Euskaltzaindiaren Arauak

AS: esaera zahar.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adibide gisa eman liteke esaera da esapidea.

Jatorrizko forma

atsotitz, errefrau, esaera zahar

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan esajeratu sarrera, Elexp Berg ("Karua da baiña etxat pentsatzen esajeraua. Ixildu hari esajerau hori").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

esajeratu (eta esageratu 1) 12: A. Arozena ("Esajeratua? Esango didazute"), I. Zubeldia ("Behar bada haseran pixka bat esajeratzea ere komeni da, haurren atentzioa adi-adi edukitzeko"), X. Mendiguren B. 2 ("Meategietan ezbeharrak gerta litezkeelako esajeratuz haurrak ikaratu behar ez badituzue ere, marrazkian badago nahikoa zantzu haurrei aditzera emateko meatzarien lana gogorra eta arriskutsua dela [...] Istorioak doministiku egitea eskatzen badu, egin litekeen doministikurik handi eta esajeratuena merezi du haurrak"), J. Zabaleta ("Hik dena esajeratu egiten duk"), DV Zabalik 1989 ("Ingurugiroaren Defentsarako Erakunde Amerikarrarentzat esajeratu samarra da aurreko kalkulu hau"), BAtx 2 ("zein esajeratuak diren animaliak eta batez ere behiak!", "Baina ez dezagun esajeratu, benetako esmeralda batzuk ederragoak izango lirateke"), A. Kazabon ("Gauzak neurritik kanpo esajeratzea gustatzen gizarajoari"), I. Tapia ("Ez dago, bestalde, esajeratu beharrik ere"), ArrPress 1993 ("... ejerzito eta hauek zekarten diru gastu esageratuak ukatuz"), A. Goenaga ("Zuri beti esajeratzen ari nintzela iruditzen zitzaizula"); exageratu (eta exajeratu 2) 6: HIESA 1995 ("Honek, arrisku batzuk ahaztuarazi edo ukatzeaz gain beste batzuk exageratzera, probabilitate txikiak gehiegi eta handiak gutxiegi baloratzera garamatza"), E. Agirre 2 ("Exageratua da gero neska hori! Exageratua?"), J. Maia ("Sarritan ikerteknika besterik ez den horren inportantzia exageratu gabe, halako jokaera batean bada potentzialki bederen giza esangura bat"), J. Alonso ("Dekoroaren asuntoarekin apur bat exajeratzen ari zela iruditzen zitzaidala esatera ausartu nintzen"), L. Oñederra ("Luisek erortzeko imintzio exajeratua egin du zuk besaburuan eman diozun ukabilkada leunari erantzunez").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

esajeratu : AB38 1, AB50 1; exageratu : AB38 1, Euskalterm 1; exajeratu : AB50 2 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal exagerar / exagérer formen ordainak: ElhHizt: puztu, handitu; handizkatu // HiruMila: gehiegitu, gehitu, gaineratu, bapigakatu // Lur EG/CE: gehiegikeriak esan // eta EF/FE: 1 bapigakatu; 2 gehiegikeriak esan/erran; 3 handitu // HiztHand: handizkatu, areagotu // Casve FE: handitü, hantze, handizkitü, handizkatü, gehiegitü, (se vanter) espantü egin, espantüz ari izan // HaizeG FB: bapigakatu, bat-bigakatu, neurria pasatu, hantu; (en paroles) espantu egin // PMuj DCV: bapikatu, geitu, aunditu, geiegitu; ederra sakatu; (exagerando) geituaz, bapika, geiegituz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Antzekoa da gaztelaniaz eta frantsesez, eta arloa mugatuz onartzekoa

erabilera arruntean oso hedatuz denez, onarpen eske aurkezten da; orobat esajerazio izena.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

esajera, esajeratzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Mailak

Beh.

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "† esajerazio e. gehiegikeria".

Maileguaren aldean hobestekoa

Ik. gehiegikeria, ahoberokeria.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-x-; g/j.

Kategoria

iz.

Mailak

Beh.

Euskaltzaindiaren Arauak

ongi esaka, gaizki esaka.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

ongi esaka, gaizki esaka

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. 'esaera'.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Bizk. Ik. esaera

Jatorrizko forma

esaldi, frase

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Kategoria

adlag.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

esamolde (eta esanmolde 1) 48 aldiz jaso da: B 4 (Txor-Txor/5), EB 44 (J.M. Zabaleta 2, J. Lizarralde, I. Irazabalbeitia, I. Zubeldia 2, Kalakari IV 2, Hizkuntza/OHO 3, S. Goñi, UZEI 3, A. Urrutia, Sinonimoen Hiztegia, MAtx, HABE 1990, B. Urkizu 2, E. Knörr, LEF, HizkLiter/UBI, Ekintza/4, Eutsi/1, Hizkuntza/7 5, Beleko, KazetJardun 1991 2, EGLU IV, X. Mendiguren B., Elhuyar, J.A. Arrieta, GAO 1993 2, A. Diaz de Lezana, A. Elosegi, Berba, Vill). // Testuinguru batzuk: Txor-Txor/5: "Esapide guzti honeek lantzeko lehenengo eredu grafikoa eskeintzen da ikasleak esamolde horreen erabilerea ikusi daien"; J.M. Zabaleta: "Edo sospetxa egin liteke behintzat, esamolde horietako bakoitzak gaztelaniazko testuan berari dagokion lekuan duen adierazkera teknikoagatik"; Hizkuntza/OHO: "Hemen zenbait esamolde aztertuko ditugu orain: arrane halakoa: gaizto halakoa, maltzur halakoa, alproja halakoa..."; J.A. Arrieta: "Aita Santuak esamolde guzti hauetan, hitz bereizi bat erabili du: Neopaganismoa"; Vill: "Fraseologia aldetik horiek aztertzea, hots, horien lokuzioak eta esanmoldeak ikastea, biderik jatorrenetako bat da hizkuntza menderatzeko, beronen muina eta izpiritua norbereganatzeko".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

esamolde : DFrec 1, AB38 3, AB50 1, HiztEn, Euskalterm 5 (hauetan esamolde egin 1, esamolde idiomatiko 1, lagunarteko esamolde 2); esanmolde : DFrec 7 (Vill), AB38 1. // Ez dugu aurkitu ap. LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

esamolde : HiruMila, ElhHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF. // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Ongi eratua da

forma berri, hedatu, egokia.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n+m-.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-molde.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: ESAN BEHARRIK (ERE) EZ DAGO (DA). Ni qué decir tiene. v. ESAN GABE DOA. Tr. Documentado desde finales del s. XIX sobre todo en la expresión esan beharrik ez dago. Esan beharrik ez da se encuentra en K. Etxegarai, Uztapide y un ej. de EusJok. Ondo egiña iruditu zaidala Agirre Jaunaren lan polita esan bearrik ez da. Etxeg in Ag AL 7. Eztago esan bearrik zenbat maiteko zuan amonak. Urruz Zer 115. Oriek ikustera / Tolosako plazan / ezta esan biarrik / jende asko zan. EusJok 128. Baietz irudituko zitzaiola esan bearrik eztago. Or SCruz 105. Yakiña da ta esan bearrik ere eztago, Testamentu Zarreko apaizak zillegi zutela ezkontzea. Ir YKBiz 2n. Fernando de los Rios sozialistea dala esan bearrik eztago. Eguzk GizAuz 78. Esan beharrik ere eztago, askotan joaten zirala igerikatzera. Osk Kurl 157. Dagonillen ogei ta zortzia, / ori esan bearrik ezta, / bertso onekin bukatutzen da / gure Artikutzko pesta. Uzt Sas 288. Amak, ez dago esan bearrik, bodako bazkari batera joatea baño gustorago egin zizkiola [lanak]. TxGarm BordaB 97. Bere iritzia eta Joannon-ena bat ez datozela esan beharrik ez dago. MEIG I 180. v. tbn. Apaol 110. A BeinB 56. Ag Kr 60. Kk Ab II 78. Otx 69. Ldi IL 166. Lek SClar 142. Bilbao IpuiB 44. MAtx Gazt 74. Salav 32. Ostolaiz 22. Jakiña --eta esan bearrik etzegoen-- gizonak bere eskubide ori adimendun izaki bati dagokion moduan erabilli bear du. Vill Jaink 164OEH: ESAN BEHARRIK EZ. Ni qué decir tiene. Esan bearrik ez, idazleak [...] gero ta yaioagoak. Ldi IL 71. Esan bearrik ez erritarrak / deramala aundiagoa. Or Eus 304. Igikai eta erreki[ñ]ak geituko baitlirake. Eta au zein ongarria zaigun esan bearrik ez. EAEg 16-12-1936, 560. Urrengo igandekoa nola joan zan esan bearrik ez. NEtx LBB 46. Bigarrenak, esan beharrik ez, zorrotzagoak dira lehenbizikoak baino. MIH 218

def: esan gabe doa Ez dago esan beharrik. Esan gabe doa, nik ere irribarre egiten niola ordainetan. Esan gabe doa ez natorrela ados. // EH2016: adib: aienatu, aiena, aienatzen 1 du ad. Ihes eragin, desagerrarazi. Ik. uxatu. Makila batez txakurrak aienatu. Aitaren etxetik jainko gezurrezkoak aienatzeko. Gizon galgarri hura handik urrutira aiena zezala. Ikuste honen argiaz bere buruko lainoak eta lilurak aienatu ditu. Ohitura txarrak, gogoeta gaiztoak, beldurrak, kezkak aienatu. Gezurrak egiarekin aienatuaz. 2 da ad. Ihes eginez urrundu; ezkutatu, desagertu. Hori esan eta aienatu zen. Hegaztiak urrutietara aienatu ziren. Denak aienatzen ziren harengandik deabruarengandik bezala. Haren kezkak laster aienatu ziren. Esan beharrik ez amets hori laster aienatu zitzaiela.

esan beharrik (ere) ez dago 286: Aizu, Deia 16, Elhuyar 3, Consumer 7, Berria 106, EiTB 68, Euskaltzaindia 5, Jakin 17, Karmel 6, Argia 30, Erlea 8, DiarioVasco 16. esan beharrik ez : Deia (“Esan beharrik ez, gaur ez dugula kategorien taulaz hitz egiten“), Consumer 3 (“Esan beharrik ez: egurrezko gainak, bestetik, sukaldeko gainerako elementuekin ederki konbinatzen du“), Berria (“Esan beharrik ez, pozik zoratzen ziren hiru taldeak sari banaketaren ekitaldia bukatuta”), Jakin (“Esan beharrik ez, eta adiskidetasunaz beste, gure batasun-bideaz mintzatuko gera”)…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

esan beharrik ez dago 271: Berria 27, Aitor Arana 14, Migel Angel Mintegi 12, Karlos Linazasoro, Jose Morales, Iñigo Aranbarri, Edorta Jimenez, Anton Garikano…; esan beharrik ez : Migel Angel Mintegi (“Gure lanean, ordea, noizko hitzak ez du baliorik, lehenbailehen izan dadin ahaleginetan nabil, esan beharrik ez, baina ezin dut ezer aurreratu”), Karlos Linazasoro (“Esan beharrik ez, animuak bero-bero zeuden: hamalau-hamabost urteko neska-mutikote haiek basatien antzera hitz egiten eta jarrera berberean ikustea, edonor bere onetik ateratzeko moduko auzia zen”), Oskar Arana (“Nik alde egin eta hamar minutu geroago iratzartuko zen David, eta, esan beharrik ez, autoa hartu eta bidera atera zen”), Joxean Sagaztizabal (“Beraz, aurrera eta ezkerrera, tuneletik; kostatu egingo zitzaidala, oinez eta dema-harriari tiraka; esan beharrik ez”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa esan beharrik ez (egon, izan) forman.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, eta azpisarrera gisa proposatua da esan beharrik ez (egon, izan) forman, gorago.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa esan sarreran

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: 3949 “Beraz, faltako dira erreferente zehatzak, bertsotan egiten duten neska gazte hasiberriak islatuta senti daitezen, baina batez ere presentzia falta da, esan bezala, eta presentzia hori bermatzeko aukerak.” (Aizu); EPG: Asisko Frantzizko (“Itzuli zen gorputzez Frantzisko dohatsua bere anaiengana, espirituz ez baitzen, esan bezala, haiengandik sekula aldentzen”); ETC: “Horregatik da garrantzitsua, esan bezala, antzematen jakitea»” (Berria).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: esan bezala: como se ha dicho; Labayru: 0.

esan1 2 du ad. (Esapideetan). Hitzik esan gabe. Egia esan, ez nuen delako liburua gogoko. Oraingoz, egia esan, ez zait iruditzen batasuna irispidean dagoenik. Horrela, ez goaz inora; errekara goaz, hobeki esan. Hemen ezer ez; hobeki esan, Jainkoaren bakea. Bestela esan, batak ez daude besteen ondoan jartzeko neurrian. 1922an euskaltzaletu nintzen, nolabait esan. Azkenean, nork esan, inor baino berritsuago azaldu zaigu. Nork esan, itsasotik hiru mila metrora, horrenbeste ur? Hutsune horiek, ordea, esan bezala, aise bete ditzake lanak. Lehen esan bezala.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapidea da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da bezala eta esan sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESAN ETA EGIN (Lar, Añ (V, G)). Dicho y hecho. Tr. Documentado en autores vizcaínos y guipuzcoanos desde mediados del s. XVIII. Jauna, lenena zure izenean: ta esan ta egin, botoia bertan atera ta pobreari, tori Jainkoaren izenan eman zion. Cb Eg III 391. Orra bada, esan da egin, nun inprimierazo ditudan aurten. GavS 6. Esan ta egiñ, kunplitu zuen esan zuena. Urruz Urz 51. Eta, esan da egin, amonatxo biak joan ziraden antxintxika. Apaol 123. Eta esan da egiñ, bere eske ioan ziran norbaitzuk. Ag AL 30. Esan da egin [...] biaramonean eroan eban. Echta Jos 198. Ta esan eta egin: artu sutan egoan burduntzia, eta zast! Bilbao IpuiB 176. Esan da ein gañera! SM Zirik 120. v. tbn. Mg CC 240. JJMg BasEsc 9. Zav Fab RIEV 1907, 96. Añ EL2 5. Izt C 163. Lard 75. Zab Gabon 62. Arr May 152. Goñi 116. Iraola 34. Muj PAm 50. Altuna 12. Balad 236. Mok 22. Enb 138. Otx 176. Kk Ab II 95. TAg Uzt 140. Munita 70. JAIraz Bizia 78. Akes Ipiñ 9. Erkiag Arran 58. Zait Plat 19. Alzola Atalak 44. NEtx LBB 159

esan eta egin 104: Aizu, Deia 9, Elhuyar 2, Elkar 2, Berria 54, EiTB 8, Jakin 5, Karmel 2, Argia 16, Erlea 2, DiarioVasco 3.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

esan eta egin 52: Berria 12 (“Esan eta egin; izan ere, Oteizak gai bat esku artean hartzen zuenean emaitza egundokoa izaten zen.”), Patxi Zubizarreta 5, Asisko Frantzizko 4, Bernardo Atxaga 3, Hasier Etxeberria 3, Txillardegi 2, Mirentxu Larrañaga 2, Koldo Biguri, Josu Zabaleta, Elizen arteko Biblia, Xabier Mendiguren Elizegi, Edorta Jimenez…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Esapideei dagokien sistematika

eta.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa esan eta egin sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESAN ETA ESAN (Añ). Hablando sin parar, diciendo una y otra vez. "Apuro decirle, esanaren bidez, esan ta esan" Añ. Gizonak, esan ta esan arren nekez egon oi dira ixilik. Bv AsL 161. Esan da esan, txutxu ta putxu. Ag Kr 104. Aitta gurea esan eta esan ari zan. Inza Azalp 131. Esan eta esan Pernandok ere sinistu zion azkenik. Muj PAm 64. Esan da esan ari ziran. Or SCruz 45. Esan eta esan eragoioen berari lapiko bete baba emoteko. Otx 92. Eta aobeteko añenak esan eta esan, abere-abere bat egindda bigurtu zan etxera. Ib. 134. "Ni pekatari" damuz / esan eta esan. SMitx Arantz 121. Ez dakit zenbat bider egon naiakon esan da esan etxera etorteko. Bilbao IpuiB 204. Beti berba antzeko ta bardiñak esan eta esan. Erkiag BatB 175. Bere artean esan da esan ari da. NEtx LBB 109. Esan da esan eginda ere / ura zan egun mardula. Uzt Sas 271. Jesulagun batzuk zirikatu ninduten, erdal-euskal hiztegi bat egin behar nuela esan eta esanaz. PMuj in MEIG I 90. v. tbn. Vill Jaink 9. Osk Kurl 42. Berron Kijote 87

esan eta esan 84: Elhuyar, Consumer 2, Berria 60, EiTB 9, Jakin 3, Argia 6, Erlea, DiarioVasco 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

esan eta esan 56: Berria 6 (“Babesle sendo bat lortzen ez badute taldea desagertu egingo dela esan eta esan ari dira taldeko arduradunak”), Josu Zabaleta 7 (“Esan eta esan, azkenean zigortu egin ninduen”), Elizen arteko Biblia 5 (“Egunero esan eta esan ari zitzaion arren, Josek ez zion onartu berarekin oheratzea”), Fernando Rey 4 (“Oso txikia eta deserosoa behar zuen, zeren gure amak uda guztian ez zuen egin hau esan eta esan besterik: "Etxe madarikatu hau!”), Iñaki Mendiguren 3 (“Oso txikia eta deserosoa behar zuen, zeren gure amak uda guztian ez zuen egin hau esan eta esan besterik: "Etxe madarikatu hau!”), Karlos Zabala 2 (“Bai - erantzun zion pendjabaschiak -, esan eta esan aritu duk delako merkatari hori ez dela bere semea, baina beranduegi”), …

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa da erran eta erran bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa esan sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: adib. / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa eskaintzekoa, esan 1 sarreran, azalduz.

Forma baten adiera(k)

ez dago esan beharrik.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS: esan nahi izan / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

gura izan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

esan 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: ez dakit hitz horrek zer esan nahi duen.

Esapideei dagokien sistematika

izan.

Esapideei dagokien sistematika

nahi izan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

nahi izan sarrerari dagokion azpisarrera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

esan 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

zer esan nahi du kristauaren izen horrek?

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESANA EGIN (V-gip, G-goi-nav, AN-gip; Añ). Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 105. (Tras gen.). Obedecer, hacer lo ordenado. "Obedecer, esana egin" Añ. "Aitaren esana egin zun (G-azp-nav, AN-gip) [...] zure esan egingo dut (V-gip, G-goi, AN-gip)" Gte Erd 105. Cf. medikuak esana danean egiten (AB AmaE 250), nik esana egiten badezu (Bv AsL 52), egizute nik esana (Or Mi 150). v. ESANDAKOA(K) EGIN. Donzellea, arren, egizu ene esana. Lazarraga 1185r. Egin zaarraren esana. RS 465. Emengo eroen esana egin naiez Jangoikoaren esana egiten ez dutenak. Mb IArg I 160. Jainkoaren esana egiteagatik. Ub 20. Etzera piatu bear zere argi itxurakin, bai egin zuk baño argi geiago duan Konfesorearen esana. Mg CC 159. Parketan deutseet neure arerio guztiai, Zure esana egitearren. Añ EL1 199. Egin zak nere esana, / ez izan beldurrik. It Fab 244. Semiak pozik egiten du aitaren esana; ez egun batian ta biyan, baña illabetietan. Bv AsL 121. Alaba zer egiñ etzekienean geratu zan, zerren batetik, guzian amaren esana egiñ zezala. Arr May 119. Zelako aldiyetan ez dogu egin bear gurasoen eta nagusien esana? Itz Azald 96. Oraindiño geiago artukozan, gurasoaren esana egitten ezpon. Echta Jos 290. Bi gazteak, bildurrez batak besteari elduta ixil egiten dute atsoaren esana. Or Mi 72. Zurekin jardunean ari arren geienetan zure esana egiten du. ABar Goi 68. Ikas ezan harren haren esana egiten enea eginen dunan bezain artoski. Mde HaurB 49. Neu be tamalez negarrez nago / zure esana egiteaiti. BEnb NereA 165. Labur, jarraitu birtuteari, eta orrela zeure izatearen esana egiten ari zera. Vill Jaink 83. Nagusiaren esana egitearren. Erkiag BatB 64. Ederki egiten du [zakurrak] / jabien esana. Uzt Sas 114. I oraindik gaztea aiz eta nere esana egin zak. Alkain 84. Gurasoen esana egin bear izaten zan. BBarand 14. v. tbn. Cb Eg II 89. VMg 26. AA I 407. fB Ic I 12. JJMg BasEsc 196. Astar II 117. Ur MarIl 101. AB AmaE 279. Lard 23. Xe 157. Urruz Zer 51. Enb 61. Tx B I 29. MendaroTx 63. Otx 50. Lek EunD 36. Ir YKBiz 310. Zait Sof 87. Lab SuEm 201. NEtx LBB 88. (Con dat.). Zure aginduai esanik ez egiñik. "Non obedivimus praeceptis tuis". Ker Tob 3, 4. Seme-alabok: esana egiezue Jaunagan zuen gurasoai. Ker Eph 6, 1 (Ol esangin azaldu zaitezte). (Esanak egin). Jangoikoaren esanak egiten ez dituen aldi oro. Mb IArg I 160. Lenago dala Jaunaren esanak zuzen egitea gorputzari atsegiñ egitea baño. AA III 547. Egin beti ta beti bere esanak. Añ EL2 53. Gazteak asi ziran, Jainkoari zor zitzaion esker-ona, ezertan ez artzen, eta aren esanak egiteko zabartzen. Lard 122. Medikuen esanak egiteko. AB AmaE 248. Egin itzazu, aizu, Lasarte, / zeure lagunen esanak. Uzt Noiz 116. v. tbn. Cb Eg II 199. Ub 17. Mg CO 49. fB Ic I 318. Ur MarIl 3. Itz Azald 95. Auspoa 97, 35. ArgiDL 21. KIkG 53. KIkV 67. Tx B I 252. Ir YKBiz 185. Neure alaba Manuelatxu / neure esan bat eidazu / atostean dagon kantoreari / datorkidala esaiozu. Balad 135 (187 esan bat egin)

adib: esan2 iz. Norbaitek esan duen gauza; agindua. Haren esanak betetzeko. Santuen esanak entzunez. Bere eskupean gaituenaren esanak egitea. Lehengo aurpegiak, esanak, ohiturak eta janzkerak barregarriak iruditzen zaizkigu. Gaiztoen esan-eginak ederki bezain biziki agertzen dizkigulako.

esana egin 23: Deia (“Esana egin nion”), Elkar 3 (“Esana egin nuen”), Berria 3 (“aitaren esana egiteko”), EiTB 13 (“maisuaren esana egiten”), Karmel 2 (“bateri be ez jako esana egiten”), Argia (“abek bere esana egiten dutelako”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

esana egin 70: Berria, Elizen arteko Biblia 36, Juan Martin Elexpuru 6, Asisko Frantzizko 4, Koldo Izagirre 3, Agurtzane Juanena 2, Inazio Mujika 2, Patxi Ezkiaga 2, Iñaki Mendiguren, Patxi Ezkiaga, Anton Garikano, Josu Zabaleta, Jose Antonio Mujika…

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "esana egin = obedecer".

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa esan sarreran.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

esana(h)i eta eratorriak dira erabilienak, 276 agerraldi dituztela (B: 3; G: 15; EB-EgAs: 254); esanna(h)i (+ esan-nahi, esan nahi): 26 aldiz agertu dira (B: 4; G: 16; IE: 1; EB: 51).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: esanai (32), esanahitsu (1), esannai (7); AB38: esanahi (41), esannai (2); AB50: esanai (2); esan nahi (2), esan-nai (1), esannahi (5).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Euskaltzaindiaren Arauak

esanarazi, esanaraz, esanarazten. dio ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

esanaraz, esanarazten.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESANAREN ESANAZ (A DBols 233). A fuerza de decir. Onen esanen esanaz sartu zan aparitara. A BGuzur 111. Esanaren esanaz ta ausnartuaren ausnartuz bertago ta errezago etsi dezaten. Ldi IL 77. Esanaren esanez ez ixildu ta zuzen gertatu. Or Aitork 161. Esanaren esanaz asperturik bezala mintzatzen zaigula. MEIG III 88

Ez dugu aurkitu esanaren esanaz formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu esanaren esanaz formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta adibide gisa jasotzekoa izan liteke.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa esan sarreran

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) 'motivo de habladuría' adierako esabide 1: Or Tormes ("Esabiderik ez emotearren"); esanbide 1: Ir YKBiz ("Tolesgabeak izan bear dute, iñori esanbiderik ez emateko"); ik. OEH argitaratuan gainera: esan-bide 1 (Mb in JBDei 1919: "Izan bear dute kongreganteak bizitza garbikoak eta esan-biderik ematen ez dutenak"); b) ik. OEH argitaratuan 'potestad, poder (?)' zalantzazko adierako esanbide 2, Belaus LEItz: "Erri-maitasun izpi bat dauken guztiak (...) euskerazko ikastolari lagun egin bear deutsoe. Diputado ta kontzejalak euren almen eta esanbidearen bitartez", "Gure errian bertan erdereak esanbide geiago eukitea, emengo odola dabenaren buru ta biotzak ontzat artu leike?").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) 'esameserako bidea' adierako esabide 1: Or Tormes (OEHko agerraldia); esanbide 1: Zubk ("Eta orrela aztuten ziran esanbide guztiak, nasteak, eta erri algarak sortzen dituen eta erregetzak beratzen dituen arrokerizko jardun eta ekitaldiak"); b) 'adierazpidea' adierako 1: J. Intxausti ("Baina gero, herriak, pentsakizun eta esanbideak eduki dituenean, XVIII mendeko ilustratuengandiko logikak uste zuen baino urrunago ihes egin du"); c) 'espresuki adierazia' adierako esanbidezko 2: GAO 1989 ("beren joan-etorrietan enpresaren esanbidezko baimenarekin beren jabetzako ibilgailuak erabiltzen dituzten langileei...", "aipatzen diren indemnizazioak sortuko dituzte bere legezko oinordekoen alde langilearen beraren esanbidezko izendapenaren kasuan izan ezik").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

esanbide : Euskalterm; esanbidezko : Euskalterm 3 ('explícito, expreso') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Sektore jakin bateko informazioa

Ez dugu aurkitu administrazioko hiztegietan (AgAld, AdminEL, HezkAdmin, LurraldeAntol, AdminMila, EurItune).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

esanbide : EuskHizt (esamesarako bidea edo zioa), ElhHizt (motivo de habladuría); esabide : PMuj DVC (1 expresión, palabra, término; 2 lengua, idioma, lenguaje; 3 asidero o motivo de conversación; 4 modo de hablar; 5 enunciación) // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

esameserako bidea edo zioa.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

bizitza garbikoak eta esanbiderik ematen ez dutenak.

esanbidez adb. Zuz. Berariaz izendatuz edo aipatuz. Ik. izendatuki. Anton. isilbidez. Erkidegoak esanbidez edo isilbidez hartutako erabakia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

esan-bide 1. (H), esabide. Motivo de habladuría. "Sujet à jaserie, médisance, critique" H. Cf. esapide. v. esankizun (II) , esamesa. Izan bear dute kongreganteak bizitza garbikoak eta esan-biderik ematen ez dutenak. Mb in JBDei 1919, 172. Esabiderik ez emotearren. "Quitarse de malas lenguas" . Or Tormes 11. Tolesgabeak izan bear dute, iñori esanbiderik ez emateko. Ir YKBiz 197n. 2. Potestad, poder (?). Erri-maitasun izpi bat dauken guztiak [...] euskerazko ikastolari lagun egin bear deutsoe. [...] Diputado ta kontzejalak euren almen eta esanbidearen bitartez. Belaus LEItz 110s. Gure errian bertan erdereak esanbide geiago eukitea, emengo odola dabenaren buru ta biotzak ontzat artu leike? Ib. 112

esanbidezko 182: Deustuko Unibertsitatea 122, Euskal Herriko Agintaritza 10, Espainiako Gobernua 19, Euskaltzaindia, Gomylex 22, Laneki 3, UEU 4, Zuzenbidearen Euskal Akademia.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu esanbidezko formarik.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: esanbidezko (expreso,a).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia eta sarrera gisa jasotzekoa. Bide batez -zko atzizkidunak errepasatzea komeni da. Asko eta asko sarrera gisa jasota daude, baina beste hainbeste azpisarrera dira (adibidez, isilbidezko). Komeni da bateratzea.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-en/-tzeko.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

esatekoa.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gaitz.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

esaten zaila.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. 'esanekoa'.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Bizk. Ik. esaneko

OEHko datuak [laburduren azalpena]

esakizun 12 aldiz jaso da (Mg CO, Añ GGero, Zait Sof, Gazt MusIx, Etxde JJ); esankizun 30 aldiz (Mb, Mg CO, fB, Izt, Aran SIgn, Lard, Or Mi, Or Aitork, MEIG)

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

esakizun 3 (G 2, EB 1); esankizun 17 (B 1, G 12, EB 3, EgAs 1)

Tradizioko erabilerek bermatzen dute

erabiliagoa da esakizun baino