Euskaltzaindiaren Arauak

'erikorra'.

Sinonimoa(k)

erikorra

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-etxe.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-ondo.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

eriondoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: adib.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "gaixorik (egon) = (estar) enfermo".

Atzizkien araberako erabakiak

-ik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gaixo sarrerari dagokion azpisarrera.

Sinonimoa(k)

eritasun

Sinonimoa(k)

eritegi

Euskaltzaindiaren Arauak

'erikorra'.

Sinonimoa(k)

erikorra

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ti

Euskaltzaindiaren Arauak

gaixotu, gaixo(tu), gaixotzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gaixotu, gaixo(tu), gaixotzen

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gaixotze Enfermedad. Gaixotze andiakin daudenak artu bear dute sarri alimentua. Mg CC 228.

gaixotze 12: Aizu (“Protagonistaren gaixotze mentalaren kronika eginez”), Argia 3 (“Urak landarea gaixotze bidean jartzeaz gain, kilotan haziko ditu tomateak”), Berria 2 (“Bestalde, nabaria da bertsolarien gaixotze ratioa, migrainak, tripetako arazoak, Txapelketa uzteak...”), Elhuyar (“Minbiziaren gaixotze- eta sendatze-tasek gora egin dutelako, batetik, eta bikoteek guraso izateko erabakia gero eta beranduago hartzen dutelako, bestetik, gero eta garrantzitsuagoa da ugalkortasuna babestea”), Deia (“amaren gaixotzeaz eta heriotzari buruz ere hausnartzen du”), Elkar (“Infernurako joan etorri bat da liburu hau, Miren Agur Meabek hitzaurrean dioen moduan: emakume baten gaixotze mentala, ospitale psikiatriko batean sartzea eta sendatze neketsua, bere gordinean kontatuak, baina gogortasun horrekin batera samurtasuna eta umorea ere sartuz, tarteka”), Consumer (“Berriro gaixotze eta larritzeei saihets egiteko komeni izaten da estresa kontrolatzea -meditazioak eta yogak emaitza onak agertu dituzte-, eguzkitara gehiegi ez egotea, labur bainatzea, igeriketa mugatzea, hazka ez egitea, arroparen igurtzitik babestea, alkohol gehiegi ez hartzea”), Laneki 2 (“Gehienetan, infekzio arinak izaten dira, beste infekzio mota batzuk baino heriotza eta gaixotze gutxiago eragiten dituzte”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gaixotze 3: Berria 2 (“Arafaten gaixotzeaz zera esan omen zuen Bushek: «Jainkoa bere lana egiten ari da”), Xabier Olarra (“Ziur aski, urtetakoa izango zen Virgilen gaixotze-prozesua; 1985etik aurrera, etengabe gizendua zen”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-tze.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ez dago ekintza adierazteko eratorririk, eta erabili da. Jaso liteke.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: Ik. erizain / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-zain.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

erizaina.

Euskaltzaindiaren Arauak

EArauak 25 (II.3.d): "Loturik idaztekoak [dira (...)] bigarren osagaia (...) -zain (...) edota (...) -za(i)ntza duten elkarteak: (...) mugazain, diruzain, bidezain, atezain (...) gaixozaintza, ertzaintza, liburuzaintza".

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-zaintza.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

erizaintza.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: Ik. gaizto / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. gaizto.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: gaizgabeko .

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ko: -gabe-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gaizgabe sarrerari dagokion azpisarrera.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: gaizkata : Acipenser sturio.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Landare eta animalien taxonomi izena

Acipenser sturio.

Jatorrizko forma

gaizki(a), txarr(a), gaitz(a)

Euskaltzaindiaren Arauak

1 adlag. 2 iz.: ongiaren eta gaizkiaren arbola.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: gaizki-egile , gaizki egin , gaizki-erraile , gaizki erran , gaizki-esaka , gaizki-esale , gaizki esan , gaizki hartu .

Kategoria

1 adlag.; 2 iz. ("ongiaren eta gaizkiaren arbola")

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GAIZKI AIPATU (Dv, H). Criticar, censurar. "Badakit gaizki aiphatua naizela munduan, je sais qu'on parle mal de moi dans le monde" Dv. "Blâmer, critiquer, censurer (avec adjonction de gaitzez, gaizki)" H s.v. aiphatzea. Gaizki aiphatzen baitzuten skriba Fariseoek, erraiten zutela: Hic peccatores recipit et manducat cum illis. Ax 548 (V 352). Zerbaitetan ofensatu, tristetu, gaizki aiphatu, dainatu eta bidegabeztatu nautenak gatik. SP Imit IV 9, 6. Etzara sainduago laudatua izana gatik, ez eta gaixtoago gaizki aiphatua izana gatik. SP Imit II 6, 3 (Ch etzaituzte gaiztoagotzen iendeek zutaz erraten ditusten gaizkiek). Guziez dire mesprezatuak, gaizki aiphatuak, karrikako basa bezala behatuak. Dh 196. Gerthatzen zaikunean bertzez gaizki aiphatuak eta mesprezatuak izatea. Ib. 68. Gaizki aiphatzen gaituzten phondu hartan hobenik ezpadugu ere. Ib. 68

gaizki aipatu 4, Argia (“Virgilio gaizki aipatzen dut”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gaizki aipatu 2: Berria (“-Hauxe idatz-molde nahasia! Agian ez du Marcel horrek gure Illiers gaizki aipatuko...”), Aurelia Arkotxa (“Anitz gizon ari baita andrez gaizki aipatzen, artizki eta desoneski baitituzte aipatzen”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa Ipar. markarekin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gaizki sarreran.

Erabileremu dialektala

Ipar.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: adib. / EskolaHE: adib.

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gaizki sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GAIZKI ERABILI. Maltratar. "Gaizki erabilli nau, il m'a maltraité" SP. "Maltratar: (V) deungero, (c.) gaizki tratatu, erabili" Añ. Zutzaz kontu gutirekin, / Narabilate gaizki. Hm 55. Gaizki erabilli izaitea fedea gatik. SP Phil 190 (He 192 gaizki tratatua izatea). Jainkoaren legea utzirazteagatik, juduak gaizki erabilli zituan. Ub 56. Eskerniatürik, gaizki erabilirik eta hiltzera kondenatürik. Ip Hil 163. Zenbaiten mihietan gaizki erabilia. HU Aurp 112

adib: erabili, erabil, erabiltzen 5 du ad. Norbaitekin, aipatzen den eran jokatu. Ik. tratatu. Bere mendekoak gaizki erabiltzen zituelako. Ostikoka erabili eta surtan errearazteko. Lapurtzat erabiliko gaituzte. Barregarri erabili du bere laguna. Gizonak gizona horretara erabili! // def.: gaizkitu 4 du ad. Zerbait edo norbait gaizki erabili, egitez nahiz hitzez; erantzuki egin

gaizki erabili 1, Elkar (“Nahiz eta irla hartan gaizki erabili nindutenik ezin dudan esan, halere aitortu beharra dut neure burua baztertuegia sumatzen nuela, eta mespretxatua ere bai neurri batean”). Beste guztien adiera beste bat da.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gaizki erabili 19: Herria 2 (“Gaizki erabiltze, tortura, arrobatze, iziarazte, buluzte, bortxatxe zernahi pairatzen dute poliza-gizonen ganik, eta etorkinetaz arduratzen diren manatarien ganik”), Berria (“Horregatik arrisku handiagoa dago adin tarte zailetan, nerabeek, alegia, gaizki erabiltzeko edo joera psikologikoa dutenek edo etxean arazoak dituztenek”), Elizen arteko Biblia 12 (“Orain arte hor ibili gara goseak, egarriak, larrugorri eta gaizki erabiliak; ez daukagu non bildurik”, “Suntsi ditzala zure mendekuaren suak bizirik geratutakoak, gal daitezela zure herria gaizki darabiltenak”), Elena Touyarou 2 (“Bentazaina haiekin batean atera zen, eta honi irri lausengaria tupustean ezabatu zitzaion, bere bi adiskideak ikusiz preso, eta gaizki erabiliak izan zirelako zantzuak hautemanez”), Gotzon Garate (“Gaizki erabilitako zakurrek edo zakur zapuztuek betiko izango dituzte ondorio latzak”), Joxan Elosegi (“Bazekien gaizki erabili ninduela iraganean”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gaizki sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

erran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gaizki sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: adib.

Esapideei dagokien sistematika

esan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gaizki sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: adib. / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

hartu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gaizki sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GAIZKI HAZI (G-nav ap. Iz Als; Lar, Añ). "Malcriado" Lar. "Acondicionado, instruido a bien o mal, [...] ondo edo gaiski oitua, azia" Añ. "Gaizki aziya, el mal educado" Iz Als. Gaizki aziak daduzka ongi bizi diran hume humillak ere. Mb IArg I 265. Guraso batek zeukan seme oker ta gaizki azi bat. VMg 57. Emendik ainbeste ume gaizki azi. AA I 564. Biotz gabeko gizon gaizki-azi aiei. Lard 448. Mukitsu gaizki aziyak! Sor Gabon 29. Axolabage da, morroin gaxki azi bat. Mdg 125. Zegaitik az aen gaizki-azia? Or Tormes 91. Pikaro gaizki aziya! Tx B I 58. [Morgante erraldoia] ongi azia ta itz-leuna bait-zan. Berron Kijote 35. v. tbn. Mg CC 214. Zab Gabon 66. Ag G 221. ABar Goi 70. "Gaizki azitako umiak ditu, eta ez dakit zer buru-bide atarako daben. Tiene los hijos malcriados y no sé en qué va a parar" Etxba Eib (s.v. gaizki azi). Au da, gaiski azitako umeen amaija. fB Ic III 347. Gaizki azitako nere buru antzu onek. Berron Kijote 17

adib: gaizki 1 adb. Behar edo nahi denaren edo egoki denaren kontra. Ik. txarto. Anton. ongi Gaizki bizi, gaizki hil. Ongi, gaizki nahiz erdipurdi. Gaizki dugu aita, gibeleko gaitzaz. –Zer moduz? –Gaizki. Gaizki hazitako umeak.

gaizki hazi 5: Consumer (“Tradizioz, ume berekoi, gaizki hazi eta apetatsutzat jo izan dituzte alaba eta seme bakarrak”), EiTB 2 (“Gaizki hazitako umea ematen duzu”), Karmel (“filosofiaren disciplina mahasti bat bezala hartzen badugu, podatze lanak ezinbestekoak dira, gaizki hazia sutara botatzeko, ondo hazia trabarik gabe hazi eta garatu dadintzat hobeto”), Argia (“Pikara, gaizki hazi, / lotsarik gabea, / hik aberastuko naun / lehen banaiz pobrea“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gaizki hazi 5: Herria (“gosetearekin gaizki haziak diren 90 miliun haurrak”), Marzel Etxehandi (“Gaizki haziak gara - jana eskasa anitzentzat eta tzarra denentzat”), Felipe Juaristi (“Geroxeago jakin izan zuenez, mirotz malapartatuek eta arrano gaizki haziek jan zituzten uso guztiak”), Anjel Lertxundi (“Ez, sei ezin liteke izan, bost izango dira... Ba frantsesak etorri zirenean, diot, hori haiekin ibili zen sozio, eta negozioa egin zuen, ez nolanahikoa gainera Napoleonen seme gaizki hazi haiekin”), Josu Zabaleta (“Nire bizikideen artean jendetasun gutxien dutenen iritzian opari horiek eralgitze hutsa baizik ez badira ere, eta opari horiek eginez gaizki hazten banaute ere, geroz eta harrituago geratzen dira, urtebete joanda ere, film batean parte hartzen duten izarren izen guzti-guztiak gogoratzen ditudanean”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa mantentzekoa gaizki sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GAIZKI HELDU Salir mal parado, ir(le) mal, salir mal,no tener éxito. "Gaizki helduko zare hori egiten baduzu, si vous faites cela, il vous en mésarrivera" Dv. "Eniz gaizki heldu, je ne m'en trouve pas mal" Lh. Ezta gibelat behatu behar, zeren hala behatzeaz izatu da gaizki heldu denik. Ax 467 (V 303; ed. 1864, 546: peril da gaizki hel zaiten). Zeren animaliak, bere adimendu gabearekin ere, eztira lehen gaizki heldu diren lekhura berriz bihurtzen. Ib. 469 (V 304). Lan horren garbitzeko / denbora behar du, / luzaturikan ere / ezta gaizki heldu. Bordel 118. Ukhazu hautan sinheste, eta ez zare gaizki helduko. Laph 210. (Con -ago). Aberezainak thorra betza lasto zamuka batekin abereak eta urez garbi; ez da gaizkiago helduko. Dv Lab 226. No convenir, no venir bien. "Ontsa gaizki heldu zait goan behar izatea igande egunarekin, devoir partir en jour de dimanche est chose qui me contrarie fort" Dv. Ezta pontu hunetara gaizki heldu Pierres Damiano daritzan doktor batek kontatzen duena. Ax 246 (V 166). Zeren eskiribatzera, chipia, chipichoa, gizonchoa, haurchoa ezta ongi heldu euskaraz ongi minzatzen direnen artean. Ib. 18 (V 9). "Gaizki heldu dire elkharrekin, ils vont mal ensemble" H

adib: heldu1, hel, heltzen 4 da ad. (heldu forma, era burutugabearen balioaz). Ipar. eta Naf. Etorri. Menditik heldu dira: menditik datoz. Puntu honetara ez da gaizki heldu: puntu honetara ez dator gaizki. Ez luke jakin behar nondik heldu zaion ondasun hura: nondik datorkion. || Egokitu. Azeriari ez zaio ongi heldu otsoa bezala mintzatzea: ez dagokio. Gaizki heldu dira elkarrekin.

Ez dugu adiera horretako gaizki heldu formarik aurkitu.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gaizki heldu 9: Herria 7 (“Musika aldetik ere ez dira gaizki heldu, beren mailean berriz ere lehen saria ardietsi baitute”), Itxaro Borda (“Nik Joanes betiko ikasle berantiar ezagutu eta onartzekoa nuen alabaina, modestia faltsurik gabe azaltzen zidanaren arabera, ez zela gaizki heldu Euskal Herrian”), Piarres Xarriton (“Mendiz-hainditarra zen, bihotzez Erromazalea, gaizki heltzen zena Felipe II.ak Espainian sustatzen zituen joera erregezale eta estatuzaleekin”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada. Nolanahi ere, heldu sarreran beste adiera bat da sortzekoa orain azpiadiera gisa jaso den horrekin (egokitu). Bestetik ‘ez dagokio’ azalpena duen adibidea ez dago ongi kokatua ‘egokitu’ azpiadiera horren barruan, ‘egon’ adiera baitagokio forma horri. Adierak argitutakoan OEHko adibideak berriz aztertu eta bakoitza dagokion lekura eramatea komeni da

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa mantentzekoa heldu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GAIZKI HITZ EGIN. Hablar mal (de alguien); blasfemar, maldecir; decir inconveniencias. "Hartaz gaizki hitzegiten dute (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 128. v. GAIZKI MINTZATU. Guarda nazazu / gaixki hitz egitetik. EZ Eliç 89. Baldin nik gaizki itz egin badet, / errazoe eman ezazu. Bast 16. Gaizki itz egiten due zuzaz. AA III 491. Gauzarik onenetatik ere artzen zuten Jesusgatik gaizki itzegiteko oña. Lard 402. Zergatik gizon orrek Errege nere Jaunari ain gaizki itzegin bear dio? Ib. 197 (v. tbn. 85). Kondesagatik ona besterik aditzen etzuela, Goloz añ gaizki itzegiten zioten denbora berean. Arr GB 93. Agirian asi zan Santuaren kontra txit gaizki itzegiten. Bv AsL 136. Besteaz gaizki ez itzegitea. Arr May 10. Gaizki niregatik itzegin atzetik. AzpPr 40. Aspaldi ontan arkitzen zera nitzaz gaizki itzegiña. Tx B I 62. Gaizki itzegin badut, erakutsi zaidazu zertan utsegin dedan (Io 18, 23). Ir YKBiz 475 (Or gaizki itzegin; Lç, He, LE, HeH, Dv, Leon gaizki min(t)zatu). Beregatik gaizki itz egin zuten lagunak ixildu bearra zeukatela. JAIraz Bizia 67. Oso lotsagarri geldituko aiz, ez baaiz presentatzen. Jendeak gaizki itzegingo dik. Albeniz 115. v. tbn. It Fab 165. EusJok 95. JanEd II 102. ABar Goi 42. TxGarm BordaB 103. MEIG IX 72. Aldegina dan gisan / itz gaizki norbaitez. Or BM 98. (Part. en función de adj.). Batek Jesusi esaten zion: Kristo baaiz libratu gaitzaguk i erori eta gu; baña besteak lagun gaizki-itzegiña agirakatzen edo erreprenditzen zuen. Lard 461. Pekadori ingrato gaizki itzegiñak. Ud 106

adib: bide eman Erraztasuna, aukera eman. Gaitzerako bide ematen duena demonioaren banderapean jartzen dela. Mundu herri guztiak ere, baldin zerorrek biderik ematen ez badiozu, ezin egotz zaitzake infernura. || Gaizki hitz egiteko bidea emanik.

gaizki hitz egin : Deia (“badakidalako norbaiti buruz gaizki hitz egiten duten egunean benetako arrazoi batengatik egingo dutela”), Elhuyar, Elkar, Consumer, Berria, EiTB, Argia, Erlea, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gaizki hitz egin 33: Berria 8 (“Ez dut uste inork nitaz gaizki hitz egingo zuenik”), Elizen arteko Biblia 4 (“Esklabotzaren uztarpean dauden guztiek har ditzatela beren nagusiak ohoragarritzat, Jainkoaren izenaz eta gure irakaspenaz inork gaizki hitz egin ez dezan”), Josu Zabaleta 3 (“Nitaz gaizki hitz egingo zian?”), Asisko Frantzizko 2 (“Frantzisko dohatsuak errieta eman zion anaiari gaizki hitz egiteagatik, eta hark bere errua aitortu zuen”), Iñaki Mendiguren (2 Neure lankideengatik sekula ez dudalako gaizki hitz egiten”), Lopez de Arana (“Ez iezaiozu utz antzezpenari buruz gaizki hitz egiten”), Patxi Altuna, Patxi Iturritegi, Bernardo Atxaga…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gaizki sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GAIZKI MINTZATU (Dv, H), GAIZKI MINTZO IZAN. a) Hablar mal (de alguien o de algo); decir inconveniencias. "Gaizki mintzatzea norbaitez, parler mal de quelqu'un" Dv. "Mal parler" H. v. GAIZKI HITZ EGIN. Elkharren kontra etzaiteztela gaizki minza, anaieak. Lç Iac 4, 11 (TB gaizki mintza bata berzeaz, Dv elkharrentzat ez mintza gaizki). Zeren hetzaz [gaixtoez], heken adiskideak ere [...] gaizki mintzo baitira. Ax 515 (V 332). Hobe da ixil egoitea, ezenez gaizki minzatzea. "Que mal parler". O Pr 244. Bertzez gaizki minzo denak adi ditzake bere ogenak. Ib. 562. Mihi gaizki mintzatzen / hañitz aldiz usatua. Gç 139. Gaizki bestez minzatzia bekhatü handi bat deia? Bp I 102. Emanen [dute] bide gaizki mintzatzeko. ES 196. Gaizki minzo diren konpañatik, ahal bagite, erretiratüz. CatLan 98. Lagunaz gaizki mintzatzeko ohitura. Dh 145. Hil orduko, berehala hartaz gaizki mintzatzea. HU Aurp 63. Gaizki mintzatzeko / abillidadia. MendaroTx 289. Ari dira, bele antzo / --koa, koa, koa, koa-- / bestengatik gaizki mintzo. Mde Po 41. Gizarteko asarreak ez piztea ez ezen, gaizki mintzatuz geitzea. "Male loquendo". Or Aitork 230. v. tbn. EZ Man I 94. SP Phil 352. Tt Arima XV. Ch III 46, 4. He Phil 355. Mst III 28, 2. Lg II 147. Mih 65. Arch Fab 89. Gy 9. Dv 1 Petr 2, 12. CatS 48. Zby RIEV 1909, 106. CatJauf 15. LuzKant 147. MEIG VI 169. b) Reprender. Gaizki mintzatzen zaion guzietan, begiratze gaisto edo desafioa egiten dionean [gurasoari]. CatB 44. Egün batez gaizki mintzatü zen bere amari; hau ordian nigar turrustaz hasi zen. Ip Hil 55. c) (Part. en función de adj. y sust.). Mal hablado. "Gaizki mintzetue da (B)" Gte Erd 128 (junto a aho zikiñekoa, mihi gaiztoa, etc., de otras zonas)

adib: gaiztoki adb. Gaiztakeriaz. Besteen emazte eta alabak ez desira gaiztoki. Gaizki eta gaiztoki mintzo dela.

gaizki mintzatu : DiarioVasco (“Kantuz hasi baino lehen ibiltzen ginen herriz herri hizlari orduko egoera sozialari buruz, eta uste zuten anarkista batzuk ginela, gaizki mintzatzen ginela..”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gaizki mintzatu 9: Herria 3 (“Ez balitz hain gaizki mintzatu batzuren eta bertzeren kontra, behar bada Finlandiatik, Poloniatik eta Europa Ekialdeko estatuen ganik Parisek ukanen zituen faltatu zitzaizkion bozak, lauekin aski”), Patxi Ezkiaga (“Nire halabeharra madarikatzen dudaneko hartantxe, gaizki mintzatu zinen”), Patxi Altuna (“Nagusien aginduak, esanak eta ohiturak onesteko eta goratzeko prest egon behar dugu beti; izan ere, batzuk ez badira ere, edo ez balira ere halakoak, haietaz gaizki mintzatzeak bai sermoi agirietan bai berriketan jende xehearen aurrean, mar-mar eta gaizbide gehiago sortuko luke on egin baino; hala herria sumindu egingo litzateke bere nagusiekin, bai lurrekoekin bai espiritukoekin”), Xipri Arbelbide (“Prefetek txostenak igortzen baitzizkioten ministroari beren apezpikuaz, 1879-koan, idazten du apezpikua gaizki mintzatu zela prentsaren bidez bai prefetaz bai administrazioaz”), Joxan Elosegi (“Ez zaitez Saito jaunari buruz horren gaizki mintza”), Jean Baptiste Etxarren (“Egun batez jakin zuen Luzaiden gaizki mintzatu zirela hartaz”), Elizen arteko Biblia (“hitz egin jator eta inork ez kritikatzeko eran, kontra daudenak lotsatan geldi daitezen, gutaz gaizki mintzatzeko egokierarik gabe”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gaizki sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da. Esapide osoa adibide gisa jaso azpisarreran bertan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

ez dago hiztegian jaso beharrik, lantaldearen ustez; egin liteke kalkoa, baina a) bi hitzetan idatz liteke, eta b) lehian izan ditzake -tze osaerakoa nahiz oker- osaerakoak.

Euskaltzaindiaren Arauak

gaizkiagotu, gaizkiago(tu), gaizkiagotzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gaizkiagotu, gaizkiago(tu), gaizkiagotzen

Atzizkien araberako erabakiak

-agotu osaerako zein da hiztegian sartzekoa?

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gaizkide forma behin ageri da (Zait Plat: "Orretarako, eskuartean zeuzkan bide guziak ontzat zituen, batetan ziri, bestetan irri. Lankide, gaizkide, edota, unaia aier unaiari. Amaikatxo idatzi zuen sofisten aurka").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gaizkide formak 3 agerradi ditu: G 1 (V. Amezaga: "Zergatik ari naiz auetzaz? Iñor ere ez dalako orrelakoetan oldartzen gaizkiderik gabe"), EB 2 (Oihenart taldea: "Adieraztera ematen dugu eskomikuz zigortaturik gelditzen direla Pedro, beste aldian errege, egite horien gaizkideak eta gure esanak gaitzetsi izan dituzten beste edozein partikular"; M. Dupac: "Halaber emazte ezkontza-zikintzaleak gaizkideak baino gaztigu biziki gogorragoa jasaten zuen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gaizkide : AB38 ('cómplice en el mal, secuaz'); HiztEn ("Inoren gaizki-egin, delitu edo lege-urrapenean nolabait partehartzaile dena"); LurE ("Besteren gaizki eginaren lagun edo kide gertatzen dena"); ElhHizt eta HiruMila ('cómplice').

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-kide.

Kategoria

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gaizkika(tu), gaizkikatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.: onginahia eta gaizkinahia.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

onginahia eta gaizkinahia

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gaizkindu 4 ager.: G 3 (Mg CC: "emakume gaizkindua"; Lard 2: "Gaizkindu bi sendatutako aiek bakarrik jarraitu nai izan zitzaiozkan", "Jesus'ek gaizkindu Apostoluak ezin zutena sendatzen du"), EB 1 (Mde HaurB: "hitz-jarioa sekula baino haundiago zuen hitz-ontzi gaizkindu hark!") eta OEH argitaratuan gainera: LE Urt ("Endemoniatuak edo gaizkinduak"); gaizkoatu 15: G 1 (Vill Jaink: "jakite orrek berak ez ote ditu aserreak eta zauriak gaizkoatuko?"); IE 12 (Lç 2: "anhitz medikutarik, (...) eta etzen deus probetxatu, baina gaizkoatuago izan zen", "gaizkoatzenago da ethendura"; Mat: "[Gorputzaren] pisutasunaz handitu eta gaizkoatu baitziren zure eskuetako eta oiñetako zauriak"; EZ Eliç: "Bustel eta gaizkoatzen zaizkit neure zauriak"; Harb: "zauriak gorputzaren balenzaz gaizkoaturik eta handiturik"; Ax 5, adib.: "bekhatuen zauriak gordintzenago, eta gaizkoatzenago zirela", "zauri gaizkoatua"; ES 2: "gauza guztiak gaizkoatzen, nahas-arazten", "hazten baitira gehiago jende letradunen artean, eta gaizkoatzen nekhazalenetan"); EB 2 (MEIG: "Gaitzak eta etsaitasunak, ordea larritu eta gaizkoatu besterik ez dira egiten isilpean", "saiatu beharko zuen makurrak zuzentzen, zauri gaizkoatuak gorputz osoa ustel ez zezan"); eta OEH argitaratuan gainera beste hauek: He 4 ("Ethorri diteke zure koleraren denbora (...) eta desegitekoa lurra gaizkoatu dutenak", "O nazio sinhets gaitxa eta gaizkoatua", "Konszienzia gaixkoatua dutenek", "Begi gaizkoatua"); HeH (gaizkoatua).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gaizkoatu 4: F. Krutwig: "Huntaz erakhusten da ezen demokratiak abantailak baizik eztakharrela, eta nehola ere gaizkoatzen eztuela"; X. Gereño: "Populazioaren egoera gehiago gaizkoatzeko, faxistek Bilbora doazen ur tuberiak apurtu egin zituzten, hiria urik gabe utziz"; Egin 1980: "Begian zauririk bada, ez da igortzi behar, igortziaren igortziz zauria gaizkoatu baitaiteke"; G. Aulestia: "decline (...) v i gaizkoatu").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gaizkindu : HiztEn (deabrutu, deabruak hartua geratu), LurE (deabrutu, deabruak hartua geratu); gaizkoatu : HiztEn (1 gaizkiago edo okerrago jarri; 2 zauria infektatu), LurE (gaizkiago edo okerrago jarri, gaizkiagotu), Euskalterm 1 (haurdunaldiak gaizkoatutako kausa) // LurE: gaizkintze, gaizkoatze // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gaizkindu : EuskHizt, HiruMila (1 corromper; 2 hechizar; 3 endemoniar), EskolaHE (deabrutu, deabruak hartua geratu), Lur EF/FE (endemoniar(se), ser poseído por el diablo), Lh DBF (corrompre, perdre, se perdre, au phys. et au moral), DRA (1 corromper; 2 hechizar; 3 endemoniado), PMuj DVC (1 endemoniar, endiablar; 2 estragar, viciar); gaizkoatu : EuskHizt, HiruMila (agravarse una enfermedad, enconarse una herida, inflamarse algo), ElhHizt (1 empeorar(se), agravar(se), poner(se) mal o peor; 2 Infectar(se), enconar(se)), EskolaHE (gaizkiago edo okerrago jarri, gaizkiagotu), Lur EF/FE (empirer, s'envenimer, devenir mauvais), Casve EF (inflammation), Lh DBF (empirer, prendre un caractère plus malin et dangereux), DRA (1 pervertir; 2 empeorar, agravarse), PMuj DVC (gaizkoatu 1: 1 agravarse un enfermo; 2 enconarse una herida; 3 punzar, avivarse el dolor; eta gaizkoatu 2: agravando); gaizkoatze : EuskHizt, HiruMila (1 empeoramiento; 2 recrudecimiento) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE, HaizeG BF.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

gaizkindu, gaizkin(du), gaizkintzen. G. er. partizipio izond.-baliokoan ('gaizkinak, deabruak hartua') bakarrik jaso da: emakume gaizkindua (Mg CC), gaizkindu bi sendatutako aiek (Lard); hitz-ontzi gaizkindu hark (Mde HaurB). // EBB (1997-03): hurrengorako.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gaizkindu, gaizkin(du), gaizkintzen

Erabilera-oharrak

partizipio izond.-baliokoan ('gaizkinak, deabruak hartua') bakarrik jaso da: "emakume gaizkindua" (Mg CC), "gaizkindu bi sendatutako aiek" (Lard); "hitz-ontzi gaizkindu hark" (Mde HaurB)

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

deabrutua, deabruak hartua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gaizkintza (eta gatx(-)gintza) 4: B 2 (fB Ic II: "Oh, nire desditxauba! diadar egiten eban San Paulo Apostolubak bere buruba gaiti, aragijaren gatx gintza bildurgarri oni begiratuta", "Deungiak berak bere gatx eginagaz emoten deutsku orduban bidia"); IE 1 (O Pr: "Behiari darraikala doha gaizkintzetara xahala"); EB 1 (MEIG I: "Gaizkintzak ez du inor aberasten").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gaizkintza 3, G-EB: El Día 1934: "beartsuen eskubide ta ogasunei egin dezayoten oker edo gaizkintza aundiyaren begirapenik gabe"; J. Lasa: "Dena den ez da gaizkintza bat!"; EHAA 1982: "gaizkintzagatikako epairen baten edo zentzapide-zigorren baten ondorioz jarritako sendetsitako geldialdia").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gaizkintza : AB50 4 (hauetan gaizkintzagatikako epai) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gaizkintza : Lh DBF (1 pratique de la diablerie, de la sorcellerie; 2 action méchante, mauvaise), DRA (1 mala acción: fechoría, crimen; 2 hechicería; 3 corrupción), PMuj DVC (1 crimen, delito, fechoría, acción mala; 2 perversión, corrupción, depravación) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

gaizkitu, gaizki(tu), gaizkitzen. da/du ad.: gaixoa gaizkitu egin da.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gaizkitu, gaizki(tu), gaizkitzen

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

gaixoa gaizkitu egin da

Txostenaren laburpena

OEHko autoreak: Lç, EZ, Ax, Harb, ES; Vill, MEIG; EEBSn 3 aldiz jaso da (IE 1; EB-EgAs 2)

Euskaltzaindiaren Arauak

gaizkoatu, gaizkoa, gaizkoatzen. da/du ad. Jas.: zauria gaizkoatu zaio.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gaizkoatu, gaizkoa, gaizkoatzen

Mailak

Zah. edo jas.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gaizkon, gaizkontzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

gaizkiagotu, gaiztotu.

Jatorrizko forma

gaizo, gaixo

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. Adkor. 'errukarria': gaizo ni!

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar. Ik. gaixo