Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "garroak = tentáculos de pulpo, calamar...".

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan testu-lekukotasunik gabeko garropil : "Torta que se cuece entre llamas" A. "Garropil bat: torta que se hace cuando hay prisa, entre la llama del horno" Iz ArOñ. "Garropilla, garropill bat: una torta de trigo sin levadura. Se le formaba la corteza en la llama y se cocía bajo la ceniza y brasa" Ib.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

garropil : HiztEn - LurE (garretan egosten den opila) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

garropil : EuskHizt (1905 garretan egosten den opila), ElhHizt (torta sollamada, cocida entre llamas), HiruMila (1 torta que se cuece entre llamas; 2 torta de trigo sin levadura: se le formaba la corteza en la llama y se cocía bajo la ceniza y brasa), EskolaHE (garretan egosten den opila), DRA (1 torta que se cuece entre llamas; 2 torta de trigo sin levadura: se le formaba la corteza en la llama y se cocía bajo la ceniza y brasa), PMuj DVC (torta sollamada, cocida en llamas) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Casve EF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Ahozko erabileraren testigantza fidagarria du

testuetan erabili gabea da 'garretan erretako ogia' adierakoa, baina ahozko erabileraren testigantza fidagarria du alde (Iz ArOñ); jasotzekoa dela uste du lantaldeak, baina, orain arte aipatu ez denez, irizpidea bera onartu beharko da lehenik.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-opil.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

garrota, garrotatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

garrotillo G 3: Argia 1923 2: "Ur berotan bustitako franela-zapi bat, garrotilloa daukan aurrari, bere korputzari buelta bat emanik ipintzen bazayo, askotan onura aundia egiten dio", "Beti sendatzen du ori egiteak, gezurrezko garrotilloa izeneko gaitza izaten danean"; A. Zavala: "Jose Mari, 18 illabete zituala garrotilluarekin illa".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm (ik. hor en croup-en ordain croup , sinonimo hauekin: laringe-difteria, laringitis difteriko).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal garrotillo, crup / croup formen ordainak (ez ditugu aurkitu ap. HiruMila, ElhHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG FB, Azkue Aurkibidea): Casve FE: eskantzak, tzüntzürmin hirotü // T-L LBF: zintzur-min ustel // PMuj DCV: pintzelde, zintzur-min ustel / pintzelde, zintzur-min ustel.

Erdaretako formak

fr (DLLF): Ø; it (S. Carbonell): croup, crup, difterie; ca (DCC): Ø; en (Collins): croup; de (Langenscheidts): Halsbraüne.

Terminologia

en croup; fr laryngothachéite aiguë / croup asthma, asthme croupal; en croupy; fr croupeux; en croupy cough; fr toux croupale.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-ll-.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

difteria.

Txostenaren laburpena

Lematizazio-saio bat egin da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

tenpora (eta denpora 3) 6, B-G (KIkV 3: "Garizuna ta Denporetako barikuak", "Denporetako eguasten eta zapatuak"; KIkG 3: "Garizumako ta Tenporetako ostiralak", "Tenporetako asteazken eta larunbatak"); gart(h)a IE 10 (EZ Eliç: "Barur etzak bijilia garta eta garizuma, hala ardiatsiko duk zeruko erresuma"; Harb: "Garizumak barur, Gartha eta Bijiliak"; Hm 2, adib.: "Urthean laur aldiz dira, garthak begiratzeko: hauk betarik batzu dira ungi probetxatzeko"; Gç: "Gartha, Bijili, garizumak, osoki tuk barurturen"; CatLan: "Barurtzia Garizomako berrogei egünetan, Garthetan eta barüra manatia den bijilietan"; JesBih: "gartha guziak"; CatLuz: "Garthak bijiliak barur zatzu"; Gy: "ez garizuma, ez gartha"; CatJauf: "gartha, bixiliak barur zatzu, garizuma ere osoki?"); gartha egun IE 1 (CatJauf: "Garizuman, Gartha egunetan, eta phesta bezpera batzutan"); gartha denbora (eta karta d. 4, karta thenpora 1, garta-tenpora 1) 10: G 1 (Ub: "agintzen du Eleizak, Garta-tenporetan, edo urteko lau denboretan, eta Bijilietan barautzea"); IE 8 (Mat: "Gartha denboretan, Bijilietan, eta Garizuman"; EZ Eliç 4, adib.: "karta denborak, abendoa eta garizuma"; Harb 2, adib.: "Gartha denboretan aste-azkena orzilarea eta larunbata barurtu behar dira"; CatLan: "Zertako Elizak ordenatü du Gartha denboretako Barüra?"); Zu 1 (Xikito: "Karta thenporak tügü orai jarraikitzen pribatü behar dügü gizenetik aurthen"); eta OEH argitaratuan, gainera: CatLav 2 ("garthak barurtu", "Gartha denborako barura"); Dih GirLeg ("garthetan"); Ber Trat ("karta denboretan"); eta aipatua: FPrBN; kuarta denpora 3, B-G (Mg 2, adib.: "lau denpora, edo Kuarta denporetako baraurren bat"; Astar II: "Domeketan ezpada, lau-denporetan, edo kuarta denporetan"); lau(r) denbora (eta -p-, t(h)enpora, laür) 15: B 2 (Mg CO: "lau edo kuarta denporetako baruba"; Itz Azald: "lau denporetako egubastenak"); IE 2 (EZ Man 2: "barurezak Garizuma guztia, halaber lau denborekin, sainduen bijilia", "barur ezak garizuma guztia, Halaber lau denborekin Sainduen bijilia"); Zu 11 (FPrS: "Laür tenporak, bijiliak, eta gorozüma barur itzak osoki"; Bp 6, adib.: "Laur tenporak, bijiliak, eta Gorozüma barur itzak osoki", "Urtheko laur tenporez, eta bijiliez"; CatS 4, adib.: "Laur Thenporak, Bijiliak, barur itzak") eta OEH argitaratuan, gainera: CatLan ("laur denborak").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

tenpora (eta denbora 1, tempora 2) 4 (Inza 2: "Eguerri-aurreko aragi-uzteko eguna, ordea, orduko Temporetako larunbatera aldatzen da", "Geroztik Eguerri aurreko Temporetan ostiralean aragi-uzteko eguna ta larunbatean aragi uzteko ta barutzeko eguna izango dira"; A. Lasarte: "Aita ikusten neban denboreari begira eta hortik ikasi neban gerora denborak eta trasteak ikusten eta denboreari igartzen"; Hemen 1988: "Aurrerantzean, 14an laugarren tenporak datoz eta orduan zer egiten duen ikusi behar "); garta IE 1 (Iratz: "Gartha, bichiliak barur zatzu, / Garizuma ere osoki"); kuarta denbora (eta kuartatenpora) 2 (A. Lasarte: "Hiru-lau haize mota ibiltzen dira bueltaka kuarta denborak dagozan inguruan"; Oihenart taldea: "Besta eta jai egun: (...) garizuma, kuartatenporak, erramu"); lau tempora 2 (Inza: "Garizumako ostiraletan, lau Temporetako ostiraletan eta Pentekostes"; Ibarg: "Lau Aldietako (tempora) eguazten, ostiral ta larunbata").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

denbora : HiztEn (ik. garta-denbora, 7. adieran); garta : LurE, Euskalterm 1 (gartak: sinonimo hauekin: koartadenborak, garta-denborak); garta-denbora : HiztEn; koartatenpora : HiztEn (ik. garta-denbora); kuartatenpora : AB38 1; tenpora : HiztEn (ik. garta-denbora) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

denbora : EuskHizt (ik. garta; eta adib.: lau gartak), ElhHizt (5. adieran: ik. garta-denbora); garta : EuskHizt (eliz urtean, lau denborak; ik. aldadenbora), EskolaHE, HaizeG BF (gartak: les quatre-temps), Lh DBF (gartak: les quatre-temps), DRA (témporas; eta gartha), PMuj DVC (gartak: las cuatro témporas); garta-denbora : EuskHizt (garta denbora: AS; ik. kartatenpora), HiruMila (témporas), ElhHizt (témporas); kartatenpora : EuskHizt, PMuj DVC (karta-tenporak: las cuatro témporas); koartatenpora : HiruMila (koartadenborak: témporas), ElhHizt (ik. garta-denbora); tenpora ik. denbora: EuskHizt; tenpora ik. garta-denbora: ElhHizt // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

batera ikustekoak dira garta-denborak, garta-tenporak, etab. // EBB (1997-04): hurrengorako.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: garta-denbora / LurE: + / ElhHizt: garta-denbora / EskolaHE: +

Ikusteko dago beste zein forma onartuko den

batera ikustekoak dira garta-denborak, garta-tenporak, etab.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

tenpora.

Erabilera-oharrak

batez ere pluralean erabiltzen da.

1 adj. Garrez betea, gar handiak dituena. // 2 adj. [Oharra: Euskaltzaindiak, gartsu-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori 'lehia biziz betea' adieran ez erabiltzea gomendatzen du; ik. kartsu].

Euskaltzaindiaren Arauak

gartsu* e. kartsu.

gartsuki aztertzean gartsu sarrerako bigarren adiera ere (lehia biziz betea adierakoa, alegia) onartzekoa dela proposatu da, ‘kartsua’ definitzailearekin.

gartsuki adb. [Oharra: Euskaltzaindiak, gartsuki-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. kartsuki].

gartsuki 12; kartsuki 33.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gartsuki 31; kartsuki 191.

Euskaltzaindiaren Arauak

gartsuki* e. kartsuki.

Baztertutako forma onartzea proposatu da. Izan ere, gar eta gartsu formetako argibideak ikusita, egokia izan liteke gartsuki forma ere onartzea eta ‘kartsuki’ definitzailea gehitzea. gartsu 2 forma ere onartzekoa izan liteke, ‘kartsua’ definitzailea erabiliz.

Euskaltzaindiaren Arauak

gartsutasun* e. kartsutasun.

Euskaltzaindiaren Arauak

gartu, gar(tu), gartzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gartu, gar(tu), gartzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gartzela formak 8 ager. ditu: G 1 (Azurm HitzB), IE 1 (Ax: -e), EB 6 (Arti Tobera, MEIG); kartzela 290 aldiz jaso da: B 106 (Altuna, AB, Kk, Balad, Erkiag, Azc, Bilbao IpuiB, SM Zirik, Añ, fB, Astar, JJMg, Etxba), G 148 (Xe, Ud, Bv, Tx, EusJok, Ldi, Urruz, Or, Ugalde, Salav, Lab, NEtx, Noe, PE, Ud, Lard, Apaol, Sor, JanEd, SMitx, Inza, Ir, Iraola, Alz, Ill, Vill, Erron), IE-ZuAm 32 (Izeta, Tt, Gy, Lg, Lç, E, EZ, Harb, Gç, Hb), EB 3 (Osk Kurl, MEIG).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gartzela (44 ager.): EB-EgAs 43, B 1; kartzela (74 ager.): EB-EgAs 29; B 7, G 38.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: kartzela 26, gartzela 180; AB38: kartzela 1, gartzela 15; AB50: kartzela 7, gartzela 16; LurE: kartzela; HiztEn: gartzela, gartzelamendu, gartzelaratu, gartzelari, gartzelatu.

Euskaltzaindiaren Arauak

gartzela* e. kartzela.

Baztertzekoa da, bitasuna eragin baitu

Euskaltzaindiaren 1968ko proposamena baztertzekoa da, bideratua zegoen batasuna hautsi baitu

Grafia hobestekoa

Ik. kartzela

Lexemen erregulartasuna

g-/k-

Jatorrizko forma

bur(u)muin, garun

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan garuntxo (JE Med: "Garun nausiaren gibelean, apalxago, bada bertze mami puska (...). Haren izena frantsesez 'le cervelet'; euskaraz 'garuntxoa'").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

garuntxo EB 7 (M. Aramendi, adib.: "Garunaren atzeko eskualde ttiki bat dugu garuntxoa", "Giharreen iharduna garuntxoak zaintzen du, mugimenduak erraztasun osoz egitea segurtatuz"); zerebelo EB 4 (J. Jauregi: "Orduraino nerbioa, bizkarmuina eta burmuina (zerebro, zerebelo eta entzefaloaren enborra) osatzen dituen ehuna etengabekoa zela pentsatzen zen, eta ez zelula independentez osaturikoa"; Azurm: "zerebroan eta zerebeloan tabula rasa egin"; Kuxkux/5 2, adib.: "Burmuinaren barnean zati desberdinak bereizten dira: zerebroa, zerebeloa eta bizkarrezur erreboila").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

garuntxo : HiztEn (ik. zerebelo), LurE; zerebelar : Euskalterm 1; zerebelo : AB38 2, HiztEn, LurE, Euskalterm 2; zerebeloso : HiztEn, Euskalterm 2 // Ez dugu aurkitu ap. DRA.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

garuntxo : EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE (cerebelo) eta EF/FE (cervelet), PMuj DVC (cerebelo; eta garuntxo-zorten: pedúnculo cerebeloso); zerebelo : EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE // Ez dugu aurkitu ap. Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Hainbat irizpide gurutzatzen dira

[Euskaltzaindiak garuntxo forma arautu aurrekoa da ondoko oharra] auzi orokor-teorikoa argitu behar da aurrenik: a) x-txo osaerako formei 'x txikia' adiera dagokie (-txo atzizki txikigarri emankorra baita); erdal hitz, formaz txikigarria kalkatuz, beste zerbait adierazteko erabili da garuntxo bezalako formetan, eta hori, lantaldearen ustez, okerra da, edo, gutxieneko kontuan, nahasgarria; baina b) hauetako batzuk hedatuak dira, erabiliak (garuntxo hau, adib., JE baitan ageri da eta anatomiako hainbat idazlanetan, entziklopedietan, etab.) nahiz ordezkatzen zailak (kasuotarako -to atzizkia proposatu izan da, emankorra ez denez, nahasbide gutxiago eragingo lukeelakoan; lehenago -xka proposatu izan zen bezala edo, baina onarpen handirik gabe, dirudienez).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gas (+ konposatuak) erabili dutenak: Salav, Lab, Vill; gaseosa: Osk Kurl; gasolina: Erkiag; MAtx, JAIraz, Lab, Anab; MEIG.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gas: EB-EgAs 134; G 10; gasoil: EB 2; gasolio: EB 8; B 1; gasolina, gasolinadun, gasolindegi: EB 58; G 2; B 4; gaz : lau aldiz jaso da, Eskualduna aldizkariko testu batean; gazolina behin (EB).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: gas 26, gaseodukto 1gaseosa 1, gasolina 24, gasolindegi 1, gasolinera 2; AB38: gas 118, gasbide 2, gasdun 1, gaseosa 6, gaseoso 2, gasoil 5, gasolina 43, gasolindegi 9, gasolingordailu 1, gasolinuntzi 2; AB50: gas 47, gasbide 1, gaseodukto 1, gasezko 1, gasoil 9, gasolina 3, gasolindegi 1; LurE: gas, gaseoduktu, gasolina, gasolindegi, gasolio; HiztEn: gas, gasbide, gasolio, gasolina, gasolindegi.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: gas(-)hodi.

Mailegu onartzekoa da, sistemaren arabera egokituz

erabilia eta nazioartekoa -s da: cf., adib., fr gaz, gazeux; de gas, chem gashalting; en gas, gaseous; ca gas, gasós;

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adibide gisa erantsiz: gas-ura.

LB: 54; ETC: 205

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ElhHizt: 0; Adorez: gas-egoera: estado gaseoso; Labayru: 0, NolaErran: 0. Euskalterm: gas-egoera, egoera gaseoso (estado gaseoso; état gazeux; gaseous state). ZTHB-Fis: gas-egoera (sin. egoera gaseoso // estado gaseoso, étaat gazeux, gaseous state).

[lurrun] ur lurrun, ur-lurrun iz. Fis., Kim. Gas egoeran dagoen ura. Hezetasuna da leku eta une jakin batean airean dagoen ur lurrun kantitatea. Kalkula itzazu igarotzen den ur lurrunaren masa-unitateari dagokion lan garbia eta errendimendu termikoa. // sublimatu 2 da/du ad. Fis. Gorputz bat egoera solidotik gas egoerara pasatu, egoera likidotik igaro gabe. // sublimatze 2 iz. Fis. Gorputz bat egoera solidotik gas egoerara pasatzea, egoera likidotik igaro gabe. // gaseoso adj. Gas egoeran dagoena. Erregai gaseosoen artean arruntena gas naturala da. // adib: gas 1 iz. Berezko forma eta bolumenik ez duen egoeran dagoen materia. Airea gas bat, edo hobeki, gas nahastura bat da. Gas hilgarriak. Gorputz baten gas egoera. Gas naturala: batez ere metanoz osatua.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta jasotzekoa, baina honekin batera likido(-)egoera, solido(-)egoera eta plasma(-)egoera ere jaso beharko lirateke. Fisikaren arlokoak direla adieraziko da. gas sarrerako adibidea kendu eta azpisarrera berrian jasotzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gas eta egoera sarreretan.

Jakite-arloak

Fis.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

LBeh (2014-04-03): gas-isuri 31: Elhuyar 9 (adib.: “Erabili duten metodologian, animalia-jatorriko elikagaia lortzeko kate osoan sortzen diren gas-isuriak batu dituzte”), Consumer 2 (adib.: “errepideetan dabiltzan ibilgailuek egiten dituzte gas-isuri kutsagarrien erdiak baino gehiago”), EiTB 19 (adib.: “Nica tabernako leherketa bonba batek eragin zuela frogatu dute, hasieran gas-isuri bat izan zela uste bazuten ere”), Argia (“Aitzitik, soluziotzat aurkeztu duten gas-isurien salerosketa edo karbono burtsa sekulako arazoa da gaur egun”); gas isuri 83: Consumer 3 (adib.: “Gas isuririk eragingo ez zuen auto ekologiko bat gidatzea ameskeria baino ez da izan orain gutxi arte”), Berria 53 (adib.: “Gas isuria dela eta, bertan behera utzi dituzte Unibertsitateko eraikin nagusiko jarduerak, ezbeharrari buruzko ikerketa bukatu artean”), EiTB 20 (adib.: “Europar Batasunak elkartasuna eskatuko die aberatsei, gas isuriak murrizteko helburua betetzeko xedez”), Jakin (“Jaurlaritzak 120 neurri proposatu ditu berotegi efektua sortzen duten gas isurien maila murrizteko”), Argia (“Gas isurien salerosketa”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: gas isuri 14: Berria 13 (adib.: “Gutxienez 23 meatzari hil dira gas isuri baten ondorioz”), Koro Navarro (“Hala eta guztiz ere, lurrin nahasizko masa handi haien azpiak, eta orobat inguruan genituen lurreko objektu guztiak, distiratsu ageri ziren, etxea inguratzen eta hil-jantzian biltzen zuen gas isuri motel eta ikusgai baten argi naturaz kanpokoan”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es fuga de gas/ fr fuite de gaz: Elhuyar: - / Nolaerran: gas isuri / Zehazki: - / Labayru: gas-ihes / Adorez5000: gas ihes.

Eratorri-konposatu egokia da, beste gabe onartzekoa

Konposatu onartzekoa, oso erabilia.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa sartzekoa gas sarreran.

Kategoria

iz.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

gas-isuri kutsagarriak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH:0

LB: 518 “Zehazki, gas naturalaren esparruan iritzi egoerak eta araudi proposamenak sortzea izango da zentro horren erreferentziazko ildoetako bat” (Argia) / EPG: gas natural “Orain gas naturala ekarri dute, / eta erradiadore baten ondoan / jartzen naute eta... / Traste horren ondoan / ni beste traste bat sentitzen naiz.” (Pako Aristi) / ETC: “Europako Batasunak eta AEBek gaur aztertuko dituzte Ukraina gasez hornitzeko bestelako aukerak; besteak beste, Barack Obama presidenteak proposatu du AEBetako gas naturala eramatea” (Berria).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: gas natural gas natural; Adorez: gas naturala: gas natural; Labayru: gas natural gas natural;

gas 1 iz. Berezko forma eta bolumenik ez duen egoeran dagoen materia. Airea gas bat, edo hobeki, gas nahastura bat da. Gas hilgarriak. Gorputz baten gas egoera. Gas naturala: batez ere metanoz osatua.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gas eta natural sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: 86; ETC: 173

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: gas-turbina: turbina de gas, Adorez: 0, Labayru: 0; NolaErran: 0 / Euskalterm: gas-turbina (Industr. Turbina de gas).

turbina iz. Uraren, lurrunaren edo gas baten indarrez biratzen den gurpil paladun batek osatzen duen motorra. Indarretxe bateko turbinak.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gas eta turbina sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH argitaratuan gasa 'janzteko ehun arina' adierako 1 (NEtx Nola).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gasa 'zaurien loturetan erabiltzen den ehuna' adierakoa 7 aldiz ageri da (I. Artetxe in Argia 1936; L. Baraiazarra 6); gaza 'ehun arina' adierako 1 (J.M. Apalategi: "Orain, berriz, belauniko denbora guztian egon den burukodun (gazezko moratuzkoa) emakume hori kaleratzen da, epistola aldetikako sarrera nagusitik zehar").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gasa : HiztEn ("1 Zetazko edo kotoizko ehun arina; 2 MED Elkarrengandik oso bananduak dauden hariz osatutako ehuna, normalean kotoizkoa, sendaketa eta bendajeetan erabiltzen dena. Substantzia sendagarriz, bereziki antiseptikoz blaitua egon daiteke"); LurE ("Sedazko edo harizko ehun mehea // Hari sareaz egindako eta zauriak estaltzeko erabiltzen den ehun mehea"); Euskalterm 'zaurien loturetan erabiltzen dena' adierako 3; ez da aurkitu bestetan.

Hiztegietako informazioa

Beste hiztegietakoak: gasa : EuskHizt; ElhHizt; EskolaHE; HiruMila; abain oihal : Casve FE; abañ-oihal : Lh DBF; oihal-arin : HaizeG FB; Hiztegiotan ez dugu aurkitu: PMuj DCV; T-L LFB; Lur EG/CE; Lur EF/FE. DRAko gas(a) 'sotileza'z, ik. OEH s.v. gasa 1 eta amu gasatua.

Erdaretako formak

Erdaretakoak: fr (Le Petit Robert): gaze; it (L. Ambruzzi): garza; ca (DCC): gasa; en (Collins): gauze; de (Slaby-Grossmann): Gaze.

Euskaltzaindiaren Arauak

gasa* e. gaza.

Forma baten adiera(k)

ehun-mota

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-s+b-

Lexemen erregulartasuna

-s+d-

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gaseosa EB 2: Osk Kurl ("Eta ardozale batek ardantegi batean, 'gaseosie'?", "erraiten zion ur edale bati, etzara gaseosie eskatzen lotsa?"); limonada G 2: Lab EEguna (adib.: "Bai, ta erroskilla ta limonada"); ik. OEH argitaratuan gainera Añ MisE ("Limonadakaz, joko luze geiegiakaz").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gaseosa EB 1: Satr ("Bi neska motzek ez dute berena eskutik utzi nahi izan, gaseosa botilla hautsiko dieten bildurrez"); limonada 4 ager.: IE 1 (Eskual 1924: "ez omen dakite zertako den arno eta limonadarekin dabilan plat hura"), EB 3 (EgutAr 1968: "Ez ba, ama, lau naranjada: ez al dakizu nik beti limonada artzen dudala?"; K. Biguri: "lepoko upelatxoak limonada dauka"; E. Azkue: "Limonada eta izozkia erosteko").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gaseosa : DFrec 1, AB38 6 (hauetan g.-botila), HiztEn, Euskalterm 1; limonada : AB38 3, HiztEn (1 edari freskagarria; 2 ik. gaseosa), Euskalterm 1 // Ez dugu aurkitu ap. AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gaseosa : HiruMila, ElhHizt (gaseosa - bebida), Casve EF (1 gazeux; 2 boisson gazeuse); limonada : HiruMila, ElhHizt (1 limonada; 2 herr. gaseosa), Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF ('limonade'), HaizeG BF ('limonade') // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

a) Erdal gaseosa / limonade formen ordainak: gaseosa : HiruMila, ElhHizt; limonada : Lur EF/FE, XarHizt, Casve FE, HaizeG FB, T-L LBF // Lur EG/CE: Ø // Casve FE: zitruedari // PMuj DCV: gas-edari, gas-ardo, gas-ur // Azkue Aurkibidea: Ø; b) eta limonada / citronnade formenak: limoi-edari : ElhHizt, PMuj DCV; limoi ur : Lur EG/CE, XarHizt (limoiur), PMuj DCV (limoi-ur); limonada : HiruMila, ElhHizt, Lur EG/CE; zitroin-ur : HaizeG FB, T-L LBF // Lur EF/FE: Ø // Casve FE: zitruhur // Azkue Aurkibidea: Ø

Erdaretako formak

es gaseosa formaren ordainak beste hizkuntzetan: fr (DLLF): limonade; it (S. Carbonell): gasosa, gassosa, gazzosa (bibita); ca (DCC): gasosa; en (Collins): mineral water; pop, fizz, fizzy drink; de limón: fizzy lemonade; de (Langenscheidts): Brause(limonade); es limonada formarenak: fr (DLLF): citronnade; it (S. Carbonell): limonata; de vino: l. con vino; purgante: limonea purgativa; seca: l. citrica (acido citrico in polvere e zucchero, preparato per fare limonate); ca (DCC): llimonada; en (Collins): lemonade; natural: lemon juice; de (Langenscheidts): Zitronen-wasser, -limonade.

LBeh (2011-03-03): gaseosa 4 ager.: Karlos Zurutuza (“Gaseosarekin gertatu bezala"), Arantza Lorenzo (“Tonikak edo gozatutako gaseosak azukrea dutenez, horiek energia ematen dute”), Arantza Iraola (“Esperimentuak gaseosarekin egiten dira”), EiTB.com (“Frogak gaseosarekin egiten dira”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: gaseosa 13: Josu Landa 4 (“saski erraldoi batean gaseosak eta litxarkeriak saltzen zituen andre bat izaten zen bertan”, “Lokalak gaseosa-fabrika izandakoa zirudien”, “gaseosa basokada bat”, “Mentxuren esker ona jaso zuen kafe-kikara eta gaseosa-edalontzia mahairatu zizkien gizonak”), Irene Aldasoro 2 (“Piano zut itxiaren gainean pudding bat zegoen zain, plater hori itzel batean, eta, haren atzean, hiru botila talde, garagardo beltz, hori eta gaseosarenak”, “ireki eta garagardo beltz eta gorria eramaten zieten gizonezkoei eta gaseosa emakumezkoei“), Lopez de Arana (“Mutila burbuilatsu sentitu zen gaseosa botila ireki berriaren gisara”), Javi Cillero (“Gorbea gaseosak banatzen dituzten kamioiak”), Koldo Izagirre (“Lasterrari eman zion herri barrurantz lehen Karrika Askatasuna zioen plakak Armengod-en gaseosa fabrikaren izkinan utziak zituen lau iltze herdoilduen azpitik"), Joseba Sarrionandia (“Bunker barruan zerbeza eta gaseosa botila hutsak zeuden”), Paddy Rekalde (“Ardoa, gaseosa, ura”), Fernando Morillo (“Dianneren begiak gaseosa-burbuilen antzera mugitzen ziren, arin eta iheskor”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Xerra patatekin, ardoa gaseosarekin, flana mantekaduarekin”).

Zerrenda osagarriak

Prestas: 25 lek. (B 12 / G 13).

Mailegu baztertzekoa da, beste forma bat baitagokio

ez da nazioartekoa; eta hau baino egokiagoa izan liteke limonada, hedatuagoa denez.

Onartzekoa da, Heg. edo Ipar. markarekin

onartzekoa da, Heg. markarekin.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Heg.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gaseoso 13: I. Antiguedad ("Lurtzoruan diren sustantziak hiru egoeratan aurkitzen dira [...] gaseosoa: lurtzoruko hutsuneetan [poroetan] aurkitzen den airea"), M. Ensunza ("Era esperimentalean frogatua izan da, ezen, materia, bere hiru fasetan -solidoa, likidoa eta gaseosoa- etengabeko agitazio-egoeran dauden molekulek eraturik dagoela"), J.R. Aizpurua ("Desgasifikazio baten eraginez sortu zen lehen geruza gaseosoa Lurraren inguruan"), J.M. Elortza 3 (adib.: "hidrogeno gaseoso molekularraren [diatomikoa] entalpia eta sodio solido monoatomikoarena zero dira"), FisKim/DBH 2 ("Disoluzio gaseosoak. Disoluzio gaseosoen artean oso garrantzi handiko bat airea dugu"), J. Iturbe 3 (adib.: "Inguruko tenperaturan konposatu gaseosoa izango da"), J.R. Etxebarria 2 ("Solutu gaseosoa. Bai solutua eta bai disolbatzailea egoera solido, likido edo gaseosoan izan daitezke").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gaseoso : AB38 3 (hauetan egoera gaseoso), HiztEn (gas-egoeran dagoena), Euskalterm 3 (hidrokarburo gaseoso; fase gaseoso #mdash# gas-fase sinonimoarekin; edari gaseoso #mdash# edari gasdun sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE // eta 'gaseoso' itzuliak: gas- : AB38 15 (hauetan gas-egoera, hidrokarburo, nahasketa, disoluzio, fase, zementatzaile), Euskalterm 6 (hauetan gas-isuri; gas-trukaketa; gas-alkalosi, arnas alkalosi; gas-puxika #mdash# igeri-maskuri sinonimoarekin; gas-fase, gas-egoera); gasdun : AB38 1; gasezko : AB38 3 (hauetan gasezko bilduma).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gaseoso : ElhHizt (gaseoso, -a), HiruMila (gaseoso, -a: gaseiforme); gaseosa : Casve EF (gazeux, lehen adieran) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal gaseoso / gazeux, euse formen ordainak: gas- : HiztHand, HiruMila; gas-antzeko, lurrun-antzeko : PMuj DCV (gaseiforme); gasdun : HiztHand (bebida), ElhHizt, XarHizt, Casve FE (gasdün), HaizeG FB (gazdun), PMuj DCV; gaseoso : ElhHizt, HiruMila; gasezko : ElhHizt, PMuj DCV; laspeltsu : HaizeG FB // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, T-L LFB.

Erdaretako formak

fr (DLLF): gazeux, euse; en (Collins): gaseous; aerated, carbonated; gassy; bebida fizzy; it (S. Carbonell): gassoso, gazoso, gasoso, a; de (Langenscheidts): gashaltig; gasförmig.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Zalantzazkoa da maileguzko izenondo edo eratorria

normalean, gas-x osaerakoek ongi ordezkatzen dute erdal izenondoa (eta hori da jokabiderik hedatuena; cf. gainera, [edari] gasdun); testuinguru batzuetan egokiak izan ohi dira izenondoak, eta horietakoa izan liteke hau; baina lantalde honek ez daki eremu hori mugatzen.

Izenondo erreferentzialak

-oso izond. erref.

LBeh (2016-10-26): gasifikazio 27: Elhuyar 4, Consumer 3, Berria 16, EiTB, Argia 2, DiarioVasco; gasifikatze 2: Consumer, Berria.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: gasifikazio 6, Berria; ZTH: gasifikazio (es gasificación; fr gazéification).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: biomasaren gasifikazio, harrikatzaren gasifikazio, lurpeko gasifikazio eta gasifikazio-instalazio termino normalizatuak dira.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: ez dugu aurkitu gasifikazio formarik.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es gasificación / fr gazéification: Elhuyar: gasifikazio / NolaErran: - / Zehazki: gasifikatze, gasifikazio / Labayru: gasifikazio / Adorez5000: gasifikazio, gasifikatze.

Nazioarteko forma da

Nazioarteko forma da, eta onartzekoa.

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

Ez da arrazaren izena (cf. infra: saintongeois gaskoi).

Zerrendakoa da hobestekoa, hedatuena baita

hori da forma neutroa; kaskoin, berriz, bigarren mailakoa, "Ipar., mespretxuzkoa..." argibideekin jasotzekoa

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Arrazak

Euskaltzaindiaren Arauak

Lap. eta BNaf. h. gazta.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

L-BN. Ik. gazta

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EH2016: “gaztandegi iz. Gaztak egiteko edo gordetzeko lekua. Geroztik bi gaztandegi berri egin dira, eta gazta-ekoizpena handitu egin da”.

LBeh (2016-10-26): gasnategi 24: Elkar, Berria 21, Jakin, Argia; gaztandegi 95; gaztategi 3.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: gasnategi 30: Herria 20, Berria 5, Itxaro Borda 3, Jean Baptiste Etxarren 2; gaztandegi 6; gaztategi 2.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: ez dugu aurkitu gasnategi, gaztandegi, gaztategi formarik

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es quesería / fr fromagerie: Elhuyar: gaztandegi, gazta-fabrika / NolaErran: gasnategi, gaztandegi; gasna saltegi / Zehazki: gazta denda; gaztagintza / Labayru: gaztandegi / Adorez5000: gaztandegi, gazta-fabrika.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, eta eremu geografikoaren markarekin jasotzekoa.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Lap. eta BNaf.

Forma baten adiera(k)

Gaztandegia.

Euskaltzaindiaren Arauak

gasoil* e. gasolio.

Aldaera baztertuaren ordaina

gasolio hobetsi du batzordeak: gasoil ere erabiltzen da, baina bakarrarekin aski da

Jatorrizko forma

gasolina, ezantza

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: (gasolina) zerbitzugune.

Mailegu biak onartu dira, bakarra aukeratu ezinik

gasolina eta esantza, biak dira onartzekoak, ez baitago horietako bat euskaldun guztiei onartarazterik

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS nahiz adibide gisa gehituz: gasolina-ontzi, gasolina-saltzaile, -zerbitzatzaile, -banatzaile.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Jatorrizko forma

gasolindegi, hornitegi

Euskaltzaindiaren Arauak

gasolindegi h. (gasolina) zerbitzugune.

Osaera okerreko forma da, baina onartzekoa, oso hedatua dagoelako

gasolindegi onartzekoa da, oso hedatua dagoelako, nahiz gaizki eratua den (osaera berrikoa izanik, gasolinategi zegokion); jatorrizkoan horren parekotzat ematen den hornitegi, aldiz, baztertzekoa da.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a org. eratorpenean

Txostenaren laburpena

ik. oh. s.u. gaztaka.

Kategoria

iz.

Landare eta animalien taxonomi izena

Raja sp.

Euskaltzaindiaren Arauak

gastarazi, gastaraz, gastarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gastarazi, gastaraz, gastarazten

Euskaltzaindiaren Arauak

gastatu, gasta, gastatzen. da/du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gastatu, gasta, gastatzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Onomastika batzordeak argitzekoa

Onomastika batzordeak argitzekoa.

Atzizkien araberako erabakiak

-tar.

Euskaltzaindiaren Arauak

Biol.