Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Hizkl.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa erreferentzia eta egin sarreretan. Bide batez, erreferentzia sarreran adiera gehitzea komeni da.

LB: 128; ETC: 661

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ElhHizt: 0; Adorez: erreferentzia-sistema: sistema de referencia, Labayru: 0, NolaErran: 0. Euskalterm: erreferentzia-sistema (Fisika, Industria TN, Eraikuntza). ZTHB-Fis: erreferentzia-sistema (sistema de referencia; système de référence; frame of reference/reference system); erreferentzia-sistema inertzial (sin. sistema inertzial // sistema de referencia inercial; référentiel galiléen/référentiel inertiel inertial frame of reference; inertial reference system).

erlatibitate iz. Fis. Fisikako teoria, erabateko mugimenduaren kontzeptua baztertzen duena eta horren ordez bi erreferentzia-sistemen arteko mugimendu erlatiboa kontuan hartzen duena, halaber erlatibitatearen teoria esaten zaiona. Unibertsoaren sorreraren, zulo beltzen eta erlatibitatearen gainean berba egingo dute. Gizona ez zen erlatibitatearen formula ulertzeko gai diren horietakoa. Einsteinen ekarpen nagusia erlatibitatearen teoria da. // adib: inertzial adj. Fis. Inertziarena, inertziari dagokiona. Erreferentzia-sistema inertziala: Newtonen lehen legea betetzen duena.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta jasotzekoa. Fisikaren arlokoa dela adieraziko da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa erreferentzia eta sistema sarreretan.

Jakite-arloak

Fis.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 40 (Deia 1, Euskaltzaindia 15, UEU 24); ETC 46

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: 0 / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: 0. / Euskalterm: erreferentziakide (Hizk.).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa, dagokion markarekin.

Jakite-arloak

hizkl.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Izenondo erreferentzialak

-al izond. erref.

Kategoria

izond.

Jakite-arloak

Hizkl.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

izenondo erreferentziala.

LBeh (2014-04-03): erreferentzialtasun 50: Berria 26 (adib.: “Hezitzaileek erreferentzialtasuna zaintzeko ahalegin berezia egin behar dute”), Jakin 5 (adib.: “Behin aurrekoa esanda, eta aipa daitezkeenak asko izan daitezkeela kontuan izanda ere, hiru ideiarekin bilduko nituzke ekarpen nagusiak: normalizazioa, sakontasuna eta erreferentzialtasuna”), Argia 10 (adib.: “Lelo berria asmatu duenak ere, berdinketa bat eginez gero, erreferentzialtasuna izan du helburu”), DiarioVasco 8 (adib.: “Iaz martxan jarri genuen gogoeta prozesu zabalean galdera bat bota genuen: elkarte, enpresa eta administrazioak prest daude euren erreferentzialtasuna galtzeko sektore osoaren eta herritarren mesederako?”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: erreferentzialtasun : Berria 13 (“gure Kolektiboaren erreferentzialtasun politikoa areagotzen doan neurrian, pertsonak erailtzea deliberatu dute dispertsioari eusten dioten gobernuek”), Iñaki Arranz 3 (adib.: “Edo, bestelako ikuspegiak daudela onartuta ere, den-denak erreferentzialtasunaren mende jarriko bagenitu”), Jokin Urain (“Baina askotan errazegi ematen zaie erreferentzialtasun hori, zaharrak direlako soilik”), Iñaki Segurola (“Erreferentzialtasuna aipatzen dudanean, horrelako kontuez ari naiz”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, eta erabilia. Eskaera egingo zaio Euskaltzaindiari erreferentzial forma arautuari marka guztiak kentzeko, erreferentzialtasun sartu ahal izateko.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

erreflektore 2, I. Aldabek erabilia: "Egituraketa honen oinarrizko elementuak, pigmentu pantaila edo kromatoforoen filtro batetan, erreflektorea (kitina), nukleo fotogenoa (fotozitoak) eta zabaldura edo beste asoziatutako begi egituraketak okupatzen dituzten gainerako lentetan laburbil daitezke", "Organo luminiszenteren egituraketarik sotilena, Vampyroteuthis infernalis-en gorputzan zehar barreiaturiko fotoforoetan aurki dezakegu, baita Ctenopteryx-en arretan ere, zeinetan, fotozito talde bat (argia produzitzen duten zelulak) indiferentziatutako erreflektore edo pigmentu mota bati asoziaturik dagoen".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

erreflektore : LurE, Euskalterm 4 (hauetan bonbilla e. 1; lanpara e. 1); erreflektatu : HiztEn (ik. isladatu) // Euskalterm: erreflektometria 2 (hauetan 1 erreflektometriazko metodo), erreflektometro 1, erreflektometriko 1 (metodo erreflektometriko) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Sektore jakin bateko informazioa

HitzIrud: erreflektore.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

erreflektatu : (ik. isladatu): HiruMila; erreflektore : HiruMila, EskolaHE // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, Lur EG/CE eta EF/FE; Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal reflector / réflecteur formen ordainak: HiruMila: 1 erreflektagarri; 2 isladatzaile, erreflektore; reflectante: distiratzaile // ElhHizt: 1 isladatzaile, 2 isladagailu // Casve FE: eslaigailü, arrabatitailü // HaizeG FB: argi-igortzeko // T-L LBF: argi-igortzeko // PMuj DCV: 1 argi-igortzeko, dirdirailu; 2 (que refleja) dirdaitsu, dirdaidun // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Azkue Aurkibidea.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "erreflektorea = reflector".

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Maileguaren aldean hobestekoa

Ik. bihurkari.

Izenondo erreferentzialak

-ibo izond. erref.

Kategoria

izond.

erreflexio 1 iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, erreflexio-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori 'gogoeta' adieran ez erabiltzea gomendatzen du; ik. gogoeta; hausnarketa]. 2 iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, erreflexio-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori fisikari dagokion adieran ez erabiltzea gomendatzen du; ik. islatze].

erreflexio 80.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

erreflexio 8.

Euskaltzaindiaren Arauak

erreflexio* e. 1 gogoeta, hausnarketa. 2 Fis. islatze.

Debekua bere horretan uztea proposatu da. Ordezko gisa proposatutako hitzek ondo betetzen dute erreflexioren eremu semantikoa eta, hortaz, debekua mantentzekoa da.

Mailegu baztertuaren euskal ordaina

ik. gogoeta, hausnarketa; eta (Fis.) islapen

Lexemen erregulartasuna

j/x

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-exu

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: 56 (Consumer 16, Laneki 15, UEU 16), ETC: 126.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: errefluxu iz. (Med.) reflujo, Adorez: errefluxu: iz. (Med.) reflujo; Labayru: 0, NolaErran: 0. // Euskalterm: errefluxu (4; Medikuntza, Arkitektura).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa dagokion markarekin.

Jakite-arloak

Med.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu erreformatorio , erreformatzaile , erreformazale formarik.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

(er)reformatorio 3: A. Pagola ("Bere protesta-zentzua galduz doa eta gehienetan erreformatorio batetan bukatzen dute kasu horiek"), P. Aristi ("Maitasunera eta askatasunera joan ordez heriotzera eta reformatoriora zuzendu du bere burua"), F. Rius ("Erreformatorio bateko bizimoduan oinarriturik zegoen filma"); erreformatzaile (eta mundu-erreformatzaile) 5: J. Sudupe ("... "komunisten proposamendu teorikoak" ez direla inola ere ideien gainean oinarritzen, ez eta honelako edo halako mundu-erreformatzaileak asmatutako hastapenetan ere"), UZEI ("erreformatzailearekin jendaurreko negoziaketa bat edukitzeak haren itzala areagotu baizik ez zuen egingo"), UnescoAlb 1990 ("Stolypin, mende haserako erreformatzaile nagusiaz beste artikulu bat idatzi nuen argazki eta guzti"), Denok senide ("Indiako historia #mdash#baita India modernoa ere#mdash# maisu, jakintsu, filosofo eta molde guztietako erreformatzaile leinargi bertutetsuz gainezka dago"), J. Iriarte ("Otsaila ospetsua, bere izpiritu omen duena, Espírítu del 12 de febrero delakoaren inguruan frankistar erreformatzaileak lehenengo urratsak ematen hasiak baitira"); erreformazale 3: J-L. Davant ("Hura sozial-demokrata da, erreformazalea da"), HizkLiter 2 ("1593an, erreformazaleen buru zen Henri IV.ak kalbinista izateari uko egin eta katolizismora eman zuen urrats [...] Luterok eta beste erreformazaleek eskatzen zituzten aldaketak elizatik atera gabe, barrutik, egin nahi zituzten beste batzuek").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

erreformatorio : DFrec 1 (ZArg: "Laster aurkitzen dute espetxe erreformatorio ospitale gheto sanatorioa"), Euskalterm 1 (reformatorio); erreformatzaile : DFrec 2 (ZArg: "gizarteko demokrazioa erreformatzailea"; Zehatz: -tzale, "ikusiko da zer balio duen xxx eta xxxren jokabide erreformatzaleak"), AB38 1 (reformista), HiztEn (erreformatzen duena), Euskalterm 2 (Erl., Soziol.) // Ez ditugu aurkitu ap. AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

erreformatorio : ElhHizt (reformatorio), Lur EG/CE (reformatorio) eta EF/FE (maison de correction); erreformatzaile : ElhHizt (Erl. reformador), HiruMila (reformador) // Ez ditugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

a) reformador/réformateur formen ordainak: antolatzale : HaizeG FB, T-L LFB; arteztaile : T-L LFB; berrikeri-zale : PMuj DCV; berritzaile : ElhHizt, HiruMila, XarHizt; berritzale : HaizeG FB, T-L LFB; berrizale : Casve FE, PMuj DCV (berri-zale); berriztari : PMuj DCV; berriztatzaile : ElhHizt; eraberritzaile : ElhHizt, HiztHand; eraldatzaile : HiruMila; erreformatzaile : ElhHizt (Rel.), HiruMila, HiztHand; xuxentzale : T-L LFB, xüxenzale : Casve FE; zar-berritzaile : PMuj DCV; b) reformatorio/maison de correction formenak: erreformategi : HiruMila; erreformatorio : ElhHizt, Lur EG/CE eta EF/FE,HiztHand; zentza-etxe , zentza-leku : PMuj DCV; zentzatzeko etxe : HiztHand.

erreformatorio 76: Argia, Berria 7, DiarioVasco 10, EiTB 41, Elkar 8, Erlea 4, HABE, UEU 4.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

erreformatorio 5: Fernando Rey 2, Pello Lizarralde, Joseba Sarrionandia, Gotzon Garate.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Erdara batekoa onartu da, baliokide okerraren kaltetan

ez du mailegu onartzekoen gutxienekoa betetzen (arrotza da, adibidez, J-L. Davantentzat); Hegoaldean bederen beharrezkoa dirudi, ordea, eta onartzea proposatzen da, Heg. marka duela.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Jasotzekoa izan liteke, nahiz eta gaur egun adingabeen zentro den forma neutroa. Definizioan kontzeptu zaharkitua dela adieraztea komeni da. Heg. markarekin jasotzekoa da.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Heg.

Erabileremu dialektala

Heg.

Euskaltzaindiaren Arauak

erreformatu, erreforma(tu), erreformatzen. du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira errefortzu 5 (X. Gereño 3: "Napoleonek ez zien austriarrei bataila eman nahi errefortzuak lortu arte", "Burruka frantsesen aurka zihoan eta dena galduta zegoenean, azken orduan, Desaix jenerala agertu zen antsiatutako errefortzuekin", "kainoikadek karlisten errefortzuak hurbiltzea debekatzen zuten"; Egin 1989: "Zumaiako F.T.ak Hirugarren Dibisioan aurrera jotzeko intentzioak dituenez lortu du aurreko urteko jokalariei laguntzeko hainbat errefortzu nahiz eta ekipoaren oinarria aurreko urteko jokalariek osatu"; Hemen 1987: "pertsonalen izua heuren gainean egoten da ia partidu guztietan, batipat pibotengan, errefortzuren falta zeharo nabaria baita"); erreforzamendu 1 (J.A. Berriotxoa: "Kasu batzutan, edozein puntutan agertzen dira honen erreforzamenduak"); errefuertzo/- u bana (Egin 1989: "Hirugarren Dibisiorako errefuertzoak"; "Zumaiak lortutako azken errefuertzua Anton eibartarra da, aurrelari moduan jokatzen du eta Eibarko jubenilerako jokalari izan zen aurreko denboraldiarte").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

erreforzatu : AB38 1; errefortzu : HiztEn, Euskalterm 26 (hauetan e. diferentzial 1, e. negatibo 1, e. positibo 1, e. positibozko sistema 1, e. sozial 1, e.-kontingentzia 1, e.-printzipio 1, e.- programa 2, errefortzuko falka 1, errefortzuzko s-r eredu 1, harrizko e. 1, hitz gabeko e. 1, hitzezko e. 1, hormigoizko e. 1, kanpo-e. 1, kanpo-e. 1, ordezko e. 1, proportzio aldakorrezko e. 1, proportzio finkozko e. 1, tartegune aldakorrezko e. 1, tartegune finkozko e. 1) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

errefortzu : HiruMila (ik. gogorgarri 1), ElhHizt; Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal refuerzo / renfort; renforçage, renforcement formen ordainak: HiruMila: gogorgarri, indargarri, errefortzu, berretgarri, berretgailu, sendogarri // ElhHizt: 1 sorospen, laguntza; 2 (constr.) sendogarri, errefortzu; 3 (Enseñ. / Psicol.) errefortzu; 4 (Mil.) errefortzuak; 5 (Tecnol.) errefortzu, nerbio // Casve FE: indar, (aide) lagüngoa, (pièce) emendio, (à grand renfort de) -hanitxen bidez / azkartze / azkartze // HaizeG FB: azkargarri, indarkai, (aide) laguntza / Ø / azkartze, emendio // T-L LBF: (aide) laguntza, (de boeufs) lauzka, (augmentation) emendio, azkargailu, (à grand renfort de) hainitzen medio / Ø / emendio, azkartze // PMuj DCV: (remiendo) gogorgarri, indargarri; (aurmento) emendio, geigarri; (ayuda) laguntza; (r. de bueyes) lauzka; (caballo de r.) lauzka-zaldi, patar-zaldi // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Azkue Aurkibidea.

errefortzu 9: Patxi Juaristi (“mutilentzako errefortzu klaseak”), Naiara Elola (“ikasleen hizkuntz errefortzuak ), Ander Iturriotz (“PPren errefortzu propagandistikoak”), Aitziber Martinez de Lagos (“Errefortzuak behar dituen hizkuntza gutxiagotua dena da”), EiTB 5 (“Errefortzu militarra eta politikoa”, “errefortzu militarrak erretiratuko dituzte”). // errefortzu 183: Aizu, Argia 7, Berria 15, DiarioVasco 22, Euskal Herriko Agintaritza, EiTB 19, Elhuyar 13, Elkar 5, Erlea 2, Consumer 28, Goiena 6, Jakin 4, Laneki 54, UEU 6.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: errefortzu 27: Berria 4, Agustin Otsoa 6, Jon Alonso 3, Jon Maia 3, Aingeru Epaltza 2, Urtzi Urrutikoetxea, Xabier Amuriza, Txillardegi, Joxean Sagastizabal, Koldo Biguri, Jokin Urain, Xabier Mendiguren Elizegi, Edorta Jimenez.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Erabilera oso urriko forma

hedatu gabea.

Mailegu isiltzekoa edo gaitzestekoa da, ordain egokia duenez

Saih. (aski dira laguntza, lagungarri, emendio, etab.)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia; hiztegi orokorretan ere jaso da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu errefrakt - formarik.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

errefraktatu 3: Elhuyar 2 ("Argia atmosferaren oso zati lodia zeharkatzen ari da eta bertan dauden molekulek eta hauts-partikulek argia errefraktatzeko eta barreiatzeko aukera handiagoa dute", "Prisma zeharkatzen duen errefraktatutako izpiaren proiekzioak aurkitzea eskatzen da"), Fisika orokorra ("Izpi erasotzailea, errefraktatua eta eraso-puntuko normala plano berean daude").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

errefraktari(o) : AB38 2 (refractario); errefraktario : HiztEn (1 Med. gaixotasun batekiko inmune dena; 2 ik. erregogor); Euskalterm 1 (refractario); errefraktatu : AB38 6 (refractar, -ado), HiztEn (errefrakzioa sortu edo sortarazi), Euskalterm 3 (refractar, -ado); errefraktibotasun : HiztEn (Fis. substantzia baten errefrakzio-indizeari 1 kendu eta hondarra substantziaren dentsitateaz zatituz lortzen den emaitza), Euskalterm 1 (refractividad); errefraktometro : HiztEn (1 Fis. errefrakzio-indizeak neurtzen dituen tresna; 2 Med. begiaren errefrakzio-egoera neurtzeko erabiltzen den tresna), Euskalterm 3 (refractómetro) // Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

errefraktagarri : HiruMila (Fis. refractivo/va, refrangible); errefraktagarritasun : HiruMila (Fis. refrangibilidad); errefraktario : HiruMila (Fis. refractario); errefraktatu : ElhHizt (Fis. refractar[se]), HiruMila (Fis. refractar[se]) / Fis. refractado/da, refracto), EskolaHE (errefrakzioa sortu edo sorrarazi); errefraktibotasun : ElhHizt (Fis. refractividad); errefraktometro : ElhHizt (Fis./Med. refractómetro), HiruMila (Fis. refractómetro); errefraktore : HiruMila (Astron. refractor) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

errefrakta, errefraktatzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Jakite-arloak

Fis.

Euskaltzaindiaren Arauak

Fis.

Jatorrizko forma

atsotitz, errefrau, esaera zahar

Euskaltzaindiaren Arauak

h. atsotitz.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

ik. atsotitz

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

hotzeria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

errefria(tu), errefriatzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Forma baten adiera(k)

1 iz. Ipar. 'errefusatzea'. 2 izond. Ipar. 'erreusa'.

Euskaltzaindiaren Arauak

errefusatu, errefusa, errefusatzen. Ipar. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

errefusatu, errefusa, errefusatzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: Ik. iheslari / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Maileguaren aldean hobestekoa

Ik. iheslari, aterpetu.

Kategoria

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

erregadia, erregadiatzen.

Lexemen erregulartasuna

-d-/-r-.

Aditz-erregimena

du ad.

Erabileremu dialektala

Heg.

Forma baten adiera(k)

ureztatu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

errega(d)io 2: Munita ("Lurrak ez ematen, ez bait zuten uillada edo erregadiorik"), Lab SuEm ("Eta erregaioko iturriak?").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

erregadio (eta arregario 1) 4: Gure Erria 1972 ("Erregadio kontua be amaitu barik dago"), X. Arregi ("Eskualde honetan erregadioa oso ugaria delako, ur asko behar duten laboreak ere egin daitezke"), Gizartea/OHO ("Hezetasun ezak eta ur eskaziak, itsaso eta mendien urruntasunak, klimak, arregariorako ahalbide urriak eta lur-kalitateak baldintzatu egiten dute lur lanketa"), Mundua 1993 ("Nekazaritza horri ezinbestekoak gertatzen zaizkion baliabideen banaketa #mdash#lurra, ongarriak, erregadioa eta hazi ibridoak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

erregadio : AB38 2; erregario : AB38 5 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Heg.

Forma baten adiera(k)

ureztapena.

Jatorrizko forma

erregai (izenlagun), errekin (izen)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

erregailu (eta alkohol[-]erregailu, gas-erregailu) 11: Elhuyar ("Konprimagailu batek ematen duen haize beroak eramaten du ikatz hautsa erregailutaraino"), Saioka/7 ("Gastua kalkulatzean, erreaktiboen prezioaz gainera, beste gauza asko ere baloratu behar dituzue: erregailuaren gastua, denbora"), FisKim/5 ("Erreakzio-energiak / errekuntz-erreakzioak. Materiala: Tentegailu bat saiodiekin, termometro bat, espatula bat, beirazko makilatxo bat, gas-erregailu bat, sodio hidroxidozko dilistak..."), NaturZ/OHO ("Kobre xafla / Argizaria / Egurra / Alkohol erregailua"), NaturZ/DBH 3 (adib.: "gatz gutxi jartzen ez bada, ez da guztiz disolbatuko uretan, eta gasezko erregailua erabili beharko da [...] Erregailua erabiltzerakoan, kontuz ibili behar da"), GeolBiol ("Lehortu porta alkohol-erregailuaren gainetik igaroaraziz"), J.R. Etxebarria 3 (adib.: "Kapsula gas-erregailuaren sugarraren gainean jarri da eta berotu egin da poliki [...] Laborategietan gas-erregailua erabili ohi da").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

erregailu : AB38 22 (hauetan alkohol[-], gas-, ogi-e.; bunsen, butanozko e.; mechero, quemador, asador, tostador), HiztEn (erregai likido edo gaseosoa aire edo oxigenoaz nahastu eta errekuntza gertatzen deneko gailua, argi egiteko edo berotzeko erabiltzen dena // AS: Bunsen erregailu), LurE (erregaia [isurkaria edo hautsa] gas erregarriarekin [airea, oxigenoa] estuki nahasten duen gailua, honen barrualdeko irekiunean erretzen direla), Euskalterm 2 (quemador) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

erregailu : ElhHizt (Teknol. quemador #mdash# aparato de combustión), HiruMila (1 quemador; 2 hornillo; 3 mechero), EskolaHE (erregaia [isurkaria edo hautsa] gas erregarriarekin [airea, oxigenoa] estuki nahasten duen gailua, honen barrualdeko irekiunean erretzen direla), PMuj DVC (1 asador #mdash# instr.; 2 quemador, mechero) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-gailu.

Kategoria

iz.

Euskaltzaindiaren Arauak

erregalatu, erregala, erregalatzen. Heg. Herr. du ad. 'opari egin'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: a) `oparia' adierakoak 10 dira: erregali 3: Iraola ("Begira beza, On Nikomedesi erregali bat egin geniyonian lau errejidoren artian, onek jarri zituan bere patrikeratik lau peseta", "Pillipa, zure gizonari erregali eder bat egin biar diyot", "Zer erregali gero?"); erregalia 1, MEIG ("Erregaliaz betetzen ninduen eta emazteak, Jainkoak daki nola, sortzen zizkion huskeriak niri har erazi beharrean zebilen beti"); erregali(a) 6, G (Ud: "Orra erregaliya Donostiyak egin, Zubietako jendia akordatu dedin"; Tx B: "neonek ez det ikusi baño jendia prankok esan du, erregaliyak izugarriyak nola dituen izandu"; M. Lasarte 4, ap. Uzt Noiz: "Zorioneko erregaliak emen dituzte urrean, gazte maiteak makurturikan Obispo Jaunan aurrean, erregaliak sortu dituzte beren biotz xamurrean, Obispo Jauna degu berriro artzai egin bearrean", "erregaliak eman dizkate guztizko asmo senduan, ardi txarrikan ez da izaten artzai onaren onduan", "erregaliak sortu leitezke olako erri bikañean"). b) `abantaila' adierako erregalia 6 aldiz ageri da, beti ap. Cb EBO ("R edo r-az asitzen dan itz, boz, edo berbarik batere Euskerak berez ez du, eta au Euskeraren erregalia andia da, bada R, edo r errea bere garraztasunagatik zakur letra esan oi da", "aoz esaten dan bezela eskribitzea, eta eskribitzen dan bezala guzia irakurtea, erregalia andia da", "Euskerak neke oiek beste Lengoajeak berenak bezala baditu ere, bere alibio, ta erregaliak ere baditu", "euskerazko gramatikaren erregaliak", "Besteen aldean Euskerak erregalia, ta pribilejio andiak ditu", "Diptongo, ta triptongorik Euskerak bere itzak irakurte, edo eskribitzean eztu, ta errazago ikasteko au ere erregalia da").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) `oparia' adierakoak: erregali 13: B 1 (Musika: "Bake-lapurrak dabilz, gizartea apurtzen, zeruko erregali onena ebasten"), G 3 (L. Egia: "erregali koskor bat, itz samur batzuk"; A. Zavala: "Erregali batzuak ere eman zizkioten Txirritari"; Tx. Garmendia: "jaioterriko alkate jauna zun ondoan erregali eder batekin etorrita"), EB 9 (KatekesiLagung: "horregatik eman dizkiguzu hainbeste gauza,/ hainbeste erregali, hain bizitza ederra!"; A. Lertxundi: "ezin izan zion ezkon bizitza guztian ezer ukatu, arrantzaldi bakoitzaren ondorengo erregali garestia, blusa frantsesak"; J.A. Ormazabal 5: "Behin Kinkilimarro teilatu ertzean eserita zegoen inork erregalirik egiten ez ziolako haserre", "Baina bihar etortzen bazara, inoiz jaso duzun erregalirik onena jasoko duzu"; BAtx Nikol: "Behar bada erregali bat bidaltzen didate"; I. Tapia: "Ez onartu martzianoen erregalirik! Pozoindutako goxokiak emango dizkizuete: ez jan!"); erregalia 2: K. Cid: "eta esku horrek amodiozko mezu gisa entregatzen ziola, erregalia amoros gisa", "Eta brastakoan iruditu zitzaion emaztearenganako deskortesia zela erregalia hari uko egitea"; erregali(a) 8: G 1 (F. Iraeta: "adiskidetasun gezurtiak; alperrikako alegiñak; eskerrik gabeko erregaliak"), EB 7 (L. Baraiazarra: "Horrelako pertsonentzat, otoitzean izan ohi diren kontsolamendu eta erregaliak benetan bizgarri eta esnagarri gerta daitezke"; J.M. Bujanda: "Lafittek dioena: luma dotorea, paregabeko erregalia irakurlearentzat"; J.M. Sarasola: "Handik egun gutxitara, kadiak erregalia bidali zion bere emaztegaiari"; D. Urbistondo: "Nortara nahi ere ez duzu horrenbeste kontu erabiltzen erregalia bidali duena nire ama denean"; L. Iriondo: "Zorionak, Lurdes. Tori, gure erregalia"; BAtx Nikol: "Sobrea zabaldu zuenean ikusitakoa ez bait zen izan, inondik ere, erregaliaren itxurako ezer"; Habe 1990: "Haurren kolesterola, gurasoen erregalia"). b) `pribilegioa, eskubide-multzoa' adierako erregalia 1 (Jauntxoak: "Negozio onak zirela, ustezko erregalia foralak zirela, lehenago etsai amorratu zirenak hurbilduz joan ziren, urtez urte").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

erregali : DFrec 19 (opari), AB38 2 (opari), AB50 7 (hauetan erregali emate 1; `opari' adierakoak); erregalia : HiztEn (1 oparia; 2 erregearen eskubide-multzoa), LurE (oparia), Euskalterm 2 (hauetan erregalia-zerga 1; `eskubide-multzo' adierakoak).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

erregali : EuskHizt (oparia); erregalia : HiruMila (1 ventaja, superioridad; 2 regalo, obsequio), ElhHizt (1 regalo; 2 privilegio, regalía), EskolaHE (oparia), PMuj DVC (regalo). Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: erregali / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Hist., Zuz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH argitaratuan testu-lekukotasunik gabeko erregali(t)z : "Orosuss [=orozuz], erregaliza" Lcc. "Adipsos, erregálitza, belhar urtsúa" Urt I 178.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

erregaliz (eta re- 1) 6: R. Etxezarreta 3 (adib.: "Erregaliz ale edo zuztarrak [...] Seksu indarra hartzen da azukrez, uchchata landare zuztarrez, piperrez, chabaz eta erregalizez nahasturiko esnea edanaz"), J.A. Berriotxoa ("Zaku haundi baten, gu biok ondo sartzeko bezain haundian, gure regalizaren antzeko, eta indar gehiegirik gabe altxatzeko moduko garaun beltz batzu zeuden"), J. Urteaga ("Eskuz tintatutako buruzapiak andreentzat, eta limoi, erregaliza eta aspirinaz etxean egindako jarabea gizonezkoentzat"), K. Biguri ("Beste txori izozkigile batzu dituzue Marrubimoko zuria, Bele erregaliza, Gereizozo handia, Txantxankolate bikoitza, Pattargorria eta Sorbetebeltz tuttifruttia"), G. Markuleta ("Erregaliza mastekatzen zuen pentsatu bitartean").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

erregaliz : AB38 1, HiztEn (1 Bot. leguminosoen familiako landarea, zurezko oinarria, eta sustrai luze eta lodiak dituena...; 2 delako landarearen sustraia; delako landarearen sustraitik ateratako zukuarekin egindako gozokia), LurE (Bot. Papilionazeon familiako zuhaixka, goieran 1,5 m inguru luze dena eta sustrai gozoak dituena #mdash# Glycyrrhiza glabra... // Landare horren beronen sustraia ik. makil goxo // Landare horren sustraiaren zukuaz egiten den orea, makiltxoetan edo piluletan, gozoki gisa jaten dena), Euskalterm 5 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

erregaliz : ElhHizt (1 regaliz, orozuz Glycyrrhiza glabra; 2 regaliz #mdash# rizoma de la planta; 3 regaliz #mdash# golosina), HiruMila (Bot. regaliz Glycyrrhiza glabra), EskolaHE (Bot. Papilionazeon familiako zuhaixka, 1,5 m inguru luze dena eta sustrai gozoak dituena #mdash# Glycyrrhiza glabra... // Landare horren sustraia ik. makil goxo // Landare horren sustraiaren zukuaz egiten den orea, gozoki gisa jaten dena), Casve EF (erregaliza réglisse) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

regaliz / réglisse formen ordainak: erragaliz : Casve FE; errefain : PMuj DCV; erregaliz : ElhHizt, HiruMila, HiztHand; errekaliz : HaizeG FB (erre-kaliza), T-L LFB (errekaliza), PMuj DCV; zaingozo : Casve FE; PMuj DCV (zain gozo) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

1 Bot. Glycyrrhiza glabra. 2 (gozokia).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratua; corpuseko datuak (-alo/-alu amaieren banaketa, llabur: -alo 89: B 6, G 81, IE-EB 2; -alu 22: B 15, G 7; -alo/-u 11: B 4, G 7): a) 'eskubide-multzoa' adierako erregalia 6 aldiz agertu da (Cb EBO); b) 'oparia' adierakoak dira erregali(a) 10, erregalo 61, erregalu 20 (eta erregalo/-u erabakigaitzak 11): erregali G 3 (Iraola); erregalia EB 1 (MEIG: "Erregaliaz betetzen ninduen eta emazteak, Jainkoak daki nola, sortzen zizkion huskeriak niri har erazi beharrean zebilen beti"); erregali(a) erabakigaitzak G 6 (Ud, Tx B I, Uzt Noiz); erregalo 54: B 3 (AB AmaE, Altuna, SM Zirik), G 49 (Mb, Cb, Echag, It Fab, Izt C, Lard, Noe, Arr GB, Aran SIgn, Xe, Zab Gabon, Mok, Or Eus, SMitx Aranz, JAIraz Bizia, Munita, Lek SClar, Uzt Sas), IE 1 (LE Prog), EB 1 (Arti Tobera); erregalotxo 3: B 2 (SM Zirik), G 1 (AA III); erregalo egin G 4 (Echag, JanEd I, Urruz Zer, Noe); erregalu 19: B 12 (Añ LoraS, JJMg BasEsc, fB, Astar II, Altuna, Erkiag BatB, Alzola Atalak), G 7 (A Ardi, Noe, Etxde AlosT, Txill Let); erregalutxo B 1 (Bilbao IpuiB); erregalo/-u erabakigaitzak 11: B 4 (Balad, Bilbao IpuiB, SM Zirik), G 7 (Bil, Txi B I, Etxde AlosT, Lek SClar; NEtx Antz); c) 'atsegina' adierakoak: erregalo 28: B 1 (Aran SIgn), G 27 (Cb 21, Arr May, Aran SIgn, Bv AsL, Tx B II); erregalu B 2 (fB Ic II, Mg PAb).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) 'eskubide-multzoa' adierako erregalia (M.A. Barcenilla) eta erregali(a) (L. Baraiazarra) bana, EB; b) 'oparia' adierakoak: erregali 12: G 2 (L. Egia Rezola, Zav), EB 10 (Donostiako haurren katekesia, A. Lertxundi, J. Ormazabal, B. Atxaga, I. Tapia); erregali(a) 7: G 1 (F. Iraeta), EB 6 (J. Bujanda Arizmendi, J.M. Sarasola, D. Urbistondo, L. Iriondo, HABE, L.Haranburu-ALtuna: "erregali-trukatze"); erregalo 7: G 3 (Xavier'tar Frantzisko Deunaren bizitz laburra, M. Jimeno Egurvide, Arti), EB-EgAs 4 (Hizkuntza. 7. OHO, Hizkuntza. 8. OHO, Ugalde; Egin ); erregalu 10: EB 9 (Etxde, X. Gereño; Egin 6), EgAs 1 (Euzkadi 1936); erregalo/u erabakigaitzak 7: B 3 (A. Zubikarai), EB 2 (J. Arrizabalaga, X. Galarreta), EgAs 2 (El Día 1932. 1934).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

a) 'eskubide-multzoa' adierako erregalia : HiztEn, Euskalterm 2; b) 'oparia' adierakoak: erregali : DFrec 18, AB38 2, AB50 6 (eta erregali emate 1), Euskalterm 1 (eta erregali-gauzak 1); erregalia : HiztEn-LurE; erregalo : DFrec 3, AB38 3, AB50 2; erregalu : DFrec 1, AB38 3, AB50 2; HiztEn ("ik. erregalia").

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. erregalu.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-alo/-alu.

Euskaltzaindiaren Arauak

Heg. Herr. 'oparia'.

Euskaltzaindiaren Arauak

sukar erregarria; egia, askoren erregarria.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

sukar erregarria; egia, askoren erregarria

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: errege-kobra: Naja hannah; errege-pitoi: Python regius; errege-suge: Lampropeltis sp.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

errege: Rey (de la baraja). Arti Ipuin (“Bateko urrearekin hasirik eta errege bastoarekin buka”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

errege: A Aezk (“Errege bezpera-gabean etxekoen artean botatzen tuzte kartak: gizonendako errege urrea, emaztekiendako bateko urrea.”), Elhuyar (“Zenbat modu eta aukerabide dago 10 karta azaltzeko 4 as, 3 errege, 2 zaldi eta sota bat badira”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

errege: LurE (errege urrea), HiztEn (errege ezpata).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Zehazki: errege (el rey de bastos errege bastoia); ElhHizt: errege (rey de espadas errege ezpata); ez dugu aurkitu adiera horretan ap. HiruMila.

Jatorrizko forma

errege, erret-

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: errege(-)bide, errege-erreginak: Espainiako errege-erreginak etorri dira.

Ik. errege sarreran "4 iz. Errege baten irudia duen karta. Errege ezpata".

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: errege-alaba , errege-aulki , errege-sagar , errege-seme ; eta adibide gisa: Errege-egun.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

errege urrea eta errege diamantea adibideak eransteko eskatuz.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

kartak: ik. oharra s.u. bateko.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ERREGE-ETXE. a) Palacio, casa real. [Jose] errege-etxeko bere egitekoetara itzuli zan. Lard 61. Indio tartean / edo errege-etxean / Jesusen izenean / beti pelean. Aran SIgn 216. Adabaldo dukea, done Jertrudisen loba ona, prankotarren erregetxeko semea. Ag AL 43. Laster zabaldu ziran errege-etxeko berriak alde guzietara. NEtx LBB 162. Salbazioko errege-etxera [eramango zuana]. "Alcázares de su redención". Berron Kijote 45. b) "Erregetxe, erreusa, pieza no útil, reusada. Debía venir del tiempo de la Real Armería cuando los trabajos se entregaban en lo que se llamó erregetxia" SM EiTec1 148

adib: errege 1 iz. Erreinu bateko buru den gizona. Guztiek behar dugu erregea obeditu. Suediako erregea berriki izana da Parisen. Mazedoniako errege Alexandro Handiaren garaian. Frantziako errege gaztea. Salomon errege ahaltsu hark. Gure Errege Jauna. Gaztelako errege batek emana. Errege egin zuten. Berrogei urtez errege egon zen. Alfontso XII.a errege zela. Israelgo errege izango zela. Itsuen herrian okerra errege (esr. zah.). || Erregeren kontseilaria. Iacques Millanges, Erregeren inprimatzailearenean. 2 iz. Irud. Zeruko erregea. Lehoia, animalien erregea. 3 iz. Kristau erlijioan, Jesus haurra gurtu zuten hiru erregeetako bakoitza. Han daude Erregeak, han daude artzainak, haur eder hari eman nahirik begiak. 4 (Hitz elkartuetan lehen osagai gisa). Haurrak ziren errege jantzi dotorez apainduak. Errege etxeko atean. Errege jauregia. Errege odola.

errege(-)etxe 95: ElCorreo, Deia 6, Consumer 2, Berria 23, EiTB 46, Euskaltzaindia, Argia 15, DiarioVasco. Ez dugu errege-erregina etxe formarik aurkitu.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

errege(-)etxe 54: Berria 17, Elizen arteko Biblia 23, Iñaki Iñurrieta 4, Patxi Ezkiaga 4, Felipe Juaristi, Josu Zabaleta, Iban Zaldua, Juan Garzia 2, Alberto Ladron Arana. Ez dugu errege-erregina etxe formarik aurkitu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa, baina errege-erregina etxe / errege-erreginen etxe moduko zerbait beharko luke, eta ez dugu halakorik aurkitu. errege- osaerakoak polikiago aztertzekoak direla uste du lantaldeak.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-etxe.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa errege sarreran.