Euskaltzaindiaren Arauak

1 iz.: beren bizinahi eta bizibeharraren kezka; bizinahiak eta ezinbiziak zerabilen gizona. 2 izond.: herri gaztea, kolorezalea, bizinahia, alaia.

Kategoria

1. iz. ("beren bizinahi eta bizibeharraren kezka"; "bizinahiak eta ezinbiziak zerabilen gizona"); 2. izond. ("herri gaztea, kolorezalea, bizinahia, alaia")

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-oso/-tsu/-zko.

Kategoria

izond.

Diakronia

Zah.

Forma baten adiera(k)

biziotsua; biziozkoa.

Erabileremu dialektala

batez ere Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hainbat irizpide gurutzatzen dira

Bebil (berri samarra da gaztelaniazko 'vivencia' adierakoa, baina aski hedatu dena; eta egokia dirudi).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bizi(-)poz B-G 6 (Etxba Ibilt: "Ezetza baneu nere Maittiagandik, munduan geixago ez neuke izango bizi-pozik"; NEtx LBB: "Aamandre Joakiñari joan zitzaion bizi-poz guzia ta arekin batera osasuna", Basarri 4: "Izkuntz-oiturak jaso ditzagun merezi duten tokira, / Bizi pozikan ez dago emen (bis) / Oiek ondatzen badira", "Guraso zarrak gizaldietan or lertu dira lanean, / Bizi-poz asko ez da izango bera ondatzen danean", "Gizaldietan sendo zeudenak ekaitzaldiak irauli, / Baserritako bizi-poz dana orra kolpetik itzali"), eta OEH argitaratuan beste 3 (Etxba Eib: "Danok biar dogu bizi-pozen bat, eta zorionekuak gauza on baten daukenak euren bizi poza"; Ataño TxanKan: "Azkeneko gizon-iltzearen kutsuak garbitu ta bizi-pozean buruak jasotzen ari giñun"); bizi poztu 1, interpretazio zailekoa (Tx B II: "Iru bei ta ogei ollo, zakurra ta astua, lau katu eta bi auntz, zer bizi poztua!").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bizi-poz 2 eta 5 bizipoz : B 1 (Onaind: "Naiz bertokoentzat naiz kanpotik ikustaldiz edo-ta bizi-pozez bertora etorrientzat, baditu Gernikak monumentu ta oroigaillu miresgarriak"), EB 6 (Jesusen jarraitzaile: "Aipatu, zer-nolako zabarkeriak egiten dituzten gizakiek, mundua hondatu eta zikintzeko, eta pertsonen bizi-poza gutxitzeko?", MAtx: "Talde txiki bati begira diharduen kazetariak, ordea, bizipozez irauteko ere beharrezkoa du zerbitzari-izaera", Azurm: "ostiral santu honetan, dena festa eta bizipozaren gainezkaldia da", I. Urbieta: "Haurraren jakinminak eta bizipozak seinalatu nahi ditugu ibilaldi honen ildotik", I. Irizar: "Lehenagoko aldian bizipoz gutxi edo... ", I. Mendiguren: "Orduan, alkohola nuen bizipozaren ordezko, eta liburuetan murgilduta arintzen nuen etsipen garratza").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bizi poz : DFrec 2; bizi-poz : DFrec 1, HiztEn (AS), Euskalterm 1; Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bizi-poz : ElhHizt (AS: aliciente, ilusión, alegría de vivir), DRA (aliciente, ilusión de vida, alegría de vivir), PMuj DVC (alegría de vivir); bizipoz : HiruMila (alegría de vivir) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-poz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

bizira(tu), biziratzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Forma baten adiera(k)

bizira etorri edo ekarri.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu biziraun eta biziraupen formarik.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira bizi-iraupen 1 (M.K. Garmendia: "Euskara dugula euskaldunok, zinez eta beraz, bizi-iraupenezko herri-gogoz hornitzen eta osatzen gaituen zimentarri nagusi eta lehena") eta biziraupen 4 (Azterketa historikoak/1: "Biziraupenezko krisialdiari prezioen eta errenten igoera eta komunaren galketa erantsi zitzaizkion"; UZEI: "Uretan igarotzen dute beren bizitzaren zatirik handiena, larba eta ninfa-faseetan alegia, helduen biziraupena oso laburra izaten delarik"; A. Martinez: "Hori izango da eboluzioaren lehenengo legea: Egokienen biziraupeneko legea"; Egin 1989: "Gaur egungo sistema politikoak ez du Euskal Herriaren biziraupenerako aukera errealik eskaintzen"); biziraun ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

biziraun : AB38 1, HiztEn ("bizirik iraun"); biziraupen : DFrec 5; AB38 1 ("longevidad"); HiztEn ("bizirik irautearen ekintza eta ondoria; biziraupen-tasa. Ekol. Populazio batetik, denbora-tarte bat iragan ondoren bizirik gelditzen direnen ehunekoa"); Euskalterm 11 (ekologian: biziraupen-kurba, biziraupen-tasa; historian eta administrazioan: biziraupen-taula; filosofian: bizirapen baldintza, biziraupen sen; geografian: biziraupen-tasa). // 'sobrevivir' itzuliak: Euskalterm: bizirik iraun, superbizi, aurrera-bizi, bizirik jarraitu, bizirik iraun, bizigoitu; AB38: bizirik jarraitu, biziraun; 'sobrevivencia, supervivencia' itzuliak: Euskalterm: superbizipen, biziraupen; AB38: bizitzaren iraupen, superbizimen, superbizipen. // Ez dugu aurkitu iturriotan: AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

biziraun : ElhHizt, HiruMila; biziraupen : ElhHizt, HiruMila, PMuj DVC // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FB, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdarazko supervivir, sobrevivir, survivre / supervivencia, survie formen ordainak beste hiztegietan: ElhHizt: bizirik irten / atera, bizirik iraun, biziraun / bizirik iraute, biziraupen; HiruMila: bizirik iraun, biziraun / bizirik gelditze, biziraupen; Lur EG/CE: bizirik atera, onik atera, bizirik iraun, onik iraun / ø; Lur EF/FB: bizirik atera, bizirik iraun / ø; XarHizt: bizirik iraun / biziraupen, geroko bizi; Casve FE: bizirik egon (baratü), (fig.) irain; (se-) haurtü / geroko bizi, ondoko bizi, bizirik baratze, ondotik bizitze; HaizeG FB: zaharragotu, ondotik bizi / geroko bizi, ondoko bizi; PMuj DCV: bizirik gelditu / geroko bizi.

Erdaretako formak

es supervivir, sobrevivir / supervivencia formen ordainak: fr (DLLF): survivre / survie ; it (S. Carbonell): sopravvivere / sopravvivenza; ca (DCC): sobreviure / supervivència; en (Collins): to survive / survival; de (Langenscheidts): überleben / Überleben.

biziraun 98: Oier Guillan, Mikel Garcia, Elisabeth Pombo, Pello Zubiria 3, Nagore Irazustabarrena, Miel Anjel Elustondo 4, Unai Brea 2, Xabier Paya, Sustrai Colina, Uxue Alberdi, Aritz Galarraga, Angel Erro, Patxi Zubizarreta, Harkaitz Cano, Mikel Garcia 3, Juan Mari Arregi 2, Garbiñe Ubeda, Gotzon Barandiaran, Argia, Gorka Bereziartua, Iñigo Astiz, Allande Sokarros, Berria 4, Xan Harriague, Igor Urrutikoetxea, Castillo Suarez, Jokin Sagarzazu, Ibai Maruri, Izibene Oñederra, Mikel Irastortza, Leire Ventas, Irune Lasa, Juan Maria Uriarte, EiTB.com 40, etab. // biziraun 973: Aizu, Argia, Berria, Deia, Deustuko Unibertsitatea, DiarioVasco, EiTB, ElCorreo, Elhuyar, Elkar, Erlea, Consumer, Espainiako Gobernua, Euskaltzaindia, Goiena, Gomylex, HABE, Jakin, Karmel, Laneki, UEU, Uztarria.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: biziraun 17: Berria 8, Joseba Sarrionandia 2, Iñaki Segurola, Urtzi Urrutikoetxea, Iñaki Iñurrieta, Marzel Etxehandi, Itxaro Borda, Xabier Amuriza, Arantxa Iturbe. // biziraun 25: Berria 12, Itxaro Borda 2, Xabier Amuriza 2, Joseba Sarrionandia 2, Iñaki Segurola, Txema Ramirez de la Piscina, Urtzi Urrutikoetxea, Marzel Etxehandi, Arantxa Iturbe, Joxerra Garzia, Iñaki Iñurrieta.

Eratorri-konposatu baztertzekoa da

eratorri-konposatu baztertzekoa; ez dago premiarik, aski baita iraun, bizirik iraun, bizirik atera, onik atera esapideekin.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ez da beharrezkoa, baina asko hedatu da eta praktikoa da.

Elkarketa nahiz eratorpen zalantzazkoak

osaeraz zalantza handiak daude (ez dirudi posible bizi-rik iraun > bizi(i)raun moduko trinkotzea); eta a) beharrezkoa al da hitz bakarreko forma? #mdash# cf. bizirik iraun/iraute; b) gehienetan aski izan litezke iraun/iraupen soilak; baina c) beti balio al dute?

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bizitan G 11: Izt C ("Zerri gazte samalda andia aurrerako azitzen dituztenaz gañera, Probinzia onetan gizentzen dira ordots, irindu, eta txer ardi txikiratuak guztiz asko ta txit pisu andikoak, zeintzubetatik eramaten dituzten Nafarroara ugari, bizitan ez ezik, gazitutako urdaitan ere, koipatsuagoa eta gozoagoa dalako au, angoa baino"); Or Eus ("Bizia bada, bizitan; illa bada, larrutan: agotzez bete, estekiz josi mutillek alde banatan, erdian batek daramalarik makillaren muturrean"); Ldi IL ("Zuk agertu bezain arropuz ba'nintza, inpernu betikora bizitan epaitua aal-nengoke"); Zait 8 (Sof 4: "onela axanparik gabe bizitan bizitzea idazu, Atrei'dar yauregi ta yauragaren ardura izaki, orain ditudan bizi-lagunekin bizi nadin zorioneko", "Onela esango dute gizakume guziak, ta naiz bizitan, naiz illik aintzak ez digu uts egingo", "Nerau bizitan ba'naiz, beintzat", "eraillea, naiz eskutuan bera bakarrik izan, naiz lankideak izan, dana dala, madarikatua bizitan biraoak eta zoritxarrak berabilte"; Plat 4: "Zer-dana, beraz, eten bage aldaketan ari da, ta bizitan dago", "Bizitan dagoena, ordea, il eta berrituz doa", "Zer guzien len-gaia ta azkena beti bizitan dagoen sua baita", "ustekizun atsegingarri au ateman zuen Sokratek, il ostean, bizitan iarrai zitekeango ustekizuna, alegia").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bizitan 3: G 2 (Zait Plat: "Gogozkoetan ari dedinean ere, bizitan dirauten gizakumeekin diarduela emango du"; "gauzarik soilenak eta izkutuenak bizitan leudeken bezala, ta begiz-begi ikusgarri bailiran aurkezten dizkigu") eta EB 1 (I. Garmendia: "Aker honen orduko bi adarren aldamenean, bi bait zituen beronek sasoi hartan, bi ziren lez Akerripurdi lezeko habearen hankak ere, bi eskuratuen onginahiak, bizitan Onbeltz eta Onotso izanez begizkotuak zuketz, bi ordurako harrizko oldarrak eta bi, halaber, Igandero haragitzea tokatzen zitzaizkizunak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ohiko iturrietan (DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm) ez eta hiztegietan ere (EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

"g.er." marka dagokio (hots: testu idatzietan gutxitan ageri da, nahiz ahozkoan ezaguna den).

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -tan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bizi sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

bizirik.

Jatorrizko forma

apartamentu, bizitegi

Euskaltzaindiaren Arauak

'etxebizitza'.

Forma baten adiera(k)

etxebizitza

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan biziterri 2 (EE 1883 ap. Dv: "Bedorren biziterriari begira jarririk"; Ker Ir 16,35: "Israeldarrak mana berrogei urtez jan eben, biziterrira eldu ziran arte") eta bizierri 1 (EgutAr 1959: "Bidezkariak gera, emen bizierririk ez degu, munduan zear beste bizierriaren billa goaz").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

biziterri EB 3 (GizarteaOHO: "Maite duzu, baita, zeure biziterria ere: zeure etxea, zeure kalea, zeure ikastetxea, plaza nagusia"; Gizarte-ZOHO: "Egin ezazu ibilbide bat trenez zure biziterritik beste biziterri hurbil batetaraino").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

biziterri : Euskalterm 3 (1 egoitza-leku eta bizileku sinonimoekin, eta 'lugar de residencia' itzulia; eta beste bana 'municipio de residencia' eta 'tierra de adopción' itzuliak) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Beste hiztegiak: bizierri : DRA (patria); biziterri : DRA (localidad en que se habita), PMuj DVC (tierra poblada, pueblo habitado, población) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

bizilekua.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

bizilekua.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'azkarra, bizkorra, indartsua'.

Erabileremu dialektala

Ipar. Ik. azkar, bizkor, indartsu

Euskaltzaindiaren Arauak

bizitu, bizi(tu), bizitzen. da/du ad. 'biziagotu, biziago bihurtu': hartarako bideak hartzeko egarria gehitu eta bizitu zait.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

bizitu, bizi(tu), bizitzen

Forma baten adiera(k)

biziagotu, biziago bihurtu

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Hartarako bideak hartzeko egarria gehitu eta bizitu zait

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-txo.

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

aukeran biziegia.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 'bizia, bizialdia, bizimodua'. 2 'etxea, etxebizitza'.

Batera bizkaiera eta gipuzkera euskalkietakoa da

Forma erregularra edo paradigmaren araberakoa da hobestekoa

-tza/-tze lehiakideen artean, -tza da EBrako hobestekoa

Forma baten adiera(k)

1. bizia, bizialdia, bizimodua; 2. etxea, etxebizitza

Formen arteko bereizketa semantikoak

bizitza/bizi banaketa argituko da (cf. "bizia galdu", "bizia kendu", etc.)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIZITZA EMAN. a) Dar vida, animar. Animari bizitza ematen digona. OA 39. Jaungoikuak bizitza emoten badeutsa. JJMg BasEsc 18. Izan dedilla alabatua nere Jauna anai aiziaz, airiaz, odeiaz ta lañuaz, otz garbiaz ta denbora guziaz, zeñekin ematen diezu bizitza biziya dutenai. Bv AsL 399. Ollo kolokak bere hegalpeko beroarekin bizitza emaiten du arroltzen barnean diren xita gaieri. Zub 122. Il ziran erromesak / --otoitz eta abesti-- / ia bizitza emon / eutsien zure arri / landu lakarrari. Gand Elorri 126. b) Entregar la vida, morir (por). Zure odola ta bizitza emateraño enpeñatu zinduen. Cb Eg II 46. Zelan euki onelanguak bizitzia emoteko prestasuna onra apur bategaiti. Mg CO 90. Gizon egin ta gurutzean bere bizitza eman zuana. AA III 299. Ija bizitzia emon gura leuke Jesus gaiti. fB Ic II 288. Eldu zanian gizonak gaitik bere bizitzia emoteko denporia. JJMg BasEsc 64. Gizonakaiti bizitzea emoten. Añ EL2 191. Gure amorez krutzean bizitzea emon ebana. CatBus 44. [Eskritura Sagraduko liburuak] dakarzkiguten egi edozeñen alde bere bizitza emateko prest zegoala txit. Aran SIgn 28. Gizon gaztiak gaiti / bizitzea emona. Azc PB 36. Aitak ezin goiza ta laguntasuna erakarri, bere bizitzea emonda be. Ag Kr 91. Jesus gizonen Artzaia zan, ardi galduak gatik bizitza eman zuan Artzai Ona. Ag G 205. Jesukristoren dotriñagatik / bere bizitza eman zuna. Uzt Noiz 23.

adib: ardi1 iz. Ugaztun hausnarkaria, iletsua, gehienean talde handietan zaintzen dena; abere horren eme heldua (Ovis aries). Ardi zain ibili. Ardi bideak. Ardi-moztailea. Garai horretan izaten da ardi-moztea. Ardiak jetzi. Ardia arkara egon. Ardi jantziko otsoa. Otso goseak ardi otzan bihurturik. Bestela, maiz gertatu zaigunez, ardi galduak izango gara berriz ere, otso harraparien artean. Jesus Artzain Ona zen, ardi galduengatik bizitza eman zuena. Ardi errebelatua: ardi galdua. Ardi beltza bilatzeko gaua: gau iluna. || Esr. zah.: Ororen ardia otsoak jan. Ardi bat doan lekutik, oro. Ardia ahuntzari ile eske. Ardi txikia, beti bildots.

bizitza eman 123: Aizu 5, ElCorreo 2, Deia 7, Consumer 2, HABE, Berria 59, EiTB 20, Euskaltzaindia 3, Jakin 4, Argia 16, Erlea, DiarioVasco 3.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bizitza eman 68: Berria 16, Joseba Zulaika 13, Josu Zabaleta 3, Filosofia apaingelan 3, Markos Zapiain 3, Elizen arteko Biblia 2, Anton Garikano 2, Matias Mugica 2, Imanol Unzurrunzaga, Pako Aristi, Juan Garzia, Josu Zabaleta, Joan Mari Irigoien, Anjel Lertxundi, Lourdes Oñederra, Joseba Sarrionandia…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bizitza sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIZITZA GALDU. a) Perder la vida, morir. Bizitzak, osasunak, esperantza andiak / an galdu zituen Franzes guztiak. EgiaK 88. Ofenditu baño lenago milla bizitza galdu nai zituela. Cb Eg II 182. Jaateko laburra, lo gitxija, ta bizitzia galduteko ainbeste arrisku. Mg CO 283. Obeago det [...] zuen atzaparretan bizitza galtzea. AA III 315. Edo arimia galdu, edo bizitzia galdu. fB Ic I 80. Ementxe nago bizitzea galduteko bear bada, orren alde egitearren. Añ EL2 110. Gorputzeko ta arimako bizitzia galduteko. Ur MarIl 22. Beste guraso askok / Euren bizitzea / Galduta itxi dabe / Ume zurtz etxea. AB AmaE 354. Bere bizitzea galduteko irriskuan iminten bada bere. Itz Azald 144. Etzazula zure bizitza moro-lurretan saminki galdu. Etxde AlosT 68. v. tbn. VMg 14. JJMg BasEsc 229. Astar II 33. CatLlo 94. CatBus 55. (Bizitza galdu eragin). Kleituba edo aziendia edo bizitzia galdu eragiten deutsalako. fB Ic II 163. b) (Con aux. tripersonal). Matar. Zer egingo zenuke bizitza galdu nai balizute? Mg CC 111. Bizitzia galdu gura izan badeutsa inori. fB Ic II 162.

bizitza galdu 57: Deia 2, Elhuyar 2, Berria 23, EiTB 24, Jakin, Argia 5.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bizitza galdu 19: Berria 6 (“Oker zeuden eta hainbat soldaduk bizitza galdu dute haiek oker zeudelako”), Herria (“Osasuna galtzeak, neurri handi batean bizitza galtzea esan nahi du, bizitzatik aparkatuta izatea.”), Mikel Hernandez Abaitua 2 (“soldata barregarri batengatik bizitza galtzen dutenak”), Joseba Urteaga (“horrek, ordea, beste bizitzara, iraganeko bizitza galdura itzuli naizelako sentsazioa dudan unea idatziz azaltzeko balio du”), Agustin Otsoa (“Ez eta beti txarrena borrokan bizitza galtzea ere, oinaze handiekin izan arren”), Jenaro Garate (“Eta ez dugu kalerik egiten, ez dugu garen soinezko maitagogo bizitza galtzen edo arriskuan ipintzen, zaindu eta gorde baino”), Felipe Juaristi (“Bizitza galdu beldurrez, egun argiak logela luze-zabalean hartua zuenean, begi-belarriak itxi zituen, horregatik”), Jon Muñoz (“Baina ez uste bizitza galdu dudanik”), Filosofia apaingelan (“Gizon bat munstroa omen da, eta bizitza galtzea merezi omen du”), Matias Mugica (“Kosta egiten zitzaidan neure buruari sinistaraztea nire bizitza bizitza galdua zela”), Aitor Arana (“bazekien bizitza galdu edo salbatu egingo zuela hurrengo segundoan egiten zuenaren arabera”), Ramon Saizarbitoria (“Hori ere bazekien, baina Miren maite zuenetik absurdua iruditzen zitzaion bonbapean bizitza galdu beharra”), Juan Garzia (“Lehendabizikoan, gudaroste bat gudu batera doa mendi mortu batetik; harrien eta itzalaren izuak jota, ez du gehiago bizitza galtzeko axolarik, eta erraz lortzen du garaipena”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

bizia galdu azpisarrera egitea proposatu dugu eta forma honek adiera bera du; baina azpisarrera hori sartu ahal izateko bizitza formari ‘bizialdia’ adiera gehitu beharko litzaioke. Adiera hori gehitzen bada, bizitza galdu azpisarrera gisa jaso.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIZITZA KENDU (Añ). "Ajusticiar, justiziatu, justiziaz bizitza kendu" Añ. Ta aien kabuan gero / esker ematea / izango da gogorki / bizitza kentzea. GavS 28. Zer egingo zenduke bizitzia kendu gura baleutsube? Mg CO 157. Berriro Jesusi bizitza kentzearekin. AA I 425. Ez deutsa bizitzia kenduko moruen ezpatiak. fB Ic II 288. Bat batian bizitza kenduagaz. Ur MarIl 29. Bizitza kentzea bezelako gizatxarkeria. Aran SIgn 38. Besten bateri gatx egitea edo bizitzea kendutea. Itz Azald 100. Amaika sator beltzi / bizitza kenduba. Tx B II 126. Uste gabean kenduko dizu / mundu ontako bizitza. Ostolaiz 119. v. tbn. JJMg BasEsc 101. CatLlo 60.

bizitza kendu 17: Deia (“Bizitza maileguan eman zaigu, eta batzuei bizitza kendu egiten zaie besteei emateko”), Berria 8 (“Big Brother-ek egin zuen entzutetsua, milaka ikusle finek disfrutatu dute bizitza kenduko zion gaixotasunaren progresioaz”), EiTB 5 (“Apezpikuaren ustez, inork ezin dio gizaki errugabe bati bizitza kendu”), Argia (“Bizitza, heriotza, maitasuna eta literatura dira liburu honen ardatz nagusiak. Jainko paganoa dago orrion atzean bere maiteari, X-i, bizitza kentzen eta ematen”), Laneki (“ekintzak bizitza kentzea badakar, zuzenekoa da”), DiarioVasco (“Bere burua, besterik ez bada ere, pittin bat maite duenak, ez du beste inor odoltsuki zigortzeko premiarik, are gutxiago besteri bizitza kentzeko beharrik”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bizitza kendu 8: Berria 2 (“Bizitza kendu diote maiteen duen proba, Tourra, korritzeko baimena ukatuta”), Joseba Zulaika (“Bizitza eman eta bizitza kentzeko agindua”), Josu Zabaleta (“Gau eta egun nerabilen auzotar atxikiezin hura han nuelako sentipena, ziurtasuna, eta ordutik ordura, minututik minutura, bizitza kentzen ari zitzaidala orobat”), Joseba Sarrionandia (“Gizonaren bizitzan bi emakume daude, bizitza eman zizuna eta bizitza kenduko dizuna”), Esteban Antxustegi (“Gauza berdinak egin ditzaketenak berdinak dira, eta, dagoen gauzarik handiena eta txarrena - bizitza kentzea - egin dezaketenek gauza berdinak egin ditzake”), Patxi Altuna (“eta, horrekin, ez dakidala burutik pasa ere bekatu arin bat egitea mundu guztiagatik, ez eta inork bizitza kentzeagatik”), Juan Martin Elexpuru (“Ugazaba batek bere morroia justiziaren aurrera eramaten badu lapurreta txiki batengatik, bizitza kenduko diote dohakabe honi, eta, ondorioz, auzoak begitan hartuko du ugazaba”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

bizia kendu azpisarrera egitea proposatu dugu eta forma honek adiera bera du; baina azpisarrera hori sartu ahal izateko bizitza formari ‘bizialdia’ adiera gehitu beharko litzaioke. Adiera hori gehitzen bada, bizitza kendu azpisarrera gisa jaso.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Forma baten adiera(k)

1 izond. 'bizigarria'. 2 iz. 'biztanlea'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

bizialdia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: bizitzaro 1 (Etxde Itxas) eta biziaro 5 (Or Mi, JMB ELG, Zait Plat, Vill Jaink 2).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bizitzaro EB 3 (Jakin 1981: "Bigarren bizitzaroa motzagoa da: bizpahiru urtetakoa"; "Hirugarren bizitzaro honetan #mdash# heltzaroan..."; "Eta ardatz hauen gainean, bere pentsabide kulturala, sozio-politikoa eta erlijiozkoa emanaz joan da bizitzaro bakoitzean").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

biziaro : LurE, HiztEn, Euskalterm 1 (bizi-aro). Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

biziaro : EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, PMuj DVC (bizi-aro); bizitzaro : DRA. Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FB, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aro.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

biziaroa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tzeko.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

bizigaia, janaria.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIZITZEZ. "(Gc), por residencia" A. "Hor daude fijo, or daoz, egotez (V-arr), [...] bizitzez, or bizi dira (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 123. Korintora bizitzez joan zanean bereala. Lard 515. Pella zeritzan erritxo batera joan, eta bizitzez jarri ziran. Ib. 540. Lot [...] bere alaba biekin gelditu zan bizitzez. Ol Gen 19, 30. Arrezkero, Itali egoaldera aldatu zan bizitzez eta egotez. Zait Plat 52. Euskadiko seme-alaba, jaiotzez nahiz bizitzez, izatea. MEIG IV 50.

Ez dugu aurkitu adiera horretako bizitzez formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bizitzez 3: Patziku Perurena 2 (“1887ko apirilaren 6an jaio zen mundura, sortzez eta bizitzez aranoarrak ziren guraso Joxebenardo eta Joanengraxi Iparragirregandik”), Matias Mugica (“Niri bestek inporta zidan, izugarri, berez gauza hutsala bazen ere: Krapotkin Odesan zegoen bizitzez, itsas ondoko etxe erretiratu batean”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta dirudienez bizi da oraindik. Sarrera gisa sartzekoa da, jaiotzez bezala, adibide egoki batekin (jaiotzez eta bizitzez…).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

BIZITZEZ "(Gc), por residencia" A. "Hor daude fijo, or daoz, egotez (V-arr), [...] bizitzez, or bizi dira (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 123. * Pella zeritzan erritxo batera joan, eta bizitzez jarri ziran. Lard 540.

LB: 0; EPG: “Niri bestek inporta zidan, izugarri, berez gauza hutsala bazen ere: Krapotkin Odesan zegoen bizitzez, itsas ondoko etxe erretiratu batean.” (Matias Mugica); ETC: “Bidadorrek idazle kaletarrak zirela idatzi du: hiritarrak, beraz,« jaiotzez ez bazen bai bederen bizitzez, egotez eta izatez, hiritartasunak ohi dakarren lan motarekin batera, gehienetan ere langileak zirelako»” (Alberto Barandiaran), “Nahiz orduko bidaldian Buenos Airestik itsasoratu zen, berak sortzez eta bizitzez txiletarra zela adierazia zuen” (Alberdania), “Aritzaletakoa jaiotzez (Nafarroa), donostiarra bizitzez; Zarautzen harrapatu zuen 1936ko uztaileko altxamenduak, nagusiarentzat lanean.” (Amagoia Iban), “Sortzez eta bizitzez ere lekuz aparte bezala ibili da Txomin” (Txomin Peillen).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: bizitzez 1 adb. (jarri, joan, gelditu eta kideko aditzekin) a vivir Australiara joan zen bizitzez: se fue a vivir a Australia; herri txiki batera bisitan joan, eta han gelditu ziren bizitzez: fueron de visita a un pequeño pueblo, y se quedaron a vivir; Adorez: 0; Labayru: 0.

bizitzez 1 adb. (bizitzez jarri, joan eta kideko esapideetan, 'nonbait kokatu, nonbait jarri bizitzen, norabait joan bizitzera...' adierekin). Pella zeritzan herritxo batera joan, eta bizitzez jarri ziren. Korintora bizitzez joan zenean.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapidea da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Ezabatu bizitzez 1 adiera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bizitzez eta jarri sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

BIZITZEZ "(Gc), por residencia" A. "Hor daude fijo, or daoz, egotez (V-arr), [...] bizitzez, or bizi dira (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 123. * Korintora bizitzez joan zanean bereala. Lard 515.

LB: 0; EPG: “Niri bestek inporta zidan, izugarri, berez gauza hutsala bazen ere: Krapotkin Odesan zegoen bizitzez, itsas ondoko etxe erretiratu batean.” (Matias Mugica); ETC: “Bidadorrek idazle kaletarrak zirela idatzi du: hiritarrak, beraz,« jaiotzez ez bazen bai bederen bizitzez, egotez eta izatez, hiritartasunak ohi dakarren lan motarekin batera, gehienetan ere langileak zirelako»” (Alberto Barandiaran), “Nahiz orduko bidaldian Buenos Airestik itsasoratu zen, berak sortzez eta bizitzez txiletarra zela adierazia zuen” (Alberdania), “Aritzaletakoa jaiotzez (Nafarroa), donostiarra bizitzez; Zarautzen harrapatu zuen 1936ko uztaileko altxamenduak, nagusiarentzat lanean.” (Amagoia Iban), “Sortzez eta bizitzez ere lekuz aparte bezala ibili da Txomin” (Txomin Peillen).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: bizitzez 1 adb. (jarri, joan, gelditu eta kideko aditzekin) a vivir Australiara joan zen bizitzez: se fue a vivir a Australia; herri txiki batera bisitan joan, eta han gelditu ziren bizitzez: fueron de visita a un pequeño pueblo, y se quedaron a vivir; Adorez: 0; Labayru: 0

bizitzez 1 adb. (bizitzez jarri, joan eta kideko esapideetan, 'nonbait kokatu, nonbait jarri bizitzen, norabait joan bizitzera...' adierekin). Pella zeritzan herritxo batera joan, eta bizitzez jarri ziren. Korintora bizitzez joan zenean.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapidea da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Ezabatu bizitzez 1 adiera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bizitzez eta joan sarreretan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Forma baten adiera(k)

1 iz. 'biztanlea'. 2 izond. 'ongi bizitzea maite duena' (berria da adiera hau; lantaldeak eskatu egiten du onar dadin).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

izlag. 10 eta izond. 3: a1) EgiaK (“Arako Bizkaitar Domingo Hegiko / izan da bakarrik irabazteko”); Añ EL (“Gure bizkaitar baserritarrak”), Azc PB (“Biba bizkaitar arrantzaleak”), Urruz Zer (“Bizkaitar atso lodi eskale batek”), Kk (“Bizkaitar euzkeldunak ziran”), Or SCruz (“Liberal gizagajoak asi ziran zurikerian eta koipekeritan bizkaitar karlistakin”), Berron Kijote (“Bizkaitar andere bat zan”), MEIG (“XVII. mendeko bizkaitar bertsogileak”); a2) ES (“bizkaitar izena”), Erkiag Arran (“Andra Mariaren irudi baltzerana, bizkaitar irudietarik iru zaarrenen artekoa”); b) Alzola Atalak (“Kerexeta bizkaitarra”); JJMg BasEsc (“Naijago dabee franzes modura jantzi, guraso bizkaitaarreen modura baño”), ES ("Neskatxa gazte bizkaitarrek").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

izlag 25 eta izond. 17: a1) Onaind (“Bizkaitar olerkari gurena”, “bizkaitar semeen goraberak”, “bizkaitar gurasoak”), Or (“Bizkaitar idazleetara iritxi zan”), Lab (“bizkaitar lotsagalduok bezela”), K. Iturria (“bizkaitar historilariak”), J.A. Lakarra (“bizkaitar idazle”), Oihenart Taldea (“Bizkaitar laborariak”), J. Intxausti (“bizkaitar historilari ertarozaleak”), Egin 1984 (“bizkaitar gazte batek”), J. Altuna (“bizkaitar euzkaldunok”), Geogr/BBB (“Bizkaitar langileek”), B. Latiegi (“bizkaitar euskaldun guztiak”), GomenErab (“bizkaitar klasikoen artean”), L.M. Bandres (“bizkaitar gudariei”), J. Sarrionandia (“bizkaitar sermoilariaren gogoeta metalinguistikoa”); a2) J. Intxausti (“bizkaitar burdingaiak”, “bizkaitar sutegia”), Arrantzaria (“Aipa dezagun bizkaitar portuko flotak”), UZEI (“bizkaitar komunztadura famatuak”), A. Urrutia (“Bizkaitar Foru Zuzenbidea”), J.L. Iriarte (“bizkaitar aldizkariari esker”), BizkBizikl (“bizkaitar dorretxeen berezitasun guztiak”), M. Arrue (“Bizkaitar Zuzenbideari dagozkion gaietan”), Barojatarrak (“Bizkaitar kostaldetik”); b1) K. Zuazo (“Aita Uriarte bizkaitarra”), AIr (“izkiriazale bizkaitarraren itzak”), Egin 1984 (“irakasle euskaldun bizkaitarrak”), I. Azkune (“toreatzaile gipuzkoar eta bizkaitarrek”), GomenErab (“zenbait idazle bizkaitarrengan”), 15 gertaera (“pintore bizkaitarraren irudian”), Harluxet HE (“ideologo bizkaitarra”), A. Lertxundi (“sendagile bizkaitar bat”), Historia eta Artea (“sozialista bizkaitarra”), Deia (“kazetari bizkaitarra”); b2) I. Enbeita (“Egutegi bizkattarra”, “ikurrin bizkattarra”), K. Zuazo (“euskera mota [...] gipuzkera tankerakoa izaten da, zenbait esakizun bizkaitarrekin”), I. Aldabe (“Kostalde bizkaitarrean”), Euskal Margolariak (“kostalde bizkaitarra”), Egunk (“Entitate bizkaitarra”), Getxoberri (“udalerri bizkaitarrak”).

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Kategoriak aipatuz: «iz. eta izlag. edo izond.»

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: -en bizkar, bizkarra berotu, bizkar(ra) eman, bizkarretik: langilearen bizkarretik mantentzen dira alferrak, bizkarrez: bizkarrez itzulirik, badoa ingelesa, bizkar(-)zorro.

Zerrenda osagarriak

Katal: Bizkarra: Lomo.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

a) adierak emanez. iz. 1 (giza gorputzaren zatia). 2 (animaliaren gainaldea). 3 (mendiaren gainaldea) #mdash# eta, adiera berri onartzekoetan beste bat bederen: (liburuaren zatia), eta b) AS gisa gehituz: bizkar-besta , bizkar-muin , bizkarra hautsi .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

-ren bizkar, bizkarka, bizkar(ra) eman, bizkarretik ("langilearen bizkarretik mantentzen dira alferrak"), bizkarrez ("bizkarrez itzulirik, badoa ingelesa")

OEHko datuak [laburduren azalpena]

BIZKAR-TEILA (B; bizker-tella B). "(B), una clase de tejas, las mayores" A. "Bizker-tella, teja encimera" Izeta BHizt2.

LB: 0; EPG: 0; ETC: 6 “bizkar-teila” (Arkitektura-hiztegi irudiduna), Bost bizkar-teilek (sabaia osatzen duten harriak) estaltzen dute monumentua. Tumulu batek babesturik dago (Wikipedia)

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: bizkar-teila Eraik. cobija; Labayru: 0; Adorez: 0.

bizkar 5 iz. Teilatuaren goiko ertza. Ik. gailur 3. Etxe bizkarra. Bizkar teila: gailur teila. teila iz. Eraikinak estaltzeko erabiltzen diren buztin errezko piezetako bakoitza. Teila erre berriak. Teila asko eraman zituen haizeak. Txabola gainari teilak ezartzea. Etxe zabal teila-gorria. Teila labeak. Hazka egiteko, teila-puska bat harturik, zabor artera joan zen Job. Gailur teilak edo bizkar teilak: teilatuaren gailurreko teila handiak. || Arbelezko teila.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibidea, beraz, kentzekoa da bizkar eta teila sarreretatik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bizkar eta teila sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Tradizioak baztertu duen forma

Er. gabea.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-zur.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan bizkargune (Ker 1 Sm 22,6: "Saulek Gibean, bizkargune baten, ametz-azpian jesarrita egoala" #mdash# BiblE: muino).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bizkarrune G 2 (J. Agirre: "Aldatzeko bi metrotik bi metrora erretenak atera ditezke, eta bi metroko bizkarrune ortan 8 errenkada aldatu, errenkadatik errenkadara 20 zm.ko tartea utzi", "Orregatik emengo soro askotan lurrari erretenak atera eta bizkarrunetan aldatu bear litzake").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bizkargune : AB38 1, HiztEn; bizkarrune : HiztEn (Ik. bizkargune), LurE. Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bizkargune : EuskHizt (muinoa, mendixka zabala), HiruMila (loma, colina), ElhHizt (montículo, colina, parte elevada del terreno), Casve EF (bizkargüne: colline), Lh DBF (colline), DRA (colina, altura), PMuj DVC (1 altura, loma, cerro, colina, otero; 2 bombeo, comba (parte convexa), cambio de rasante); bizkarrune : EuskHizt (Ik. bizkargune), HiruMila (1 colina, altura; 2 combado, hecho en forma convexa), EskolaHE (mendixka zabala), Casve EF (bizkarrüne: 1 colline, hauteur; 2 bombé, convexe), Lh DBF (bizkarrüne: 1 colline, hauteur; 2 bombé, de forme convexe), DRA (1 colina, altura; 2 combado, hecho en forma convexa), PMuj DVC (bizkarr-une: 1 convexidad, parte convexa, comba, bombeo, curvatura; 2 colina, montículo, cerro, altura, loma, cima). Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF.

Lexia konplexua (erabileremu mugatukoa)

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gune.