Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-bero-keria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrendakoaren oinarri bereko eratorriak-eta

burubil, burubiltzen.

Aditz-erregimena

da ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

(azak eta) burua egin.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-dun.

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

zentzuduna.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BURUENIK (PMuj). a) Finalmente. Buruenik, laister beste bertsu errirako batzuk eman bear ta, ok len-zitu antzo eman nai izan ditut. Or BM 16. Yainkoarekikoenak arbuiatuz norbait xoratzen danean, luzaroan so ta so egiñaz, buruenik atzitu oi dute Yainkoek. Zait Sof 149. Bai itzez, bai esan gaiztoz, nai zemaiez nai bildurpean; eta baita buruenik, diruaren erdoi zikin baiña kutsu pozgarriaren bitartez bere. Erkiag BatB 68. Zer esan, buruenik, oin aldean hain oparo sakabanatu diren euskal hitzen erdal azalpenei buruz? MEIG II 58. Eta buruenik, "heriotze on" batek azken epela ipintzen dio bizitza epel bati. MEIG III 92. b) Principalmente. v. BURUEN BURUENIK. Euskarak, Nafarroako euskarak buruenik, ez zuen burua jasotzen, behetik beheitiago zihoan. MEIG VI 77. Alabañan, bizitzaren gora-berak eta yainkoen asmo zuri-beltzak aztertzen gizartean buruenik zaitugu. 'Considerarte [...] el primero de los hombres'. Zait Sof 58.

buruenik 4: Berria 2 (“Poetak honela zioen, buruenik, bere erantzun gutunean”), Jakin 2 (“Buruenik, Manifestuan zeure burua nazionalistatzat duzu”); buruen-buruenik 1, Euskaltzaindia (“buruen-buruenik, antzarren festaren ospakizunak salatzen du”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

buruen-buruenik 4: Iñaki Segurola 3 (“Einsteinen arabera, lan zientifiko on ororen oinarrian erlijiozko sentimendu bat dago, "arrazoiaren usteekin" hertsiki lotua, eta uste horietako bat zein izango, eta buruen-buruenik "munduaren ulergarritasuna edo Naturan arrazoi bat agertzen delako uste sendoa”), Andres Urrutia (“Aldikada horren azken bi urteotan [1803-1804] onetsitako hogeita hamasei lege bildu ziren, buruen-buruenik, Kode Zibil berrira”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta oraindik erabilia; jasotzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa buru sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-era.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

batez ere Bizk.

Forma baten adiera(k)

burutapena.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: burugabeko .

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki: -gabeki.

Kategoria

adlag.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

bururik, zentzurik gabe.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ko: -gabeko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

burugabe sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

izlag.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-tasun.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

burugabetu, burugabe(tu), burugabetzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

burugabetu, burugabe(tu), burugabetzen

OEHko datuak [laburduren azalpena]

buru-gain I. (Sust.). 1. (Hb), burgain (AN, S; Lar (-aña), Hb, Casve; -añ S), burugan. Ref.: A (burgain); Lrq /bürgáñ/. Parte superior de la cabeza. "Cholla, burgaña, kopeta" Lar. "El cráneo" A. "Sommet de la tête" Lh, Lrq. Eta errhauts egotziren dukeite bere buru gainetara, eta heiagora eginen dukeite nigarrez eta deithorez daudela. * Lç Apoc 18, 19 (TB beren buruen gainerat, Ip bere bürietan gaña, Ur (V) euren buruben ganera, Ur (G), Echn beren buruen gañera, Dv buruak, IBe nork bere burura). Zabaltzen ditu Apezpikuak bere eskuak konfirmatu behar dituan aurren buru-gañetan. Ub 197. Jakintzaren seinale zituen bere buru-gain karsoildua, bere begi-berin lodiak eta besapean beti zekarzkien liburu jakintsu haundiak. Mde Pr 135. Badira mutiko beltz parragarriak, buru-gañaren erdian ille luze tontorra dutenak. Anab Aprika 98. Nik oraingo moduan, zuri zeukan buru gaiña. Insausti 137.2. Zona que queda por encima de la cabeza. Buru gaina izarrez zaio inguratu [Aitorri] . Iratz 39.3. burgain (AN, S ap. A; Lar). Cima, parte culminante (en gral.). "Zenit, erpiña, burgaña" Lar. "Cima de montes" A. * Alha bide dira hemen gozoki landareak, edozoin izan diten, agorrileko gauetan ere: buru-gaina estaltzen diote [zelaiari], doidoi ezagun den sapazko langarño batek. JE Ber 99.

LB 39: (Argia 2, Berria 5, Deia 1, Elkar 5, Consumer 1, Euskaltzaindia 3, Laneki 19, UEU 3); ETC 120

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: burugain iz. parte superior de la cabeza, coronilla, cabeza eskuak jartzen ditu haurren burugainetan: coloca sus manos sobre (la parte superior de) la cabeza de los niños burugaina izarrez inguratu: rodear la coronilla con estrellas / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: 0.

Erdaretako formak

es coronilla / fr crâne; tonsure: Elhuyar: 1 burugain; 2 (Rel.) koroa, tontsura / Adorez: 1 (Bot.) fraide-buru; 2 koroa, tontsura; 3 burugain / Labayru: 1 burugain, kaskogain; 2 koroa, tontsura.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

es coronilla / fr crâne; tonsure adierazteko proposatu eta erabili da.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-gaizto.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

1 gaiztoa. 2 setatsua, tematia.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

buruhastu (S ap. Lrq ; Dv, A), burhastu (Foix ap. Lh., Casve). Descubrir(se), quitar(se) el sombrero. "Se découvrir (la tête)" Lrq, Casve. Errespeturekin burhastuz zauden Sakramendu Saindua iragaitean. Prop 1898, 287. Hura ere buru-hasten zen. Prop 1905, 120s. Bi jaunak buru-hastu ziren eta othoitz egin zuten. Lander EEs 1912, 161

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

NolaErran: adiskidea, erran zion apezpikuak, zure buruaren gainean eskuak pausa ahal ditzadan zure benedikatzeko, errespetuz buruhastu behar zenuke [découvrir]; frantses sasigudariak Baigorrin sartu zirelarik Liberazioan, frantses bandera altxatu baitzuten, Marseillaise kantua kantatuz, jarririk egon zen batere buruhastu gabe [partisan]

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

atorra-hastu forma aztertzean proposatua sarrera gisa.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. eta Naf. h. irail.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar-Naf. Ik. irail

Euskaltzaindiaren Arauak

1 iz. 'harrokeria'. 2 izond. 'harroa'.

Kategoria

iz. (harrokeria) eta izond. (harroa)

Euskaltzaindiaren Arauak

Samoako Estatu Burujabea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 27 (Aizu 1, Argia 6, Berria 2, Deia 1, EiTB 3, Elkar 1, Jakin 7, UEU 6); ETC 77

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: burujabetu da ad. hacerse independiente, llegar a ser independiente / Adorez: burujabetu da ad. independizarse, hacerse independiente / Labayru: burujabetu 1 ad. da independizarse. Loturik eduki duten herria burujabetu egin da azkenean / NolaErran: 0.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia, eta hiztegi orokorretan ere jasoa. Sartu.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'harrokeria'.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar. Ik. harrokeria

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

burukada.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

apeta.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

(alderdi politiko bateko) zuzendaritzako kidea.

Forma-adieren gurutzamenduak

cf. burkide 'lehiakidea, etsaia'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: burukita / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

ahozkoan bizirik den forma (P. Xarriton).

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

burkoa, bururdia. 2 (ohe) burua.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BURUKO MUIN. Cerebro. v. 1 burmuin. Amorio desordenatuak itsuturik eta haren buruko huna nahasirik -sarik- eta kordokaturik. Tt Onsa 43. Larrurik bage ta soildurik aren kalaber ta buru guzia, ta aurpegiko begi-ezpañak eta buruko muñak materi loi ta ar egiñak. Mb IArg I 223. [Kolerak] berotzen dü odola, panpaka arierazten bihotza, khordokatzen zaiñak eta bürüko fuiña. Arch Gram 34. Al banu, eskuta batez sar nazake buruko unen erdi-erdian gore uskararen mintza moldia dena gisa; baia ez doked. Mdg 148. Ezurrak miñez puskatu biar, / urtu ber buruko munak. Auspoa 39, 52.

def: garun iz. Buruko muinen multzoa.

Ez dugu aurkitu buruko muin formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

buruko muin 2: JanBattitt Dirassar (“Baina galde horrekin koropilatuak badaude ene buruko muin guziak, horretarik oraino beste arrangura bat sortzen zait”), Bernardo Atxaga (“Tutua buruko muinetaraino sartzen zen”).

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Definitzaile gisa jasoa dago, eta hala uztekoa da. Automatikoa.

Jatorrizko forma

bur(u)muin, garun

Euskaltzaindiaren Arauak

h. burmuin.

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

iritzi-emaileei galdetzekoa

Euskaltzaindiaren Arauak

burundiar (herritarra).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.g.er.

Forma baten adiera(k)

koroa.