Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Naf.

Forma baten adiera(k)

doinua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

abagunea.

Euskaltzaindiaren Arauak

Eretria / eretriar.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

IEko forma da, 83 ager.koa; gehienak ZuAm (67) eta 1900 aurrekoak (61) dira; IEko 14 eta EBko 2 dira besteak; hitz--amaierari dagokionean, eretzean (49), eretzeko (8) eta eretzera (2) anbiguoak dira erabilienak; beste 13 ere hala dira; eretze argiak 8 dira, eta eretz argiak 3.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

16 aldiz jaso da, horietako 13tan eretzean forman (IE: 7; EB: 4; EgAs: 2); eretze, eretz(e) forma soilek ager. bana dute (IE), eta beste bat eretz adiera iluneko eta Gkoak.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

AB38: eretze hirutan agertu da.

Jatorrizko forma

er(e)tz

Euskaltzaindiaren Arauak

batez ere Zub. 'aldea, alderdia'.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

"iz." kategoria-marka gehituz, eta AS gisa: eretzean , eretzeko .

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: adib. / ElhHizt: AS: -(r)en eretzean / EskolaHE: adib.

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

eretz(e) sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

eretz(e) sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

(herritarra).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Erg 2, P. Chavarri ("Zuzenean Hegoalderantz jeitsiz, Mendebaldeko Erg Handia ingura dezakegu [...] Erg Handia atzean utzi ondoren, gure helburua Tamamrrasset-era iristea izango da eta Hoggar mendiak bisitatu"); erg 3, Atlantida ("Erupzio hartan eztanda-uhinaren energia 3.10 ergekoa izan zen, energia zinetikoa 1,2.10 ergekoa eta termikoa 3,8.10 ergekoa, hasierako abiadura 360tik 500 m/s-rainokoa izan zelarik").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

erg : HiztEn (1 CGS sistemako lan- eta energi unitatea; 2 basamortuan, dunak dauden lurralde zabala), LurE (1 Fis. lana eta energia neurtzeko banakoa CGS sisteman; 2 hareazko basamortua), Euskalterm 5 (ergio 2; Erg Handia 3) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

erg : ElhHizt (1 Fis. ergio, erg; 2 Geogr. erg), HiruMila (ergio), EskolaHE (1 Fis. lana eta energia banakoa CGS sisteman; 2 Geol. hareazko basamortua #mdash# Saharako basamortuan, hondarrezko dunek hartzen dituzten eskualdeen arabiar izena), Casve EF (erg) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Zientzia-unitateak.

Forma baten adiera(k)

iz. 1 Fis. (unitatea). 2 Geogr. 'dunak dauden basamortua'.

Forma baten adiera(k)

lan-unitatea (CGS sistemakoa).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Erg 2, P. Chavarri ("Zuzenean Hegoalderantz jeitsiz, Mendebaldeko Erg Handia ingura dezakegu [...] Erg Handia atzean utzi ondoren, gure helburua Tamamrrasset-era iristea izango da eta Hoggar mendiak bisitatu"); erg 3, Atlantida ("Erupzio hartan eztanda-uhinaren energia 3.10 ergekoa izan zen, energia zinetikoa 1,2.10 ergekoa eta termikoa 3,8.10 ergekoa, hasierako abiadura 360tik 500 m/s-rainokoa izan zelarik").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

erg : HiztEn (1 CGS sistemako lan- eta energi unitatea; 2 basamortuan, dunak dauden lurralde zabala), LurE (1 Fis. lana eta energia neurtzeko banakoa CGS sisteman; 2 hareazko basamortua), Euskalterm 5 (ergio 2; Erg Handia 3) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

erg : ElhHizt (1 Fis. ergio, erg; 2 Geogr. erg), HiruMila (ergio), EskolaHE (1 Fis. lana eta energia banakoa CGS sisteman; 2 Geol. hareazko basamortua #mdash# Saharako basamortuan, hondarrezko dunek hartzen dituzten eskualdeen arabiar izena), Casve EF (erg) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Zientzia-unitateak.

Forma baten adiera(k)

iz. 1 Fis. (unitatea). 2 Geogr. 'dunak dauden basamortua'.

Forma baten adiera(k)

lan-unitatea (CGS sistemakoa).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Gip.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

unea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ergatibo (eta ergatibodun 1) 28: A. Eguzkitza (“ergatiboaren markaz”, “Paper tematiko horien marka morfologikoa, noski, absolutiboa eta ergatiboa dira”, “subjektuaren kasu morfologikoa ergatiboa da beti”), PGoen (“Egitura hori baldin badugu, ergatiboaren transformazioa martxan jarriko zaigu”, “honelako egitura baten aurrean aurkitzea izango da normalena, ergatiboa ager dadin”, “Egitura hori izanez gero, lehenbiziko izen sintagmari ergatiboaren marka ezarri beharko zaio”, “Baina askotan goiko egitura hori gertatu ez arren ergatiboa gertatzen da”, “Azken perpaus hauetan ergatiboa agertzen bada nahiz eta izen sintagma objetorik ez agertu, badirudi bigarren izen sintagma hori ez daukagula zertan sarturik gure transformazio honen egitur deskribapenean”), J.M. Irazola (“Nominatiboa / Ergatiboa / Datiboa / Genitiboa / Komitatiboa / Instrumentala”, “ergatiboaren marka”, “gizon-a-k osotzen den bezala, Ergatiborako beste -K- bat gehitu behar zaio: gizon-a-k-k, edo ta gizon-a-k-ek”), Hitz egin! (“Esaldiko adizkerak izen ordezkatua ergatibo, nominatibo nahiz datibo bezala hertsiki errepresentatzen duenean, erreflexiboak erabiltzen dira”), OinEntz (“Sintagma hauek pasiboa, ergatiboa edo datiboa adierazten dute”), EGLU (“hirugarren pertsonako ergatibo pluralari dagokion markaz baliatuko gara”), X. Altzibar (“ergat. sing.”), Eutsi/1 (“Ergatiboa”), OroitId (“nortzuek, zeintzuek, zertzuek [erg.],”), EGLab (“aditz iragangaitz ez-ergatiboak”, “hizkuntzalari zenbaitek ergatibo ere deitzen ditu aditz hauek baina guk termino hau baztertuko dugu hemen ergatibo beste zerbaiti esan baitzaio”, “Euskaraz, bereizketa hori morfologiak ere erakusten digu, ergatiboa benetan agente direnek bakarrik onartzen baitute”), Elexp Alpe (“hiru ergatibogatik”), A. Barreña (“Horrela ikus dezakegu argi eta garbi ergatibo-markaren, adizki laguntzaileen edo pertsona-komunztaduraren erabileran”), A. Alberdi (“Hala ere, kasu honetan, inoiz ez absolutiboan [Nor kasuan]; ergatiboan [Nork] eta datiboan [Nori] baizik, normalean”, “Ergatibo izena ematen zaio”), L. Fernandez (“Ondorioz, ergatibodunak ez du indoeuroparrak bezala ulertzen mundua”), A. Irigoien (“Haiek esaten baldin bada gizonak behar du nominatiboa denean eta ergatiboa denean ere bai hala erabiltzen den lekuetan”, “beste graduko demostratiboan duen bezala bezalaxe, forma berbera dutela ergatibo nahiz nominatibo kasurako”).

Sektore jakin bateko informazioa

EGLU-I, 226 (eta tauletan): ergatibo.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ergatibo: ElhHizt, HiztEn, HiruMila, LurE.

Erdaretako formak

en (Wikipedia): ergative, fr (Wikipedia): ergativité, it (Wikipedia): ergativo, de (Wikipedia): Ergativ.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Kategoriak eta arloa aipatzeko eskatuz: «izond. eta iz. Hizkl.»

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Kasuen izenak.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ik. informazioa, s.u. elger

Jatorrizko forma

ergel, elger [ergel hobestekoa da]

Euskaltzaindiaren Arauak

ergeldu, ergel(du), ergeltzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

ergeldu, ergel(du), ergeltzen

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

LBeh (2013-06-10): ergometro 66: Berria 8 (adib.: “Ergometroarekin lehia ederra ikusiko dugula uste dut”), EiTB 50 (adib.: “Medinak orain arteko markarik onena ezarri du ergometroan”), DiarioVasco 8 (“Hasteko ergometroan jardungo dute”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ergometro 14, Berria (adib.: “Ergometroan hark egin zuen marka gaindiezina da!”).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es ergómetro / fr ergomètre: Elhuyar: - / Nolaerran: - / Zehazki: - / Labayru: - / Adorez5000: -.

Nazioarteko forma da, beste gabe onartzekoa

Nazioarteko forma da, eta beste gabe onartzekoa.

Kategoria

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

OEHko datuak [laburduren azalpena]

índice, index: lekatupi. Dedo índice. "(S-saug), index (Cf. béarn. lèque-toupin)" Lh. handiurren (Lar, Añ → A). Dedo índice (litm. 'el siguiente al grande'). "Índice, dedo" Lar y Añ. Gero Mez-emalleak erpuru ta andiurrenen muturrak garbitzen ditu. Elizondo KristPE 29 (ap. DRA). erkohen. v. erkoihen. erkoihen (S-no ap. A), erkohen (S ap. A). "Dedo índice" A.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "eri erakuslea = dedo índice".

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: adib. / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-handi.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

eri 2 sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar. eta Naf.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

eri handi dago.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

hatz(-)mami forma aztertzean, sartzeko proposatua.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa eri eta mami sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

pulgar, pouce: eri handi (R-is-uzt, BN-baig, S; Dv). Ref.: A (eri); ContR. Dedo pulgar. eri-behatz (Ae, Sal, R, ehi-behatz S; eri-beratz AN-erro; Hb ap. Lh). Ref.: VocPir257; A Apend (eri beratz); Lrq (ehi); Iz R; ContR. Dedo pulgar. "Eribiatza, dedo pulgar" Mdg 163. "Erebíatza (5 sil.), el dedo pulgar (lenengo eribíatza esan zuen)" Iz R306. v. 1 behatz (4). Ebakizió leník eri-beátza, geró urbiléna, gero gañarákoak. LE JMSB314. Eskuineko eskuko erhi behatzaz hirur Kurutze egitea. CatLuz 8 (CatAe 14 y CatSal 15eri beatzaz, CatR 15 eri biatzaz). Ehi behátz müthürrái éman ziuá martéllü kháldü izigarrí bat.Lrq Larraja RIEV 1935. eri-buru. v. erpuru eri potzor (erhi p. H s.v. potzorra). Dedo pulgar. eri pulgare (AN-ilzarb ap. Bon-Ond 222). "Pouce" Bon-Ond. eri potots (L-sar ap. A; Dv (BN-lab), H). Dedo pulgar Eskuineko eskuaren eta eskuineko zangoko erhipototsen gainean. Dv Ex 29, 20 (Bibl erhi potots). eri potots (L ap. A; Dv, H). "Gros, se dit du gros doigt et du gros orteil" Dv. "Grueso (se dice del dedo pulgar)" A. potzor "Potzorra (L), erhi-potzorra, gros doigt, pouce" H. v. ERI POTOTS.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

erhi pututs Eskual (“Herriko laborari gaizoek milika dezatela erhi pututsa”), P. Mac Orlan (“Eskuan, liburu baten gisan, atxikitzen zuen oñoñ untzi bat ideki eta, biribilkaturik, erhi pototsa edoskitzen ari zen haur herabetuari goxokiak eskaini zizkion”). erhi handi P. Mac Orlan (“Bere erhi handiurrena aintzinera bota zuen eta erran, bere ama izendatuz: "Hark"”). erhi ttiki I. Borda (“Bai, maite dut, Astuto! Baina nere bihotza baino maiteago dut, nere bizia baino, nere aitamak baino, eta nere sekretu guziak ezagutzen dituen erhi ttikia baino askoz gehiago”). eri erakusle X. Etxaniz (“Zure anai zaharrenak arroz katilu hori jasotzeko ere ez dira gauza izan, eta zuk, gazteenak, froga egin nahi duzu? – eta eri erakuslea jasoz ohartarazi zion”).

eri pottolo, I. Borda (“Haurretan, igandeetan prediku aulkietan bermatu eta astean oilasko batez ase apezen eri pottoloez trufatzen ginela oroitu nintzen orduan”). eri ttittil 2, I. Borda (“Kostaldeko feminista feminino historikoak oro han ziren, eri ttittila gora c'est délicieux grazioski hustuka, halaber ahots elkorrez hitz egiten zuten lesbiana politikoak, eta, arrahaurretaz hanpuroski kuruka zebiltzan berrogeita hamar emazteen erdian, zazpi gizon”, “Berriak judutar elkarteak xifritu zituen, bigarren mundu gerran Pio-k ez zuelako eri ttittila mugitu Hitlerek kontzentrazio eta esterminazio zelaietan zeraman soluzio finala-ren geldiarazteko edo gaitzesteko”). eri ttiki, Berria (“Haur txikiei eskuko erien izenak erraten zizkieten, adibidez: “Eri ttikia, haren mutila, lanpero, lanpetit eta zorri hiltzailea”). eri kikil, Nora Arbelbide (“Ahurra gogortua, eriak zabal eta makur, eri bihotza besteak baino laburrago eta eri kikila plegatua... Pilotari baten eskuak dituen ezaugarriak erakusten ditu esku moldatu horrek”). eri bihotz, Nora Arbelbide (“Ahurra gogortua, eriak zabal eta makur, eri bihotza besteak baino laburrago eta eri kikila plegatua... Pilotari baten eskuak dituen ezaugarriak erakusten ditu esku moldatu horrek”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: adib. / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

eri 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

(luzera-neurria).

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

haziak bi-hiru eri trebes lur aski du gainean.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

meñique, petit doigt: eri pitin. Dedo meñique. "Pitin (adj.) se joint au mot erhi pour signifier petit doigt (Hb)" Dv. Nihork ez lezake eman erripitina suan hamar bihiren errateko denbora. Hb Egia. eri txinkar (R-vid, erhi t. BN-mix, S; Dv; eri txingar AN-erro, Sal; erhi xinkher S; e. txinker H (S); erhitxinker Gèze; ehi txinker S). Ref.: A (txinkar, eri); Mdg 163; A Apend (eri txinkar, eritxingar); Lh (xinkher); Lrq (ehi-). Dedo meñique. "Auricularis erhi xingarra" Urt III 202. Naibáda mintzátu / eméngo gisára, / Jaunak enpleátu / dú eri txingárra. LEKop 29. Nere erhi-xingarra. Gy 13. "Jinkua" jüraturik bi erhi txinkherrak khütxatzen deitzo baizik eta egia diula. GH 1932. eri-xingil (erhi x Dv), ERI XIKIL (ergi x. H). "Xingil, précédé de erhi, petit doigt de la main ou du pied" Dv. Erhi xikilla, petit doigt" H s.v. ttipia. Ezkerreko erhi xingilaz. HU Eskual 24-4-1908 (ap. DRA). txikil (H, s.v. ttipi), xikil (L ap. A; H (+ -kh-)). "Erhi xikhila, petit doigt" H. "Pequeño. Erhi xikil, dedo meñique" A. txinkar Dedo pequeño. v. txirkandea. Ene txinkerra beno handiago / ezten zi hau / zertako txilinxau / eztu ezarri toki hontan? Arch Fab 219. txirkandea (det. Lar Sup, Hb ap. Lh (xi-), H (ch-)). Dedo meñique. v. txinkar. Dienean ereztuna ifink txirkandea. "Pondrás el dedo meñique". RS 192. Dienean eraztuna, ifini txirkandea, ta ezkontzea ta agintzea zerurean yatorguz. Otx 79. "Xirkandea (Hb), gros doigt" Lh. kikila (BN-baig). "Dedo meñique" Satr VocP. txipiñi 2. "Txipiñi (S-saug), petit doigt" Lh.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

erhi pututs Eskual (“Herriko laborari gaizoek milika dezatela erhi pututsa”), P. Mac Orlan (“Eskuan, liburu baten gisan, atxikitzen zuen oñoñ untzi bat ideki eta, biribilkaturik, erhi pototsa edoskitzen ari zen haur herabetuari goxokiak eskaini zizkion”). erhi handi P. Mac Orlan (“Bere erhi handiurrena aintzinera bota zuen eta erran, bere ama izendatuz: "Hark"”). erhi ttiki I. Borda (“Bai, maite dut, Astuto! Baina nere bihotza baino maiteago dut, nere bizia baino, nere aitamak baino, eta nere sekretu guziak ezagutzen dituen erhi ttikia baino askoz gehiago”). eri erakusle X. Etxaniz (“Zure anai zaharrenak arroz katilu hori jasotzeko ere ez dira gauza izan, eta zuk, gazteenak, froga egin nahi duzu? – eta eri erakuslea jasoz ohartarazi zion”).

eri pottolo, I. Borda (“Haurretan, igandeetan prediku aulkietan bermatu eta astean oilasko batez ase apezen eri pottoloez trufatzen ginela oroitu nintzen orduan”). eri ttittil 2, I. Borda (“Kostaldeko feminista feminino historikoak oro han ziren, eri ttittila gora c'est délicieux grazioski hustuka, halaber ahots elkorrez hitz egiten zuten lesbiana politikoak, eta, arrahaurretaz hanpuroski kuruka zebiltzan berrogeita hamar emazteen erdian, zazpi gizon”, “Berriak judutar elkarteak xifritu zituen, bigarren mundu gerran Pio-k ez zuelako eri ttittila mugitu Hitlerek kontzentrazio eta esterminazio zelaietan zeraman soluzio finala-ren geldiarazteko edo gaitzesteko”). eri ttiki, Berria (“Haur txikiei eskuko erien izenak erraten zizkieten, adibidez: “Eri ttikia, haren mutila, lanpero, lanpetit eta zorri hiltzailea”). eri kikil, Nora Arbelbide (“Ahurra gogortua, eriak zabal eta makur, eri bihotza besteak baino laburrago eta eri kikila plegatua... Pilotari baten eskuak dituen ezaugarriak erakusten ditu esku moldatu horrek”). eri bihotz, Nora Arbelbide (“Ahurra gogortua, eriak zabal eta makur, eri bihotza besteak baino laburrago eta eri kikila plegatua... Pilotari baten eskuak dituen ezaugarriak erakusten ditu esku moldatu horrek”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

erhi kilil, Herria (“Irujok erhi kililaren hexur ttipi bat hautsirik gantxo egitean, hortan gelditu behar ukan dute, dolorez eta medikuarekin”). erhi luze Herria (Ez duguia ikusi bera ere irri eta klaskaka ikasle baten ateraldi potreta batean bere esku ezkerraren erhi luzeez erdi tapatzen zuela bere aho zeiharkatua, gu ere bere zirtoekin alaituz denbora berean!). eri handi Joan Mari Irigoien (“Aldiz, hik galdu huen eri handia, ez haiek... - eta, harridurazko keinua egiten zidala, erran zidan”, “Baina aski dut apez hartaz, eta, derradan, akabatzeko, ezen egun haiek ezin gogorragoak egin zitzaizkidala, dolorezko dolore hartan eta bakardadezko bakardade hartan murgildurik, neure eri handiaren galtzearen ondorez”), Piarres Aintziart (“Zenbat aldiz erromesak edo historilariak eri handia pausatu ote du Santiagorako bide kurutze honetan?”). eri ttintil Elena Tourayou (“Ez zen altxatu eta ez zion komisarioaren agurrari ihardetsi; eri ttintila ere ez zuen higitu, harrizkoa bailitzan; ondorioz, Inchauspek uste ukan zuen adimena galdua zuela, beste hainbat zaharrek bezala, eta ez zion kasu izpirik eman”. eri ttittil Elena Tourayou (“Eta ez zen irri egitekorik: mextak sutan, kabalak sangreatuak, neskatxak bortxatuak eta umeak urkatuak, harkiek makila ukaldika kalituriko FLNko errebeldeak, soldaduek eri ttittila higitze beharrik gabe”), I. Borda (“Zergatik ez zuen haien salbatzeko eri ttittilik ere mugitu?”, “Irudi zitzaion aski zuela eri ttittilaren altxatzea pulindak oro koro-koroka bere altzoan edukitzeko”). eri erakusle I. Borda (“begia hertsirik, leporat eraman zuen eri erakuslea, alde batetik bertzerat, keinu ezin adierazgarriago batean”, “eta, eri erakuslea goititzen zuela, erantsi zuen”), Xabier Montoia (“Ziurtasun horrek higiarazten dizu eri erakuslea behin eta berriz”), Josu Zabaleta (“Erabat ezabatu zituen, astiro, bere begi hustuez ordu arte grabatuta egonak ziren lekuari begira; eta bere eri erakuslea izandako hezur muturraz pospolo mutur batez hormetan idazten diren argizko marra horiek bezalako hizkiz idatzi zuen”), Jaun Luis Zabala (“galdetu nion Lauaxetari, eri erakuslearekin molde berriko txalet txuri handi bat seinalatuz”). eri zuzen, Aingeru Epaltza (“Zerbitzariak tai-chi egile baten abiaduraz luzatu zuen eskuin eskuko eri zuzena, barra gibeleko ispiluaren gaineko erlojurat”, “Musu-tristeren diosala eskuin eskuko eri zuzena berriz ere barrako ispiluaren gaineko erlojurat behartzeko ahalegin titanikoa izan zen: ordu bata eta bat”, “Seme-alaba bakarra izan, eta horra! - -hilobia, eri zuzenaren jomuga”, “Denak hemen gelditzen zaizkit - eskuin eskuko eri zuzena kopetara eraman zuen“, “Luxe? - galdegin zuen orduan, eri zuzena gure aldera hedatuta”). eri potots Elena Tourayou (“Besoetan zeukan haurtxo pottoloak ere, bere gaztaina koloreko begi handiez behatzen zion, esku bateko eri pototsa murtxatzearekin”, “Orbain hau ikusten duzu? - galdegin zion, eri pototsa matelan trebes iraganez”), Ramuntxo Etxeberri (“'Dégueulasse! ' - ihardetsi zion Ninak irriño prestu zabal batekin --,eri pototsa altxatuz”, “Zure eri pototxaren minak du nerabe hura errealitatetik fikziora pasarazi!”), Piarres Aintziart (“Autobusaren ordua iragana baita, gosturik hoberenean patarra jautsirik, plantatu naiz errepide bazterrean, eri pototsa zeru urdinari buruz zuzendua”, “Zendu aitzin, azken jestu bat bideko salbean eri pototsaz marratu "Aski”). eri potolo I. Borda (“Eri potoloak altxatuz, kontuz, apezek Dohatsu Bihotz Garbiak kantatzen eta kantarazten zuten, telebistako kamera anitzen aitzinean”), Xabier Montoia (“Eri potolo eta irudiz trakets horiek nola higitzen dituen miretsirik hainbat aldiz, alferrik galdua dela deritzozu”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Idazkera egoki(en)a eskainiko da

osaera ilunekoa da lantaldearentzat (K. Mitxelenari ikasitako itxuratxarki haren parekoa-edo izan ote litekeen aipatu da): Iparraldekoek eskain ditzaketen argibideen zain, idazkera banarekin aurkeztuko dira eri handi eta eri-gaizki azpisarrerak, desberdinak diruditenez.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-gaizki.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

eri 2 sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

bazuen eri-gaizki hemeretzi urteko alaba bat.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

eriago(tu), eriagotzen.

Atzizkien araberako erabakiak

-tu: -ago-tu.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

eriaraz, eriarazten.

Aditz-erregimena

du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: Ik. ediren / HiztEn: Ik. ediren / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. ediren.

Euskaltzaindiaren Arauak

Eridu / eridutar.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: Hb Esk ("Eri etxea bada deus ez dutenentzat"), Bv AsL ("San Antonioko eri-etxian"), Jnn SBi ("Bazabilan bertze lagun saindu batzuekin eri-etxetan edo ospitaletan"), Prop 1904 ("Hiriak ere badu eri-etxe bat, hango bereko jendearentzat"), SMitx Aranz ("Ta an doa berriz ere, / berriz aidez-aide, / beste eri-etxetara / danen sendagille").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

eri-etxe 3: Ibarg 2 (adib.: "Gexoak ikertu geinkez eri-etxeetan edo euroen etxeetan"), Jzale 1931 ("Bilbo'ko eri-etxean Zugazaga'tar Julen, gure bazkide ta aizkide kutuna dan Jon, "Algorri" idazlearen aita zana"); erietxe 4: Zientzia eta teknika 1986 ("Beste azterketa baten ondorioek diotenez, toki zaratatsuetan horien pareko baketsuetan baino gaiso mental gehiago dago erietxeetan"), LurE/3 ("Arte Ederretako museoa eta emakumeen erietxea"), J/J. Aizpurua ("Donostiako Arantzazuko Amaren Erietxera ekarri behar izan dugu"), Gara 1999 ("leptospirosis infekzioa ere tratatu behar izan dute Erdialdeko Amerikako erietxeetan bertako medikuek"); eritetxe (eta espetxe-eritetxe, psikiatri eritetxe) 32: J.A. Arrieta ("Egundoko laudorioak egiten ziren nitaz [...] eritetxe militarretako gaisoei egiten nizkien bisitengatik"), Aurraitz ("Bonbaketa itzela izan eta aste-bete batzuetara zaurituta eta atxillo nengoan eritetxe baten"), ArauErab 1988 ("Santo Hospital Civil de Bilbao izeneko eritetxeko medikuek funtsezko zerbitzuak bete ditzatela bermatuz"), A. Loidi ("jatetxe, eritetxe eta antzekoetara zuzenean saltzen duten zentruak"), UZEI ("Gaixo bat ospitale edo eritetxe batean ingresatu"), Egunk 1991-1993 3 (adib.: "10 zauritu eritetxean sartu zituzten"), EHAA 1992 4 (adib.: "Txagorritxu Eritetxean aurkeztu behar izango dira eskaintzak"), E. Agirretxe ("gure Herrian bertan, kanpotik etorritako monja ezeuskaldun asko ikusten genituen, bai gure ikastetxeetan, bai gure ospitale eta eritetxeetan"), L. Erriondo 7 (adib.: "ikerketa hauen datuak eritetxeetan biltzen aritu ginenean"), H. Cano ("Galileok jarri zion eritetxeari neurriko izena"), A. Ibartzabal ("Eritetxeren batean gaisorik egongo ote zen?"), ELLegeak 1984-1986 (""Euskal Osasun Zerbitzua Osakidetza" Arduralaritzazko Ihardutze-Erakunde Burujabean sartuta dauden eritetxeen eta gainontzeko zerbitzuen Diruegitamuak"), K. Izagirre ("Beste ikasle batek, Ascanio Arosemenak, lepoan hartu zuen eta lasterka abiatu zen laguna eritetxera eramatera"), Ospitale Psikiatrikoa 4 (adib.: "haur txiro gaixoentzako lehenengo eritetxea zabaldu eta bedeinkatu baitzuen"), A. Elizondo ("Batek txerri txuleta fin-finak eskatu ditu eritetxetik etorri berri den bere senarrarentzat"), Berrietan 1999 ("Bermeoko anbulantziek 22 minutu behar dabez eritetxera ailegatzeko"), J. Alonso ("Adlerrek dio Saint-Lazare espetxe-eritetxean langile-falta nabarmena denean prostituta intsumituen atxiloketa modu ikusgarrian handitzen zela"), O. Larrañaga ("itxarongela, funtzionarien etxebizitzak eta psikiatri eritetxea gure eskubian utziz...").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

eri-etxe : DFrec 1 (Deia); erietxe : HiztEn (ik. eritetxe), LurE, Euskalterm 2; eritetxe : AB50 2, HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. AB38.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

eri-etxe : PMuj DVC; erietxe : EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, DRA; eritetxe : HiruMila // Ez dugu aurkitu ap. Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Idazkera egokia eskaintzen du, ez baitagokio behialako hots-legea

erietxe da forma ongi eratua, erabiliagoa den -t-duna onartzeko ez baitago arrazoirik.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

Er. gabea da (testu bakarrean jaso da), eta alderdi horretatik jaso gabe uztekoa; baina ongi eratua da, erabil litekeena: jaso egingo da, jokabide desberdin posibleen lekuko, eta honelako formen muga-kontuak hobeto argitzeko lagungarri.

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

'eritzen, gaixotzen duena'.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ko izengilea.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

titarea.

Euskaltzaindiaren Arauak

eriondoa ospitalean eman zuen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tara.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

eriekin hartzen den pixka.

Jatorrizko forma

eritegi, osasundegi, sendategi

Euskaltzaindiaren Arauak

EArauak 38: (herritarra).

Euskaltzaindiaren Arauak

eritu, eri(tu), eritzen. da/du ad. 'gaixotu'.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

eritu, eri(tu), eritzen

Forma baten adiera(k)

gaixotu

Jatorrizko forma

eritzi, ik. iritzi [iritzi hobestekoa da]

Euskaltzaindiaren Arauak

eritzi* e. iritzi

Aldaera baztertuaren ordaina

Ik. iritzi (cf. Euskaltzaindiaren Gomendioak eta Erabakiak (I), 23-24 or.)

Atzizkien araberako erabakiak

-xka.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.