- etxe-abade
- apate
- apat
- apatia
- arol
- Aitor
- apala
- balda
- at
- athendustatü
- atamüstatü
- ari
- bagant
- lumera
- parada
- barbildu
- barga
- barrandan
- barrundatu
- barruki
- barik
- mazka
- barrabaska
- ardanburu
- ardangrina
- ituten
- ekera
- geun
- daragun
- sorna
- fiat
- fiodera
- gingil
- karkaila
- garbeltxagi
- gargale
- garhi
- gari ‘garatxo’
- gartu
- gesu/gesi
- guda
- ats
- olagarro
- zainezo
- naflatu
- lapar
- makulu
- putiko
- sendor ‘sorta’
- txortan
- urre gorri
- urritu
- erruki
- oxatu
- uztargi
- platuxa
- zumai
- zirotz
- zilar zuri
- bipotz
ihes (~1457: Sandailia (iesetako)). ■ Hitz orokorra. I(h)es da forma zabalduena; iges oso erabilia da hego-mendebaldean (igas gip. eta gnaf. testu batzuetan, OArin-engandik hasita); forma sudurkaridunak euskarazko eremuko bi ertzetan ageri dira: iñes (RS, Añib…; Land, Lazarg ies), iñex/iñax (Kapan), erronk. ĩes.
Aurreneko lekukoa ihes egin-ena da (ik. behean). Izen bezala ere ageri da (Sandailia Laskauarroen iesetako lasterra (ez segurua), Ax zuen ihesa, ibid. emanen diozuela ihesari, Mogel igesa artu); orobat, eta maizago, ihes ari/joan… moduan (OihAtsot ardiak otsoari ihes ari badira, Añib guztiak doaz iges).
ihesbide (Larm, BMogel (iges b.)), ihesdun (Duv [ibildaun eta ihesdun]), ihes egin (erabilera orokorra du; RS nik iñes daida, Etxep norat ihes naidi?, Lazarg ies egin eben, Belap gaitzari ihes egiteko), ihesgura (Mogel [zelango atsakaba, gorroto ta igesguria]), ihes izan (igkor.: Mogel [igesko dabee]), iheska (Mburu), iheskari (HiriartU), iheslari (Harrt, Izt), ihesleku (EtxZib), ihesliar (Duv), ihestiar (Duv).
► Kontsonante sudurkaria duten mendebaldeko formak eta ekialdeko bokal sudurkariduna kontuan hartuta, badirudi *ines berreraiki daitekeela. Jatorrizko bokalarteko -n- baten emaitza ezaguna da -h-, eta bilakaera horren ondotik VøV > VgV (> VrV) dugu, cf. lat. linum > liho > lio > ligo, lat. anatem > ahate > aate > agate/arate (ik. FHV 300).
Bestalde, aipagarria da hitz amaierako -s igurzkaria, posizio horretan afrikatuen aldeko neutralizazioa baita joera (FHV 288-289). Amaieran -x sabaikaria duten formak aurreko kontsonante sudurkari sabaikariaren eraginez azal litezke, beharbada.
Badirudi disimilazioz azaldu behar direla bigarren silaban -a- duten formak (FHV 68-69). Bestela, *inaes berreraikitzeko saioa ere egin liteke (bokalak eraginiko sabaikaritzez azal litezke horrela -x duten aldaera batzuk, *inais > *inaix > iñax), baina forma horrek ez du ezer argitzen hitzaren osaeraz, eta bestelako arazoak ere balituzke.[1]
Hitzaren osaerari dagokionez, zaila da ziurtatzea aditzetako *e- aurrizkia dela hitzaren hasierako i-, Uhlenbecken iritziz (1949a: 576). Bestelako aukerak azter daitezke, egiantzekotasun gehiagorekin edo gutxiagorekin: adibidez, *ezin-herts(i) moduko osaera batetik, proposa liteke *ezines > *esines > *eines > *ines bilakaera izan dela, txistukarien ahoskagunearen asimilazioz eta lehenaren galera disimilaziozkoarekin (cf. ezauz < ezazuz; FHV 293).
ihesi (igesi ~1520: Isasti; ihesi ~1557: OihAtsot). ■ Aditzondo gisa da erabiliena (Isasti bear igesi Castrora, an ere bearrik (asko da), OihAtsot lan aitzineti pagatua ihesi doa, Leiz ihesi balebila bezala, Ax ihesi zihoazkon); izena ere bada (EtxZib mendira egiten zuten alferrik ihesia, Lardiz Dabidi bere igesian jarraitu). Badago part. ihesi/ihestu ere (Mogel igestzen zion abereak, Hbarren lanari behinere ihestu ez dena).
ihesi egin (Land, EtxZib [alfer ihesi egiten zuten]), ihesika (iges- Bilintx), ihesitan (Leiz), ihesiti (Pouv).
► Partizipioetako atzizkia da amaierako -i (cf. ibil-i, ikus-i…), bestelako funtzioetan lexikalizatua; cf. orobatsu sarri aditzondoa, edo bizi bera, besteren artean.
Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.