Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Euskaltzaindiaren Arauak

gandutu, gandu(tu), gandutzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gandutu, gandu(tu), gandutzen

Txostenaren laburpena

OEHko corpusean bitan jaso da (JEtchep); EEBSkoan hirutan (E. Salaberry 1965 eta Gure Herria 1958)

Ahozko erabilerak

ahozkoan erabilia den argituko du P. Xarritonek

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'ganbara'.

Euskaltzaindiaren Arauak

Anat., Arkit.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. 1 iz. 'gandorra'. 2 izond. 'ergela, harroa'.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gangrena(tu), gangrenatzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-ngst-.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Zub.

Forma baten adiera(k)

gogoa; funtsa, ganora.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: ganoraz, ganorazko.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

ganoraz

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

BizBerba: "ganorabako: sin fuste, sin fundamento" / EEgunk: "ganorabako".

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-bako/-gabe.

Kategoria

izlag.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-dun.

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: ganoragabeko .

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-keria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ganoragabe sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-tasun.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tsu

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

Prestas: 13 lek. (B 1 / G 12); 12 lek. (B 2 / G 10).

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: gantz-azido .

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gantzatsu 1 (Eguzk GizAuz: "Lur mami, apatz eta gantzatsuan") // Ez dugu gantzatu formaren lekukotasunik aurkitu in gantzutu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gantz ttantta EB 2 (M. Lorda: "Espora elipse-formakoak, oso handiak, orma leun eta barruan gantz ttantta ugari duela", "Espora elipse-formakoak, orma leun eta mikroskopiotik kolore gabekoak, barruan zenbait gantz ttantta dutela").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gantzatu : DFrec 1; HiztEn (ik. gantzutu); gantzatsu : HiztEn (gantz asko duena, gizena, lodia), LurE (gantz asko duena) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gantzatsu : EuskHizt (gantz asko duena; ik. bilgortsu), HiruMila (enjundioso, mantecoso), ElhHizt (graso, -a; mantecoso, -a; adiposo, -a; gordo, -a), EskolaHE (gantz asko duena), HaizeG BF (gras), Lh DBF (sin. gantzadun), Casve EF (gantzatsü: gras), DRA (enjundioso, mantecoso), DRA (enjundioso, mantecoso), PMuj DVC (1 grasiento...; 2 panzudo...); gantzatu : HiruMila (untar con grasa), DRA (untar, ungir), PMuj DVC (1 untar, fritar...; 2 ungir...) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-tz+ts-.

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Kategoria

izond.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-u(tu)+d-

Euskaltzaindiaren Arauak

Jas. 'gantzua, ukendua'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gantzukari (eta -nz- 1) 12: Or Tormes: "Lasto-ganean aurkitu neban neure burua, txaplataz, orioz eta gantzukariz betea"; Ir YKBiz 10, adib: "Arzurizko ontzi bat bete gantzukari", "Aren oñai muin egin zien ta gantzukariz gantzutu zizkion", "Gantzukariaren atxonaz bete zan etxea"; Hm: "Zure beztimendek dute / mirra baten urrina: / aloes eta bai berze / ganzukari on fina"; ik. OEH argitaratuan, gainera, CatIzp (ed. 1813): "Gantzukari saindua"; gantzuketa : ik. OEH argitaratuan Ol Ir 29,7: "Gantzuketarako olioa" (Ker, BiblE gantzuketa; Dv, Bibl gantzudura, Ur untzio); gantzuki 3: Or Aitork 2 (adib.: "Gantzukien usaia"); Ibiñ Virgil ("Aintziñakoak onekin [basakararekin] egin oi zuten gantzuki berezia"); ik. OEH argitaratuan, gainera, Ol Mk 16,1: "Gantzukiak erosi zituten [Yesu] igurtzera yoateko" (Or gantzuki; Lç unguentu; He aromatak; TB; HeH likurta; Ker usaingarri; IBk gantzu; IBe ukendu).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gantzuketa B 2, ap. L. Arostegi ("Andra gaixook, iñoz abestuko ba'zendue / doiñu illun eta tristea litzake, larregi jakinez / gantzuketaren gantzuketa jaboitsuak / ez zaituela barriro lirain biurtuko eta ez errubako / azkenerarte, aztuak izan arte").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gantzukari : HiztEn, LurE; gantzuketa : HiztEn, LurE, Euskalterm 1 (igurtziketa (olioz) sinonimoarekin); gantzuki : HiztEn, LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Sektore jakin bateko informazioa

gantzugailu : IrakBa (Lk 23,56); gantzudura : IrakBa (1 Sm 16,12); gantzuketa Or MB 1280, 1290, 1303; gantzuki Or MB 246, 414, 421.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gantzukari : EuskHizt (1658. G. er. gantzua, ukendua), HiruMila, ElhHizt ('bálsamo'), EskolaHE, HaizeG BF ('matière à oindre, myrrhe, onction'), Lh DBF, DRA, PMuj DVC; gantzuketa : EuskHizt (1958. gantzutzea; ik. gantzudura, oliodura), HiruMila, ElhHizt ('unción, untura'), EskolaHE, Casve EF, DRA, PMuj DVC; gantzuki : EuskHizt (1931. gantzua, ukendua), HiruMila, ElhHizt ('ungüento'), EskolaHE, Lur EG/CE ('pomada') eta EF/FE ('pommade'), DRA, PMuj DVC; gantzukitegi : PMuj DVC.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EBB (1997-03): kendu egin da.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

gantzua.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-keta/-tze/-dura.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki izengilea.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

gantzua.

Euskaltzaindiaren Arauak

gantzutu, gantzu(tu), gantzutzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gantzutu, gantzu(tu), gantzutzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-dura/-keta.

Lexemen erregulartasuna

g-/k-

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gapoin (gaphoin, gaphoindatu; gapo(i)ñ, ghapoin) Lko testuetan jaso da: Hb, Dv, Gy; kapoi da HMko forma: Azc, Balad; It, Izt, Bv, Zab, Sor, Tx, Ag G, And, NEtx, Uzt, Basarri; MEIG

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

kapoi : G 7, EB 2; kapoin : IE 1

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: kapoi 3; AB38: kapoi 4; AB50: kapoi 1; Euskalterm: kapoi 1; HiztEn-LurE; kapoi

Jatorrizko forma

gapoi(n)

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. h. kapoi

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar. Ik. kapoi

Lexemen erregulartasuna

g-/k-, -n zal.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

1 'suak egiten duena' adierarekin 357 ager. jaso dira; adiera honetan forma nagusia gar (su eta gar, su gar, gartsu) da (256 ager.): G 139 (Jaukol, Or, Lard, Cb, Mb, Izt, Aran, Zab, SMitx, Lasa, Etxde, NEtx, Zait, Lab, Gazt, Lar, Echag, Mg, AA, Gco, VMg, Bil, Arr, EA, Ldi, A Ardi, Uzt, Ibiñ, Mb, JanEd, ArgiDL, Urruz Zer, Txill); B 69 (Añ, AB, Ag, Echta, Bilbao IpuiB, Erkiag, Mg, Zav, Azc, Ur, Laux, A BGuzur, Kk, Otx, Gand); IE-ZuAm 39 (Mde, Mst, Lç, Ax, O Po, Bp, Tt, Mercy, Egiat, Dv, Jnn, Elsb, Ox, JE, JEtchep, Laph), eta EB 9 (MEIG); khar eta eratorriak (su eta khar, su khar, khartsu) 88 aldiz agertu dira, guztiak IE-ZuAm (Ax, Harb, He, Hb, Ox, EZ, Mat, Gç, SP, Ch, ES, Lg, Dh, Dv, Laph); kar ere azaldu da (13 ager.); Gko ager. bat (Lar Gram) ez beste guztiak IEkoak dira (Hm, SP, Iratz, JEtchep). 2 'lehia' adieran 733 ager.; forma nagusia khar (khartsu, khartsuki, khartsutasun) da, 409 agerraldirekin, Bko bat salbu (Alzola), guztiak IEkoak (EZ, Mat, Gç, Ch, ES, He, Lg, Mih, Dh, JesBih, MarIl, Jaur, Gy, Hb, Zby, Arb, Jnn, Laph, Elzb, Ox, CatJauf, Zerb, JE, Ardoy, Mde, Casve); kar 148 aldiz jaso da, ia beti IE (SP, MarIl, HU, Iratz, Lf Murtuts, Etcham, Ardoy, JEtchep, Mde, Xa, Mih, CatLuz, Barb, Monho, Arb, Iratz, JE, Zerb); G 9 (Mg, Lar, Inza, Gazt, Etxde, Ibiñ, Zait) eta EB 1 (MEIG); gar eta eratorriak 176 aldiz azaldu dira: B 43 (Añ, Mg, AB, Azc, Itz, Ur, Enb, Laux, A, Altuna, Eguzk, Gand, Erkiag, Etxba, BEnb, Bilbao IpuiB); G 95 (Lar, It, Gco, Jaukol, Ldi, Or, Azurm, Uzt, Gazt, MAtx, Vill, Etxde, Ibiñ, Txill, Zait, Bv, A, Alz, Basarri, Berron Kijote), IE 17 (O, Mst, CatLan, Laph, HU, Iratz, Mde, Casve, Xa, Gy, CatJauf) eta EB 21 (Mde, MEIG, Arti).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

forma nagusia gar da, 72 ager., 'lehia' adieran maizago agertua (46 ager.: B 15, G 21, IE 7, EB-EgAs 3) 'sua' adieran baino (26 ager.: B 3; G 13; IE 1; EB-EgAs 9); kar formak 32 agerraldi ditu, bat ez beste guztiak 'lehia bizia' adierakoak eta IEkoak nagusiki; eratorriak: gartsu, gartsudun, gartsuki, gartu (batez ere B, G, EB; IEn ager. gutxi); kartsu, kartsuki, kartsutasun eta kartsutu (IE-EBan ager. gutxi).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: gar (43), gartsu (21), gartsuki (4); kar (8); AB38: gar (13), gartsu (3), gartsuki (3); AB50: gartsu (5), gartsuki (1); HiztEn-LurE: gar 'suak egiten duena' eta 'lehia', gartsu, gartsuki, gartsutasun. Kar 'suak egiten duena', kartsu, kartsuki, kartsutasun.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 (suarena). 2 Irud. h. kar: zure amodioaren kar saindua.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: garretan .

Lexemen erregulartasuna

g-/k-

Forma-adieren gurutzamenduak

gar eta kar, bi formak onartzekoak dira, eta tradizioko erabilerek bestelako banaketak egiteko aukerarik eskaintzen duten arren, batzordeak hau proposatzen du: gar batez ere adierazkizun fisikoari atxiki ("suaren garra", "su-garra", "su eta gar"), eta kar irudizkoari ("zure amodioaren kar saindua")

Jatorrizko forma

garabi, grua

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: garabi-auto .

LBeh (2011-03-03): garabide 6 ager.: Daniel Udalaitz (“giza garabide negargarria”), Patxi Baztarrika (“adostasun horren garabidean egoki eta desegoki eginikoak ebaluatuz eta aurrerantzean egin beharrekoentzat zoru eta zeru berriak bilatuz”), Jon Eskisabel 2 (“estrategia, hegemonia, garabidea, jarraidura, irekidura, sormena eta izaera humanizatzailea”, “Geroztik, lurralde hegemonikoak sortu ditu bertsolaritzak, gizarte ehunari lotutako garabidea izan du, berezkotik eta kanpokotik hartzen duen sormen mundua elikatu du eta ekosistema horretan ari direnei bizitza samurragoa egiteko kultura humanizatzailea eskaini die”), EiTB.com 2 (“Garabide Elkartea”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: garabide 18: Agurtzane Solaberrieta (“Dokumentu batekin hasi ginen lanean, Garabidea deitu dioguna”), Pello Salaburu 5 (“Euskararen garabideak”, “Euskara ez da gai izan komunikazio hizkuntza eraginkorra izateko behar dituen garabideak lantzeko orduan”, “hizkuntzaren garabideak ireki beharrean, hain zuzen ere euskal filologoak, hizkuntzalariak eta euskaltzainak izan dira eta dira errudunenak kontu honetan”, “Hartara, garabidean jarri behar dugu euskara”, “Euskararen garabideak garatu nahian beste proposamen berri batzuk ere egiten ditu, inolako tradiziorik ez dutenak”), Juan Garzia 3 (“Harrigarrietan harrigarriago dirudite atributu batzuek, hala nola jaio, hazi eta zahartzea, ez baitugu inolaz ere garbi ikusten zerk bultzatu zuen gure Artista garabide hori bizidunen patu erkide bihurtzera”, “Ez zen garbi ikusten, haatik, nola taxutu zitzaketen geneek garabidean den organismoaren formak”, “Ez da kidetasunik haien antolaeren, haien mekanismoen, haien garabideen artean”), Txema Ramirez de la Piscina (“Gogoeta hauen bitartez, har hori koloredun tximeleta bihurtzeko garabideak eskaini nahi izan ditugu, metamorfosia obratzeko bideak, alegia”), Filosofiako gida 3 (“Paradigma horren eztabaidan, batetik ezagutzaren planteamendu kantiarraren jarraipena dago, Schopenhauer adibidez, eta, bestetik, hura hasieratik irauli duen garabidea, Fichter, Schelling eta Hegelen ildo klasikotik”, “Eta materiak eta espirituak historia bat hasten dute, beren garabidea denboran”, “berak idazten duen egunera arte, besterik ez dela izan Espirituaren garabide logikoki ezinbestekoa baino bere buruaren ezagutza erdiesteko”), Betsozale Elkartea (“euskararen garabideak bizitzeko”), Lourdes Oñederra (“giza ahoskatze eta oharmenean datzaten indarrek baldintzatzen dituztela, bai banakakoengan bilakatzen diren eran eta baita mendeetan zehar agertzen duten garabidean ere“), Koldo Zuazo (“Horren lekuko, esate baterako, Jesus Rubioren Euskararen garabideak saioa”), Iñaki Heras (“Garabideari buruz diot bakarra, bi pentsamendu nekez izan baitaitezke bakar, noski”), Joxerra Garzia (“Lexiko berria sortzean, berriz, sarriegi jo izan dugu plastikozko terminoak asmatzeari, hizkuntzaren benetako garabideak tradizioaren soroa aitzurtu eta bilatzeari nekagarri iritzita edo”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Adierazle egokia da, eta horren premia dago

forma berri ongi eratua, eta egokia.

Ongi eratua da

forma egokia eta hedatua da.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: garagar: Hordeum distichon.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: garagarrak irabazi .

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-di.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gile.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Lexia konplexua (erabileremu mugatukoa)

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gintza.

Txostenaren laburpena

ik. informazio-oharrak s.u. zaldaleak irabazi: "zaldalea(k) / garagarra(k) eta irabazi (iragazi) / atera... lehiakideetan erabili-hedatuenak zaldaleak irabazi eta garagarrak irabazi dira, dirudienez, eta horiek jasoko dira sinonimo gisa" (2002-07-03).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Sinonimoa(k)

Sin. zaldaleak irabazi.

Esapideei dagokien sistematika

irabazi: -ak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

garagar sarrerari dagokion azpisarrera.