OEHko datuak [laburduren azalpena]

gezur(-)zulo 2: EA OlBe ("naiz gezur-zulo izan, / naiz bentsu, egi esale"), Etxde AlosT ("Nori sinistu bear zionat, iri txalburu gezurzulo orri?") // cf. gainera Or Aitork ("Gezur-zulo galgarri artara, "in illam foveam perniciosissimi erroris"").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gezurzulo 3: Basarri ("Zu izan zera ainbat gezurzulori argitasun arrigarriz trebeki erantzun diozuna"), Lab ("Bai gezurzulo utsak!, gezurti alenak ez bestenak!"), NEtx ("gezurzulo ori ez ote-da / biotzez komunista").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gezur-zulo : PMuj DVC (mentidero, fábrica de embustes) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-zulo (cf. -ontzi).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gezur sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

gezurtia, gezurrontzia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gezur zuri (eta gezur-zuri 2) G 6: Or QA 3 (adib.: "Odeiaren izena Gezur-zuri, gezurra zuri baita, Euskalerrian esana"); Zait Plat 3 (adib.: "Asmakerian yaioa da, gezur-zuria lilluratzaille ta zoragarria", "Gezur zuri alperrok sasi-iakitun batentzat egokiagoak lirakela"); Ik. OEH argitaratuan, gainera, MEst Ezka ("Erkin zitan gezur xuri"), eta gezur-zuriketa (A EY III: "Guzur-zuriketan dabiz").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gezur-zuri G 1: Or (OEHko testu-lekukotasunetako bat).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gezur-zuri : HiztEn (BN faltsua), LurE (faltsua) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gezur-zuri : EuskHizt (izond. 1958; G. er. Faltsua), HiruMila (falso, sa), ElhHizt (AS; BN falso, -a), EskolaHE (faltsua), Lh DBF (faux), DRA (BN-s; falso), PMuj DVC (1 argucia, sutileza, sofisma; 2 BN falso) // PMuj DVC: gezur-txuri (R falso, malintencionado, gañín; de mala fe, embustero, engañador), gezur-xuri (R falso, doblado, de mala fe, embustero, engañador, fingido) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gezur sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

faltsua.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

faltsukeria, itxurakeria.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera egitea proposatu da. Komeni da adibideren bat gehitzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gezur eta gain sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GEZURRA DIRUDI Parece mentira, es asombroso. Damak berriz neri, / gezurra dirudi! / osiñez pagatu / lorezko zor ori. Bil 56. Gezurra dirudi, paper txar oiek bati ez diyotela utzi biar bizitzen. Iraola 127. Gezurra dirudi, baño gezur irudiko egi asko gertatzen dira. Ag G 125. Gezurra zirudik Mendaron jaio ta ainbeste jakitea. Urruz Zer 134. Gezurra dirudi mutil txotxolo orren burutik orrelako gauzik sortu biar zuenik. Alz Txib 95. Gezurra dirudi [...] aitortzeko ainbestetaraño lotsa. Ldi IL 49. Gezurra dirudi [...] oraindik egiteko geneukala. Ibiñ Virgil 22. --[...]. Gezurra dirudi! --Zerk dirudi gezurra? --Bi begi euki ta geiago ez ikustea. NEtx LBB 137. Horrenbeste gauza eder, iduri luke gezurra. Xa Odol 339. Beti idiekin da taju geiago ez izatea gezurra zirudik. JAzpiroz 18. Gaizki dabiltza an bizi diran / millaka beltz eta zuri, / Jesukristoren jaioterria / dala gezurra diruri. Insausti 97. Ni ere, gezurra dirudi baina, hemengo semea naiz. MEIG VIII 24. v. tbn. Sor Bar 69. Kk Ab II 184. TAg Uzt 232. JAIraz Bizia 37. Txill Let 101. Erkiag Arran 67. Bilbao IpuiB 267. Vill in Bilbao IpuiB 6. SM Zirik 84. Arti Ipuin 56 Gezurra dirudin gauza. JAIraz Bizia 112. Gezurra dirudina [...] Luisek alde aundia kentzen dio Ibaneri itz-urrenean. Or in Gazt MusIx 22 Gezurra badirudi ere, negua irixteko zaleturik egoten giñan. AZink 35. Ez dugu Peru, gezurra badirudi ere, J.J. Rousseau-gandik oso urruti sortua. MIH 167.

adib: gezur iz. Egiaren kontra ohartuki esaten den gauza. Gezur handia, galanta. Gezur hutsa, biribila. Gezurrik gabe esan daiteke gutxi idatzi zuela. Hori gezurra zela guztiok dakigu. Gezurraren gainean zin egitea. Gezurra badirudi ere. Ez naiz ni gezur-zalea. Gezur-asmatzailea. Gezurrak buztana labur (esr. zah.). // iruditu1, irudi/iruditu, iruditzen 2 zaio ad. Norbaiten ikuspegitik, zerbaitek edo norbaitek halako itxura izan, itxuraz halakoa izan; itxuren arabera uste izan. Ederra iruditzen zait. Arrotz irudituko zaio zenbaiti Olabideren hizkera. Bestela jokatzetik datozen nahasketak barkatzekoak iruditzen zaizkit, osasungarri ez diren arren. Egoki iruditzen zaionean. Gezurra iruditzen bazaizu ere. Hala iruditzen zait niri. Zerbait nahi zuela iruditu zitzaidan. Etxetik kanpo zait iruditzen nonbait naizela galdua. Zer iruditzen zaizu Egan aldizkaria? // berrizale adj. Berria dena gogoko duena. (Batzuetan erdeinuz-edo erabiltzen da). Gazteria berrizalea. Nekazariak, alde guztietan, ez dira berrizaleak. Berrizaleen gogoko berrikeriak. Errepublika garaiko euskal olerkari berrizaleak. Gezurra dirudi, aspaldiko gauzetara hain itsatsia den hizkuntza hau inguruan dauzkanak baino berrizaleago agertzea.

gezurra dirudi 123: Deia 2 (“Eta iruditzen zait bide bat irekitzen duela itzulpen honek -gezurra dirudi, hizkuntza kontuetan sarri ispilu, zein gutxi ekarri ditugun euskarara idazle katalanak”), Elhuyar 3 (“Horrela ikusita, gezurra dirudi Eguzkiaren izpiak lurrazalera iristea, baina iritsi egiten dira”), Consumer 2 (“Gorenaren iritziz, gezurra dirudi fetuaren normaltasun anatomikoa ekografikoki hauteman zela esatea, anomalia fisikoak begien bistakoak baitziren”), Berria 21 (“Gezurra dirudi Esperanza Aguirrek osasun sistemaren alde bozkatzen dutenek dioten bezainbeste egin duenik”), EiTB 73 (“Ildo horretan, "gezurra dirudi Donostian metroa egiteko proiektua 80ko hamarkadan Bilbokoaren batera sortu izana, eta hiru hamarkada geroago, Bilbon 3. linea egiteko lanetan egotea eta hemen proiektua gauzatzeko oztopoak jartzea”), Jakin 2 (“Gezurra dirudi, baina musikak sekulako harremana du ekonomiarekin”), Argia 16 (“Gezurra dirudi, tratu txarra baino txarragoa ematen diegu ustez apartekoak ditugun bizilagun hauei...”), DiarioVasco 4 (“Bai, gezurra dirudi baina. Gu nola krisian bizi garen, ez dugu igartzen oraingo krisia”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gezurra dirudi 44: Berria 16 (“Gezurra dirudi, baina harrigarria da zein ondo uztartzen diren alboka eta txalaparta didjeridooa bezalako urruneko tresna batekin”), Jon Muñoz 2 (“Gezurra dirudi zu ama gaztea izatea”), Pello Salaburu 3 (“Gezurra dirudi hain deuseza den zerbaitek holako zarata ateratzea”), Josu Landa 2, Gotzon Garate 2, Javi Cillero, Joseba Urteaga, Koldo Izagirre, Eider Rodriguez, Bernardo Atxaga, Aingeru Epaltza, Patxi Ezkiaga…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Maiztasun handia du eta azpisarrera gisa jasotzekoa da gezurra iruditu forman. Gezurra dirudi eta gezurra badirudi ere adibideak gehitu litezke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gezur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GEZURRAREN GAINEAN En falso (ref. gralmte. a los juramentos). Zina egin behar dela ezin bertzez [...], ez gezurarren gaiñean. Mat 110. Gezurraren gainean hala nihor desfamatzea. Harb 173. Juramentu gezurraren gainean, eta egiaren gainean premiarik gabe egiten duten guziek. Brtc 57. Juramentu sarritan egiten det [...] batzuetan egiarekin, besteetan gezurraren gañean. AA II 28. Egin dot juramentu / guzurren ganean (V-m). A CPV 485. Aise da haur baten izitzea. Eta gainera gezurraren gainean ariz. Etchebarne 55. v. tbn. Ber Doc 143v. Ax 263 (V 176). OA 148. CatB 43. CatUlz 28

adib: gezur iz. Egiaren kontra ohartuki esaten den gauza. Gezur handia, galanta. Gezur hutsa, biribila. Gezurrik gabe esan daiteke gutxi idatzi zuela. Hori gezurra zela guztiok dakigu. Gezurraren gainean zin egitea. Gezurra badirudi ere. Ez naiz ni gezur-zalea. Gezur-asmatzailea. Gezurrak buztana labur (esr. zah.).

gezurraren gainean 8: Berria 5 (“Gezurraren gainean ez da ezer eraiki, ezta euskararen historia ere”), Argia 3 (“Gizonarekiko ditudan sentipenetan ilun dago dena, gezurraren gainean josi baita gure harremana”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gezurraren gainean 2: Berria (“Washingtoni okupazioa «gezurraren gainean egitea» leporatu zion eta erretiratzeko eskatu zion; izan ere, bere ustetan, pasatzen den minutu bakoitzeko odol gehiago isurtzen da”), Joan Mari Irigoien (“Bai, geure solas sekeretuak ere izaiten genituen, eta, nola osabak uste baitzuen ezen Historia gezurraren gainean eraikia zegoela”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ez da gardena eta azpisarrera gisa jasotzekoa da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kendu oharra eta jaso adibide gehiago. Bestalde, gezurra gezurraren gainean esapide azpisarrera egin. (2021-11-23).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da gezur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GEZURREAN (Hallar, atrapar, etc.) mintiendo. Behin gezurrean frogatuz gero [...] etzaie handik harat halakoei sinhesterik emaiten. Ax 266 (V 178). Guzurrian artuten bagaitu. JJMg BasEsc 58. Apheza behar duela gezurrean atzeman. Laph 221. Lekhukoak mintzatzen / abiatzen dire; / gezurrean aurkituz / bai ixilzen ere. Zby RIEV 1908, 213 (v. tbn. gezurrean atzeman en StPierre 35). Hortan ezagutu nuen ni gezurrean arrapatu beharrez ari zela. Etchebarne 138 Mintiendo; en falso, falsamente. Zin gezürrian egitia. Bp I 90. Guzurrian ibiltia. fB Ic II 228. Haren nortasunaz gezurrean estaliz, hila bera agertzen dela iduriazi. Mde Pr 345.

gezurrean 8: Berria 4 (“Gezurrean bizi gara”), Argia 4 (“Eta badakite gezurrean ari direla”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gezurrean 4: Herria 2 (“Petenta ixtorio beraz eta, denbora berean gezurrean bizi direnen ixtorioa”), Berria 1 (“Goizago ala beranduago baina herri xehearen jakinduriak epaitu egiten du beti gezurrean dabilena”), Janbattitt Dirassar (“Baina behin gezurrean atxematen bazaitut, enekilakoak horretan utzi beharko dituzu”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa, gezurretan azpisarrera estandarrarekin batera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gezur sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: adib. / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-z.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gezur sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Atzizki jakin batzuen bidezko eratorriak

-zko

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da. Lotu zin faltsu formarekin.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

Euskaltzaindiaren Arauak

gezurtarazi, gezurtaraz, gezurtarazten. dio ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gezurtarazi, gezurtaraz, gezurtarazten

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond eta iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

gezurtia.

Euskaltzaindiaren Arauak

gezurtatu, gezurta, gezurtatzen. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gezurtatu, gezurtau, gezurtatzen

LB: 53; ETC: 135

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: 0 / Adorez: gezurtero: adj. (ikus gezurti) mentiroso/sa, embustero/ra, falso/sa / Labayru: gezurtero adj. (kolok.) mentiroso -sa Ez hadi gezurtero izan! / NolaErran: 0.

gezurtari adj./iz. Ipar. Gezurtia. gezurti 1 adj./iz. Gezurrak esaten dituena, gezurrez mintzo dena. Ik. gezurrontzi. Atso gezurtia. Gezurti maltzurra. Gezurtiak zer du merezi?: egia esatean, ez sinetsi (esr. zah.). 2 adj. Gezurraren araberakoa, gezurrezkoa. Etsaiaren bake hau bake gezurti galgarria da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa, dagokion markarekin.

Mailak

Lgart.

Euskaltzaindiaren Arauak

(herritarra).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "ghetto († geto)".

Nazioarteko forma da

egokitzapenik gabea da; baina aski erabili-hedatua, eta hiztegian jasotzekoa, forma horrexetan idaztekoa dela adierazteko.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

gh; -tt-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gia(tu), giatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

(lurra) landu.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Grafia bikoitzak

bahuvrîhiari legokiokeen beste grafia (hau da, gibelandi hitz bakarrean idatzia) ez da kasu honetan jasoko.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

h- hasiak elkarketan.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-handi.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gibel 2 sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) corpusean lematizatuak dira: gibelerat 93 (Lç 4; Ax; Tt Onsa 2; INav; Egiat 3; AstLas; MarIl; Bordel 2; Arch Fab; Laph 5; Elsb Fram 2; Jnn SBi; HU 13; CatJauf; JE 13; Barb 19; Lf Murtuts; StPierre; JEtchep 5; Larz 8; Ardoy SFran 7; MEIG III Lf aipatuz), eta gibelerat egin 12 (Jaur; Dv Lab; Laph; HU Zez; Barb 8),gibeleratekoan (Laph); gibelat 55 (Ax 21; SP Imit 2; Gç; ES; Ch 2; Mb IArg 2; Lg 3; Mih; Dh; Gy 7; Hb 4; Elzb PAd 2; Jnn SBi 3; Etcham; Iratz; Zerb IxtS; Zerb Azk 2), eta gibelat egin 2 (Hb Egia; Zerb IxtS); gibela 22 (EZ 3; Ax; SP Phil 2; Tt Onsa; Ch 2; He Gudu 4; LE Prog; Bordel 2; Gy 4; Xa EzinB; Mattin), eta gibelago 4 (EZ Eliç; HU Aurp; Const; JE Ber), gibelaxago 2 (Hb Egia; Elzb PAd), gibelakoan (Hb Esk), gibelaxeago (CatLav); gibelera 16 (Lç; EZ 3; Dv LEd 2; Elzb PAd; Arb Igand; Barb Leg 4; TAg Uzt; StPierre; Or Aitork; MEIG VIII), eta gibelerako 1 (Etxde JJ); gibelerakoan 2 (Barb); gibelialat 4 (Mst 3; Xarlem); gibelilat 1 (ChantP), gibelara 1 (O Pr); gibelxago 4 (JE Ber 3; Zerb IxtS); b) ik. OEH argitaratuan, gibelera(t) azpisarreran jasotako gibelera 8 / gibelerat 11: b1) (hacia) atrás, (dejar) de lado: Lç Lk 11,42 ("Baina utziten dituzue gibelera Iainkoaren iujemendua eta karitatea"), Ax ("Aitzinerat, gibelerat, saihetserat edo norat nahi den beha dagoela"), O Pr ("Beha eztagoena aitzinara, lerra daiteke gibelera"), Elzb PAd ("Azkain gibelera utzi ginuenean"), Arb Igand ("Maiz gibelera behatzen du, bihotzak min egiten dio"), JEtchep ("Urhats ttipi bat egin zuen gibelerat"), Ardoy SFran ("Gutiak ziren gibelerat itzuli eta gehienak preso zauden"), MEIG ("Ez diot inori gibelera begira geldi dadin eskatzen"), TAg Uzt ("aizearen ufada indartsuak bizkor zeramazkin berriro alderen-alde mendiburuen gibelera artilezko pirrinta zuri ariek"), Anab Poli ("Jetxi zan nagusia ta arre mando abiatu ziran erri-gibelera, inguruko baztar batera; etxe-tartean ez zeukaten ba egoterik"), Or Aitork ("Itzul eta iraul, gibelera, saietsera, aintzinera, guzia zaio gogor"), HU Zez ("Bereziki Eskual-herrian oro gibelerat gauden tonto batzu girela derasatelakotz"); b2) de nuevo ('volver a'): Laph ("Jainkoari eman diotzat: ez ditzazket gibelerat har; ez dut gibelerat hartzeko ez dretxorik, ez gogorik"), Barb Leg ("Orizue gibelerat zuen arnoa!", "Ezin eskuratu zuen gibelerat"), Larz Iru ("Ez, ez zira gibelerat ethorriko!"), Ardoy SFran ("Ihesi joan zen jende gaixoa, eta gibelerat jin zelarik, bazterrak nola fundituak kausitu!", "Eta behin emanik, egundaino gehiago gibelerat ez hartu"); b3) "Gibelara, non exposé au soleil" Lh v. gibelai.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

-ra 11 / -rat 37 (cf. gibelera egin, gibelera jo, gibelerako, gibelerakoan eta gibelilakuan bana eta gibelerat egin 5, gibeleratekoan 2); gibelerat : Larz ("Hau kakolskua zela iduriturik lan hortako, hunen lagunek izkiriatu zioten gibelarat Henri IVeri, galdetuz bertze norbeit hauta zezan"), JE Ber 2 ("arratsean berean gibelerat sartzeko", "Baratzen gira, gibelerat behatzeko"), Barb Sup ("Petri, harzkik giltza hoik gibelerat, eta hoa, laster, Zeruko Athearen zaintzera..."), Eskual 1901-1908 5 (adib.: "Beraz behar ditugu aphezpikuak eta herrietako aphez hoik pagatu, edo bertzenaz gibelerat eman Elizari bere lehenagoko ontasun hek", "Gibelerat emaite hori ez zaitzue naski laket", "zerbeitek gelditu behar badu gibelerat hura izan dadien utz ditekenetarik"), Dass ("gibelerat behatu"), D. Soubelet 3 ("Frantziako hiri ttipi batean ginen, gogoaren kontra gibelerat joanak", "Gibelerat ari eta gibelerat joan behar, nahitez"), M. Ariztia 2 (adib.: "Jeiki zaizte eta ikus zatzue diru eta on zien etxeko puska guziak non dituen ekarriak ate-gibelerat"), D. Landart 3 (adib.: "Ama, untziak gibelerat joan dira!"), GH 1958 5 (adib.: "Gibelerat jina behar hintzan tenore huntako"), J. Pochelu ("gibelerat badoa"), Hiriart-U ("nolazpait bizirik gibelerat jin zireztenak"); gibelerat egin : Barb ("zankez itzulirik, gibelerat egin zuen Ñakerok, Donazaharrerat buruz"), Otoizlari 1985 ("Ez dut gibelerat egin, dio erran-arazten Isai profetak"), B. Mendisco ("harriturik gelditu nintzen, aintzinerat ez gibelerat ezin eginez"), Herr 1989 ("Preseski pundu hortan behar izan du bere burua xuritu Bush Jaunak eta frogatu ez duela Amerikaren diplomaziak gibelerat egin eta abantaila Rusoeri utzi"); gibeleratekoan : Ardoy GH 1973 ("Erakutsia du 778-an, delarik bi armada haundiren buru Zaragozarat buruz abiatu eta gibeleratekoan, Zaragozan gopor egin ondoan, duelarik Iruñeko hiri nausia fundikatu"), Herr 1987 ("Gibeleratekoan, baratu da Bruxellesen, behar ziotela OTAN-eko minixtroeri salatu itzuli horren berri"); gibelera : Zabal 1973 ("gero haren gibelera itzultzeko, eginahala lanean aritzen"), Argia 1983 ("Hona berrikitan postetxeak gibelera itzuli digun paketa"), Herr 1944-1989 bitartean 9 ("bisita bat Londres-erat eta arras gustaturik etorri zaiku gibelerat"), J.M. Mendizabal ("tontor honen gibelera"), B. Oihartzabal ("garaitzaile izanik gibelera itzultzeko zin egin zuten"), A. Arkotxa ("xoriaren lepoa gibelera erori dilindan"), E. Bachoc ("Halere herri hizkuntzak gibelera ari dira bereziki gazteengan"); gibelera egin :Etxde ("Gero, gibelera egiten du, protestari ekiten dion lagunabarraren marmarioa ateraz"); gibelera jo : Etxde ("gudariok erretirada ordenatu batean gibelera jo behar zuten menditarrekin bat egitera"); gibelerako : Eskual 1914 ("aizkoraren ikusteak egin-arazi gibelerako oldar labur bat"); gibelerakoan : D. Landart ("Gibelerakoan, antzerkiaren mamiaz solastatu ginen, luzaz"); gibelilakuan : A. Aguergaray ("Egin ezan merkhatü hun, / Maite, antzerekilan. / Berriz agitüko gütün, / Agin, gibelilakuan"); gibela 3: A Lamiak eta Aezk ("Etxera itzultzean eztezanala gibela begiratu"), Eskual 1904 ("Españolak bethi gauza guzietan gibela direla biziki"), Etxamendi ("Belarretan gibela ziren: nun zuten gemenik sistan artzeko?").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: gibelago 1; gibelerat 6 (Herr 4, ZArg, Hiriart-U); gibelerat egin 2 // LurE: gibela , gibelera // Euskalterm: gibelera gelditu 1 // Ez ditugu aurkitu ap. AB38; AB50; HiztEn.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gibela : EuskHizt; EskolaHE; gibelara : Lh DBF; PMuj DVC, DRA; gibelera : EskolaHE (AS), Lur EF/FE (eta gibelera tiratu, gibelera egin), PMuj DVC // Ez ditugu aurkitu ap. ElhHizt; HiruMila; Lur EG/CE; Casve EF; HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Formarik hedatuena da hobestekoa

gibelera erabiliagoa da, bai lehen eta bai orain, eta hobestekoa (ez da aitzina / aitzinera bikotearen paraleloa).

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. gibelera.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ra/-a.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gibel 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

eman: -a.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gibel 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GIBELAGO Más atrás. Gibelago gelditzen bada. EZ Eliç XXVII. Aitortzen dugu Lavigerie kardinalea mintzatu zenean gauzak orai diren baino gibelago zirela. HU Aurp 54. Berriz abiatzen gira zalu, hura bethi ta gibelago gu ganik. JE Ber 90. Ni baño gibelago zoaien etxe aldera. Auspoa 97, 15. Ez baitzen hortako emaztea batere gibelago gizona baino. Larre ArtzainE 106

gibelago 6: Berria 3 (“Euskarari indarra ematen zaiola jakinik, horrekin jolastu, ez hetsi, ez apaldu burua, uste baino gibelago gelditu bada ere”), Jakin (“Ikastola gero eta gorago, eta euskara beti eta gibelago”), Argia 2 (“Behealdean orkestrako musikariak erdi borobilean, gibelago Iruñeko eta Baigorriko gaiteroak osagarri”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gibelago 26: Herria 17 (“Komunixtak aise gibelago, % 5-etarat ezin helduz, eta ihiztariak galtzale handi, alki bihi bat ez baitute nihun ardietsi...”), Joan Mari Irigoien 5 (“Eta begiak ireki, eta zirkuluaren erdian ikusi nuen zakua, osaba bere tokian zut, Arkimedes pare bat urrats gibelago”), Marzel Etxehandi 2 (2 Hamar bat metro gibelago beste gizon bat, gazteagoa, handiagoa, azkarra”), Xabier Montoia (“Gibelago, zuen kide batzuk datoz, pitika bat besoetan eta haren ama soka batez estekaturik”), Eneko Bidegain (“Gérard bi urrats gibelago dabilela baliatuz, Kattalin eta Sophie berriz hasten dira Joanesen gorabeheretan”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Bide batez, aitzinago ere jasotzekoa da azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gibel sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

gibelarazi, gibelaraz, gibelarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gibelarazi, gibelaraz, gibelarazten

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

IparKazet (Justizia): appel à effet suspensif: dei (ondorio) gibelarazlea.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

(pilotan) atzelaria.

Euskaltzaindiaren Arauak

gibelatu, gibela, gibelatzen. da/du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gibelatu, gibela, gibelatzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

gibelarazlea (definitzaile hau proposatzen da, ez erabiliagoa delako, baizik argiagoa iruditzen zaiolako J-L. Davanti).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: adib. / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ko izengilea.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

gibeleko gaitza.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ra.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gibel 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

cf. infra gibelerat egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gibel 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. gibela.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GIBELERAKOAN (Dv). A la vuelta. "En se retirant" Dv. Gibeleratekoan, thira biraka ibiltzen dute soldadoek. Laph 66. Bidea labur iduritu zitzaioten gibelerakoan. Barb Sup 166. Pullita ahal baitzen gibelerakoan! Barb Leg 145n. Mezatik gibelerakoan igaiten ginuen [Oihamileko hegi] hura. Larre ArtzainE 13

Ez dugu aurkitu gibelerakoan formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gibelerakoan 4: Marzel Etxehandi 2 (“Han pasatua nintzen 1920an, Jerusalemetik gibelerakoan"), Michel Oronoz (“Baina, uste gabetarik, Eskualdunek gibelerakoan atzeman zituzten hemengo haranetik barna zoatzilarik”), Jean Baptiste Etxarren (“Paristar soldaduak Orbaizetako fabrikaz baitziren jabetu, lehenik handik ateratu zituen zalukara, gero Iparraldera igorri zafraldi on batekin; azkenik, gibelerakoan, gazteluñoa zuen biluzi”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Sistematikak erabakitzekoa da

leku-denborazkoen eratorriok batera berrikusi beharko dira (atzerakoan edo beherakoan, adibidez, ez dira zerrendan jaso; bai aurrerakoan 'aurrerantzean' adierakoa).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Atzizkien araberako erabakiak

-ra-ko-an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gibel sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gibelera(tu), gibeleratzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-ratu.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

'gibelatu'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

2 gibel GIBELETIK (Estar enfermo, etc.) del hígado. * Miñez egona zerala gibeletik. Iraola 127. Gibeletik ta maxkuritik sentitzen badu. Ostolaiz 47. Len gibeletik ainbeste denboran egonda, ez bainengoan fuerteegi. Albeniz 225.

LB: 0 / EPG: 0 / ETC: 0: Ageri diren guztiak 'atzetik egon' adierakoak dira.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: gibeletik egon sufrir del hígado, tener alguna enfermedad del hígado; Adorez: 0; Labayru: 0;

gibel1 1 iz. Sabel barrunbeko goialdean eta eskuinean dagoen organoa, behazuna jariatzen duena eta odoleko zenbait gaitan aldakuntza garrantzizkoak eragiten dituena. Gibeleko minez. Gibeletik dago: gibeleko gaitza du. Gibel harria. Behi gibela.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa bularretik egon formarekin egin den bezala. Jasotzekoa da, halaber, bihotzetik egon forma.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gibel eta egon formetan.