Natividad (es), Noelle (fr)

Ikus Jaione.

Ea (Bizkaia) herriko auzoa eta Andre Mariaren adbokazioa. Kondaira asko daude Ama Birjina honen inguruan. Horietako baten arabera irudi zaharra erre nahi izan omen zuten, Italiatik ekarritako beste batez ordezkatzeko, baina zipilatzeko partez norbaitek santa Ageda ermitan gorde omen zuen. Beste elezahar batek dioenez, aurkitu zuten lekutik urrun eraiki nahi izan omen zuten ermita, baina ezin, eramandako material guztiak gauez aurkikuntzaren lekura itzultzen omen ziren eta. Herriko batek zer gertatzen zen jakin nahian zelatan jarri omen zen, eta ikusmena galdu. Lehorte garaian eskatzen zioten laguntza. Oraingo eraikuntza 1430. urtekoa da.

Urtaroetako bat da negua. Askotan agertzen da esaera zaharretan ('negua elurte, uda ogite') eta inoiz pertsona balitz bezala hitz egiten zaio.

Dolores (es)

Deun-ixendegi euzkotarra (Arana eta Eleizalde, 1910) lanean gaztelaniazko Dolores-en baliokidetzat proposatzen den izena. Andre Mariaren adbokazio hau Alemaniako Marinthal santutegian sortu zen, XIII. mendean. Bost izan ziren hasieran Ama Birjinaren min edo nekeak: Simeonen profezia, Jesus tenpluan galtzea, kartzelaratzea, gurutzean hiltzea eta errukia. Beranduago beste bi gehitu zitzaizkien bost horiei, eta horreatik, irudietan zazpi gezik zeharkatzen dute Ama Birjinaren bihotza. Santuaren eguna irailaren 15ean da.

XVI. mendean Gipuzkoan azaltzen den izena. Osagaiak Eneko-tik atera den Neko, patronimikoaren -(e)(i)tz atzizkia eta -a bukaera femeninoa dira. Irudi duenez, Enekoren emaztekientzako aldaera besterik ez da hau, Onekaren parekoa beraz. Ikus, orobat, Eneka.

Nera eta Nereo izenen baliokide femeninotzat Deun-ixendegi euzkotarra (Arana eta Eleizalde, 1910) lanean ematen den forma. Nereo Greziako itsas jainko zaharra zen, Poseidonen aurrekoa. Izen bereko santua Erroman bizi izan zen I. mendean, eta harengandik sortu zen, analogiaz, Nerea emakume izena. Ikus Nerea.

Jabetza adierazten duen hitz hau ponte izentzat erabili izan da, artikuluarekin (Nerea) zein artikulurik gabe (Nere). Diktadura garaian, euskal izenak debekaturik baitzeuden, erdarazko Nereoren femeninoa zela esaten zen, egiazki euskaraz duen adieragatik erabiltzen bazen ere. Aldaera: Enea. Ikus Nere.

Akitaniako idazkunetan agertzen da euskal izen hau, erromatarren garaian (I-III. m.). Saléchan-go (Frantzia) elizako horman dagoen hilarri batean eta Tolosako museoko beste batean irakur daiteke Nescato izena.

XIX. mendearen amaieran sortutako izena. Osagaiak neska eta haur direla dirudi. Ikus Birkiñe eta Neskuts.

XIX. mendearen amaieran 'birjina' adieraz sortutako izena da hau. Osagaiak neska eta huts dira, alegia 'zeharo neska, erabat birjina' eman nahi zen aditzera, irudi duenez. Ikus Birkiñe eta Neskur.