(...)
Reta Janárizen arabera [EHZE, 491. or.] latineko fundus 'hondoa', 'ibia'-tik atera den onda eta erromantzezko atzizki batez osatuta dago toponimo hau. Autore honek P. de Zabalak aipatzen duen [BRSVAP, XIII, 1957, 296. or.] ondajo 'ibia' biltzen du, eta badirudi Ondallu (Ondallo [ondállo] orain) honekin erlaziona daitekeela, Aragoa ugaldearen ertzean dagoelako eta ondallo (erdaraz) > ondallu (euskaraz), ondajo (erdaraz) pausoak inolako zailtasun fonetikorik aurkezten ez duelako (cf. Puntallo erdaraz > Puntallu euskaraz, Puntajo erdaraz. Cf., orobat, El Modrollar Uxuen / El Modrojal Galipentzun, edo herri honetan erabiltzen den coscollico baina coscojo). Ondallu-ren etimologiari dagokionez, Retaren fundus baino egokiago iruditzen zaigu erromantzeko onda-ren sorburua den latineko ûnda 'olatua', 'zurrunbiloa', fonetikoki arazorik ez dagoelako (ez dago garbi fundus-etik onda nola atera daitekeen. Dudarik gabe, egokiagoa litzateke *funda bezalako zerbait [Beste aldetik, fundu 'hondo', 'sakona' bada, ez da garbi ikusten 'ibi' adiera nola hartu duen.]) eta Ondallu-ren pare-parean, ugaldeaz beste aldean dagoen El Campo de las Ondas delakoak hauxe idarokitzen digulako [Paraje al NE. Del pueblo, a los lados de la regata que baja de la Tejería de Artázcoz, donde la llaman «Regata grande». Desagua en el Araquil". Ergoienean Ondatz despoblatu izena eta honen eratorriak ditugu, agian erreka ondoan. EAE, 283. or. Lesakan Ondalatz dermio baten eta erreka baten izena da (J. Esparza, DTN, 200. or.).] (ikus sarrera hau). 1697an, gainera, San Zoilo ondoan zegoen Las Ondas dokumentatzen da. Honen arabera, Las Ondas Ondallu ondoan zegoen, Ondallu-ren beraren ordain erdalduna ez bazen bederen. Atzizkiari dagokionez, latineko -aculu-n jatorria duen erromantzezko -allo bera izan liteke (cf. Uxueko El Serrallo. Toponimo honetan, dena den, -allo-k balio txikigarria duela dirudi) euskarazko -allu aurrekoaren euskaratzearen ondorea delarik, latinetik beretik hartu den mailegua baino hobeki, puntallo > puntallu-n bezala. Ondallu oso goiz agertzen da (Ondalluburua 1335ean), eta honekin batera, baina beranduago, Undallu, Undallo eta Ondallo ere aurkitzen ditugu. Formarik zaharrena Ondallu denez, hasieran u- duten aldaerak ondoko sudurkariaren eraginez hasierako erdiko bokala itxi duten formak direla pentsa daiteke (cf. On > un Iparraldeko euskalkietan, edo honat > hunat, honek > hunek Iparraldean eta Baztanen. Erromantzez Pontarrón > Puntarrón dugu Galipentzun berean, eta El Ontinar > El Untinar Zaren). Gaurregungo Ondallo-k Las Suertes, El Modrojal, Paco de la Barrera, Zabaleta, San Zoilo eta ibaiarekin mugatzen du. Cuesta de Ondallu, Uxueko altxonbidean dago, eta ugaldetik Paco de la Barrera-raino luzatzen den aldapa da; Cueva de Ondallu ibai ertzean dago, San Zoilo-tik hurbil. Paco de Ondallu oraingo Paco de Bastiligorra-ren ondoko oihezkia da; Paso de Ondallu Barranco de Ondallu (Barranco del Modrojal bera)-k eta Camino de Murillo-k elkar gurutzatzen duten lekuan dago, Aragoatik gertu. Pedregal de Ondallu, erreka (Barranco de Ondallu) Aragoa ibaiarekin batzen den alderdiko harridia da, eta Soto de Ondallu, azkenik, Sanzol-eko mugan dago, ugalde ondoan. Gaurko Las Suertes, beste aldetik, lehen Ondallu bide zen, 1774eko agiri batean ikusten denez Molino de Uxue zeritzana Ondallu-n, edo Ondallu ondoan bederen, zegoelako.
(...)

(...)
Suerte Galipentzun oraindik ere izen arrunta da, eta udalak egiten duen zozketan herrikoei zortzi edo hamabi urtetarako (tokien arabera) suertatzen zaizkien lur-puskak adierazten ditu [Euskarazko suerte-ren ordaina toponimian azaltzen den txotxa izan daiteke, esan bezala txotx egiten zelako. Beuntzan, adibidez Txotxalabakieta dugu bizirik, antza denez, txotxa, labaki 'roza', eta -eta-z osatua. Oztopo nagusia txotxa-ren bukaerako -a izan daiteke, hau artikulua baita, eta beraz elkarketan desagertu behar bailuke. Suerte eta txotxa lotzea toponimia bilketan ari den Juantxo Urdirozen ideia da. Larraun-Aldazko sortak (Arregiko sortak) erdarazko suerte-ren euskaratzearen emaitza izan daiteke, eta nolanahi ere, ez dago inolako zalantzarik Esteribar eta Erroibarren aurkitzen dugun zorte (Beitiko zortea, gerendiain, 1733, PRA-auritz, 42. k., Obrarizortea, Irotz, 1892ko kat., Zorteandia, Tirapegi, 1901eko kat.) erdarazko aipatu hitzaren (suerte-ren) nahiz honen aitzindaria den latineko sôrte-ren ondorengo eta baliakidea dela.]. Dena dela, eta oraingo Las Suertes-en herri-lurrik ez dagoen arren, dermioaren izenak garbi adierazten du garai batean eremu hau udalarena, hots, herriarena, zela (cf. Las Suertes viejas Oibarren, El Monte-ren barruan). Mende honetan olibadiak izan dira bertan. Las Suertes-ek Zenboroz, Ondallu et Molino de Ujué (Central de la Cueva)-rekin mugatzen du, baina Ondallu aztertzean esan bezala, alderdi guzti hau behinola Ondallu-ren barruan egon zitekeen. Norbait hiltzen zenean Las Suertes-en garbitzen zuten hildakoaren arropa, ez ohizko garbitokietan (cf. Uxueko Pozo de los Muertos), eritasunik ez kutsatzeko besteak beste.
(...)