OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan gaitari testu-lekukotasunik gabea.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gaitero (eta gaiteru 1) 11 aldiz ageri da, G-IE-EB: Latxaga: "Fermin Benanzio Salanueba gaiteruaren paperetan arkitu du azkenean"; Izeta 2, adib.: "Goizean Meza Nausia eta ondotik eta eliza berean Iruñeko gaiteroak arizanak dira soñualdi eder bat eskeinirik"; Ttipi-ttapa 3, adib.: "Egun guzian Tolosako Neka-Ezinak txaranga karrikak animatzen arituko zaigu, baita Baigorriko gaiteroak ere"; MAtx: "30 gaiterok hartzen dute parte"; VozEusk 1984: "herriko kaletan zehar, txaranga, gaiteroak, txistulariak, ugari izango dira"; HerrizH 1988 2, adib.: "sekulan Aiherran izan ez den banda edo txaranga bat ere izan behar ginuke bai eta gaiteroak"; Amaiur 1986: "Beraz, berriketa eta erakusketa mahaiak, kirol joko ikusgarriak, musika taldeak, txarangak, gaiteroak, trikitilariak, rokeroak... dena elkarturik egun honetan".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gaitajole : HiztEn; gaitari : AB50 1; gaitero : DFrec 7, AB50 1, HiztEn (1 Nafarroako dultzaineroa; 2 ik. gaitajole) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gaitari : ElhHizt (1 en Navarra, dulzainero, -a; 2 ik. gaitajole), DRA, PMuj DVC; gaitero : HiruMila, ElhHizt (1 gaitero; 2 ik. gaitari) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ari/-ero.

Euskaltzaindiaren Arauak

: gaitu, gai(tu), gaitzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gaitu, gai(tu), gaitzen

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: adlag.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: adlag.

Idazkera egoki(en)a eskainiko da

lotu/bereiz ematekoa den ikus

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-erraile.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gaitz 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: gaitz erran, gaitz erraten. Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: gaitz esan, gaitz esaten.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) gaitzerizko 9: G 3 (Ub, adib.: "Noraño igo zan Jesu Kristori bere etsaiak zioen, gorrotoa, ta gaitzerizkoa?", "Zillegi da gaitz egin digunari, gaitza biurtzea, ta arganako bekaitza, gaitzerizkoa, edo gorrotoa biotzean gordetzea?"); IE 6 (Harb: "Kaltea jendetan ager baledi nahiz bruita eta gaitzerizko ereitea da mortal"; Mat 2: "eztiogula nehori eduki behar gaitzerizkorik", "Kanpoan eta barrenean mendekatzeko desiraz eta gaitzerizkoaz betherik ibiltzea"; SP Phil 3: "bainan gaitzerizko bortitza eta heriotzerainokoa bada", "bekhatuaren gaitzerizkoa, Iainkoaren ontasuna eta miserikordia baitako fidanza", "inbidia, handi-nahitasuna, gaitzerizkoa iretsi dutenek"); gaitzerizko(a) 5: IE 3 (EZ Man I, izenburu gisa; Mat: "Halakoak dira (...) bertzeren arteko gaitzerizkoak eta etsaitasunak iraungirik ahal dagiten bezanbat guztien adiskidetzera enseiatzen direnak"; ES: "Ordea badira presuna batzuek asko-orduz jakin gabe zer irakurtzen duten, (...) berehala arbujatzen, edo onhesten baitute Autoraren alderat duketen gaitzerizkoaren, edo onheritzkoaren eredura"); EB 2 (MEIG: "Ez du gaitzerizkoa, edo uste txarra, inoiz ixilik eduki"; Arti Tobera: "gorrotoa eta gaitzerizkoa"); gaitzerizkoa IE 20: Ax 19 (adib. "Landarea zuhaitz bezala, haserretasuna ere egiten da gaitzerizkoa", "gaitzerizkoa natural hunekin izan zuen amorio librea", "Badukegu etsaiaren alderakotzat gaitzerizkoa, onherizkoarekin"; Harb: "Herrarik, gaitzerizkoarik edo arrankurarik bere giristino lagunarekin duena aitzinetik baketuko da eta satisfazino emanen du"; gaitzirizko IE 2: MarIl: "ene bihotzetik khen zaitzu khirestasun, hudurik eta gaitzirizko guziak"; Arb Igand: "nere bihotzetik khen itzatzu khiratstasun eta gaitzirizko guziak"; gaitziriztekotu IE 1 (SP Phil: "kolera lagun duenean gaitzeriztekotzen da"); b) gaitz eritzi (eta gaitze-, -tsi) IE 13 (Lç 11, adib.: "gaitz eritzi draukute niri eta ene Aitari", "Zergatik hari Munduak gaitz eritzi"; SP Phil: "Baldin gure kolerak gaua ardietsten badu, eta Iguzkias sartzen bada haren gainean, zein baita Apostoluak debekatzen duena, hura gaitzeristera itzuliz gero, ezta kasik biderik geiago haren khentzeko"; ES: "eskuarak handirozki higuintzen, eta gaitzerizten duena"); gaitziritzi (eta gatx-, gaitz i.) B-G 10: 4 ad. (Mg PAb: "Baneki gatx iritxiko ez deutsudala"; VMg 2: "Ipui onek argitzen ditu Gizon, ta Andra ernegari, irritu, ta pake gutxikoak, ta beren buru, ta bizitzako atsekabeai gaitziritzirik, eriotza billa dabiltzanak", "Eskergabetasuna dala gaitziritzia beti"; Zait Plat: "Orrelako gazterik etzuen gaitzirizten Sokratek") eta 6 iz. (VMg: "Ez nuen iñor iltzen nere gogoz, ta gaitziritziz"; Gco 5, adib.: "projimoaren kontrako gaitz iritzi, gorroto edo bendekuari lekurik zere biotzean emango eztiozu", "enbidiaz, gaitz-iritziz, edo gorrotoz"); eta OEH argitaratuan gainera beste hauek: gaitz iritzi (CatOiq: "Gaitz iritzi edo gorroto diet nere pekatuai"), gatx(-)eretxi 2: Cap ("Aborrezimentuagaz eta gatxeretxiagaz"), CatBus ("Nortzuk dira Justizia gaiti persegiduak direanak? Sendo dagozanak gauza onetan mundukoen gatxeretxiakaz atzeratu baga") // Eta OEH argitaratuan gainera gaitxeriztu (He He 3,10: "Zeri dagokala gaitxeriztu baidut nazione hori"); c) gaitz erizle IE 1 (Lç: "elkharri gaitz erizle"); d) gaitz irizte G 1 (Cb EBO: "birau, ta maldizio, ezin ikusi, aserre, gorroto, ta etsaiai ez barkatu naiaren gañean, edo gaitz iriztez, edo deseozko petuen gañean"); gaitzerizte (eta -eritste, -eritzte, gaitz-e.) 15: G 1 (Vill Jaink: "alabantzak eta nere gaitz-eristeak eztute esan nai auxe besterik"); IE 13 (E: "Eztazala gaitzeriztez damna heure buruia"; Lç 7, adib.: "Hilitzekaz, gaitzerizteaz, adulterioaz", "eta eia etsaigoa eta gaitzerizte guziak utzirik"; EZ Man I: "Halaberki Karitatez berotzatzu bihotzak, Herraz eta gaitzeristez oraindaño hotzak"; SP 4, adib.: "penak eta lazeriak gatik hartaz unhatzen gara eta gaitzeristez gogozka nardaturik", "Nolako gaitzeritste ekharri diogun gure baitan (...) bekatuari"; Ox: "Ez duzue bidarritarraren bertsuetan barkoxtar Topeten kantorez hanturaz daukaten errabia, hoskin eta gaitzeristerik usnatuko"); EB 1 (MEIG: "Azkue eta Arana Goiriren on eta gaitzeriztez, baita bi nagusiren zerbitzariak ere izan zirela, Kirikiño dugula lekuko gailen"); eta OEH argitaratuan gainera: OA ("Artu dagian bertatik neuronen kontra odio edo gaitzerizteren bat"), He Phil ("Gaitzeriste arin bat edo hostasun doidoiako bat dugunean norbeiten kontra" eta "ed. 1853, 24: gaitzerizte"); e) Ik. gainera gaitz deritza , deritzo ... bezalakoak OEH argitaratuan (adib.: Lç: "Gaizki ari den guziak, gaitz daritza argiari"; RS: "Gatx ze erexkeok iñori, ta emak berea edozeini"; O Pr: "Gaitz deritzanak irri deraidik, on deritzanak hasperren") eta testu-lekukotasunik gabeko beste hauek: gaitzirizgarri , gaitzirizgarritasun , gaitzirizgune , gaitzirizkizun .

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira gaitzeritzi 4 (Azurm: "Hori dena abandonatzen bada, historiaren zein filosofiarekin geratu da sozialismoa, gaitzerizten jarraitzeko abertzaletasunari?"; Azurm/JMMuj: "gizona baitesteko erlijioari gaitzeritzi beharra zegoela pentsatzen bazen ere"); gaitzerizpen 1 (Azurm: "fedetatik egiten diren haren gaitz eta onerizpenak"); gaitzerizte 1 (PAlt: "mila gezur eta marmar gaixto barreiatu zen Gipuzkoan zehar eta jesuiten kontrako gaitzerizte eta gorroto itzala sortu"); gaitziritzi 1 (X. Arregi: "Hortik haren Christopher Wren arkitekto handiaren aurkako borroka, honen obra jenialenaren gaitziritzia, Londresko San Paul eliza, osoki 'gotikoa' zeritzona, hitz honek bere garaikideentzat bezala harentzat edozer gauza barbaro gustugabeko esanahi baitzuen") // Ik. gainera metahizkuntzazko beste hauek in Txill ("Beti ere kontutan hau hartuz: 'on iritzi' amar, aimer; eta 'gaitz iritzi' odiar, haïr", "Are nahasketa handiagoa 'aborrecer' artikuluan (I,7): 'te aborrezco = gaitziriztea dizut' irakurtzen dugu (gaitz irizten irakurri beharrean)".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gaitziritzi : HiztEn, Euskalterm ('gaitzetsi, gorrotatu'); gaitz iritzi : LurE (AS); gaitzirizko : HiztEn, Euskalterm 1; gaitzerizkoa : LurE; gaitzirizte : HiztEn; gaitzerizte : LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gaitzeritzi : Lh DBF (1 avoir de l'aversion pour, détester, haïr; 2 paraitre, sembler mauvais, mal opiner d'une chose), PMuj DVC (gaitz-eritxi: tener por malo... gaitz-eritxi: parecer mal, aborrecer; gaitz-eritzi: odiar, aborrecer...); gaitzeritsi : Lh DBF (abhorrer, haïr), DRA (aborrecer), DRA (gaitzeritxi: aborrecer); gatxeretxi : DRA (1 odio; 2 aborrecer); gaitziritzi : EuskHizt, HiruMila (aborrecer, odiar), ElhHizt (1 tener por malo; 2 condenar, aborrecer), EskolaHE (gaitz iritzi: AS), PMuj DCV (gaitz-iritzi 1: 1 tener por malo; 2 disgustar, desagradar; 3 abominar, condenar; gaitz-iritzi 2: de mala fama, mal visto); gaitzerizkoa : EuskHizt, EskolaHE, Lh DBF (1 mauvais vouloir; 2 goût, désir en général), DRA (odio; eta gaitzerizgo: aversión); gaitz-erizko : PMuj DVC (1 odio, aborrecimiento...; 2 menosprecio, desprecio); gaitzirizko : ElhHizt (Odio, aversión, aborrecimiento; resentimiento), Lh DBF (aversion, inimité, haine), PMuj DVC (malevolencia, mala voluntad...); gaitzeristeko : DRA (aborrecible); gaitzeriztekotu : DRA (hacerse odioso, aborrecible); gaitzerizte : EskolaHE, DRA (aversión), PMuj DVC (gaitz-eriste: odio, aversión, antipatía; eta gaitz-erizte: odio, detestación); gaitzirizte : EuskHizt, HiruMila (aversión), ElhHizt (Odio, aversión, aborrecimiento; resentimiento), DRA (gaitzeriste: odio); gaitzerizgarri : DRA (aborrecible) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Idazkera egoki(en)a eskainiko da

lotu/bereiz ematekoa den ikus; batzordeak ez luke esapide honetarako eritzi salbuespenezkoa proposatuko, nahiz gaitzerizko forma gehiagotan ageri den.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

nahi izan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gaitz 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Diakronia

Zah.

Erabilera-oharrak

gaitz nahi izan bezala, gaitz desiratu, gaitz opa izan... ere ageri dira.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-kuntza.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

zorigaitza.

Euskaltzaindiaren Arauak

: Ipar. izlag.: gaitzeko arrakasta izan zuen.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

gaitzeko arrakasta izan zuen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

hartu: -ra.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gaitz sarrerari dagokion azpisarrera.

Diakronia

Zah.

Erabilera-oharrak

gaitzera hartu bezala, gaitzera ezarri / itzuli / bihurtu ere erabiltzen da.

Forma baten adiera(k)

gaizki hartu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GAITZERAKO a) Para mal. Zegaiti beti da leku guztietan jarraituten jakuzan gatxerako geure arerioak. Arz 28. Meditazio au [...] onerako ta gaitzerako izan diteke. Cb Eg II 10. Izanik proximuak egin daben gauzia berez bardina, nai onerako ta nai gatxerako, geijagoko bagarik juzgetia gatxerako egin dabela. fB Ic II 218. Jesusek [atzen juizioan] onerako edo gaitzerako bere epaia emateko. Lard 435. v. tbn. Ldi IL 55. Ipernukoak ere bai [biztuko dira], gaitzerako; egin zituten gaiztakerien zigorrak yasateko. Or QA 99. Orixe, onerako edo gaitzerako, euskalari trebea genduen. MIH 262. Ametsa gaitzerakoa danean askotan gertatu zaidan: "ametsetan ari ote naiz?", eta, berela esnatzen natxin. Or QA 102. Bidea, gezurraz baliatzea zilegi baldin bada (probetxugarri den gezurraz, jakina), ez da gaitzerakoa. MEIG VI 62. b) (Precedido de gen.). Para mi (tu, su, etc.) mal. Bere on-aldera Jangoikoak zuzenzen diozkan neke-tentanzak arzen ditu bear ez den aldetik eta bere gaitzerako. Mb IArg I 230. v. tbn. Cb Eg II 10 y Astar II 269 (gatxerako). Bixenta, nere gaitzerako andregai izatera iritxi ez zana. JAIraz Bizia 23. Neure burua arkitu nai dut, nere gaitzerako bada ere. Txill Let 23. Lapurreta besterik ezta zuzenbidea, beraz, adiskideen onerako ta etsaien gaitzerako, alegia. Zait Plat 95

adib: garramura iz. Bizk. Grina bizia, bereziki haragizko atseginetarakoa. Zure gorputzari gaitzerako garramura eta lera txarra galarazteko.

gaitzerako 1, Laneki (“Bertan esan zioten ur horiek ez zutela balio bere gaitzerako, begietako gaixotasunetarako soilik baizik”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gaitzerako 11: Berria (“Klonazio terapeutikoa: Diabetesa sendatzeko, intsulina sortzen duten zelulak sor daitezke klonaturiko zeluletatik, baita dopamina sortzen dutenak ere Parkinsonen gaitzerako”), Iñaki Segurola 3 (“Gizon-emakumeen izaera gaitzerakoa deklaratzen dute nola bataren hala bestearen hanka-arteek”), Elizen arteko Biblia 2 (“Senideok, ez izan haurren antzeko zeuen irizpideetan; gaitzerako bai, izan zaitezte haur; baina irizpideetan izan zaitezte pertsona helduak”), Juan Garzia 2 (“oso jite berezikoa (azpi) genero guztiz zehaztugabe horren barruan ere, nahiz oraingo irakurleari ez zaion gertatuko beharbada hain berezi, argitaratu zenetik hona Rulforen saio berritzaile eta - hitza oraindik erabilgarri bada - iraultzaileak - aldez edo moldez, onerako nahiz gaitzerako - izan dituen jarraitzaile ugariek eredu nagusietakoa bilakarazi baitute dagoeneko hori egungo idazle eta irakurleentzat”), Piarres Aintziart (“Ongirako edo gaitzerako”), Jose Antonio Mujika (“Ene gaitzerako seme”), Jon Muñoz (“Helarazi zion bada, bertze iritzirik gabe, segidan doakizun gutuna, bere gaitzerako balia ahal zezakeen sendabide baten gisara”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-rako librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gaitz sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da. Komeni da beste horrenbeste egitea mesederako, onerako, txarrerako eta antzeko guztiekin, hau da, izan aditzarekin ageri direnak ere azpisarrera egitea.

Euskaltzaindiaren Arauak

Jas.

Hainbat irizpide gurutzatzen dira

erregulartasunak -iriz- eskatzen du; tradizioak, aldiz, -eriz-

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-go(a) forma zaharretan

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: †  Ik. gaitzirizte / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. gaitzirizte (forma -i-duna dagokio gaitz iritzi arautuaren eratorriari).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gaitzeru da forma nagusia, 29 aldiz azaldua, bai IE (Lg, Dv, Barb, Zerb), bai G (AA, Or, TAg, Ir), bai EB (MEIG); gaitzuru 11 aldiz jaso da, beti IE (Lç, ChantP, Barb, Ardoy, JEtchep, Lf), eta gaitziru behin (Hb Egia).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ez da agertu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

HiztEn-LurE: gaitzeru

Jatorrizko forma

gaitzuru, -eru

Forma erregularra edo paradigmaren araberakoa da hobestekoa

-eru amaiera dagokio EBan, Heg. -eru / IE -eru, -iru, -uru banaketa bereko aingeru formari bezala

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-ts(i)+g-

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-ts(i)+l-

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-pen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-erregimena

du ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

gaitzetsi.

Euskaltzaindiaren Arauak

: gaitzetsi, gaitzets, gaitzesten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gaitzetsi, gaitzets, gaitzesten

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-z.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gaitz sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

onez ez bada, gaitzez.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. zaio ad.: deus ez zaio hain gaitzi nola eskergabekeria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gaitziaraz, gaitziarazten.

Aditz-erregimena

du ad.

Txostenaren laburpena

Corpus bietan ez dugu aurkitu; ik. OEH argitaratuan: gaitzigarri (Dv Imit ap. DRA: "Tentamenduak, gaitz eta gaitzigarri diren arren"; Prop: "Solas gaitzigarri diren arren"; Lander RIEV 1907: "Nakasta, solas irriz erraten den gaitzigarria"; Etxde Itxas: "Janari txarrak, ezetasunak, otzak, olako kartzeletan sortu oi diren nolanaiko gaitzigarriak (molestias)"); gaitzigarrikeria (Dv Dt 27,15: "Madarikatu gizona egiten duena jainko-itxura bernuzatua eta urthua, Jaunaren gaitzigarrikeria") // eta testu-lekukotasunik gabeko gaitzigarriki .

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gaitzigarri : HiztEn (gaitzitzen duena), LurE (gaitzitzen duena) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gaitzigarri : EuskHizt (iraingarria), HiruMila (molesto, enojoso, cómodo [sic], ofensivo), ElhHizt (ofensivo, -a; indignante; molesto, -a; enojoso, -a), EskolaHE (gaitzitzen duena), Casve EF (qui déplait, offensant), Lh DBF (1 chose propre à faire qu'on soit blessé, offensé, choqué; 2 offensant), DRA (1 molestia; 2 ofensio, enojoso), PMuj DVC (1 enojoso, molesto, pesado; 2 agravioso, injurioso, ofensivo); gaitzgarri : HaizeG BF (offensant); gaitzigarriki : DRA (ofensivamente) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GAITZIK GABE (Lar gaitzikbagea, Añ gatxik bagea). a) "Inocente" Lar. v. gaitzgabe. Erbia beti izan da gaitzik gabia. AB AmaE 409 (327 gatxik bagea). Aita Betikoak nola utzi zezaken bere seme gaitzik gabea alakoak eramaten? Inza Azalp 65. Gaitzik gabea gaiztoangatik. Ib. 65 (tít.). b) "Inocentemente, gaitzikbage" Lar. "Gaitz, mala intención. [...] Batere gaitzik gabe esan nion" Gketx Loiola. "Orrek gaitzipe esaten ditu gauzak (G-ãzp), batere gaitzik gabe (G-azp)" Gte Erd 217 (s.v. maliziarik gabe). c) (Lar gaitzikbagea, Añ gatxik bagea). "Inocencia, estado sin culpa" Lar

adib: ondare 1 iz. Gurasoengandik jasotzen diren ondasunen multzoa. Ik. seniparte. Oinordekoa hil dezagun, eta bere ondarea guretzat izango da. Gurasoak hilda, ondarea hiru senideek, nork bere zatia, hartu zuten. Aitak utzitako ondaretik bizi zen. 2 iz. Norbaitek une jakin batean dituen ondasunen multzoa. Seat 127aren truke eman zidaten dirua nuen ondare bakar, eta larri genbiltzan beti diruz. Galdutako ondarearen trukean, 1,6 milioi euro jaso ditu Elizak. 3 iz. Irud. Berrogei urteko diktadurak utzi digun ondare ikaragarria. 4 iz. Herri batek arbasoengandik jasotzen dituen ondasunen multzoa. Gure dantza-ondare aberatsaren hondakinak. Bazekien Eleizaldek euskarak ez zuela asabengandik zetorkion ondarea galera gaitzik gabe gorde. Ahoz eta izkribuz jaso zuen ondarearen zaintzaile leial.

gaitzik gabe 9: Consumer 7 (“Iragankorrak eta gaitzik gabeak izaten dira eta ongi erantzuten dute medikuak jarritako tratamenduaren aurrean”), Argia (“Gaitzik gabe garbiak eta ur gehiegirik gabe haziak, kalitate goreneko igaliak dira aurtengoak”), Laneki (“Gainera, landutako sailaren kudeaketa sanitarioari dagokionez, sustraiak gaitzik gabe haztea funtsezkoa da sail osoaren osasungarritasunerako”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gaitzik gabe 11: Berria 3 (“Arrisku jakin bat dagoen kasuetan, hainbat enbrioi ernaldu, eta soilik gaitzik gabeko ezaugarri genetikoak dituztenak aukeratzeko modua izaten dute gurasoek testen bidez”), Xanti Iruretagoiena 2 (“egur hori ez baita ez pipiarekin, ez eguraldiarekin eta ezta denborarekin ere hondatzen; eta lurrean sartuta ere, edo uretan murgilduta, inolako gaitzik gabe irauten du betiko, hondatu gabe”), Iñaki Segurola (“Honegatik edo hargatik, zerbait hartuta edo gabe, honako hau ere egona da haruntzagoko zeretaraino joateko zorian, on-gaitzik gabeko zorian”), Rataplan (“Raimundo zanak baliyo zuben / edozein beste bik aña / donostiar chit maitatiya zan / ta doñulari bikaña; / izketa guztiz samurdana ta / gaitzik gabeko mingaña. / ¡Zer gozua zan Donostiyari / edoski ziyon iraña!”), Filosofia apaingelan (“Nola damutu ahal izango zara gaitzik gabea dela irizten diozun ekintza batez?”), Imanol Unzurrunzaga (“Are gehiago, gaitza ezin da inola ere ongirik gabe eta ongitik kanpo izan; ongia, ordea, gaitzik gabe izan daiteke”), Asisko Frantzizko (“Beronek lortu zuen, gaitzik gabeko tranpatxo baten bidez baina berebiziko debozioarekin, haren saihetseko zauria ukitzea”), Anton Garikano (“Berriro sentitu zuen, gaitzik gabeko egia baten antzera, gizonen antzutasuna, zeren berak egiten ez bazuen inork ez baitzuen egingo, eta hartara, gelditutako erlojuari ematen zaion kolpe txikia emanez bere buruari, taupaka hasi zen familiako pultsu zaharra, erlojua tiki-taka bezala - bat, bi, hiru, bat,”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada, baina komeni da gaitz sarreran ere gehitzea.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa gaitz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GAITZIK GABEKO. Inocente. Gipuzkoatarren jostaldi gaitzik-gabekoakin. Izt D (ed. 1895), 3. Hitz jostallu gaitzik bageko pozkidatsuak. Izt C 229. Burniaz illak gaitzikabeko / aur kottadu ta eriak! Otag in Frantzes II 129. Gaitzik gabeko aurrari. Imaz ib. 144. Gaitzik gabeko artzai aek. Elizdo EEs 1929, 174. Oihenart eta kidekoen ibilerak gaitzik gabeko jolasak ote diren ez dakit. MIH 246. Gaitzik gabeko jentilaldi liluragarrian bizi baitziren artean. MEIG III 44.

adib: jansenista iz./adj. Jansenismoaren aldekoa. Jansenisten eta Jesusen Lagundikoen arteko borrokak. Gaitzik gabeko anitz jolas XVIII. mendean sartu zitzaigun jansenisten setak deuseztatu zituen. Jansenisten iritzi hertsiak. Heziera jansenista.

gaitzik gabeko , Argia (“Teari dagokionez, berdin: ama-landarea baldin badugu, ongi kokatua baldin badago, gaitzik gabeko lurrean, ongi ureztatua, inausia, garbitua, intsektuetatik babestua… bada, landare hori guztiz ongi egongo da. Haren aihenak propietatez beterik egongo dira: kolorez, gustuz, aromaz...”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gaitzik gabeko : Berria 2 (“Arrisku jakin bat dagoen kasuetan, hainbat enbrioi ernaldu, eta soilik gaitzik gabeko ezaugarri genetikoak dituztenak aukeratzeko modua izaten dute gurasoek testen bidez”), Iñaki Segurola (“Honegatik edo hargatik, zerbait hartuta edo gabe, honako hau ere egona da haruntzagoko zeretaraino joateko zorian, on-gaitzik gabeko zorian”), Rataplan (“Raimundo zanak baliyo zuben / edozein beste bik aña / donostiar chit maitatiya zan / ta doñulari bikaña; / izketa guztiz samurdana ta / gaitzik gabeko mingaña. / ¡Zer gozua zan Donostiyari / edoski ziyon iraña!”), Xanti Iruretagoiena (“Ur korronteak eta leku irekikoak baldin badira, urak eramaten hasi aurretik begiratu eta arretaz aztertuko dira iturri horien inguruan bizi diren gizakiek zer gorpuzkera duten; eta gorputzez sendoak, kolore ederrekoak, hanketan gaitzik gabekoak, begietan gaixo-makarrik gabeak badira, ondo probatuta egongo dira urak”), Asisko Frantzizko (“Beronek lortu zuen, gaitzik gabeko tranpatxo baten bidez baina berebiziko debozioarekin, haren saihetseko zauria ukitzea”), Anton Garikano (“Berriro sentitu zuen, gaitzik gabeko egia baten antzera, gizonen antzutasuna, zeren berak egiten ez bazuen inork ez baitzuen egingo”).

Mailegu isiltzekoa edo gaitzestekoa da, ordain egokia duenez

Adibide gisa jasoa dago jada, baina komeni da gaitz sarreran ere gehitzea.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa gaitz sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar.

Sinonimoa(k)

Sin. irudikor

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

: gaitzitu, gaitzi(tu), gaitzitzen. Ipar. da/zaio ad.: bikarioaren jokoa biziki gaitzitu zitzaion Oxalderi.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gaitzitu, gaitzi(tu), gaitzitzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-ondo.

Kategoria

iz.

Diakronia

Zah.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.g.er.

Forma baten adiera(k)

arriskua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gaitzuste Desconfianza. Onustea itzali ta gaitzustea ernemindu oi da. 'La desconfianza' . Zait Sof 123. GAITZUSTEAN. "(V-gip, G), de mala fe, con mala intención" A. GAITZUSTE GABE. Sin recelar, sin desconfiar. Dabidek gaitz uste gabe, baimena eman zion. Lard 196 (Azkue traduce: "David sin mala fe le dio permiso"). Gaitz-uste gabe sinistu zion. Ib. 220. (Con compl. directo).Sin sospechar. Alejandro une artan [...] beste alde batean zebillen, alako gauzarik gaitz-uste gabe. Lard 349.

gaitzuste 91: Argia 4 (“Esan nahi baitut, II. Errepublikako Gobernua saiatu zen gaitzuste hori saihesten, hizkuntzen artean zubiak eraikitzen”), Deustuko Unibertsitatea 60 (“Ulertzen da bazkideak gaitzustez jardun duela, baldin eta sozietatea desegiteari esker irabaziak lortzen ba ditu, konpainiak iraun balu lortuko ez zituzkeenak”), EiTB 4 (“RAEk ez du analisi semantiko edo linguistikorik egin, baizik eta politikoa, eta gainera, era gaitzustean eta maltzurrean egin du, Agirrezabalagaren arabera”), Espainiako Gobernua 5 (“Nolanahi ere, gaitzustea dagoela ulertuko da, baldin eta, demanda aurkeztu aurretik, demandatuari ordaintzeko errekerimendu fede-emaile justifikatua egin bazaio, edota bitartekaritza prozedura hasi bada, edota beraren kontra adiskidetze demanda zuzendu bada”), Gomylex 18 (“Ahobatekotasun printzipioak KZren 1080. artikuluan du salbuespena; manu horren ariora, jaraunsleren bat preteritu bada banaketa egitean, banaketa hori hutsal daiteke baina, horretarako, beste interesatuek gaitzustez edo doloz jardun dutela frogatu behar da; edonola ere, interesatu horiek jaraunsle preterituari bere zatia ordaindu behar diote”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gaitzuste 2: Berria (“Udala gaitzustean ari da jai batzordeen lanak trabatzen”), Migel Angel Mintegi (“Baina gaitzustean, noski, lansariaren erdia ostu nahian”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: gaitzuste (es mala fe; Zuz, Erl., Filos.); Iusplaza: gaitzuste (es mala fe).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es mala fe / fr mauvaise foi: Adorez: gaitzuste, uste txar / Elhuyar: fede gaizto, asmo txar, gaitz uste / Labayru: - / Zehazki: - / NolaErran: fede gaizto.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Maiztasun handikoa eta jasotzekoa, sarrera gisa.

Bizkaiera / Besteak banaketa

gaixo da forma nagusia bai guztira, bai euskalkika, 330 ager.ekin (gainera horiei, 16 gaixu, 127 gaxo, 18 gaxu); gaiso 172 aldiz agertu da (B 16, G 20, IE ø, EB-EgAs 136); gaizo 43 aldiz (30etan IE); -e- dunak B dira ia bakarrik (gexo, geixo, geiso,... 51 ager. guztira)

Jatorrizko forma

gaixo, gaizo

Euskaltzaindiaren Arauak

1 iz. eta izond. 'eria'. 2 izond. 'errukarria'.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: gaixorik .

Zerrendakoa da hobestekoa, hedatuena baita

"gaizo. Ipar. ik. gaixo"

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

gaixo(-)agiri 26: Consumer 3 (“Gomendatzen dizugu zure aseguruaren baldintzak irakur ditzazula, eta dagokizun kalte-ordaina eska diezaiezula: gaixo-agiria hartu zenuenetik senda-agiria jaso arteko egunengatik, ospitalean egindako egunengatik...“), Berria 23 (“Ikasturtea hasi aurretik gaixo agiria eskatu dute 125 irakaslek”); ez dugu aurkitu gaixoagiri formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: gaixo(-)agiri 58: Berria 57 (“Gaixo agiria legez kendu ahal izateko proposamena egin du Frantziako Gobernuak”), Aingeru Epaltza (“Batzuk datu hotzak dira, plantilla organikotik, nominetatik edo haien gaixo-agiri edo opor-orrietatik atereak”); gaixoagiri 1, Berria (“Gaur egun, Gipuzkoako eraikuntzako langileek ez dute ordainik izaten gaixotasun arruntagatik hartutako gaixoagiriaren lehen hiru egunetan”). // Osakidetza: [formularioak]: baja medikoa/alta medikoa; // Osasunbidea: [buletinetan] baja agiri, baja mediko.

Zerrenda osagarriak

BerriaEstiloLiburua: baja* e. gaixo agiri, gaixoaldi, gaixo baimen. Medikuak ez dio baja eman nahi*[e.] Medikuak ez dio gaixo agiria eman nahi // Hegoaldeko 160.000 autonomoek baja ordaindua izango dute*[e.] Hegoaldeko 160.000 autonomoei ordaindu egingo diete gaixoaldian.

Erdaretako formak

es baja, parte de baja; fr arrêt de travail, arrêt maladie: Elhuyar: baja // Adorez: cese en una ocupación: baja; baja de enfermedad: gaixo-agiria; baja laboral: laneko baja; estar de baja: bajan egon; situación de baja: baja-aldia; baja temeraria: ausarkeriazko baja; baja voluntaria: borondatezko baja // Labayru: s.f. Autorización médica baja; baja laboral laneko baja; baja por maternidad amatasun-baja // Nolaerran: arrêt gaixo agiri.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia, erabilia eta jasotzekoa.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-o(tu)+a-