Euskaltzaindiaren Arauak

AS: etsipena eman.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

etsipena eman

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

etsitu, etsi, etsitzen. Ipar. eta Naf. h. etsi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

etxazpi (cf. infra); etxabe 5: B 1 (Erkiag BatB: "Etxabe aretan [denda edo gorapean] mai luze bat, sendoa bera, ipiñi gura eben"), G 4 (Ugalde Iltz, adib.: "Bi bizitzako etxea da. Bi bizitza ta etxabe bat"); etxape 11: B 1 (Erkiag BatB: "Gosea, lenengo egunetik kendu izan eban, ta etxapea ta teillapea bere izan zituan"); G 10 (Lar DT: "Ez bide du euskera gaisoak, are bere etxapean, ez seme, ez adiskide biotz onez nai dionik"; AA 5, adib.: "Ekusten dezu zer bizilagunak dituzun zure etxapean bertan?", "Emakume setatsuarekin etxape batean bizi baño obe da [...] estalirik ez duan edozeñ tokitan ere bakarrik bizitzea"; Izt C: "gure Euskara zintzoak bere etxapean zuzenkiro gordeak"; Or 2: "Au daukat oiuz atertu bage / ilun onen etxapean", "Emaria bearretan dagonari eman oi zaion gauz emana bera da, ots, dirua, iana, edana, soiña, etxapea, laguntza"; NEtx LBB: "Ta ederrena, berentzat etxe-bizitza izango zutela, atezaiaren etxapean"); etxepe G 4: (Or Eus: "baiña bakoitzak bere etxepean piztu du bigarren sua"; TAg Uzt 2: "Dorronsoroko etxepean bertan bizi dala", "Bada oraindio etxepean beste norbait ere. Osaba Martin, apaiza"; NEtx Antz: "Eta zaude zu gizon jator baten ondoan, etxepe berean"); OEH argitaratuan gainera NEtx IzotzK: "Aitak, abarketagintzarako lantegi txiki bat zeukan eta etxepean bebarruaren alde bietan, zeuzkan ortarako lekuak artuak" eta Garm EskL I: "Etxepe berean, 'Don Mikelarena'n, Luis Iruretagoiena bizi da"; etxeteilape (eta bina etxateilape, etxe-teilape) 5, MEIG ("ez nuen etxe-teilapearen ardurarik izan"; "etxeteilape ederreko barrunbe kaxkarra", "[Xebe Peñak] euskal irakaskintzan Euskaltzaindiaren etxe-teilapean eman dituen urteak", "Etxateilapeko egonaren gozoa", "orain etxateilapean ditugun hitzen hizpideek izan baitute aitzinsolas luze-zabalik arestiko eta aspaldiko atarian").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

etxeazpi (cf. infra); etxabe 3">G 2 (Meza donea 1932: "Jauna ez naiz gauza zu nere etxabean artzeko"; Ugalde OEHko testu-lekukotasun berean), EB 1 (Txill: "Gaztak maneatu ondoren, etxabeetako apaletan jartzen dira lehortzeko"); etxape EB 1 (P. Berasategi: "Baserri haren etxapeko soroan tabako landare saila berdal eta mardul agertzen zen"); etxepe (eta etxe-pe 1) 5: B 1 (J.A. Goiria: "Luziaren etxe-peko osin-ingurua izaten zan euren jolastoki berezia"); G 1 (Euzkadi 1930: "ikusi degu erriko etxepean Donosti'ko udalak eusko asteako jarri ditun iragarkiyak"); EB 3 (MAtx: "Bere etxepean bizi direnen berririk ez du"; R. Etxezarreta: "Aze gaua bart, dagoenekoz ospetsu bihurtzen ari den gure etxepe honetan"; J.M. Elexpuru: "Kale nagusia ez da hiru metro baino zabalago eta guztia, galtzada zein etxepeak, saltokiz beteta dago") // Ez dugu etxeteilape formarik aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

etxabe : AB50 5, HiztEn, LurE, Euskalterm 2; etxabehe : AB50 2; etxape : AB38 2, HiztEn; etxapeko : HiztEn; etxebe : AB50 1; etxepe : DFrec 2, AB38 1.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

etxabe : EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, DRA (etxabe(e)), PMuj DVC; etxape : EuskHizt (ik. etxepe), HaizeG BF, Lh DBF, DRA (eta etxapeko), PMuj DVC; etxepe : EuskHizt, HiruMila, ElhHizt (eta etxepeko), EskolaHE, HaizeG BF, PMuj DVC (eta etxepeko) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal bajera / sous-sol formen ordainak: HiruMila: etxabe // ElhHizt: azpi, etxabe // XarHizt: soto, zoru, lurpe // Casve FE: lürpe, lürbarne; etxape // HaizeG FB: etxepe , lurpe // T-L LBF: lurpe // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, PMuj DCV, Azkue Aurkibidea.

Forma baten adiera(k)

etxearen beheko solairua, kalearen maila berekoa

Kategoria

iz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

etxe-abere da agertu den forma bakarra (JMB ELG, Erkiag Arran).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EEBSko corpusean ez da agertu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: etxe abere 1; AB38: etxabere 7, etxe-abere 2; AB50: etxabere 1; Euskalterm: etxabere 1; LurE-HiztEn: etxabere.

Euskaltzaindiaren Arauak

etxabere* e. etxe(-)abere.

Forma garden-ulergarria da

tradizioak besterik agintzen ez duenean, forma oso-gardenak dira hobestekoak

Zerrendako eratorri desegokiaren ordez ematekoa

etxe-abere

OEHko datuak [laburduren azalpena]

etxaplero/u B 2 (AB AmaE: "Etxapleruak bota aidera Igo dagien zerura", "Izarretara dira iguak Etxapleruak") eta OEH argitaratuan gainera Loram ("Etxapleru sutuak zirriprastaka, suge gorriak bezela biurka"); etxefuego G 4 (PE: "an estimatu zuben gure etorrera, musika ta etxefuego ai ura sarrera!"; Lab EEguna 3, erabilera markatuan: "'Etxefuegoak' egin du eztanda", "'etxefuegoak' botatzez uzteko esan diot", "nai ba'du 'etxefuegoak' ere botako ditut" #mdash# eta OEH argitaratuan beste 1: Auspoa ap. ELok: "Zerura bota etxefuegoak"); itxapero G 3 (Basarri: "Kanpai guziak jotzalle daude; / itxaperoak ausarki, / Nuarbetarren jaia dala gaur / orixe zeñek ez daki"; Uzt Sas 2: "Lau bat dozena itxapero-edo ortako aurrez erosi, asteazkenez gau erdirako tiroak tiratzen asi", "Errian sartzen ango soñu ta ango itxapero-otsa!"); txapligo 1 (Alzola Atalak: "Erriko jaiak ziran, eta txapligo-dunbada ugari entzuten zan an"); eta OEH argitaratuan etxaferu 1 (EgutAr 1959 ap. DRA: "Ezkonberri bat zan eta etxaferu auek emazteari bialtzen zizkion;... au esan naiez: maite zaitut, laister nauzu etxean").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

etxapero 3: G 2 (J. Lekuona: "eskutaka bat etxapero eman zien eta aiek leertuaz etorri ziran etxera trenez", "Gazteizko apaizgai-lagun baten aita -Cerrajeria bera- etxapero-gillea zan"), EB 1 (A.M. Abate: "Horiez gain polborazko txirrikak eta etxaperoak erre zituzten, hiriari jaikizun zoragarria eskainiz"); etxaperu EB 1 (Gte: "Atsekabearen gauean gogoetok argi egiten zidatek, zerura iraitzitako etxaperuak bezala"); etxefuego EB 1 (A. Aisa: "etxefuegoaz emango baizaie ere hasera ospakizunei"); itxafero EB 1 (Txill: "Itxaferoak, berriz, misiloak, buztanik ez du"); txapligu (eta txapliu ots 1) 5: B 1 (Agur 1974: "Bezperatik iragarri zan txapliu otsetan, inguruko txarakolko ta errakarruetan sekulako durundua aterarik"), EB 4 (SGarm Heriotza: "Txapliguak sutu zituen Bayardo San Román-ek"; BAtx AstH: "txapliguak botatzen zituzten zeru urdinerantz"; U. Ruiz: "txapligua bezain azkarra"; G. Aulestia, ingeles sarreraren euskal ordain bezala: "rocket: n. suziri, txapligu, bolandera").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

etxafuego : DFrec 1, AB50 1, HiztEn, LurE; etxafero : DFrec 1 (etxapero), AB38 1, AB50 1 (etxaferu); txapligu : HiztEn, LurE (bolandera, etxafuegoa. Ik. suziri) // Ez dugu aurkitu ap. Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

etxaferu : HiruMila, DRA; etxafuego : EuskHizt (Jaietan eta, botatzen diren suziriak. Ik. bolandera), ElhHizt, EskolaHE; etxapleru : DRA; txapligu : EuskHizt (bolandera, etxafuego. Ik. suziri), HiruMila, ElhHizt, EskolaHE (bolandera, etxafuegoa. Ik. suziri), Casve EF, PMuj DVC // PMuj DVC: etxapero, itxafero // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Beh. Ik. su-ziri, bolandera.

Kategoria

iz.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. 'etxeko jauna'.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Bizk. Ik. etxeko jaun

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Jatorrizko forma

etxalde, basetxe

Jatorrizko forma

etxalde, orube

OEHko datuak [laburduren azalpena]

etxand- formako 15 (Cb 4, Mg, Añ, Astar, Azc, A 3, Kk, Or 3); etxeand- formako 9 (Cb, Añ, Echag, Izt 2, Arr, Iraola, Or 2); etxe-andere 1 (Or); adierak argitzeko, ikus OEH argitaratuko azalpena; gure aldetik, hiru multzotan banatu ditugu, lehen saio gisa: a) 'etxeko andrea' adierako 12: Cb Eg III 2 ("Ezkondu, ta gero Etxandre, ta ardoaren jabe zeratenean, edatera oituko zerate, zeren gurariak indar andia duen", "Aa zuten iru Etxandre oiek"); Azc PB ("Orduan etxandra kapitanesea; / ontziko andrakaz dauko / beterik etxea"); Kk Ab I ("Esaten dabe, iñoz, ta eztakit zein etxetako etxandereak bein lukainka-mutur bat emon ebala"); A Ardi 3 ("Gure adiskide Adrianen [...] etxandere Isabel", "Zein egunez nai zuten, Leaburuko apaizak galde egin zienean, larunbatez, erantzun zuen beraren etxandereak", "Bera uela iretzat amagairik onena, etxandre aundia zala, egilea ta eragilea"); Iraola ("Batian, oiera nuala, arkitu nintzan jaun batekin gau artan etorriya, eta gure etxeandriak, ez bat eta ez bi, sartu zuen nere gelan"); Or Eus 4 ('dueña de casa' eta 'ama de casa' itzuliak: "Etxeandre da, emazte da: au du poza poz denen gaiñetik"; "Eguerdian etxe-andere, / arratserako alargun"; "Etxanderak eiztariari besteren bat eskaiñiko"; "Etxanderaren ezpain-otoitzak ez ote-zion igarri?"); b) 'goimailako anderea' adierako 9: Cb EBO 2 ("Bizkaiko Abade jakitun batek bere lloba bat Erriko Etxandera baten Seme bakarragaz ezkondu gura eben", "Etxandera zindoak epe galantagaz guztia entzun, eta azkenean Sazerdoteari modu onetan esan eutsan: Eta, Jauna, zure mesedeak Etorkizuna bazau?"); Mg PAb ("Andra ezkondubak estaldu eruezan burubak, batzuk orain legez, ta etxanderak jira askogaz"); Astar II ("Emakume honradu, etxandera, edo Señora bati"); Añ EL1 ("Len da Etxandrea otsein, zerbizaria baño"); Añ LoraS ("Etxeko otseñak badakie, ze egunetan, ta ze ordutan doazan etxeandrak bisitara"); Izt C 2 ("Maizter zintzo ernaiak landarea eskuan artu orduko esan zion Doña Mariari, nere Etxeandra ona; ez da landare au bedorren anaia jaunak uste deban bezin bakana", "Lazkauko Erriak seme argidotarrak ez ezik, eman izan ditu Etxeandra gogoangarriak ere" #mdash# 'damas distinguidas'); Arr May ("Errespeto andiko Etxeandre bat"); c) 'matrona' itzulitako 2: Cb Eg III ("Beste etxeandre, edo Matrona bere adiskideak santak arriturik zeuzkan, zeren bere bizian senarraren kejarik, edo onen kontrako itz bat aditzen etzioten"); Echag ("Barrenen juango dira naikeran jantziyak berrogeietaraño dama ta galaiak: kantari, soñulari eta dantzariyak, etxeandre, manuak, gazteak guztiyak" 'matronas'); OEH argitaratuan, gainera, Otag EE ("Neskatx garbiak eta etxandreak" 'matronas') // etx(e)andretu 2, Or Eus ("[Emaztegaia] il-obietan etxeandretzen / baitzan [ezkon-]egunean bertan", "Etxandretzerik ez baitzeukaten / illenik eskaiñi bage").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

etxe-andra 1, E. Bengoa ("Guztiya prest daoenian, etxe-jaunok deituten deutzee euren asabai #mdash#len etxe atako etxe-jaun da etxe-andra ziran arimai#mdash#, maiya prest dagoala ta, etorri daitezala jaten"); etsandre 1, A Latsibi ("Atea zabaldu eutsanean, etsandreak ekarren argiari begiak zabaldu ezinik"); etzandere 1, Larrak ("Bai, etzanderearen neskato otseina zan a"); etxeandere 2, Lf ("Heletako etxeandereak gauzak haxean eman zauzkigun"); M. Bortayrou ("Eta hauetarik biga edo hiru, delako oixtian aipatu Baionako etxe handi hartara joan omen zirela, beren etxeanderekin").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

etxandere : HiztEn (ik. etxandre); etxandre : HiztEn (Zah. #mdash# etxeko andrea); LurE (etxeko andrea) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

etxandera : DRA (señora o dueña de la casa #mdash# Mg PAb, Cb EBO); PMuj DVC (B ama, señora de casa, propietaria de la casa); etxandra : DRA (dueña de casa #mdash# se usa más para significar 'mujer retirada y hacendosa' que 'dueña de casa'); PMuj DVC (etx-andra: 1 B señora, dueña de la casa 2 mujer hacendosa, amante de la casa); etxandre : EuskHizt (etxejaunaren emaztea; etxekoandrea); ElhHizt (Zah. #mdash# ama de casa, matrona, dueña de la casa; señora, dama); HiruMila (1 dueña de la casa 2 mujer amante del hogar); EskolaHE (etxeko andrea); Lh DBF (maîtresse de maison); PMuj DVC (etx-andre: G ama de casa, dueña de casa, madre de familia); etxeandere : HaizeG BF (maîtresse); etxe-andra : PMuj DVC (B mujer de gobierno, dueña -ama, señora- de casa); etxe-andre-dantza : DRA (Izt D) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Zah. Ik. etxekoandre

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

batez ere Zub.

Forma baten adiera(k)

etxetxoa.

Jatorrizko forma

edifizio, etxe; eroetxe; erostetxe handi; gudaletxe, kuartel, kaserna; herri-etxeak; herriko etxe, udaletxe; jatetxe; kafetxe; kontsuletxe; postetxe; telefonetxe, (urrutizkinetxe); telegrafetxe, (urrutidaztetxe); udaletxe, herriko etxe; herriko etxe, udaletxe; telefonetxe, urrutizkinetxe; telegrafetxe, urrutizdaztetxe

Jatorrizko forma

bainuetxe; basetxe; diskodenda, diskoetxe; egotetxe, egoitza; fotografi etxe, argazki etxe; gestoretxe, gestoretza; ikastetxe, kultur etxe; kultur etxe; museo, (erakustetxe); udaletxe, herriko etxe

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: etxe(-)abere, etxeko jaun.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: etxe-aitzin , etxe-aurre , etxe-bazter , etxe-bizkar , etxe-galgarri , etxeko lan , etxe orratz , etxerako , etxe-sartze , etxe-uso .

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da etxe on(eko) formarekin batera.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da etxe on(eko) formarekin batera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ETXE-ATARI. Portal; alrededores de la entrada de la casa. Lo andian sartu zeneko iratzarri zuten itx-atariko ots eta oju andi zenbaitek. Mb IArg II 312. Eraman omen zioten artza oso osorik Markesari bere etxe-atarira. Izt C 191. Etxe-ataritik Pilatori oska jarri zitzaiozkan. Lard 453. Etxe-atarian an ibiltzen ziran eiz-txakur bi edo iru [...], iñor kanpokorik zetorrenean adierazteko. Salav 27. Mirentxuren etxe-atarian. TxGarm BordaB 127. v. tbn. A Ardi 49. Mok 17. Etxde JJ 8. Ugalde Iltz 14. Garm EskL I 82. Zendoia 21.

adib; atari 2 iz. Baserri, eliza edo etxe baten sarbidea, nahiz eraikuntzaren barnean, nahiz kanpoan. Pilato etxeko atarian sartu zen. Etxe atarian han ibiltzen ziren ehiza-txakur bi edo hiru. Eliz atarira irten dira hizketan aritzeko.

etxe(-)atari 115: Aizu (“Egunetik egunera aldatzen da herriaren itxura, azaleratu egiten dira umeek etxe atarietan aspaldi ahaztutako lerak , bizikletak, plastikozko kamioitxoak, baita ehiztariek zakurrei ematen dizkieten foka puska gogortuak ere”), Deia 2 (“Aldapa gora iristen dira ibiltariak bere etxe atarira”), Elhuyar (“Etxe-atarian mahai batean jartzen zituzten aurkitutako fosilak”), Elkar 2, Consumer, HABE, Berria 59, EiTB 7, Jakin 3, Argia 24, Erlea 2, DiarioVasco 12.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

etxe(-)atari 68: Berria 9, Pedro Alberdi 6, Bernardo Atxaga 6, Elizen arteko Biblia 4, Asisko Frantzizko, Pako Aristi, Fernando Rey…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-atari.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da etxe eta atari sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ETXE-ATZE, ETXATZE a) (Usado en casos locales sing. de declinación, o con -ko, adnom.). Parte trasera de la casa. v. ETXE-GIBEL. Enparango etxe-atzeko bidean. Aran SIgn 77. Besteak etxe-atzetik Prantzira igesegiten. Or SCruz 104. Etxeatzeko orma gañetik jauzi bizkorra eginda. TAg Uzt 13. Etxeatzetik barrura sartu. Ib. 103. Biok etxe-atzean ezkuta zaitezte. NEtx Antz 25. Etxe-atzeko soloan. Bilbao IpuiB 166 (166 etxatzeko). Gure baserriko etxe atzean intxaur aundi bat zan. Alkain 45. Zeiñek berea artu ta errira baztarrez baztar, Domartineko etxe atzera. JAzpiroz 34. v. tbn. Noe 74. b) (AN-gip ap. BU Arano). "Etxe-aurre y etxe-atze, fachadas delanteras y trasera de la casa" BU Arano

etxe-atze 9: Elhuyar (“Herrialde anglosaxoietan NIMBY akronimoa erabiltzen da egoera hau deskribatzeko: Not In My Back Yard, edo "ez nire etxe atzeko patioan”), Berria 3 (“Barkok helikopteroak atzera eta aurrera egin dezakeen galdetu dio tenienteari, planoan etxe atzetik sar dadin”), Argia 3 (“Etxe atzean daukagu orain lokala, ordea, eta belarrean ibiltzera behartuak gara hara joateko; eta, beraz, baita zapatak aldatzera ere”), Erlea (“Etxe atzeko belardian daude denak, litxarreriaz betetako mahai baten bueltan”), DiarioVasco (“Entsaiotarako lehen eguna ekainaren 15a izango da, kultur etxe atzeko plazan”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

etxe-atze 29: Anton Garikano (“Agian hobe izango ninan presaka ibiltzea, etxe-atzeko atarian utzi baihindudan, otarre batean”), Iñaki Mendiguren (“Esan bezala, geroxeago, Hagriden etxe atzeko atea zabaldu zen, eta Harryk bere burua, Ron eta Hermione ikusi zituen handik Hagridekin irteten”), Koro Navarro (“Auzo-lurren mugetara iritsi ginenean bakanagoak egin ziren etxe bikiak, beren zinkezko teilatuko garajearekin, beren etxe atzeko zakur etxola eta zelaitxo belar-ebakiarekin”), Joxean Sagaztizabal (“Eguzki ederra leihoaz bestalde, etxe atzeko zelaitxoan”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa izen kategorian.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa etxe sarreran.

Kategoria

iz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ETXE-GIBEL (-giel BN-baig ap. Satr CEEN 1969, 210). (Empleado sobre todo en casos locales sing. de declinación). Parte trasera de la casa. v. ETXE-ATZE. Endrecera [= 'paraje'] que llaman Echaguibela (Aldaba [Cuenca de Pamplona], 1599). Top VI 385. Etxe-gibelez etxe-gibel, landaz landa, gathu zehatu bat bezala sartu ninduan etxera. Elzb PAd 24. Emazteari deus erran gabe, etxe gibelean gaindi, joan zen handik auzo hiri batetara. HU Zez 55. Han oihan bat handia etxe gibelian. Xikito 4. Etxe gibeleko sorrora. Barb Sup 98. Haurrak, etxe gibelean, ixil-ixila gereziaren gainerat iganen ziren. JEtchep 19. Ixtaño bat beha egon zen etxe gibeleko seiletarik. Ib. 32. Gure etxe gibeletik goraxago hartzen zinuen bide kurutzean ezkerrerat. Larre ArtzainE 11

etxe gibel 1, Berria (“Gatzak janak dituen Lotiren etxe gibeleko harrien horail-belztua”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

etxe gibel 25: Herria 9 (“Erretreta hartua du aspaldi bainan beti atxiki du etxe gibelean duen mahastia.”), Berria 2 (“Herriko Etxe gibeleko plazako kioskoaren inguruan bildu direnak ricard-a, kakahueteak, txistor eta lukainka errea dauzkaten mahaira inguratu dira”), Eneko Bidegain 3 (“Joanes Kanboko bide juntako etxe gibelera joan zen, bidaiarien bila”), Itxaro Borda 2 (“Martxo erditsutan, hormek egunak zurpailtzen zituztenean, pentze biluzien azaletan sator puloak turrunpilo biderkatzean, ardiak eta bildotsak marrakaz hautematean, etxe gibeleko muinoetara abiatzen ginen, supiztekoak eta xanbraderak eskuan”), Aingeru Epaltza (“Noragabean, etxe gibelera jo du”), Piarres Aintziart (“Baina haurra, oinetako horiekin oraino etxe gibeleko baltsan ibili hiz!”), Elena Touyarou (“Joantto eta Dominique oskoil biltzen lotu ziren, Enrietak anartean etxe gibeleko baratzea artatzen zuelarik”), Ramuntxo Etxeberri (“Etxe gibeleko zuhaitzen erro lodien artean gordetuak dira”), Hasier Etxeberria (“Etxe gibeleko sagastian, bazagok txabola moduko bat.”), Alberto Ladron Arana (“Etxe gibelean lorategi estu bat zegoen, aldameneko etxeko oholesi zuriak mugatua.”), Menane Oxandabaratz (“Bestalde, gehienetan, behiak zaintzera joan behar nuen, etxe gibeleko pentzera....”), Aurelia Arkotxa (“Pentze hertsia trebesatu zuten Émileren etxe gibeleko sartzeari buruz.”), Jean Baptiste Etxarren (2 Baldintza edo kondizione horieri jarraikiz, proiektu bat asmatu dut, ziri batzu ere lekuka landatu, nondik pasatuko den jakinarazteko, Arnegizaharre etxe gibeletik eta Luzaideko plazaraino”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa izen kategorian.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa etxe sarreran.

Kategoria

iz.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da etxe aberats(eko) formarekin batera.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da etxe aberats(eko) formarekin batera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu etxe erraldoi, etxe(-)orratz, etxe tantai, etxetzar, raskazielo, zeru-(h)arraskari, zeru-orratz bezalako formarik.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

etxeorratz (eta etxe-orratz 1) 8: G 1 (Y. Oñatibia: "urrutira oso ederki ikusten zan New York bere etxe-orratz luzeak zerua zulatu nairik zeuzkala"), EB 7 (EuskararenProgr 1981: "Etxe mota desberdinak bereizi: pisuak, txaletak, etxeorratz, baserriak, txabolak..., herriko auzoak bixitatuz"; Mekanogr: "Cesenatico-ko etxeorratzaren parean zegoela konturatu zen"; Hemen 1987: "Diotenez, jainkoek inkomunikaziora kondenatu zuen gizakia Babel deitu etxeorratz bat jasotzen hasi zenean eta geroztik giza historia madarikazio horren kontrako burruka bat izan da, telekomunikazioa bideratu dezaketen kristal eta altzairuzko etxeorratz berriak eraikiz"; Eutsi/2:"Etxeorratzak edo zeruharraskariak deitzen dira mendiak baino altuagoak izan daitezkeen etxetzar handi horiek", "etxeorratz berrien proposamenak egiteko orduan sikologoak ere arkitekto eta ingeniarien ondoan jartzen dira"); etxe-tantai EB 1 (Etxde: "Agureak etxe-tantai [oharra: rascacielos] bateko hogeitamalaugarren bizitzara eraman zituen"); rascacielos erabilera markatuko 1, G (Gure mixioak: "Jakiña, 'rascacielos' aundienaren puntaraño igo gabe eziñ gelditu"); zeruharraskari EB 1 (Eutsi/2, gorago aipatua); zeru-orratz G 1 (Y. Oñatibia: "New York'en erdi aldeko zeru-orratzdun etxe pillak bertatik beertara zeuzkan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

etxe erraldoi : AB38 2; etxe orratz : HiztEn; etxe-orratz : AB38 2; etxerraldoi : AB38 2; etxetzar : AB50 1; raskacielo : AB38 1; raskazielos : AB50 2; zeru-arraskari : Euskalterm 2; zeru-harraskari : HiztEn; zeru-orratz : Euskalterm 1; zeruharraskari: AB38 1.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

etxe-erraldoi : PMuj DVC; etxeorratz : HiruMila, ElhHizt (etxe orratz: AS), Casve EF, PMuj DVC (etxe-orratz); zeruharraskari ik. zeruorratz. HiruMil; zeru-harraskari : ElhHizt.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal rascacielos / gratte-ciel formen ordainak: etxe zerüjoile : Casve FE; etxe-goren : HaizeG FB, PMuj DCV (etxe goren); etxe-orratz : HiruMila (etxeorratz), ElhHizt, PMuj DCV; zeru-harraskari : HiruMila, ElhHizt // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, T-L LBF, Azkue Aurkibidea.

Erdaretako formak

ca (DCC): gratace; de (Slaby-Grossman): Wolkenkratze; en (DEIL): skyscrape; fr (Le Petit Robert): gratte-ciel.

Zerrenda osagarriak

MilaHitz: etxeorratz.

Iritzi-emaileen oharrak ezagutu behar dira

Osaeraz argibideren bat eskaini nahi da

formarik erabiliena izateaz gain, egoki eratua da, lantaldearen ustez, nahiz ondoko erdaretako irudiez beste baten gainean eraikia izan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

etxe sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ETXE-ZOKO, ETXE-XOKO. v. etxezulo. a) Interior de la casa (entendido gralmente. como lugar de reclusión, como refugio o como lugar confortable; cf. infra (c)). Denontzatzeko ez dute klubetan indarrik, / etxe zokuetan daude begiak ilunik. Iraultza 111. Herriko bestan, gazte lagunak / kantuz plazara dohazi; / eta ni beltzik etxe zokhoan; / irri egiten ahantzi! Elzb Po 195 (v. tbn. en contextos similares: Ag Kr 76, Or Eus 259 y Mattin 126). Etxe zokoetan emaztek asko joste, lisatze eta bertze lan [Igandean] debekatu. Arb Igand 48. Orai sendo zira, gaixo ama, eta badut uste zure etxe-xokotik ez ziren ixtant bat atheratzekoa... Barb Sup 28. Etxe-txoko berorik / ez omen du nai [umezurtzak]; / kanposantuan naigo / otzez ta ernai. Jaukol Biozk 49. Illen etxe-txoko miña. "El querido rincón de los difuntos". Or Eus 409. Joan gare, gu, zu utziz, Amatto gaixoa, / bainan ezin ahantziz haur etxe-xokoa. Iratz 160. Utzi dut Amerika, eremu haundia, / orai etxe xokoan ai zer goxaldia! Xa Odol 232. Etxe xokotik jalgirik, toki berezian eta izpiritua laxo, gehiago balio dutela denak utzirikako orentto batzuek. Larre ArtzainE 321. Detxeparek, lehenengo euskal autoreak, plazara atera nahi zuen euskara etxe zokotik. MIH 164. b) Rincón de la casa. Erortzen diren hezkur ederren guziak biltzen dira, eta etxe-zokho batean ezartzen [...] primadera arteo. Dv Lab 338. c) Retirado en casa, casero. Maria eta Kattalin, / etxezoko biak berdin, / ez dute nahi gurekin / gauik pastu Elokadin. (BN-baig). NafEKZ 158. Herber Hunt jauna Gainzurienean zendu da emekiño 84 urtetan. Alargunduz geroz arras etxezoko bizi zen. Herr 1-12-1960, 2

etxe(-)zoko 6: Berria 4, Argia, DiarioVasco. // LB: 7, EPG: 7, ETC: 48.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

etxe(-)zoko 7: Herria (“Ez lotsa, eta etxe zokotik atera!”), Eneko Bidegain 2 (“Baina damu zen halako egun eder bat etxe zokoan, liburu eta noten artean igerika iragaitea”), Hasier Etxeberria (“Etxe zokotik ez bainaiz kasik ateratzen”), Xipri Arbelbide (“Etxe zokoetan emaztek asko joste, lisatze eta bertze lan debekatu, eta ez kexu Jainkoak ikusteaz, baldin jendeen begietarik gordetzen badire”), Koldo Izagirre (“Hurrengoan ez zidan lore konturik ekarri, erasiatu egin ninduen, gozo alabaina, beti etxe zokoan egoten nintzelako, eta ea ez nintzen animatzen astebetetxo eguzkitara alargun elkarte bateko taldean”), Elizen arteko Biblia (“Zeren gau-ilunez esan duzuena egun-argiz entzungo baita, eta etxe-zokoan belarrira esan duzuena etxe gainetik hots egingo”). // Elhuyar: etxe-zoko casa, casita, hogar; interior del hogar etxe-zokoan sartuta: encerrado en casa; Adorez: 0, Labayru: 0.

Lantaldeak erabaki gabe utzia

Berrikustekoak dira xoko eta zoko sarrerak, zoko forma zulo 3 adierakoa ere izan ote daitekeen aztertzeko, gaitzesgarria-edo (etxe-xokoan vs etxe-zokoan sartuta bezalakoak).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

zoko 3 iz. (Hitz elkartuetan, bigarren osagai gisa). Ik. zulo 2. Gauden, bada, goxo-goxo etxe zokoan, inoren bila abiatu gabe. Estatistikak —nahiz sarritan sukalde zokoko estatistikak izan— aspaldi agertu ziren linguisten lanetan.

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa proposatua.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-zoko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa etxe eta zoko sarreretan. Eta, honekin batera, etxe(-)zulo azpisarrera egitea proposatu da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

etxe(-)zoko aztertzean proposatua. EHk jasoa duena etxezulo adj. ‘etxezalea, etxekoia’ da, baina ihesaldi sarrerako Ihesaldi guztiak etxe zuloan bukatzen dira adibidea badago hiztegian, eta azpisarrera berrira ekartzekoa litzateke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa etxe eta zulo sarreretan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

etxe sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

etxekaltea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da. Bide batez, kanpoan jokatu ere jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) 'etxearen partea' adierakoak 14 dira, G eta L 1: etxaburu 1 (Munita); etxe buru 3 (Apaol, Tx B II; Barb Sup); etxeburu 10 (Apaol, TAg Uzt 9); ik. OEH argitaratuan, gainera: etxaburu (Eusk 1956) eta etxe buru (Xa Odol) bana; b) 'familiburua' adierakoak etxeburu (Cb Eg III) eta etxe-buru (Añ EL1) bana.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu etxeburu formarik aurkitu gure corpusean; etxaburu 1, 'etxearen partea' adierakoa, EB (G. Garate: "Lehorteetan eta, urarekin osatzen gintuen putzu handi bat zegoen gure etxaburuan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

etxaburu : Euskalterm 1.

Sektore jakin bateko informazioa

Bestetakoak: etxaburu : DRA, PMuj DVC; etxe-buru : PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-buru.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

LBeh (2014-04-03): etxegabetu 10: EiTB 8 (adib.: “Alkate sozialistek dirua aterako dute etxegabetzen duten kutxetatik”), Argia (“Orduan bai, orduan, Islandian ez baina Espainian libre da dena: iruzur egitea, kontuak gaizki ematea, kudeaketa ezin txarragoa egitea, etxegabetuen bizkar aberastea…”), DiarioVasco (“Nik esan diet gero, horditasunaren lainotik, lasai egoteko, ez ditugula etxegabetuko, gu ez garela Banco Agrícola Santanderino, beheko sua konpondu eta jarri daitezkeela atzera bertan bizitzen, doan eta eskubide guztiekin”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: etxegabetu 2: Joseba Sarrionandia (“Hala ere, bide luzeko miseriarik gorrienean, kalatxorien airea izango zuten lagun iheslari etxegabetu haiek”), Pako Aristi (“Zer egin milaka hildako, zauritu eta etxegabetu utzi dituen zoritxarraz baliatzen denarekin, ezertxo gabe gelditu diren emakumeak bortxatzen dituztenekin?”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: etxegabetu, kaleratu (desahuziatu*, desahuzio*).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es desahuciar / fr expulser: Elhuyar: bidali, bota, kaleratu, etxea utzarazi; etxegabetu / Nolaerran: (etxetik) kanporatu, (etxetik) kanpora ezarri/bota/igorri / Zehazki: (legez) kaleratu, bidali / Labayru: kaleratu, bota, bidali, -(r)i etxea utzi eragin, -(r)i etxea utzarazi / Adorez5000: (Der.) bidali, kaleratu, maizterra bota.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, eta horren premia dago.

Aditzoinaren erabilerak

etxegabetu, etxegabe/etxegabetu, etxegabetzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Alkate sozialistek dirua aterako dute etxegabetzen duten kutxetatik.