ta aidea. Ib. 18.
Betiko bere euskaldun izaera jatorrean. Zendoia 217.
Gure hizkuntzaren egoera, ez izaera bakartiak [...] badu zerikusirik. MEIG VI 125.
Hizkuntza izan da gure izaeraren habe eta sustengu nagusia. MEIG VIII 119.
Gizonaren izaera eta grinak. MEIG I 175.
v. tbn. Sor Bar 48. Muj PAm 13. Anab Usauri 98. ABar Goi 42. JAIraz Bizia 67. Erkiag Arran 85. Arti Tobera 283. Basarri 54. Asteasu in Uzt LEG I 50. Uzt Auspoa 43, 119. Txill Let 121. EZBB II 77. Ataño TxanKan 214.
sense-2
2.
(Dv y A, que citan a Lard),
izanera (Dv). Estado. Xortean tiraturen ditugu haren izanera edo estatu batzuek eta bertzeak, hekien arabera gu ere egiterat entseiatzeko. Birjin 521.
Epheltasuneko izanera edo estatua zein kaltekor den arimakotzat. Dh 327.
Zer estatu ta izanera lazgarritan ezar zenezaken zure arima dohakabea!Ib. 553.
Agertzen zaizki [sic] estatu eta izanera guzietan. JaurAndreB 24 (ap. Dv: "vous vous montrez à nous dans tous les ´etats et dans toutes les situations").
Bere burua ikusirik ain izaera negargarrian [...] artu zen bere errira itzultzeko asmoa. Lard 158.
Elkar ilzen zebilzan eta izaerarik mingarrienean arkitzen ziran. Ib. 541 (v. tbn. 366, 417 y 512).
Urrikagarriya da nere izaera / goizero nai ta nai ez juan biar lanera. Bil 150.
Erreñuaren izanereak edo zerzeridadeak nozbait eskatu leikee [...] [liberalismoaren irakatsien] itxipena. ItzAzald 53.
Aiuntamentuen izaera ta errien bearrak argitu. ForuAG 299.
Graziazko izaeran ipiñi zituan Jaungoikoak gure lenengo gurasoak. KIkV 22.
(v. tbn. más ejs. en la misma pág.; KIkG 15 izaera; v. tbn. Gand Elorri 10 graziazko izaeran)Asiera, izaera eta bukaera, dana [...] [Jaungoikoagandik] bai datorkigu. ABarGoi 25.
Lege gaitasuna eta legezko beartsu izaera aitor dizkio Jaurlaritzak."Beneficio legal de pobreza"
.EAEg 8-4-1937, 1456.
Eskuetan daukagun izaera bat aintzakotzat artzeko aurretik okerragoak ikusi izan bear. JAIrazBizia 21.
Aurrik gabeko etxearen izaera tristea bada. AtañoTxanKan 204.
Guraso askok semeak palta, / beste batzuek alargun, / izaera au onela da-ta / pazientzia artzagun. MMant 82.
sense-3
3.Existencia, vida.v. bizitza (2). Il berriaren betiko izanera zorioneko edo zorigaiztokoaz. InzaAzalp 80.
Ez zun asnas bat geiago artu. Luis Gomez Lekuberen izaera an bukatu zan betirako. JAIrazBizia 79.
Ezkondu eta egun alai bat ez; izaera ederra etorri zitzaion. Ib. 109.
Utzi Jaunagan zure asmoak, / izaera ta ondorena.BAyerbe 163.
sense-4
4.Realidad, situación real. Euskal baserritarren esaera bat da, eta izaera ere alatsu: seme zarrena etxerako eta gaiñontzekoak al dan tokian atera bear bizimodua. AZink 126.
azpisarrera-1
IZAERAZKO(Adnom.). Ez egurrezko su alaiaren garrez baina izaerazko suaz. MdeHaurB 8.
Zaldi hitzarekin izendatzen dugun gauza eta zaldi hitzak ez dute elkarren artean izaerazko lokarririk. MEIG VII 132 (v. tbn. más ejs. en la misma pág.).