OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BORONDATERA. a) (Tras gen.). A voluntad, al gusto (de). Munduan gerthatzen den gauza guzia bere borondatera dispausatuz. Lç Ins G 2r. Bere anzu, bere borondatera eta libertatera. Mat 108s. Ioan nahi izan duela / Bere borondatera. Arg DevB 36. Ez eban izentadu Jesu Kristok nosik nora konfesadu biar zan, au itxi eban bere elexiaren ardura eta borondatera. Astar II 218. Erdu mezara, ortxe daukazuz zeure aukerara eta borondatera Jesu Kristoren merezimentu gustijak. Ib. 215. Edo hitzez edo gogoz, bakhotxaren borondatera. JesBih 474. b) "A discreción, borondatera" Lar.

borondatera 3: Berria (“gizonek sexu-objektu gisa beren borondatera erabil ditzaketenak”), Euskaltzaindia (“testuingururik gabeko borondatera”), Jakin (“herritarren borondatera”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

borondatera 10: Berria 4 (“Baina aldatzea eska daiteke, euskal herritarren borondatera egokitzeko”), Joan Mari Lekuona 3 (“Bestalde, hori ez litzateke txarra izango nik onartuko banu Jainkoaren borondatez etorriko balitz bezala eta ni neu Jainkoaren borondatera makurtuko banintz”), Jon Muñoz (“Gogoeta zentzudun horiek gidatuko dute nire jokabidea okasio garrantzitsu honetan; eta egon zaitezke ziur ezen ez dudala neure burua estekatzen utziko, lotura berri horiek neure gogara eta borondatera beti hausten ahalko ez ditudan heineraino”), Koldo Biguri (“Jaungoikoaren borondatera makurtu behar!”), Karlos Linazasoro (“txaroten duenari, oro datorkio ordutsu, eta bere borondatera”), Juan Garzia (“Gure lanbidea gudu etengabe horretan iharduki eta garaile irtetea da: askoz menderagaitzagoa da, zure borondatera makurgaitzagoa, berniz birika-mamitu bat lehoi bat asaldu biziko oldarrean baino; arrisku gutxiagokoa ere bada, horratik”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta erabilia; azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa borondate sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-z.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

borondate sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

kopeta, bekokia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Lexemen erregulartasuna

b-/p-.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

mailu handia.

borradore 1 iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, borradore-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori 'ezabagailua' adieran ez erabiltzea gomendatzen du; ik. borragoma; ezabagailu]. 2 iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, borradore-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori 'zirriborroa' adieran ez erabiltzea gomendatzen du; ik. zirriborro].

borradore 16; zirriborro 1656; borragoma 39. Ez dugu aurkitu ezabagailu formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

borradore 8; zirriborro 640; borragoma 31. Ez dugu aurkitu ezabagailu formarik.

Zerrenda osagarriak

Prestas: 73 lek. (B 46 / G 27)

EHL: Debekua bere horretan uztea proposatu da. Gomendatutako ordezko formak ugariagoak dira, baina ageri da oraindik borradore formaren bat edo beste. Mantendu bai, baina lehenengo adieran ezabagailu utzi behar da soilik, borragoma isiltzekoa da.

Mailegu baztertuaren euskal ordaina

Ik. zirriborro (eta borragoma, ezabagailu).

Jatorrizko forma

ezabagoma, borragoma

Forma arautuaren azalpenaz oharra

ik. arauan "ezabagoma Sin. borragoma, goma".

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Jatorrizko forma

borrai(n)a, borroina

Aldaera baztertuaren ordaina

borraja

Lexemen erregulartasuna

j/i

Euskaltzaindiaren Arauak

Borrago officinalis.

borraska iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, borraska-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. ekaitz; depresio].

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: es borrasca eu ekaitz gogor

borraska 31.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

borraska 6.

Debekua bere horretan uztea proposatu da, baina ekaitz baliokidea ezabatzea komeni da eta depresio bakarrik utzi.

Forma saihestekoa

Saih. Ik. ekaitz eta depresio.

Euskaltzaindiaren Arauak

borratu, borra, borratzen. da/du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

borratu, borra, borratzen

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EBko testuetan ez da forma jakin bat nagusitzen: burruka (+ eratorriak) 238 aldiz agertu dira; borroka (+ eratorriak) 233 aldiz. B eta G burruka da nagusi (152 vs. 26), eta IE borroka (15 vs. 2)

Onartzekoa, formalizatu diren irizpideen aurka

azken-azkeneko joera borroka egitearen aldekoa delakoan, hau hobetsi du batzordeak (gaztelaniara pasa dena ere hau da)

Jatorrizko forma

borroka, burruka

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: borroka egin, borrokan, borrokan egin.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: borroka libre .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

borroka egin, borrokan egin

LBeh (2014-04-03): borroka-arte 32: Consumer 9 (adib.: “Tai ji, borroka-arte txinatarra”), Berria 14 (adib.: “Nirr-ek borroka-arte japoniar baten bitartez entrenatzen du gorputza --eta adimena, edo arima”), EiTB 8 (adib.: “13.000 pertsona baino gehiagorentzako lekua duen pabilioi batean ospatuko da, hain da handia borroka-arteen modalitate honek bere sorterrian duen atxikimendua”), DiarioVasco 3 (adib.: “Olaederra Kiroldegiko bazkideek borroka-arteen ikastaroa egiteko aukera izango dute, doan”); borroka arte 2, Berria (“Borroka arteetan ezagunenetakoa da tai txia”), EiTB (“borroka arteen maisua”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: borroka(-)arte 14, Berria (adib.: “Defentsarako borroka artea da taekwondoa”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: borroka arteak (arte martzialak*).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es artes marciales / fr arts martiaux: Elhuyar: borroka-arteak, arte martzialak / Nolaerran: borroka antzeak / Zehazki: borroka arte(ak) / Labayru: arte martzialak, borroka-arteak / Adorez5000: borroka-arteak.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta horren premia dago.

Kategoria

iz.

Numeroa

Batez ere pl.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Ekialdeko borroka-arteak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa sartzekoa borroka sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "burruka librea = lucha libre".

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Utzi dagoena, baina borroka librean aritu, ibili adibide bana jaso (2022-01-11).

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-libre.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

borroka sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

borrokari [+ burrukari]: EZ Man II; Mg PAb; CrIc; JJMg BasEsc; fB Ic II; Izt C; Dv 1 Cor 9; Hb Egia; Echta Jos; Ag G; Kk Ab I; Tx B I; Kk Ab II; Eguzk GizAuz; Mde Pr; Arti MaldanB; Arti Ipuin; Izeta DirG; Ardoy SFran; borrokalari [+ burrukalari]: Ag AL; Or RIEV 1929; Or Mi; TAg Uzt; Anab Poli; Erkiag Arran; Zait Plat; Ibiñ Virgil; Lab SuEm; NEtx LBB; Ker 1 Cor 9; MIH; "Más empleado al Sur que al Norte. En textos septentrionales sólo se documenta borrokari. Al Sur, las formas en -ari predominan claramente hasta comienzos de este siglo, momento a partir del cual parece que empiezan a imponerse las formas en -lari. En DFrec hay 32 ejs. (uno septentrional) de borrokalari, 15 (uno sept.) de borrokari y 12, meridionales, de burrukalari"

Forma berri(ago)a da, baina hedatu-nagusitu dena

erabiliena delako hobetsi da, irizpide orokorraren kontra (cf. LEF)

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: Ik. borrokalari / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. borrokalari.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ari/-lari.

Euskaltzaindiaren Arauak

borrokatu, borroka(tu), borrokatzen. da ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

borrokatu, borroka(tu), borrokatzen

Aditz-erregimena

da ad.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'atea'.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar. Ik. ate

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

urdea, txerria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-zain.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Zub.

Forma baten adiera(k)

atezaina.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-tz(tu)+g-.

Kategoria

izond.

Diakronia

Zah.

Forma baten adiera(k)

indargarria.

Euskaltzaindiaren Arauak

bortiztu, bortitz/bortiztu, bortizten. da/du ad.

Sistematika batean bil daitezkeen aditzoinak

bortiztu, bortitz/bortiztu, bortizten

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

IEko forma; bortu 15 aldiz (IE: 13; EB: 1; G: 1); portu, mendi-portu (G: 2; EB: 7)

Euskaltzaindiaren Arauak

'alhapidea'.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

kategoria eta bigarren adiera jasoz: iz. 1 'alhapidea'. 2 Pl. 'Pirineoak'.

Lexemen erregulartasuna

b-/p- aldaerak

Forma baten adiera(k)

'alagu(ne)a'

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BORTU-GAIN. Cima del monte; zona alta de la montaña. Renpartetik ikusi düt / kanpaiña jentez beterik / bortü gañiala artino / tentaz beita beterik. Xarlem 601. Neskatila eijerra, oi begi ñabarra, / Nuntik jin izan zira bortü gaiñ huntara? ChantP 44. Nere bortu gainetan baniz enoatzen, / gaizkirat balinbazaut bihotza lerratzen, / zure begi garbiez, ama, naiz orhoitzen. Ox 144. Arbuti bortü gaiñetik / Lexera artino deizkü / Jana d'Albretek oihanak / izei ta baguekin hartü. Casve SGrazi 84.

bortu-gain 2: Berria (“Hango bortu gainetarik kantaren hirugarren bertsio bat eskaintzen du halaber, Benito Lertxundi eta Maddi Oihenarten ondotik”), Argia (“Herriko karrika gorrixketan ibili eta, bortu gainetan oroituko dira”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bortu(-)gain 3: Herria (“Hiriaren erdian eta Ikastola handi eta berriaren ondoan den musika eskolaren aitzinean ongi etorri egin dio lehenik Irujo Etxearen Koldo Biñuales lehendakariak, "Aita Hilario" Txistu taldeak eta "Ereintza" Koralak txistuz eta kantuz lagundurik, seigarren merinaldetik Haraindiko Bortu gainetik, "Ultra Puertos"-etik zetorren Baigorriarrari, haren etxekoeri eta adiskidei; erranez "muga guzien gainetik nafartarrek eta eskualdun guztiek bat egiten dugula eta lan egin dezakegula erakutsi duelako, Haritschelhar jauna behar zuela saristatu"), Itxaro Borda 2 (“Nahiz bortu gainetako elurrak balakatuz hozteko arriskuan dagoen, hegotik buhatzen duen aire beroa, ez da hatsa bulkatzetik gelditzen harik eta zeruaren izkinetarik azken euri-laino mehatxugarriak eten, desegin, menperatu eta ehizatu arte”, “Baina hara non bortu-gain zehargi batetik, nehork ezin zehazki iragar nork eta nondik, tiro batek erdiz erdi urratu zuen Beinaten lagun-mina bilakatzen ari zen Georges apez gaztea”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta erabilia; izen kategorian azpisarrera gisa jasotzekoa. Bide batez, -gain, -azpi, -ondo atzizkiak dituzten izenak berrikustea komeni da, sarrera eta azpisarretan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bortu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan bortu-sai : HeH Lc 11,42 (He arroda belhar, TB rua, Dv errua, Oteiza ruda, Or ezamillo, Ker boskoitz); bortusai : Ol ib. (Leon bortu-sai, Arriand bortuzaia); Amez Hamlet.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bortusai : LurE (Belar-landarea, hosto oso zatikatuak eta lore horiak dituena, eta usain gozogabea zabaltzen duena (Ruta graveolens). ik. boskoitz, erruda. Europako hegoaldean eta mendebalean bizi da, eta Afrikako iparraldean); bortusain : HiztEn (Errutazeoen familiako landare belarkara eta bizikorra, hostoak ebakiak eta loreak horiak dituena. Eskualde mediterraniarrean hazten da #mdash# Ruta graveolens); Euskalterm 2 // Ez dugu aurkitu bestetan: DFrec; AB38; AB50.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: bortusain; erruda usaindun: Ruta graveolens. / a) Ik. bortusain, erruda usaindun (Ruta graveolens) fitxako hustuketa Izendegian: albortusai : Font Quer PlantMed; PMuj DCV; arroda : Lcq; Font Quer PlantMed; Irigaray Landareak; bortusai : Font Quer PlantMed; PMuj DCV; Azkue DVEF; Guía PlantMed; bortusaia : Carreras y Gandi GGPVN; Fz. Margarita Plantas; bortusaya : Lcq; Carreras y Gandi GGPVN; Irigaray Landareak; boskoitz : Font Quer PlantMed; boskonde : PMuj DCV; boskote : PMuj DCV; boskotx :, boskotxa : PMuj DCV; X. Irigarai; erruda : Font Quer PlantMed; Polunin Flores de Europa; PMuj DCV; erruda belarra : Fernandez Margarita: Las plantas en la medicina popular.1. Navarra húmeda del noroeste; errudea : Lcc Landare-izenak; izusta : Bouda-Baum; moskatxa : Font Quer PlantMed; PMuj DCV; Guía PlantMed; usa-belar : PMuj DCV; b) Ik. Nekazaritza Hiztegia: bortusain (Sin. erruda usaindun) es ruda fr rue la Ruta graveolens.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bortusai : EuskHizt (Belar landarea, hosto oso zatikatuak eta lore horiak dituena, eta usain gozogabea zabaltzen duena (Ruta graveolens) Ik. boskoitz, erruda); HiruMila (1 ruda; 2 cabaña de pastores); EskolaHE (Belar landarea, oso hosto zatikatuak eta lore horiak dituena, eta usain gozogabea zabaltzen duena (Ruta graveolens) Ik. boskoitz, erruda); Lur EF/FE (rue #mdash# landarea); Lh DBF (S. (A.) rue #mdash# plante); DRA (borthusai: Ruda (planta); bortusai: Ruda (planta); II Cabaña de pastores); PMuj DVC (1 GS ruda Bot.; 2 GS choza, cabaña, tugurio de pastores); bortusain : ElhHizt-HiruMila (ruda #mdash# Ruta graveolens) // Ez dugu aurkitu besteotan: Lur EG/CE; XarHizt; Casve EF; HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: bortusain / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Landare eta animalien taxonomi izena

Ruta graveolens.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bortuzale (Empleado en la expr. bortuzale joan 'subir al monte (con los rebaños)') * Zartagiña zaharra etzen seküla bortüzale bera juaiten. Santa Graziako bide lüze eta gaitzen igaraiteko hobe zen hanitxez zunbait lagün algarrekin izan zitian. Const 37. Arthaldia bortüzale juaiteko abiuan da. D. Béhéty GH 1932, 91. Gaihaldi txarra bortüzale duanarentako. Ib. 92.

LB: 0; EPG: 0; ETC: 0

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: bortuzale joan subir al monte (los rebaños, o con los rebaños); pastorear artaldea bortuzale joateko abioan da: el rebaño está a punto de subir a los pastos de montaña; Adorez: portuzale joan: subir al monte (el rebaño), pastorear trashumando; Labayru: 0.

bortuzale (bortuzale joan esapidean erabiltzen da, '(ardiekin) mendira joan' adierarekin). Gaualdi txarra, bortuzale doanarentzako.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapidea da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Jaso beste adibide bat bortuzale sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bortuzale eta joan sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: bortxa egin, bortxaz.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: bortxazko (eta bortxaz azpisarrera arautua azalduz: "adlag. Ant. amodioz").

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

bortxa egin, bortxaz

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

bortxaezintasun 75: Deustuko Unibertsitatea 45, Berria 8, Estatuko Aldizkari Ofiziala 5, Gipuzkoako Batzar Nagusiak 3, Jakin 3, Bizkaiko Batzar Nagusiak 2, EiTB 2, Consumer 2, Argia, EHAA, Eusko Legebiltzarra, UEU, Laneki.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bortxaezintasun 30, Berria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: bortxaezintasun; Iusplaza: bortxaezintasun.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es inviolabilidad / fr inviolabilité: Adorez: 1 (Der.) bortxaezintasun, immunitate; 2 intangibilidad: ukiezintasun / Elhuyar: bortxaezintasun / Labayru: bortxaezintasun / Zehazki: bortxaezintasun / NolaErran: -.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da eta, beraz, jasotzekoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

bortxaraz, bortxarazten.

Aditz-erregimena

du ad.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

bortxatu, bortxa(tu), bortxatzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

bortxatu, bortxa(tu), bortxatzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tze/-keta/-pen.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Forma arautuaren azalpenaz oharra

azalduz: adlag. Ant. amodioz.