- etxe-abade
- apate
- apat
- apatia
- arol
- Aitor
- apala
- balda
- at
- athendustatü
- atamüstatü
- ari
- bagant
- lumera
- parada
- barbildu
- barga
- barrandan
- barrundatu
- barruki
- barik
- mazka
- barrabaska
- ardanburu
- ardangrina
- ituten
- ekera
- geun
- daragun
- sorna
- fiat
- fiodera
- gingil
- karkaila
- garbeltxagi
- gargale
- garhi
- gari ‘garatxo’
- gartu
- gesu/gesi
- guda
- ats
- olagarro
- zainezo
- naflatu
- lapar
- makulu
- putiko
- sendor ‘sorta’
- txortan
- urre gorri
- urritu
- erruki
- oxatu
- uztargi
- platuxa
- zumai
- zirotz
- zilar zuri
- bipotz
otu. Honen azpian otu eta otoitz sarrera-buru nagusiak bildu dira. Otoitz-en azpisarrera modura otoi dago.
♦ otu (~1496: RS). Bizkaierazko hitza da historikoki. RS-n ‘erregutu’ adiera dauka (otu zegiok oean andreari; izen gisa ere bai: jaunen otua oi da agindua); gainerakoan ‘gogoak eman, bururatu’ esanahiarekin aurkitzen da (Mogel bizi ditezan eurai otuten jaken legez, Uriarte otu jakon juatia, TxAgir “galdua naz ba” otu iatan).
► Lat. uōtum ‘agintza, promes’, ‘erregu’ da hitzaren jatorria (Mitxelena 1961a: 224, FHV 531; ik. ErnMeill s.v.). Hastapeneko herskariaren galerarako, cf. lat. post > *bost(e) > oste ‘atze’ (FHV 251).
Esanahiari dagokionez, ‘erregutu’ da adiera arkaikoena, latinez (eta erromantzeetan) ere badagoena. Bestela azaldu behar da gerora gailendutako ‘gogoak eman, bururatu’: euskararen barreneko bilakaera izan da, baina aintzat har daiteke gazt. voto-k duen “parecer emitido en una junta” adiera (XV. mende bukaerarako dokumentatzen da hau gaztelaniaz, DCECH 5, 845a, voto); ‘iritzi, aburu’ horretatik errazago azal daiteke ‘gogoak eman, bururatu’, latinez (eta hizk. galo-erromantzeetan) dauden adieretatik baino.
♦ otoitz (1545: Etxep (othoitz egin); othoitze 1545: Etxep; othoitza 1571: Leiz). ■ Ekialdeko hitza; mendebaldean Larramendiz geroztik erabiltzen da. Bukaerari dagokionez, -tza, -tze eta -tz aurkitzen dira, baina -tz da erabiliena otoitz egin esapidean. ‘Eskari, erregu, errezo’ da esanahia (Etxep othoitze bat banegion larradala egia, Beriain gure otoitzak entzuten dituzula, Larm otoitz hau berau euskeraz).
otoitzaldi (Mburu), otoitz ari (Leiz [molde hartan othoitz ari dena]), otoitzean (‘otoitz egiten’: EtxZib [garazia egiguzu… gure amoreak gatik dagoen othoitzean]; ik. otoitzetan), otoitz-egile (Beriain (otoitz egille, otoizgille)), otoitz egin (Etxep [Jeinkoari othoitz egitera dizun… prosperoki bizia eta… parabizuia]), otoitzetan (‘otoitz egiten’: Leiz [perseberatzen zutén… othoitzatan eta orazionetan]; inesibo mugagabean), otoitzez (‘otoitz egiten’: Leiz [othoitzez niagok]; ‘-(r)en eskariz’: Beriain [Andre dona Mariaren otoitzes]), otoitz-ordu (Leiz), otoizka (‘erreguka’: Duv), otoizle (Pouv, Mercy), otoizleku (Argaiñ), otoizte (Leiz [othoizteak nola enzun daitezkeen]), otoizti (EtxZib), otoiztiar (EtxZib), otoiztu (Leiz [othoizten zutela ez lezan beránt hetarano ethortera]; ‘otoitz egin’: EtxZib; jatorrizko ekialdeko hitza, Larm-ez geroztik gip. ere bai, otoitz-en esan bezala), otoiztxo (EtxZib).
► Pentsa daiteke (b)oto + hitz dela hitzaren jatorrizko osaera, ‘erregu hitz’ esanahiz. Horrenbestez, otoitza, otoitze, otoitz aldaerak ez dira azaldu behar -tza/-tze atzizkitik abiatuta. Aukera honetan, berranalisiz azalduko genuke otoitze-ren -e; hitzaren erabilera mugatutik zabaldua litzateke -a, izenari atxikita (cf. latsa), eta agian ez da baztertzekoa -tza atzizkiaren eragina.
Analisi honen alde, ohar bedi otoitz dela nagusi otoitz egin esapidean (Leizarragak othoitz egin eta othoitze egin ditu, baina ez othoitza egin); horretaz gain, Leizarragak berak biak ditu mugagabean, otoitze eta otoitza, baina atzizkia dagoen baratze hitzean -tze aldaera horixe baizik ez du.
Lehen osagaiaren formari dagokionez, badirudi -o erromantzea dugula haren azken bokal gisa, otu-n ez bezala (ohar bedi otu aditza dela, dena den).
Erabat bestelako aukera da otoi-tik esplikatzea otoitz: pentsaturik boto + idoki (zehatzago itoite) zegoela hitzaren oinarrian, *(b)otoitoite formatik haplologiaz genuke *otoite (cf. otoitu zaharra, ik. behean); honetatik, aditz-izenaren atzizkia berrituta, otoitze- (cf. behean Etxep othoitzen nitzaitzu) eta otoitz ateratzen zaizkigu, azken bokala galduta; hortik, baita otoiztu ere. Esanahiaren aldetik, ‘zina bota’ edo litzateke.
otoi (1545: Etxep). ■ Ekialdeko hitza. Hasperena (-th-) du iparraldean. ‘Mesedez’ balioa du batetik (Etxep elas, othoi, hunat beha, Beriain otoi barka drazadazu); bestetik, izen bezala erabili da ‘eskari, erregu, errezo’ esanahiarekin (Etxep iuieak ere ez enzunen ezein ere othoiik, Lizarg zenbat otoi, zenbat nigar).
otoi egin (Etxep [othoi egik Ieinkoari deien barkamenduia]), otoiez (Rabelais [othoiez nauzu]), otoigia (ArmanUsk [ez eliza eijer bat…, bena othoigia txipi bat]), otoitu (Etxep [othoitzen nitzaitzu], Leiz [othoitzen aut]; jatorriz ekialdeko hitza (gip. Ubill-ez geroztik)).
► Berranalisiz sortua izan daiteke: otoitz-etik, otoizle, otoizte eta otoiztu bezalakoetan instrumentaltzat joko zen -z, eta hortik aterako zen otoi. Bestela, lat. vōtum-en ondorengo zuzen gisa analizatzen badugu —eta otoitz bera otoi-ren eratorri moduan—, ezin da -i azaldu. Esanahiaren aldetik ez dago arazorik, jatorrizko hitz latindarraren ‘erregu’-ren jarraitzaile da.
Aztertu dugun beste aukeran —boto + idoki (itoite)—, otoitu → otoi genuke atzeranzko osaeraz.
Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.