Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: a disposición; eskueran jartze: puesta a disposición

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

batez ere eskueran eduki, eskueran izan esapide arautuetan ageri da; baina baita bestelakoetan ere (cf. eskueran egon, jarri, etab.), eta, hori adierazteko, azpisarrera beregainean ematea komeni da.

Esapideei dagokien sistematika

-n.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

eskuera sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESKUETAN. (Precedido generalmente de genitivo). (Estar, etc.) en mi (tu, su, etc.) mano, (serle, etc.) posible. v. ESKUAN. Nere denborako eta eternitateko ongi edo gaizki izatea eskuetan daukan [...] Jainko handi haren adiskide. Dh 118. Nai badogu benetan aberats izan, geure eskubetan daukagu, nai izan geunkian baño aberatsago izatia. Astar II 164. Othe da gauzarik nik izan-uste ez nukeenik, baldin nere aita edo ama lurrekoen eskuetan balago? Dv LEd 89. Nire eskuetan balego [...] euskaldunai emongo neuskioez [...] lurrak. Ag AL 46s. Ez berorren eskuetan balego. Ag G 30

adib: auzipean adb. Zu zeu, arreba, egon al zara inoiz honela, auzipean, epaile eta polizia ankerren eskuetan?

(-en) eskuetan 1691: Aizu 9 (“jokalarien eskuetan gaude”), ElCorreo 2 (“Pribatua den oro ezin da Estatuaren eskuetan utzi”), Deia 27, Elhuyar 17, Consumer 87, HABE 4, Berria 864, EiTB 334, Euskaltzaindia 9, Jakin 91, Karmel 22, Argia 177, Laneki 4, Erlea 9, DiarioVasco 32.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

(-en) eskuetan 2590: Berria 713 (“Espainiaren eskuetan gelditzeko mehatxua daukate”), Herria 101 (“Erran die fedea eta elizaren geroa haien eskuetan dagoela”), Elizen arteko Biblia 98, Asisko Frantzizko 83, Aingeru Epaltza 35, Joxean Agirre, Lopez de Arana, Edorta Jimenez, Bernardo Atxaga, Txillardegi, Karlos Zabala, Patxi Ezkiaga…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta azpisarrera gisa jasotzekoa, eskuan bezala, baina oharra gehituz hemen ere: (-en atzizkiaren eskuinean). Dena den, komeniko litzateke begiratzea hiztegian noiz erabili diren “-en x” osaerakoak eta noiz “x (-en atzizkiaren eskuinean)” osaerakoak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa esku sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da. Adierak bereizi.

Euskaltzaindiaren Arauak

eskuetaratu, eskuetara, eskuetaratzen. da/du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

eskuetaratu, eskuetara, eskuetaratzen

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESKUETATIK, ESKUETATI. (Tras gen.). De manos de. v. ESKUTIK. Jente kruel oen eskuetati eriotzea gustadu. Lazarraga 1154v. Ezin dukegu deus bortxaz zure eskuetarik, / Bañan othoitz onez dugu ardiatsten bertarik. EZ Man II 6. Orregatik beste nobizioak beren eskari edo memorialak Estanislaoren eskuetatik, edo onen bitartez, Ama Birjiñari ta Jainkoari presentatu nai oi zituzten. Cb Just 118. Zure erregaloebék zure eskuetatik errezeibitubeartgúnok. LE Prog 100. Zuk, Joanes, edan zazu; zuk ere, Domingo, / ene eskuietarik zenbait amo trago. Iraultza 74. Artu ezkero einbeste mesede Tiberioren eskubetati. Mg PAb 209. Ain modutan ze eztaukagu, eta ezin euki bere ginaike bere eskubetatik eztatorkigun gauzarik. Astar II 251. Zeure eskuetarik dodaz, Yauna, direanok. Añ EL2 79. Ethorriko naizela Zeruko Erresumara, hor, zure eskuetarik errezibitzera lejalki gudukatzen direnei agindua den bethiereko khoroa. MarIl 87. Jaso bijotza zeruruntz, eskiñi Marijaren eskuetatik Jaungoikuari. Ur MarIl 3. Jainkoaren eskuetatik artutako mesedeai ondo erantzuten. Lard 16. Amabi Tribuetako nagusi edo Prinzipeen eskuetatik amabi zigor artu zitzala. Ib. 96. Eriotzea Ozinbeltz-aldetik dator, siñisgaiztokoen eskuetatik. Ag AL 81. Zure gogozko edozein erako eriotza, bere larritasun, beldur eta oñazeekin, gogo onez zure eskuetatik oraintxetik artzen det. ArgiDL 52. Errege egiten zuten unthadurak jada aspaldi ukhanak zituen Betelehemen Samuelen eskuetarik. Zerb IxtS 54. Nire eskuetatik beiñola yaso baitziñun esku-erakutsi zurrian. Zait Sof 85. Ikustekoak izaten ziran aren eskuetatik urteniko jantziak. Erkiag Arran 16. Dirua etorren errira kanpoko erosleen eskuetatik. Ib. 114. Beingoan [leziño on bat] artuko eben Don Pedroren eskuetatik. Bilbao IpuiB 147. Zure Aitaren eskuetarik badut kargu bat ukana. Xa Odol 265. Usterik gitxien zenduen eskuetatik be bai iñoz baño sarriagotan [batzen zan]. Gerrika 269 EH2016: adib: askatu, aska, askatzen 1 da/du ad. Loturik edo nolabait itsatsirik, edo nonbait itxita edo mugitu ezinik zegoenak egoera hori utzi, edo halakoari utzarazi. Ik. jaregin. Giltzapean daudenak askatu. Sarean erori den animalia askatu da. Kaiolan dagoen txoria askatu dut. Korapiloa askatu. 2 du ad. (Soinean janzten denaz edo horren lokarriez mintzatuz). Soinekoa, oinetakoak askatu. 3 da/du ad. Mendekotasunetik atera; askatasuna eman. Bekatutik askatzen gaituenean. Jesus juduen eskuetatik askatu nahi zuen. Kulturak askatuko gaitu. Espetxeratuak askatzeko. Herri zapalduak askatu. Eusko gudariak gara Euskadi askatzeko.

(-en) eskuetatik: Aizu, Deia 7, Elhuyar 4, Elkar, Consumer 4, HABE, Berria 89…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

(-en) eskuetatik : Berria (“Bere eskuetatik igaro dira Henry, Anelka, Gallas, Rothen, Christanval eta beste, guztiak internazionalak”), Herria (“Hots, ezkerreko oposizioak pilota ikusten du pasatzen Herriko Etxetik BAM elkargora, edo auzapezaren eskuetatik herritarren gana, berak deusik jakin eta ihardokitzeko paradarik gabe.”), Elizen arteko Biblia (“Zatoz berehala, gu horien eskuetatik libratzera. Gutarik asko erori da jadanik,”), Asisko Frantzizko (“Gainera, gure bekatu guztiak apaizari aitortu behar dizkiogu, eta haren eskuetatik hartu Jesu Kristo gure Jaunaren gorputz-odolak.”), Iñaki Mendiguren, Unai Iturriaga, Jose Antonio Mujika, Jon Muñoz…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta azpisarrera gisa jasotzekoa, eskutik bezala, baina oharra gehituz hemen ere: (-en atzizkiaren eskuinean). Dena den, komeniko litzateke begiratzea hiztegian noiz erabili diren “-en x” osaerakoak eta noiz “x (-en atzizkiaren eskuinean)” osaerakoak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa esku sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESKUETATIK JOAN. "Eskuetarik goan da [...]. On emploie cette tournure pour dire qu'un homme divague, qu'il perd la tête. On s'en sert aussi pour dire que l'âge ou les infirmités l'ont rendu invalide" Dv. "Eskuutati juun, inutilizarse una persona" JMB At. Gizon gazte bat jendearen itxura bera ere galdu hurrana, hain da mehea, ihartua eta eskuetarik joana. Prop 1895, 165. Ikusirik eskuara eskuetarik joaki eta tokitan kasik joana. HU Aurp 197. Zer zu hemen, Aita Garikoitz, hola mehatua eta desegiña! Bainan eskuetarik gana zare! Etcheb MGaric 220 (ap. DRA)

eskuetatik joan 15: Berria 4, EiTB 7, Jakin, Argia, DiarioVasco 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

eskuetatik joan 11: Berria 2 (“Baina literatura gero eta urrunago dago errealitatetik, edo errealitatea da eskuetatik joaten ari zaiguna.”), Herria (“eskuetatik joan baitzaie partida”), Josu Zabaleta, Javi Cillero, Patxi Iturritegi, Bernardo Atxaga, Matias Mugica, Harkaitz Cano 2, Karlos Linazasoro.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Batez ere Hegoaldean erabiltzen da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa esku sarreran.

Erabileremu dialektala

Heg.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu eskuetsi formarik.

eskuetsi 159: Deustuko Unibertsitatea 137 (“Emate autoaren aipamen zehatza, eta lekuarena, datarena, egileena eta notarioarena ere, azken horrek eskuetsi baditu absenteen ordezkari legezkoek edo datiboek, epailearen baimenarekin, egin dituzten eskualdaketa eta zamei buruzko eskriturak”), Euskal Herriko Agintaritza (“Lege honen arabera Euskal Autonomia Erkidegoko Fundazioen Erregistroan inskribatu behar diren dokumentuak eskuesten dituzten notarioek telematikoki eta berehala emango diote horien berri babesletzari, salbu eta interesdunak kontrakoa adierazten badu”), Espainiko Gobernua (“Alderdiak prokuradoreari ordezkaritza ematen dion ahalordea notarioak eskuetsita egon beharko da, edo apud acta emana izan edozein bulego judizialetako idazkari judizialaren aurreko agerraldi pertsonalaren bidez edo dagokion egoitza judizialean egindako agerraldi elektronikoaren bidez”), Gomylex 20 (“Testamentua eskuesteko egintza horretan, bi lekuko egoki izan behar dira”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu eskuetsi formarik.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: eskuetsi (Zuz. es autorizar).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es autorizar / fr autoriser: Adorez: 1 (dar permiso) baimena eman, baimendu; 2 (facultar) ahala eman, ahalmena eman, eskua eman / Elhuyar: 1 baimena eman, baimendu; zilegitu; 2 ahalmena/eskua/eskumena eman; eskuetsi; 3 eskubidea/eskua eman / Labayru: 1 (dar autoridad) -(r)i eskubidea | ahalmena eman, ahalmendu, baimendu, eskuetsi; 2 (permitir) [-(r)i] baimena eman, baimendu, zilegitu, autorizatu / Zehazki: 1 baimendu, baimena eman, autorizatu; eskua eman: 2 (dar validez) balioztatu: 3 (prestigiar) balioetsi, bermatu / NolaErran: 1 (permettre) (norbaiti zerbaiten egiteko) baimena eman – (norbait zerbaiten egitera) baimendu (zab.) – (zerbait) haizu utzi (BL) – (zerbait) haizü izan (ZU) – (zerbait) zilegitu (g.er.) – (zerbait) haizutu (BL) (g.er.); 2 (rendre possible) ahalbidetu (zab.).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta, beraz, sarrera gisa jaso liteke. Zuz. marka ezarri beharko zaio arlo horretan erabiltzen delako nagusiki.

Kategoria

ad.

Jakite-arloak

Zuz.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 1 'eskuartea, baliabideak': gurasoek eskugain zerbait bazuten. 2 'abantaila': beste edozein mintzairaren aldean zer eskugaina duen euskarak.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

hirugarren adiera eransteko eskatuz: "3 'eskuaren gainaldea'".

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

eskuartea, baliabideak ("gurasoek eskugain zerbait bazuten"); abantaila ("beste edozein mintzairaren aldean zer ekugaina duen euskarak")

OEHko datuak [laburduren azalpena]

esku-idazti 1 (Or Aitork: "Esku-idaztiak merkeago egiñerazi zetzaken pretorianoen bidez" #mdash# eta OEH argitaratuan beste 1: JBDei 1919: "Bai-daude kristar-ikasi-irakaslearen esku-idaztia deritzatenak, eta gerkuntza gutxi dutenentzat onurakorrak dirala ezin ukatu diteke"); eskuidatzi 1 (Mde Pr: "850'garren urtearen inguruko eskuidatzi bat irlandarazko lau poema edeiten dituena"); eta OEH argitaratuan esku-idazki 1 (Etxde Itxas: "Zenbait aldiz irakurri nitun esku-idazkian xehe-mehe ageri ziren gizon onen adur-txango arrigarriak").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

esku-idazti EB 1 (I. Azkune: "Abedea, runikoa da. Snorre Turleson-en esku-idaztikoen antzekoa") eta eskuidazti G 1 (JMB: "Ersuge (Otxandioko eskuidaztian) eta Lerensuge"); esku-idatzi 2, B-G (A. Latsibi: "nik esku-idatzia, batez be erderazkoa, etxakiat ondo irakurten"; A. Zavala: "esku-idatziak makinaz pasa"); eskuidatzi EB 1 (M. Legasse: "'Euskararen Ebangelio eta Apokalipsiaren' eskuidatzia Izaro uharteko monastegiaren ondamenetan, ustekabe hutsaz, aurkitua izan zen"), eta eskuidatz B 1 (J.A. Goiria: "Lisboa osagillearen eskutidatz bat irakurri eben"); esku idatzirik adlag. 1 (Vill: "obraren segida (tomo bat behintzat) esku idatzirik dago").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

esku-idazti : AB38 1 (manuscrito); eskuidatzi : Euskalterm (manuscrito); eskuidazki : AB38 1 (manuscrito), HiztEn 1 (eskuizkribua), LurE; esku-idazki : DFrec 1 // Ez dugu aurkitu ap. AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

esku-idazti : PMuj DVC (1 manuscrito; 2 libro manual); eskuidatzi : EuskHizt, PMuj DVC (esku-idatzi: manuscrito); esküidatz : Casve EF (manuscrit); eskuidazki : HiruMila (manuscrito), ElhHizt (manuscrito), EskolaHE (eskuizkribua), DRA (esku-idazki: manuscrito), PMuj DVC (esku-idazki: 1 manuscrito; 2 libro manual) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskaltzaindiak lehen pasaldian erabakia da hobestekoa

Ik. eskuizkribu (arautua da, eta askoz erabiliagoa gaur).

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-idatzi.

Kategoria

iz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

eskubila (Elsb Fram), eskubilatu (HU Aurp)formek agerraldi bana dute IEn.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) eskubil(a?) 1 (EB), eskubilatu 4 (G 1; EB 3); eskuil(a?) 3 (G 2; EB 1), eskuila 2 (G, EB), eskuilatu 1 (EB).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

AB38: eskubila7, eskuil2, eskuila1; HiztEn: eskuila, eskuilatu; LurEn: eskuil; Euskalterm: eskubila 2, eskuila 17, eskuilaketa 1, eskuilatu 1, eskuilatze 1

Jatorrizko forma

hortzeskuil(a)

Berrestekoa da, erabat nagusitu ez den arren

lehendiko proposamena ez da nagusitu, baina ezta besterik ere

Euskaltzaindiaren Arauak

eskuilatu, eskuila(tu), eskuilatzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

eskuilatu, eskuila(tu), eskuilatzen

Jatorrizko forma

eskui(n)

Jatorrizko forma

eskuin, istribor

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: ezker-eskuin, ezker eta eskuin.

Gaurko erabilera zainduan nagusitua da hobestekoa

eskuin hobetsi da, -n-duna nagusi baita erabilera ikasi-zaindu-diziplinatuetan

Forma arautuaren azalpenaz oharra

kategoriak argituz: cf. s.u. alde eskuin aipatua ("eskuin izond.aren azalpenean eskaintzekoa"); eta AS gisa gehituz: eskuin eta ezker , eskuin-ezker .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

ezker-eskuin; ezker eta eskuin

Lexemen erregulartasuna

-n zal.

Corpus eta hiztegietako datuak

eskuin eta ezker , eskuin-ezker , eskuin ala ezker eta eskuin edo ezker adizlagunak jaso ditugu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

eskuin eta ezker (eta eskoin eta ezker, eskui[n] ta ezker...) 23: SP Imit ("eskuin eta esker dabilzkitzu behin ere pausatzen eztuten etsaiak"), Ch ("zeiñek ematen baitarotzute gudu eskuiñ, eta ezker"), Lar SAgust ("zu nere goi eta be, zu nere eskui ta ezker"), Dv Lab ("bi aldetarik, eskuin eta ezker, bi izar ttipi"), HU 2 ("Eskuin eta ezker, aitzin eta gibel", "Ahalge-gorritzeko egiak adiarazten diozkate, eskuin eta ezker, orori"), JE 6 (adib.: "mintzo samurrik baizen ez da entzuten eskuin eta ezker"), Barb Sup ("bortz egia jali zituen phedeikariak, eta sistako onik eman, eskuin eta ezker"), Ox ("Eskuin eta ezker ditu Ganxume eta Mañex"), Zerb 4 (adib.: "hainitz komentu altxatu zuen eskuin eta ezker"), Etxde JJ ("goi ta be, eskubi ta ezker bazterrak zeazki azterka"), Larz Iru ("Kurri dabil, ixilik, eskuin eta ezker"), Uzt Noiz ("Gu ibillitzen gera eskubi ta ezker"), Xa 2 ("zonbait pertsu kantatuz / eskuin eta ezker" #mdash# bis); eskui(n) ezker (eta eskui-ezker, eskuiñ ezker) 7: EZ Man I ("gora, behera, saihetsera, eskuiñ ezker direnak"), Sor AKaik ("Eskui ezker artzen da egillearen aldetikan"), HU Zez ("aitzinerat, gibelerat; eskuin, ezker"), Iraola ("asten da ukalondoka eskui ezker"), Ox ("Gutarteraino, jo eskuin ezker, udan arrotzak ibilki"), JE Ber ("eskuin, ezker, andarkatzen gituzte noiz-nahi bihurguneek"), Ldi IL ("Bidasoa'z eskui-ezker eta Ameriketa'n"); eskuin ala ezker 4, JE Ber (adib.: "Errekaren mazelak larre idor izana gatik eskuin ala ezker", "mendixka batzu ditugu orai eskuin ala ezker"); eskuin edo ezker 2, HU (adib.: "Eskuin edo ezker goiti edo beheti").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

esku(i)n eta ezker (eta eskuin da ezker) 9: P. Duhour ("harrituak bezala gaudela, eskun eta ezker so"), Herr 1973 eta 1999 bitarteko 4 ("Bazuten bertzalde ere balentria tzarra frango eginik eskuin eta ezker", "zernahi ohointza eta lan tzar eginez eskuin eta ezker", "Negu huntan abiatuko omen dira eskuin eta ezker gau beila batzu", "Urte buru batetik besterat ainitz besta izaiten da segur eskuin eta esker"), Pelota ("Eskuin da ezker, pilota zauku, bihotz berotzen ibili"), J. Casenave ("erortzean funtsa hartzen ditek eskuin eta ezker"), E. Larre ("familia haziz eta bertsu ainitz eginez eskuin eta ezker"), K. Ameztoi ("Hortik hasi zitakeen izengoiti hau, eskuin eta ezker hedatzen"); eskuin-ezker 3: SoEg ("Zure pilotak, jo eta jo, aintzin gibel, eskuin-ezker"), P. Salaburu ("Ikus dezagun zer gertatzen den eskuin-ezker ezarriz arauak"), J. Muñoz ("dantzan aritzen zenean eskuin-ezker mugiarazten zituenak"); eskuin ala ezker 1, JE Ber (OEHko testuinguruetako batean); eskuin edo ezker 1, SoEg ("eskuin edo ezker, gainean edo beherean").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

eskuin eta ezker : HiztEn (AS), LurE (AS); eskuin ezker : DFrec 1 (Herr: "orduan hasi zen eskuin ezker letra izkiriatzen"); eskuin edo ezker : LurE (adib.) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

eskuin eta ezker : EuskHizt (adib. gisa, s.u. ordoki, samur, zenbat), EskolaHE (AS), HaizeG BF (à droite et à gauche), PMuj DVC (a diestra y siniestra); eskuin-ezker : EuskHizt (adib. gisa); eskuin edo ezker : EuskHizt (adib. gisa), EskolaHE (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

eta.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

eskuin sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu eskuin -, ezker-mutur formarik aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

eskuin + mutur 7: a) Politika-eremuko 5: X. Gereño ("Eskuin muturrekoek edozeri eta edozeini deitzen diote "marxista", eta ezkerrekoek edozeri eta edozeini "burges""), P. Iparragirre ("1976an Siriako armada, Libanoko eskuin muturreko miliziekin bat eginik zebilen"), E.L. Adan 2 ("eskuin muturreko nazionalismo txobinistaren tema batzuekin lotzen da [...] zingira berean ibili dira talastan ezkerra, estatua eta eskuin muturra"), Gerra zibila ("Eskuin muturrak [...] aspaldiko ildo errebisionistari eutsi zion"); b) bestelako 2: J.A. Agirre ("Hemen agertzen dugu ere fuksia mota bat askoren artean #mdash# eskubi-muturrean"), J. Urrujulegi ("Seigarren bankuan, eskuin mutturrean [halaxe zioten zitarako hitzek], gizonezko sendo bat ikusi nuen eserita"); ezker + mutur 3: a) Politika-eremuko 1, J. Chueca ("Alderdiei begiratuz, ezker muturrekoak ezezik, EAJren salbuespenaz, alderdi abertzale guztiak ere legetik kanpo jarraitzen zuten ekainaren 15ean"); b) bestelako 2: J.A. Agirre ("Nemesiak [ezker muturrean] eta linariak [ezkerrean erdian] urtekarien forma dute; hemen ageri direnak urtekariak dira, udaldian erakusteko zaituak"), E. Jimenez ("Etzanda geratu zaizun V horren marratxoaren ezker muturrean jar ezazu a letra").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

eskuin/eskubi mutur : DFrec 8 ("Eskuin muturrak abertzaletasunari egiten zion txantaia", "eskuin muturreko organizazioko bazkidea", "Hauen artean eskuin muturreko pertsonai ezagunak", "eskuin muturreko erahilketak", "eskuin muturreko kidea", "badaki bereizten batzuk eskubi muturrekoak direla eta besteak ezker-muturrekoak", "indar abertzaleei eskuin nahiz ezker muturrekoei gogor eraso eginez", "eskuin muturrekoak gauez aritu ziren inkordioan"); ezker(-)mutur : DFrec 9 ("esker muturrean marxismo-leninismoa xxxek errepresentatzen duena", "xxxek ezker-muturrean ezkerkeria hutsezko zerbait bezala", "langileria ezker muturreko abangoardia ukitzen ari omen da", "ni ez naiz ezker muturrekoa ere", "ezker aldetik ezker muturrekoak daude xxxren espektrutik at geldituz", "jakinez hemen Euskadin ezker muturrekoak abertzaleak direla ere", "besteak ezker-muturrekoak", "indar abertzaleei eskuin nahiz ezker muturrekoei gogor eraso eginez", "ezker muturrekoen aurka askozaz gehiago saiatuko da") // Ez ditugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

eskuin muturreko , ezker muturreko alderdiak : EuskHizt (adib. s.u. mutur) // Ez ditugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

eskuin-mutur 26: Urtzi Urrutikoetxea 2, Berria 9, Ander Fadda, Allande Sokarros 5, EiTB.com 9. // LB: 1.069 (Argia 171, Berria 725, Deia 2, Deustuko Unibertsitatea 1, EiTB 82, Elkar 39, Erlea 2, Euskaltzaindia 4, Jakin 18, Laneki 1, UEU 24); ETC: 6.212

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: eskuin-mutur 233: Berria 211, Eneko Bidegain 8, Menane Oxandabaratz 4, Joan Mari Irigoien 2, Bernardo Atxaga 2, Ibon Uribarri, Oskar Arana, J.M. Olaizola, Piarres Aintziart, Juan Kruz Igerabide, Jokin Urain.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: eskuin-mutur (Pol.) extrema derecha, ultraderecha; eskuin-muturrak inoizko emaitzarik onenak lortu ditu: la extrema derecha ha obtenido los mejores resultados de la historia / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: eskuin/ezker muturra [extrême] /// Euskalterm: eskuin-mutur, eskuin muturreko (Pol.).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

falange 2 iz. Eskuin muturreko alderdi edo erakunde politikoa, gehienetan egitura paramilitarra eta joera autoritarioa izaten duena. Espainiako Falangeko kide egin zen. // ultra 1 iz. Muturreko ideiak, bereziki eskuin muturrekoak, dituen pertsona. Baionak baduela ultrek eragin ditzaketen istiluak ekiditeko gaitasuna. EAJk ultren mobilizazioak debekatzeko eskatu du. // ultraeskuin iz. Politikan, eskuin muturra, eskuinean ohiko edo erreferentziatzat hartzen den jarreratik urruntzen den jarrera; jarrera hori duten alderdien multzoa. Lehen begiratuan badirudi eskuineko eta ultraeskuineko parlamentariek osatuko dutela gehiengoa. Austrian sozialdemokratek irabazi dute eta ultraeskuinak gora egin du. // ultraeskuindar 1 adj. Eskuin muturrekoa. Alderdi ultraeskuindarrak. Delta izeneko talde ultraeskuindarrak bere gain hartu zuen hilketa. 2 iz. Eskuin muturreko ideologiaren aldekoa den pertsona. Han ziren komunistak, liberalak, ultraeskuindarrak. // [unitate] unitateen zifra iz. Zenbaki baten eskuin muturreko zifra. Ik. unitate 3; unitateen digitu. // [banako] banakoen zifra iz. Zenbaki baten eskuin muturreko zifra. Ik. banako 4; banakoen digitu. /// alarmismo iz. Zerbaiten arriskua handizkatzeko eta puzteko joera; berri asaldagarriak zabaltzeko joera. Europar Batasunak neurriak hartuko ditu herritarrei eman beharreko informazioaren eta alferrikakoa den alarmismoaren arteko oreka lortzeko. Beste ikerketa batzuek ere eskuin muturraren goranzko joera nabarmentzen dute, baina alarmismoan erori gabe. Jendearen alarmismoa aprobetxatuz. // mutur 6 iz. (ezker edo eskuin hitzen eskuinean). Politikan, ohikoena den edo erreferentziatzat hartzen den jarreratik erabat urruntzen den jarrera. Ezkerreko familia baten semea ezker muturrera joan da 1968ko urtearen ondotik. Frantziako eskuin muturrari buruzko dokumental bat. Ezker muturreko alderdiaren oinordeko zen.

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da eta, horrekin batera, ezker(-)mutur ere bai.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

adizlagun-dvandvak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

eskuin sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

eskuindar (eta -tiar 1) 4: Mde Pr ("apeztiar ez banaiz ere, eskuintiar naiz ene maneran"); MIH (“egia ere da, zaharrago horietarik, franko eskuindar direla”, “Euskal herria, guzira, kontserbadorea da, eskuindarra nahi baduzue”, “anarkia eskuindarra”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

eskuindar (eta aldaerak, eta eskuindarkeria 1, eskuindartasun 1) 64; adib., J. Mimentza (“eskubitar españolismua”), Txill (“eskuindar inperialistak”, "danok eskuindar-kutsua dugu..."), J. Intxausti ("eskuindar gidari"), Peillen ("nahiz ezkertar, nahiz eskuindar jendeentzat..."), Herr 1973 ("Eskuintiar eta ezkertiar eztremixtak zituen kontra"); Argia 1931 (“Zazpi izparringi eskuitarrak”), Mde ("zerbait egin du jeneral eskuintarrak, bearbada gobernu ezkertar batek egingo ez zuena", "jeneral eskuintar horrek..."), Gte ("Hegeldar eskubitarrak"), I. Camino (“Indar eskuindarrak”, "nazionalista espainiar eskuindarrak"), Egunk 1991 (“Gobernu eskuindarra”), Historia 1998 ("indar eskuindarren kontrolpean”, "alderdi espainiar eskuindar", "Euskal Herriko pertsonalitate eskuindarrek eta ezkertiarrek kontsentsuan hitz harturiko testua"), Gerra zibila (“altxamendu eskuindarra”), Dirassar ("alderdi eskuindarraren buruzagi"), PPer ("Joxe Arribillaga albiente eskuindar porrokatua"), Egin 1997 ("Arena eskuindarra"); cf. ultraeskuindar.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESKUINEKO ALDE. Derecha, lado derecho. Gero monumentera sarthurik, ikhus zezaten lagun gazte bat eskuineko aldean iarria. Lç Mc 16, 5. Bere aita eterno podore guztia duenaren eskuieko aldean. (Areso, c. 1591). FLV 1990, 206. Eskuineko aldean ikusazu nola Iesus gurutzean iosia bihotzeko amudio batez othoitz dagoen deabrutu gaizo hekin gatik. SP Phil 67. Eta ezarriko ditu ardiak eskuiñeko aldean. He Mt 25, 33 (Lç eskuinean). Yarriak haren erresuman, bata eskuineko aldean, eta bertzea ezkerrekoan. Lg I 212. Eseririk Jainkoaren eskuiko aldean. Ub 96. Itzultzen da eskuineko aldera. Monho 120. Beren ezagun eta lagunak eskuieko aldean ekusirik. AA III 542. Bakotxari dagokion erdarazkoa alboan eskuiko aldetik debala. Izt C 40. Aingeru San Gabriel aldarearen eskuiko aldean agertu zitzaion. Lard 362. Aita Jangeiko guziuetaz al dionaren eskoineko altian. Mdg 160. Lepoaren eskoiko aldean okabill biño aundiagoko zornea zerion zauri bat gelditu zitzaion. Goñi 57. Sabel zolako eskuñeko aldean. FIr 170. Bazterxago dira goitiago aikatzen direnak [mendixkak], guziz eskuineko aldetik. JE Ber 42. Metro batzuek aurrera juan / da eskubiko aldera. Uzt Sas 224. v. tbn. Mat 15. Harb 6. Arg DevB 213. CatLan 12. Añ CatAN 5. CatB 18. CatLuz 7. Barb Sup 57. Eskuieko alde: CatAe 12. CatSal 13. Eskubiko alde: Apaol 22. Inza Azalp 28

adib: alde2 1 iz. Zerbaiten zatia, beste zati bati edo batzuei kontrajarria; gauza edo puntu bati buruz, haren ingurua; inguru horretatik nolabait bereizten den zatia. Ik. aldetik 4; aldean 2, 3; aldera. Mendiaren alde honetan. Goiko, beheko, eskuineko aldea (Ik. behealde, goialde...). Infernu hartan egongo dira kondenatu guztiak alde guztietarik suz inguratuak.

eskuineko alde 34: Deia (“Sarreraren eskuineko aldean, Jaime eta emaztearen gela, ohe handi bat eta bikotearen erretratuak sepia koloretan”), Elhuyar 3 (“Irudiaren eskuineko aldean”), Consumer 2 (“pegatinaren eskuineko aldean etxetresna elektriko bakoitzari buruzko informazio gehiago agertzen da”), Berria 12 (“bi zezenek kaleko eskuineko aldean geldirik eta pilatuta zegoen lasterkari multzo batekin talka egin zuten”), EiTB 4 (“Koadroaren beheko eskuineko aldean dago zuloa, baina Museoko iturriek azaldu dutenez, aste bakar batzuetan konponduta egongo da”), Argia 4 (“Honen webgunearen eskuineko aldean ageri diren “urrezko esponsorrei” begiratu besterik ez dago sektore honen abiadaz ohartzeko”), Laneki 8 (“Bete beharreko lehenengo atala orriaren goiko eskuineko aldean agertzen da”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

eskuineko alde 50: Herria (“Eskuineko aldean haatik, Oilandoi mendikaren gainean, Maria Sainduaren kapera xuria...”), Berria (“Gorputzeko eskuineko alde osoa ubelduraz beteta dut”), Xanti Iruretagoiena (“dorreetatik armen eraginpean hartuko ditugu ezkerreko eta eskuineko aldeak babesik gabe izango dituztelako”), Karlos Zabala (“Otsoen taldea berritu egiten zen etengabe, eta Angarako eskuineko aldeak otsoez mukuru egon behar”), Irene Aldasoro (“gorputzaren eskuineko aldea zaintzen du”), Josu Zabaleta (“Eta handik pixka batera, argi zuri bizi batez argituko da agertokiaren eskuineko alde guztia, antzezleak daudena”), Monika Etxebarria (“Imintzio boluptuoso baten moduko zerbait etorri da ahoaren eskuineko aldean kokatzera eta ezkerrekoak hilik dirau”), Jon Alonso (“baina egia esan eskuineko aldean sentitzen da hobekien.”), Piarres Aintziart (“Errepidearen eskuineko aldean, hartu behar nuen bidean”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada, baina komeni da eskuin sarreran ere jasotzea.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa eskuin sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

eskuzko ukitua.

Erabilera-oharrak

lohia, itsusia bezalako izenondoekin erabili izan da.

Euskaltzaindiaren Arauak

h. eskutada.

Euskara batuan hobestekoa

ik. eskutada

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-kada/-tada

Euskaltzaindiaren Arauak

1 'esku ukaldia'. 2 'laguntza'.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

eskuka(tu), eskukatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Euskaltzaindiaren Arauak

ni neure eskuko naiz.

eskuko 2 (-en atzizkiaren eskuinean, artikulurik eta kasu markarik gabe, izan, jarri, egon edo utzi bezalako aditzekin). -en mendeko; eskura. Holako gizonen eskuko gareno, ez dukegu deus onik. Jesus hura bere adiskide, bere eskuko duenak, zer indar ez du? Zeren borondatea libre eta geure eskuko baitugu. Neure burua neure eskuko nuenean. Jaunaren eskuko jarri zen. Bere ondasunak ez ditu bere eskuko. 3 (-en osagarria ezabaturik). Munduan den on guztia duelarik eskuko. || Hain eskuko duen euskara alde batera utzirik, nobela aldera zorroztu behar luke orain arreta idazleak.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kendu oharra eta gehitu adibide gehiago (oharreko egon eta utzi ez daude jasota). (2021-11-23).

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

ni neure eskuko naiz, eta hori bere eskuko da

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

telefono mugikor forma aztertzean sartzeko proposatua.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa eskuko eta telefono sarreretan. Bide batez, eskuko sarreran beste adiera bat gehitzea proposatu da izen kategoriakoa, telefonoari erreferentzia eginez.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

beregaintasuna.

Euskaltzaindiaren Arauak

Sin. eskutoki.

Sinonimoa(k)

eskutoki

OEHko datuak [laburduren azalpena]

esku liburu 3: B 1 (Añ EL), EB 2 (MEIG); esku-liburu 7: B 3 (Mg CO, Añ EL), G 1 (Arr May), IE 1 (Mde Pr), EB 2 (MEIG); esku-liburutxo G 1 (Lard); eskuliburu 5: B 1 (Ur MarIl), G 1 (ArdiDL), EB 3 (MEIG).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

esku liburu EB 2 (P. Altuna, E. Kortadi); esku-liburu 6: B 1 (S. Onaindia), G 1 (L. Mitxelena), EB 2 (Tantak 1989, Hemen 1989), EgAs 1 (Zeruko Argia 1974); gida esku-liburu EB 1 (J. San Martin); eskuliburu (eragiketa-eskuliburu, gestio-eskuliburu) 13: B (S. Onaindia), IE (Otoizlari), EB-EgAs 11 (J.A. Lakarra, J. Ortiz de Urbina, A. Diaz de Lezana, J. Olazabal, L. Fernandez, V. Cortes, Elhuyar; EJ. Osasunketa, Unesco-ren albistaria); eskuliburugile EB 1 (B. Urkizu).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

esku-liburu : AB38 2, LurE; esku-liburuska : Euskalterm 1; eskuliburu : AB38 2, HiztEn, Euskalterm 16.

Idazkera egoki(en)a eskainiko da

erabat loturik ala marratxoz?

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. h. eskuin.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Bizk. Ik. eskuin

Euskaltzaindiaren Arauak

guztien nagusi beharra, guztien eskumakila eta morroi gertatu zen.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

guztien nagusi beharra, guztien eskumakila eta morroin gertatu zen

eskumalde iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, eskumalde-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. eskuinalde].

eskumalde 22; eskuinalde 425.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

eskumalde 2; eskuinalde 290.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Baztertutako forma onartzea proposatu da. eskuma forma onartua dago Bizk. markarekin; eskumalde formarekin beste horrenbeste egitea izan liteke egokiena, Bizk. euskalki-marka gehituta honi ere.

Bigarren mailako oinarriaren eratorrien ordez ematekoa

Ik. eskuinalde.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

eskumar 2: El Día 1934 (“Ortan ondo egondu dira eskumar izenekoak”), J. Zumalabe (“eskumar politikoek”); eskumatar 3: T. Elorrieta (“eskumatar batzuk”, “Eleiztar Agintariak siñestu egiten eutsiela Eskumatarrai”), Onaind (“Bilbo ta inguruetan gaiñera eskumatar, erregezale, karlista ta paxista naiko bizi zan”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren Arauak

«eskumatar* e. eskuindar».

Tradizioak baztertu duen forma

Euskaltzaindiak baztertua du, edo gaitzetsia.

Bigarren mailako oinarriaren eratorrien ordez ematekoa

Ik. eskuindar.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 32 (Arabako Batzar Nagusiak 1, Argia 1, Berria 2, Deustuko Unibertsitatea 8, EiTB 5, Gomylex 1, Jakin 3, Laneki 6, Nafarroako Parlamentua 1, UEU 4); ETC 197.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: 0 / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: 0. // Euskalterm: eskumen-gatazka (es conflicto de competencia; TN da).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, interes(-)gatazka formarekin egin den bezala.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Kategoria

adlag.

Maiztasuna

g.er.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

bihika ereiten zuten, eta eskumenka biltzen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

eskumikaraz, eskumikarazten.

Aditz-erregimena

du ad.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

eskumikatu, eskumika, eskumikatzen. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

eskumikatu, eskumika, eskumikatzen

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

Heg. batez ere pl. Sin. goraintzi. / AS: eskumuinak eman, egin.

Sinonimoa(k)

ik. goraintzi

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

eskumuinak eman

Erabileremu dialektala

Heg.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS