OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ikus OEH argitaratuko oharra: "La forma más empleada por los autores meridionales hasta el s. XX ez gaitzbide; desde principios del s. XX, en cambio, apenas hay otra cosa que gaizpide; los autores septentrionales, además de Echeita, Orixe y alguna vez M. Atxaga, emplean gaizbide"); forma-autoreen banaketa, labur: gaitz bide (Cb SIgn, Ur Mt, Balad); gatx bide (Ur); gatx bide emolle (Añ); gaitz-bide (Arr May, Leon Imit); gatx-bide (Añ EL, Añ LoraS, Gand Elorri); gaitzbide (Lard, AJauregi, Legaz, MAtx Gazt, Ip Hil, Moc Damu, JE Med, Sabiag Y 1933, Casve SGrazi, Izt C); gaitzbide-emalle (Arr May); gaitzbidetu (JesBihD, TB Mt 5,29); gaitzbideratu (LE Io 16,1); gaitzbidezko (Dv LEd); gatxbidetsu: Itz Berb; gaiz-bide (HeH Mt 13,57: gaiz-bide hartu; Mt 26,31: gaiz-bide izan); gaizbide (Or MB, Dv Io 16,1, HeH, EvS, Leon, Echta Jos, MAtx Gazt); gaizbidetu (TB Io 16,1); gaizpide (Ker, A Ardi, KIkV, KIkG, Eguzk RIEV 1927, Ir YKBiz, Zait Plat, Ibiñ Virgil); gaizpide artu (Ir YKBiz, Ker Io 16,1); gaizpide izan (Etxde AlosT); gaizpide-emale (Ir YKBiz). Ik. gainera testuetako lekukotasunik gabeko beste formok: gaizpidekatu / gaizbidekatu, gaizpideki / gaitzbideki, gaizpidekor / gaizbidekor / gaitzbidekor, gaizpideti / gaizbideti / gaitzbideti, gaizpidetiro / gaitzbidetiro.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gaitz bide IE 1 (Herria); gaitz-bide 8: B 7 (J.A. Goiria); gatx-bide B 1 (K. Basabe); gaitzbide G 1 (J. Bergaretxe); gaizbide 6: B 1 (J.A. Etxebarria); G 4 (Ama Birjiña'ren Lore-illa, Kristau-ikasbidea); EB 1 (Mintzo eta kantu); gaizbidetu G 1 (Aranzazu); gaizpide 5: B 1 (J.K. Ibargutxi); G 3 (B. Larraul, M. Lekuona); EB 1 (Oihenart Taldea); gaizpideratu EgAs 1 (Euzkadi 1934).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gaizbide : Euskalterm 1; gaizpide : AB38 1, HiztEn-LurE.

Sektore jakin bateko informazioa

Bibliaren itzulpenetan jasoak, eskandalo-ren ordainetan: gaizpide : BiblE 1 (Mt 13,41; eta oharrean beste 1); IBk 1 (1 P 2,7-8); Apaolaza 8 (Mt 13,41; 16,23; 18,6-9: ter; Lk 17,1-2: ter); Ker 16 (Mt 13,41.57; 18,6-9: lautan; Mt 26-31-33: gaizpidegarri; Mk 6,3; Lk 17,1-2: ter; Jn 6,61; 16,1; Erm 14,20-21; 1 Ko 1,23; 1 P 2,7-8); ZugKer 4 (Erm 14,20-21; 16,17; 1 Ko 1,23; 2 Ko 11,29: gaizpideratu); Ir YKBiz 13; ArgiD-2 2 (Mt 26,31-33: gaizpideratu); Ol 12 (Mt 13,41; 18,6-9: ter; Mk 9,42-46: lautan; Lk 17,12: bis eta gaizpideratu; Erm 14,20-21); gaizbide : IBk 1 (1 Ko 10,32); Apaolaza 2 (Mt 11,6; Lk 7,23); ZugKer 1 (1 Ko 10,32); Dv 2 (Mt 13,57; 26,31); gaitzbide : Olariaga 9 (Mt 17,27; 18,6-9: ter; Lk 17,1-2: ter; Erm 14,13.20-21); gaitzpide : ZugKer 1 (1 P 2,7-8); gaitz-bide : Ezkila 3 (Lk 17,1-2); Or 1 (Mt 18,6-9).

Lexemen erregulartasuna

-tz+b-

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. gaiztagin.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-gin/-gile.

Txostenaren laburpena

OEHko 844 ager.etatik 814 -a-dunak (ga(i)sta-, ga(i)xta-, gaizta-) dira, 28 -o-dunak, eta 2 gaixteri(a); EEBSko guztiak >a>dunak dira

Lexemen erregulartasuna

-o/-a-

Euskaltzaindiaren Arauak

'zailtasuna'.

Forma baten adiera(k)

zailtasuna

Jatorrizko forma

bizio, jaidura gaizto; kaltekor, gaizto

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: gaiztoz .

Euskaltzaindiaren Arauak

gaiztoarazi, gaiztoaraz, gaiztoarazten. du ad.

Euskaltzaindiaren Arauak

adlag.

Kategoria

adlag.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GAIZTOKO (gaist- Lar y Añ; gaixt- Dv). a) (Adnom.). "(Bien) hadado, mal hadado, patu onekoa, patu gaistokoa" Lar. "Sabe bien, sabe mal, [...] gustu onekoa, gaistokoa" Ib. "Fatal, zori gaistokoa" Lar y Añ. "Qui appartient au mauvais. [...] Itxura gaixtoko gizona, homme à méchante mine" Dv. v. GAIZTOTAKO, GAIZTOZKO. Aldi gextoan jaio doa ospe gextokoa. "El de mala fama". RS 107. Deseo iustizien kontrakoak eta modu gestokoak. "Desordenadas". Cap 53. Zeren añ esker gaistokoa naizan. Cb Eg II 72 (v. fe de erratas). Bide gaistoko irabazijak. Mg CO 271. O adu gaistokoa an sartzen dan bekataria! Añ EL1 52 (EL2 59 zori gogorreko). Berba berde, nasai, amore geistoko, tentagarri. JJMg BasEsc 101. Gurasuen errazoezko naijaren kontra egiten dirian ezkontzak [...] oi dira, ez gitxitan, amai gaistokuak. fB Ic III 355. Bizi aski gaixtokoak. Arch Fab 97. Zein barru galdukoa eta biotz gaiztokoa zan. Lard 492. Mota gaixtoko zaragarrarentzat. Dv Dial 78 (It gaiztoko; Ip gaistozko, Ur txar). Ez mihi gaxtokorik, ez buru gaxtokorik ez zuen komentuan ikhusi nahi. Laph 231. Zori onekoa ote, edo gaiztokoa, ori eztakit. Arr May 43. Gizona, parte gaiztokua dirudi! Iraola 90. Hamar bat haur itxura-gaixtoko lotzen zaizkigu oihuka. JE Ber 20. Emazte bizitza gaiztoko bat. Mde Pr 49. Fede gaixtoko gizona. Ardoy SFran 208. Olakoxea zan, bada, gure Joxe Mari: edan gaiztokoa. Ataño MLanak 122. v. tbn. Ub 112. VMg 70. Gco I 411. AA III 442. Xe 362. AB AmaE 278. Bv AsL 157. Azc PB 33. EusJok II 89. Apaol 79. Ag G 370. Urruz Zer 54. Alz Bern 53. Arrantz 144. Inza Azalp 90. Tx B I 52. Enb 100. Or Mi 76. Zait Sof 134. Etxde JJ 136. Anab Poli 55. Arti Tobera 288. Etxba Ibilt 458. Uzt Sas 163. Berron Kijote 76. MEIG VI 155. Gaixtoko: Aran SIgn 70. HU Zez 63. Berron Kijote 193. Gaistoko: Lar Fueros 227. Mb IArg II 330. Zav Fab RIEV 1907, 540. JJMg BasEsc 134. Gaitztoko: Gy 324. Gaxtoko: Hb Egia 155. Const 26. Larz Senper 72. Geiztoko: Echta Jos 229. Kk Ab I 18. (Con suf. de comparación). Zori ezin gaistoagokoak. Mb IArg I 236. Piztia guztiak baño gogorragoa eta esker gaiztokoagoa. AA II 124. b) Para mal. "Oneko ez dena gaixtoko baditake, celui qui n'est pas capable de bien peut être capable de mal" Dv. v. GAIZTORAKO. Zeure burua, ala oneko nola gaixtoko, zeure eskuko zenduenean. Ax 210 (V 141). Hagitz egin dezakeiela buruzagi batek, oneko eta gaixtoko. Lg I 362. c) (Dv, que cita el ej. de Zby). (Espíritu) maligno. Onekoa bazare, hurbil zakizkit. Gaixtokoa bahaiz, aparta hadi. Zby Pel 74. d) (En exclam.). Ez al diozu ezer esan bear amari? A, gaiztoko! NEtx Antz 116 (v. tbn. 9). Au gaiztoko! Zu bezelako endredatzaillerik ezta inguruan sortu. NEtx LBB 140

adib: adiskide 1 iz. Norbaiti adiskidetasunez lotua dagoen pertsona. Ik. lagun. Mikelen adiskidea da. Adiskideak gara. Adiskide bihotzekoa. Aspaldiko adiskidea. Adiskide leiala, zintzoa. Ez gara elkarren adiskide agertu beti. Bizitza gaiztokoen adiskidea // agindupean Agintearen azpian. Guraso zahar asko ikusten dira lotsa gaiztoko umeen eskupean eta agindupean. Gobernuaren mendean eta agindupean. Bere agindupean bizi dira haizea eta trumoia.

gaiztoko 33: Elkar 3 (“zorte gaiztoko jendea”), Consumer (“asmo gaiztokoa”), Berria 11 (“begirada gaiztoko galaiak”), EiTB 4 (“Asmo gaiztoko programa informatikoen goraldia”), Euskaltzaindia (“esker gaiztoko laborarien antzera”), Jakin (“nahiz eta jakin esker gaiztoko lana dela”), Argia 9 (“odol gaiztoko elefante bat herritarren kontra oldartu da”), Erlea 2 (“Ez nekiela zer egingo nuen erantzun nion, baina zenbait ondoriotarako, amets gaiztoko ondorioetarako, berdin zela izatea eta izana izatea, beraz…”), DiarioVasco (“Inter caetera izeneko bulda lotsa gaiztokoa promulgatu zuen”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gaiztoko : Berria 3 (“Aldapa gaiztoko mendatea zen, eta Vilaren Lampre taldeak Landis bakartzea lortu zuen”), Asisko Frantzizko (“Burubide gaiztoko gizasemeak ziren”), Patziku Perurena (“Betidanik sona gaiztoko gaztelua izandua omen zen Axiteko hau”), Elizen arteko Biblia (“pixkanaka-pixkanaka zigortuz, bihozberritzeko aukera eman zenien, zuk ongi jakin arren jatorri gaiztokoak zirela, berezkoa zutela txarkeria, eta ez zela sekula haien pentsaera aldatuko”), Juan Garzia (“Geroxeago, zozketa-ageriek ez zuten gehiago aipatu isunen zerrendarik, eta zorte gaiztoko zenbaki bakoitza zenbat atxilo-eguni zegokion ekartzen zuten besterik gabe”), Edorta Jimenez (“Aditu ziren, ostera, kexuak eta errezoak, inoiz baino sarriago, ekaitzaren eraginez dena atzeratu behar izan zelarik, askok esan baitzuten ontzia madarikaturik zegoela, edo bestela asturuak kontra genituela, eta gure artean itzal gaiztoko baten bat ez ote zegoen zioenik ere bazen”), Koro Navarro (“isuri gaiztoko ibai bat”), Anton Garikano (“Zima gaiztoko gizona dun”), Jon Muñoz (“Ohitura gaiztoko gizona da, denekin zakarra, kirten samarra”), etab.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Elkarketako osagaia edo esapide-zatia

parte gaiztoko, itxura gaiztoko... esapideen osagaia da, OEHk berariaz landua.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada, baina komeni da gaizto sarreran ere gehitzea

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa gaizto sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Tradizioak baztertu duen forma

Bazt.

Euskaltzaindiaren Arauak

gaiztotu, gaizto(tu), gaiztotzen. da/du ad. 1 'gaizto bihurtu'. 2 '(zauria) gaizkitu'.

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-z.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gaizto sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sistematika batean bil daitezkeen aditzoinak

gaitz/gaiztu, gaizten.

Forma baten adiera(k)

1 da/du ad. Ipar. `gaiztotu'. 2 da ad. Ipar. `gaitzitu'.

Euskaltzaindiaren Arauak

Gip. (emakumezkoei dagokie).

Erabileremu dialektala

Gip.

Erabilera-oharrak

emakumezkoei dagokie

OEHko datuak [laburduren azalpena]

1 gak(h)o formek 67 agerraldi dituzte: 'giltza' adierarekin IEan bakarrik agertu da, 51 aldiz (EZ, Ax, Harb, Gç, JesBih, Zby, Hb Egia, Laph, Elsb, Lç, Volt, HU, Ox, Barb, JE, Mattin, JEtchep, Xa, O Pr, Zerb); 'gauza edo arazo baten giltza': IEan 11 (EZ, Ax, Hb, Zby, Hb Egia, Lç, Lf Murtuts, JEtchep, Zerb); kako adiera honekin hirutan azaldu da: G 2 (Ag G, Zait Plat) eta EBan 1 (MEIG); 2 kako eta eratorriak ('pieza okertua' eta honen inguruko adieretan) HMan azaldu dira: B 10 (A BGuzur, Erkiag, Otx, Mg, BEnb); G 64 (Or, Zait, TAg, SMitx, NEtx, Izt, Etxde, Berron Kijote, Uzt, AA, Alz, And, Ibiñ), eta EBan 2 (MEIG); IEan XX. mendean kakotu behin azaltzen da (Lf Murtuts).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

AB38:gako 'gauza edo arazo baten giltza' (7), 'giltza' (1), 'krako, komatxo' (1); kako 'krako, komatxo' (13); AB50: gako 'gauza edo arazo baten giltza' (4), 'giltza' (1), 'krako, komatxo' (3); kako 'gauza edo arazo baten giltza' (3); HiztEn: gako: 'pieza okertua', 'arazo baten giltza', 'giltza'; LurE: gako: 'arazo baten giltza', 'giltza'; kako: 'metalezko pieza okertua'.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'giltza'.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Formen arteko bereizketa semantikoak

giltza. Cf. kako 'pieza okertua'

[s.u. traol] traol hitz, traol-hitz Inform. Sare sozial eta kidekoetako mezuen gako hitza, # ikurra aurretik duena, gaiaren berri ematen duena eta mezua etiketatzeko erabiltzen dena. Twitter-erako traol hitza ere sortu dute Bergarako galdeketa bultzatzeko: #bergarakontsulta.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu gako(-)hitz formarik.

gako(-)hitz 50: Aizu 2, Argia 2, Berria 7, EiTB 4, Elhuyar 2, Elkar, Consumer, Euskaltzaindia 11, HABE, Jakin 6, Karmel, Laneki 5, UEU 7.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gako(-)hitz 5: Berria 3, Josu Zabaleta, Arantxa Iturbe.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: gako-hitz (TN, Informat.).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: AS s.u. hitz / EskolaHE: -

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Euskaltermen termino normalizatua.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-hitz.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gako sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

gakotu, gako(tu), gakotzen. Ipar. du ad. 'giltzatu, giltzaz itxi'.

Erabilera urriko formen artean aukeratu da, arrazoia agertuz

ahozkoan, gakatu darabilte gaur, dirudienez; testuetan, ordea, gak(h)otu bakarrik jaso da: OEHn 3tan (Gy, Arb, Laph) eta EEBSn behin (Iratzeder)

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gakotu, gako(tu), gakotzen

Lexemen erregulartasuna

-o/-a-

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

giltzatu, giltzaz itxi

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

adlag.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

B-G dira corpusekoak: gala 23: a) 'apaindura' adierako 19: fB Olg: "Nundi, eta zelan oidirian piestarako jantzijak, eta galaak emakume askoren soinian, sobre daki mundubak"; AB AmaE: "Zeru lurrak egon arren / ondoen apaindurik; / naiz da sortitzak agertu / berak al daben galea"; Cb Eg II 7, adib.: "Aren larru gorrizko soñekogabeak zure galak ta erakeriak [kondenatzen ditu]"; It Fab: "Ez ziran nerekiko arrotzeko galak, / bizkarrean zituen garagar-kostalak"; JanEd I: "Esplikatzera nua / eranaren galak, / balio baldin badu / nere egiñalak"; Aran SIgn: "Iritxi zuen orobat beste andreak ere beren gala kostuzko ondagarriak beingoan utzi zitzatela"; Xe 5, adib.: "Gorputzak ez du gala biarrik, / anima garbi eduki"; Sor Bar: "Noizik beiñ jantzi bihar guk ere ditugun galak!"; Arr May: "gala eta apañdurak bere edertasuna alaiñ geitzen zuten"; Berron Kijote: "Maite-miña ta galak maiz bide beretik ibilli oi dira" // Ik. OEH argitaratuan gainera Echve Dev: "[Modestia] da edertasunaren galarik ederrena"; b) 'harrokeria' adierako 4: AzpPr: "Orrek daukan gala / eragin nei parra"; Noe: "Balkoyian jarrita / astuaren gala! / Paseatzen zebillen / konde bat bezala"; Tx in Imaz Auspoa 24: "Bañan egiten diyo / arduak itzala, / nere kontra ala / oju eta gala / gaiztua nitzala"; Uzt LEG I: "Bertsotako kontuan / Zepai onen gala. / [...] au ere bere ustetan / ez dago makala, / azkar esan du behintzat / ni ainbat badala"; c) Ik. OEH argitaratuan 'loria' adierako 1: ETZ (Muruzabal, s. XVIII): "Bereala iges egiñ zuen Demonioak, eta jatxi ziraden Aiñgeruak Zerutik kontatzera gala bitoriakoa"; gala artu 3: Xe ("Uste degu betiko / jaiuak gerala; / alferrik da artzia / indarraren gala"), Tx 2 (adib.: "Gala arturik juaten dira [Kaliporniyara] / gazte peligrosuak, / naiz etxean negarrez utzi / senide eta gurasuak") // Ik. OEH argitaratuan, gainera, Auspoa 106: "Artu naiagatikan gaztekin gala / nik eztet uste iñor onen zale dala"; gala egin 4: Añ GGero ("ondrea ta prestutasun guztia galdurik, deungero egiñaz preziatutea, olguratutea ta gala ta banidade egitea"); Cb EBO ("Izkuntza gaistoaz askok gala egiten dute"); AA 2 (adib.: "Zer? ezta egungo egunean gala egiten jokoaz, berandu etxeratzeaz?") // Ik. OEH argiataratuan, gainera, Echve OngiB: "Aita miserikordiosoa, [...] pekataririk andienai barkatzen zure gustoa dezuna ta gala egiten dezuna", eta gala izan 1, LE Ong: "[Jangoikoak] duelarik gala ta sendagalla gloriosoa barkatzean iago ta iago"; galako 1: AzpPr ("Gizona bapua, / eztago plakua, / izdun galakua, pare gabekua"); galan 1: Xe ("Gizona morroi zarpa zarrakin, / andria galan jantzia; / ai, au zer diferentzia!"); galaren gala 1: Izt C ("Galaren gala janzitako baratza zoragarri bat dirudiela Gipuzkoako mugape guztiak"); galaren galako 4: Izt C (adib.: "Zaldiño, beoka eta moxalak aiñ ugari diran Probinzian, gauza arrigarria dala galaren galako zaldi eta mando andietakorik bat bakarra ere ez jaiotzea", "Uztar-idi galaren galakoa txintxarriz beterik"); galaz 3: AB AmaE ("Kanpo guztia galaz jantzirik"), Xe ("gizona morroi galtza zarrakin, andria galaz jantziya"), Tx B I ("Asko bezela etzan ibiltzen lujoz ta galaz jantzita") // Ik. OEH argitaratuan gainera Ant: "Pekatu egiten da ez bakarrik batere lotsarik gabe [...], ezpada galaz eta onratzat artuaz".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gala 4: a) 'apaindura' adierako 2, G-EB (Lab: "Jesus milla bider! Zer egin bear ote dit or barruan? Nere diruak! Nere kutxako jantzi ederrak! galak!"; R. Etxezarreta: "bainatu eta galak jantzi ondoren"); b) 'harrokerria' adierako 1, G (Basarri: "Gañontzean alaiñ modutsu ez diranak ere, karrera bat, edo beste 'enpliu' goi antzekon bat bereganatu dutela, ta arrokerizko galaz asko ikus oi ditugu"); c) 'loria' adierako 1, G (Eliz-Kantatxoak: "Bertatik eguzkiyak / Zinduen apaindu, / Illargiya oñetan / Zitzaizun prestatu,/ Zure burua izarrak / Zuten koroyatu / Zeru-lurreko galak / Zugan ziran bildu"); gala-dantzaldi EB 1: X. Mendiguren B. ("udalak gala-dantzaldi bat eskaini zion").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gala : DFrec 2, AB50 1 ('gala'), LurE (dotoretasuna), Euskalterm 2 (ongintza-g.: 'gala de beneficencia'; galako afari: 'cena de gala') // Ez dugu aurkitu ap. AB38, HiztEn.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gala : EuskHizt (1562, 1761. Batez ere gip. 1 apaindura; 2 harrokeria), HiruMila ('gala'), ElhHizt (gala (acto, fiesta)), EskolaHE (dotoretasuna), DRA (1 así, de aquella manera; 2 jactancia, engreimiento; 3 gala, lo más excelente y distinguido), PMuj DVC (1 BN así, de aquel modo; 2 B jactancia, alabanza propia, engreimiento) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Heg.

LBeh (2014-04-03): galaktiko 36: Elhuyar 5 (adib.: “Esnebideko izar guztiak, gure Eguzkia barne, zentro galaktikoaren inguruan higitzen direla ere jakin badakigu”), Berria 14 (adib.: “Realeko galaktiko, naturaltasun eta hurbiltasunaren galaxia dirudi bereak”), EiTB 12 (adib.: “Gaudiren estiloko agertoki galaktikoan taularatuko du gaur U2k ikuskizun berria”), Argia 3 (adib.: “Gogoratzen Erroma, Erdi Aroa eta abar? Bada, horixe bera baina eskala galaktikoan”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: galaktiko 18: Berria 17 (adib.: “Jokalari galaktikoen artean onena bera dela esan izan da, eta aldi berean arruntena”), Pako Aristi (“Ama bazihoan baina umea semaforo batek geldiarazi du: izen galaktikodun patata eta txiski-miskien zorro koloretsuen deiak”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es galáctico / fr galactique: Elhuyar: (Astron.) galaktiko; galaxia- (hitz-elkarteetan) / Nolaerran: - / Zehazki: galaxia-, galaktiko / Labayru: (Astron.) galaktiko, galaxia(-), galaxi / Adorez5000: (Astron.) galaktiko, galaxia-.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Eratorri egokia eta erabilia.

Kategoria

izond.

Jakite-arloak

Astron.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: †  Ik. gari alea / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Hitz-elkarketari dagokion grafia

Ik. gari-ale.

Lexemen erregulartasuna

-nt+-ki (cf. arrunki)

Erabileremu dialektala

Batez ere Heg.

Euskaltzaindiaren Arauak

Cystoderma sp; Lepiota sp.

Landare eta animalien taxonomi izena

Cystoderma sp.; Lepiota sp.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GALANTAK EMAN (g. emon Añ). "Zurrar" Añ. Jabeak akullua arturik, ematen ziozkan galantak idisko uzu ta ezi gabeari. VMg 58. Daukazu senar bat [...] galantak emoten deutsuzana. Añ NekeA 222. Makilla onegaz galantak emoteko. JJMg BasEsc 253. Ezteubat parkatuko galantak emon baga. Astar II 60

adib: galant 3 adj. Handia, eskerga. Ik. eder 3. Gezur galanta. Pena galanta hartu zuen. Diru pilo galantak. Bi dira batez ere Bungeren erru galantak. Txerrikeria galanta egin zuela. Hutsune galanta izango dugu etxean haren joateaz. Osasun galantarekin nago. Hi, bazekiat nik zer haizen hi, ganbelua galanta! Eskergabea zu galanta! Hori?, harro galanta hori! Berriketarako gogoa galanta, horixe da zuk duzuna. || Makila bat hartu eta galantak eman dizkio.

galantak eman 6: Berria 4 (“Saskitik pilotalekura eta pilotalekutik kanpora, ia; galantak eman baitzizkion Irujok”), Argia (“Berdetan ere galantak ematen dituenak, ihar-ihar eginda, nolako garrak emango ote zituen?”), DiarioVasco (“Dana dala, zuk ere egin dezu zeure propaganda, borrarekin galantak emanda”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

galantak eman : Berria (“Debutatu aurretik Huarten ikusi nuen herri arteko txapelketan, galantak ematen zizkion pilotari, eta asko gustatu zitzaidan”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa, ederrak eman bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa galanta sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "galant, galanki, galantasun".

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Tradizioak baztertu duen forma

Bazt.

Euskaltzaindiaren Arauak

galarazi, galaraz, galarazten. du ad. 1 'eragotzi'. 2 'galtzera behartu'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

galarazi, galaraz, galarazten

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-l(du)+a-

Forma baten adiera(k)

eragotzi; galtzera behartu

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-pen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. galerna.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

OEHko datuak [laburduren azalpena]

galatar 4, Ax eta Añ GGero: "Ha galatar zentzu gabeak, nork erhotu eta liluratu zaituzte [...]?"; "O, Galatar zenzun bageak", "Berbok desonragarriak, garratz miñak zirian Galatarrentzat"; Ik. OEH argitaratuan He Gal 3,1; galatiar 2: He ("Jondoni Paulo Apostoluaren guthuna Galatiarrei"); Zelaiberri Herr 8-6-1961 ap. DRA ("Berak (Paulok) erran du Galatiarreri") - eta Ol; galaziano (eta galatiano) 7, Lç (adib.: "S. Paul Apostoluaren galazianoetaratko Epistola") - eta OEH argitaratuan, TB ("Gutuna galazianoei"); hor, gainera, galaziar : Dv Gal, tit. ("Galaziarrei Jaun Done Paulo Apostoluaren gutuna" - eta IBk, IBe, Bibl: "Galaziarrei gutuna"); Ker Gal 3,1 ("Galaziar burubageok!").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ager. banarekin jaso dira galatatar (A. Begiristain: "Auxe da Apostoluak galatatarren eskutitzean aipatzen dun 'azia'") eta galatiar (Iratz: "Mendekoste ondoko 13-garren igandea. Epistola: Jondoni Paulok Galati-arreri"); Gal laburdura 2 aldiz.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

galaziar : Euskalterm 2 (galaziarrei gutun 1; izen berezia 1) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

galatiar : DRA; galaziarrak : EskolaHE // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

BiblE (5 ager.)

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren Arauak

Galazia / galaziar.

Onomastika batzordeak argitzekoa

Onomastika batzordeak argitzekoa.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

galbahe(tu), galbahetzen.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-e/-a-.

Aditz-erregimena

du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: galbana (V-arr-gip; Lar, Añ). Ref.: Totor Arr; Elexp Berg. "Galbana, pereza, es voz bascongada" Lar. "Au de galbánea" Totor Arr. "Atzo farrandan ibilli eta gaur galbana demasa" Elexp Berg. Laister joaten zitzaion / dantzako galbana. Insausti 314.

galbana : Berria 5 (“Azkenaldian nahikoa aldiz piper egin badut ere (udak telebista ikusteko galbana sorrarazten dit... zer egingo diogu bada...), nahikoa berme da igande gauetako parada hau, eta urri hasiera honetarako, bi film kokatzen dira filmoteka berezi honetan. Igande honetan bertan Raoul Walsh en The yellow ticket (1931) izango da ikusgai”, “Etsipenari ez diot lekurik utzi nahi, ez diot utziko, baina galbana uka eta disimula ezina da”), Elkar (“Bestela ere ez zuen oso mutur leuna, baina aldageletako atea zabaltzean, bere jokalariak galtza motzak janzteko galbanaz topatzeak kalparreko ileak ere harrotu zizkion”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

galbana 1, Andoni Egaña (“Hitz abstraktuak dira edota bigarren zentzu batean erabil daitezkeenak: iragana, andana, labana, buztana, galbana...”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da eta jaso liteke. Dagozkion markak ezarriko zaizkio.

Erabileremu dialektala

Heg.

Mailak

Lgart.