Euskaltzaindiaren Arauak

1 'damutasuna, garbaia'. 2 Ipar. 'kaltea'. / AS: damu-domaia Ipar. 'kalte-galera': bizikleta kaskatu didazue eta hautsi; damu-domaiak zor dizkidazue, damu izan: gero ez dute damu izango orain horrela ibilia?

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: damu egin , damu hartu , damu-otoitz , damutan egon , damutan izan , damuzko .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

damu izan ("gero ez dute damu izango orain horrela ibilia"), damu-domaia ('kalte-galera'; "Bizikleta kaskatu didazue eta hautsi; damu-domaiak zor dizkidazue")

Forma baten adiera(k)

1. damutasuna, garbaia; 2. kaltea

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: adib. / ElhHizt: AS / EskolaHE: adib.

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

damu sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

kalte egin.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

hartu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

damu sarrerari dagokion azpisarrera.

Maiztasuna

g.g.er.

Forma baten adiera(k)

damutu; atsekabetu.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: damu izan: gero ez dute damu izango orain horrela ibilia?

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: damu-domaia Ipar. 'kalte-galera': bizikleta kaskatu didazue eta hautsi; damu-domaiak zor dizkidazue.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

damuaraz, damuarazten.

Aditz-erregimena

du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH:- / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-dun.

Kategoria

izond. eta iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

damutua.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-kizun.

Euskaltzaindiaren Arauak

'tamalez, zoritxarrez'.

Forma baten adiera(k)

tamalez, zoritxarrez

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS: damutan egon / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS: damutan egon / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

egon: -tan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

damu sarrerari dagokion azpisarrera.

Esapideei dagokien sistematika

izan: -tan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

damu sarrerari dagokion azpisarrera.

Aditz-erregimena

da ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

damutu, damu(tu), damutzen. da/zaio ad.: damutu zitzaidan eman nizkion atsekabeez; bost aldiz damutu zait etxean sartua (edo sartzea).

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

damutu, damu(tu), damutzen

Aditz-erregimena

da/zaio ad.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

damutu zitzaidan eman nizkion atsekabeez; bost aldiz damutu zait etxean sartua (nahiz sartzea)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu damutze formarik.

damutze 18: Argia 6 (“.Badirudi batzuentzat Presoen Kolektibotik aparte egiten bada damutze politikoa dela”), Berria 8 (“Madriletik Langraizeko damutze iruzur-bidean etsiarazi nahi gaituzte”), EiTB 2 (“Ustezko damutze hauek adarra jo nahi dute, espetxean onurak lortzea baino ez baitute helburu”), Elkar (“Jontxuk beti zeukan argudio egoki bat prest. Nola-halako aitzakia ideologikoren bat azalduko zidala uste nuen, bere jarrera aldaketa zuritzeko, baina ez zuen halako damutze edo barkeske beharrik nonbait, poz-pozik eta segurtasun osoz aritu baitzitzaidan bere lanaz eta laneko gorabeherez“), Euskaltzaindia (“Hortik aurrera akats horren damutzeak eta galdutako plazeren oroimenak torturatuko dute”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

damutze 8: Berria 4 (“Sakabanaketa politika eta, orokorrean, Frantziako eta Espainiako estatuek daramaten espetxe politikaren helburu bakarra «preso politikoak bukatzea, haien suntsitze fisiko eta psikologikoa bultzatzea eta damutze politikoa lortzea» dela salatu zuen Otegik”), Aingeru Epaltza (“Egoerak alderantzizkoa behar zian, arruntagoa: senarra, bi amoranteen harrapatzaile, halako topaketek ekartzen ohi dituzten ondorioekin: oihuak, irainak, aieneak, negarrak, mehatxuak.. ø baita, zergatik ez, bat-bateko damutze bat ere emakumearen aldetik”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Nola-halako aitzakia ideologikoren bat azalduko zidala uste nuen, bere jarrera-aldaketa zuritzeko, baina ez zuen halako damutze edo barkeske beharrik nonbait, poz-pozik eta segurtasun osoz aritu baitzitzaidan bere lanaz eta laneko gorabeherez”), Oskar Arana (“Benetan, nigandik nahi duzuna ez da erantzun bat baizik eta damutze bat”), Piarres Xarriton (“ez du bizi berririk hasten ahalko damutze hortarik aitzina, haur ume soilak aldiz haiek bataiatzen direlarik garbi dira ez dutenaz geroz beren nahiaren hautua erabili ahal izan eta hori bera erraten du liburu beraren Firmissime 15. kapituluko 1. galdean eta horren arabera irakasten san Tomasek 2. Partearen 1. Zatiko 113. galde osoan”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-tze.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

damu eta damutze ez dira erabateko sinonimoak. Jaso liteke.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: DAMUZ (Lar, Añ, Dv, H). a) (Precedido de gen.). A pesar (de). Cf. Dv: "Ez du deus eginen bertzeren damuz, il ne fera rien de peur d'affecter les autres". "Nere damuz, à mon dam" H. Bere galgarri eta oitura galduen damuz ere Maria txit santari debozio uxi bat ziolako. Arr May 52. Bada guzi orren damuz ere [...]. Ib. 65. Katua an egoan kutxa-barruan ernai beti. Ez nire damuz. Eneban bear bazi andirik yateko, baiño alan bere pozten nintzan saguteitik atarariko azalakaz. Or Tormes 53. Parkatu, irakurle, orrelako naasi-maasietan nere damuz sartzen banaiz. Vill Jaink 92. b) (V-ger ap. A; H). "Damuz ta ezin bestez, ez borondate onez (Mg), à regret, et par nécessité, non de bon gré" H. "Sin ganas" A. Esklaboak geienez egiten dituzte Jaunaren esanak ezin bestez, damuz bezela. Mg CC 39 (CO 50 damuz legez). Berdinduxe giñalarik, eta naikoa yardunik, etxerako asmoa, damuz baderik, artu genizun ta antxe azkendu zan gure eguna. Ldi IL 50. c) "(V, G), por desgracia" A. v. damurik.

adib: bular 2 iz. Bularraren aurreko aldea. Ik. papar. Bekokitik bularrera. Hirugarrena bularrean. Beso biak bular azpian gurutzatuta. Bularraren kontra estutu. Bular gainean eskua jarrita. Damuz bularra joaz. Gibel ekaitzari, bular aldi onari (esr. zah.). || damu 1 iz. Hobenak errudunarengan edo ezbeharrak pairatzen dituenarengan eragiten duen atsekabea. Ik. damutasun; garbai. Bihotzeko damua. Bekatuen damua bi eratakoa izan daiteke: maite damua eta beldur damua. Damuz beterik bere hutsegiteaz. Damu gabeko aitortzak. Sartu zinelako damuaz aterako zara. Damuz eta ezinbestean, ez borondate onez. Jainkoa iraindu duelako damuz beterik. Damuaren damuz ez du ezeren atseginik hartzen. Damu minez eta bihotzeko negarrez. Huts horren damuz gelditzen gara. Bihotz damua agertu. Damu negarra. Damurik eza. || ito, ito, itotzen 1 da/du ad. Arnasa hartu ezinik hil; arnasa hartzea eragotzirik erail. Uretan ito. Ez zekien igerian eta ito egin zen. Zintzurra tinkatuz ito. Lepoa estututa ito zuen. Haragi puska bat eztarrian trabatuta ito zen. Urkatuak itota hiltzen dira. Itotzeko zorian. Itoko ahal haiz! || Gizon gaixoak ito behar zuen negarrez bere bekatuen damuz. Barrez ito beharrean. Egarriz ito beharrez. Presaka eta muturka, ito beharrez (Ik. itobehar). || nahasi-mahasi iz. Nahaspila, nahas-mahasa. Barka, irakurle, horrelako nahasi-mahasietan nire damuz sartzen banaiz.

damuz 7: Berria 4 (“horren damuz itzuli nintzen etxera”), Jakin (“orain damuz garbitzeko”), Argia 2 (“Ziriak ziri, maite nautenen damuz, galdu nahi ez dudan denbora”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

damuz 43: Berria (“Horrek neska gaztea gero damuz beteko duen erabaki bat hartzera bultza dezake, edota abortuak egiteko zentro ez-ofizial batera», ohartarazi dute epaileek”), Asisko Frantzizko 12 (“Zerbitzari leial eta zentzuduna da, huts egiten duen bakoitzean, bere burua luzaro gabe zigortzen duena, barrutik damuz eta kanpotik aitortzaz eta ordaina betez”), Jon Muñoz 5 (“Nire ohea, hain zuzen behar-beharrezkoa zitzaidana, iruditzen zitzaidan, orduan, bertze nehorena baino desiragarriagoa, eta damuz baizik ez nintzen handik aldaratua”), Elizen arteko Biblia (“Nire ohea, hain zuzen behar-beharrezkoa zitzaidana, iruditzen zitzaidan, orduan, bertze nehorena baino desiragarriagoa, eta damuz baizik ez nintzen handik aldaratua”), Aingeru Epaltza 2 (“Ez, nik ez diat emakumerik marrazten - neure damuz, ez nuen eragotzi ahal izan haserre aire bat”), Karlos Linazasoro (2HP, krok, bala bakar bat bala zuhur bat, eta belaunak tolestu zituen, aurrerantz bota zuen gorputz-enborra, besoak luzatu zituen izartegirantz, euri basatirantz, ez erruki edo barkamen eske, damuz baizik, oker jokatu izanaren damuz”), Xabier Montoia, Josu Zabaleta, Itxaro Borda, Koldo Izagirre, Antton Olano, Iñaki Mendiguren, Joxerra Garzia, Itziar Otegi, Aitor Arana, Xabier Olarra, Anton Garikano, Patziku Perurena, Anjel Lertxundi 2, Juan Garzia, Txiliku, Jose Angel Irigaray, Matias Mugica, Joxe Azurmendi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa damu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-zko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

damu sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

damuzta, damuztatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Diakronia

Zah.

Kategoria

onomat.

Euskaltzaindiaren Arauak

danba batez ere onomat.

Kategoria

ia soilik onomatopeia; izen-erabileran hobestekoak dira danbada, danbateko

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

Euskaltzaindiaren Arauak

danbolin-jotzaile.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adib. gisa eman liteke, azalduz: danbolin nagusia.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Euskaltzaindiaren Arauak

Herr.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ari/-ero; ez da albaitari bezalakoen mailakoa (maila apalagokoa da, alegia), eta, -ero forman erabili izan denez, bere horretan utzi da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ari.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Naf.

Forma baten adiera(k)

danga, kanpai-kolpea.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. 'arrastaka'.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Bizk. Ik. arrastaka

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

dandy 3 ager.: Zubk (""Dandy"ak bere atsekiñen jarraitzaille biurtzen ziran, Ebanjeliotako esanen jarraitzaille antzera"), X. Gereño ("Gorbata eramatea besterik ez zitzaion falta dandy dotorearen prototipoa eskaintzeko"); B. Hidalgo ("Kortea egiten zion dandy gazte hark ezin izango zion bere arrebari batere onik ekarri").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

dandy : HiztEn; LurE; dandismo : Euskalterm 1 // Ez dugu aurkitu bestetan: DFrec; AB38; AB50.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. EEgunk: dandi, dandismo .

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

dandy jaso duten beste hiztegiak: ElhHizt; EskolaHE // Ez dugu aurkitu besteotan: EuskHizt; HiruMila; Lur EG/CE eta EF/FE; XarHizt; Casve EF; HaizeG BF; Lh DBF; DRA; PMuj DVC .

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal dandi; dandy / dandy formen ordainak: dandy : HiztHand-ElhHizt; anjere, xanfarin, kriket, farfail : PMuj DCV // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE , Casve FE , HaizeG FB .

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

EEgunk: dandi.

Botoen berri emango da adostasunik gabeko erabakietan

-y amaiera bere horretan uztearen aldeko dira bi kide; -i amaiera egokituaren aldeko da 1.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-y.

Euskaltzaindiaren Arauak

onomat. eta iz.

Kategoria

onomat. eta iz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

danga-danga 1, Otx ("Txarrijen askan utsittu dot mama-gozozko upeltxu oso-osua, ta kurrilluak, edari sundea asma dabeneko, jatzi egin dira, ta edan egin dabe askatik danga-danga ordittuta ok egin arte") // Ik. gainera OEH argitaratuan: tanka-tanka Othoizlari 1958 ("Plazide lagun, gau ixilian tanka-tanka, jeutsi zen Benoat komenturat").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

danga-danga 2: Abeletxe GaziG ("Dan-danak lan ori amaitu ebenean, morroiak eruan eutson irakasleari katillua, ta onek patxadaz esku biekin oratu ta ezpainetara eruanaz, danga-danga utsitu eban"), H. Etxeberria ("Euri bera ere ezberdina zen: inoiz baino tanto lodiagoak goitik behera, batere haizerik gabe, danga-danga teilak zulatu beharrean, bideak hondatuz").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

danga-danga egin : HiztEn (AS: zurrutada handika edan) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

danga-danga edan: ElhHizt (AS: beber a tragos), PMuj DVC (beber a grandes tragos, sorbos, beber con ruido) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

onomat.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

Kategoria

iz.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

daniar lematizatuak 11 dira: AKManifestua (“daniar hizkuntzez argitara emateko”), Artearen Historia (“XIX. mendeko daniar batek egin zuen”), GaztEntz (“Niels Bohr fisikari daniarrak”), Baietz ba! (“ingelesen artean edo daniarren artean”), E. Garmendia (“arkitektu danesiar gazte baten diseinu bat da”); EEs 1926 (“danetarrak eta Norruega'tarrak uste ixan eben“, “Gudaroztiak alde-ebanian danetarr asko gelditu ziran Ingelanda'n”, “Onen urrengo bakaldunak danetarrak ixan ziran”), Mde (“Daneak IXgarren mendearen erditsuan agertu ziran”, “Dane eta Norvegar invasoren ondorengoak gurutzatu eta nahastekatu baitziran Irlandar jathorrekin”), J.K. Igerabide (“Alemana zinaden? / Nahiz edo danesa?”).

Euskaltzaindiaren Arauak

daniar (herritarra).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

daniar handi: Harluxet (gorputz handiko txakur-arraza, jatorriz Danimarkakoa dena. Txakur handienetakoa da) // Ez dugu aurkitu ap. LurE.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

daniar handi: I. Zaldua (“Aitonaren bertsioen arabera, daniar handi bat zen, baina beste batzuetan dogo bat deskribatzen zuen, eta behin batean San Bernardo bat zela aipatu zigun”); zientzia.net (“Arraza handikoek, berriz, [rottwiler, golden retriever, San Bernardo, daniar handia...] jaiotzatik aldakaren eta ukondoaren malformazioak izateko joera dute”); daniar zakur: J. Garzia (“Oi, bidez kontra zoazte, daniar zakur faltsuok!”); danes handi: G. Garate ("danes handi, bulldog, euskal ardi-zakur, galgo").

Txostenaren laburpena

Ez dugu aurkitu daniar, danes formarik OEH-EEBS corpusetan, arrazei dagozkiela.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Arrazak

Euskaltzaindiaren Arauak

daniera (hizkuntza).

Euskaltzaindiaren Arauak

danimarkar (herritarra).

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: dantza egin, dantzan egin.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: dantza-lagun , dantza lotu , dantzan , dantza-soka .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

dantza egin, dantzan egin

Dantza askatua: lagunari heldu gabe egiten dena. (s.u. askatu)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ezabatu askatu sarrerako adibidea eta azalpena, dantza askatu azpisarrera gisa jasoa dagoenez dantza sarreran. Bide batez, dantza solte azpisarrera jasotzea proposatu da (LBn 27 aldiz ageri denez) eta soltean azpisarreran ‘a granel’ adierako adibide bat gehitzea proposatu da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa dantza eta askatu sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.