OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GOI ETA BEHE Con insistencia, con fuerza. Cf. Lar SAgust 14: Zu [izan] nere goi eta be, zu nere eskui ta ezker. Oneek zituban esaten, / goi ta be erabilten. Mg PAb 99. Izadiaren indarrak mukuru zirauen, goi ta bee. Erkiag Arran 96. Por todos los lados; de arriba abajo, completamente. Artu [imajiña], ta egon zan goi ta be begira. VMg 32. Goi eta be eraso zion. Arr May 187. Irauli neban [etxe] guztia goi ta be. Or Tormes 75. v. tbn. Enb 168. Italia goi ta be ezagutzeko. Etxde JJ 239. Ortarakoxeko emakume baita goi ta be. Ib. 137. Bildur-ikara batek astindu zion gorputza goi ta be. Ib. 157

adib: atze1 1 iz. Edozein gauzatan, aurreko alderdiaren edo alde nagusiaren kontrako aldea. Armairuaren atze, gain, azpi eta barrenak aztertu nituen. Gauzak aurretik eta atzetik begiratu behar dira; atzeak ere baditu zer ikusiak. Aurreak erakusten du atzea nola dantzatu. Zu zara nire aurre eta atze, nire goi eta behe.

goi eta behe 18: Deia (“Duchampek hasitako iraultza eta pop arteak erabat zabaldu zuen goi eta behe kulturaren muga lausoetan mugituz”), Berria 11 (“Denda osoa, goi eta behe, liburuz gainezka zegoen, liburu-metak bazter guztietan”), EiTB (“Bebek gorputza dantzatu behar du, goi eta behe”), Jakin (“Picassoren koadroan hirukia baldin bada konposizioaren ardatza, Zumetarenean zerumuga irregular bat da koadroa bitan zatitzen duena, goi eta behe”), Argia 2 (“Eguzkiak eta haizeek erretzeko arriskuari aurre egiteko hostoak, goi eta behe, iletsuak dira, bilo mehezko ilaun trinko batek estaltzen ditu”), Erlea 2 (“Denda osoa, goi eta behe, liburuz gainezka zegoen, liburu-metak bazter guztietan”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

goi eta behe 10: Berria 3 (“Ezker eskuin, goi eta behe bete zuen publikoak atzokoan Kursaala”), Anjel Lertxundi 3 (“Euria goi eta behe, baina euri asko egin arren, zerutik ez da euria baizen erortzen”), Xabier Amuriza (“Begira, azkenik, goi eta behe besarkaturik, lur osoa hartzen duen zeru horri: dena bere baitatik ugaltzen eta desegindakoan berrizhartzen badu, batzuek diotenez, bera ere gorputz jaiokor eta hilkorrez eginda dago dena”), Aitor Arana (“Orain bai nengoela ongi hartuta: goi eta behe!”), Juan Garzia (“Izan ere, zoritxarreko herria dun hau; goi eta behe zoritxarra dariona”), Pello Zabala (“Goi eta behe, bi erpinak bateratuz, irailak berekiko gorde duen hotz-beroen batez bestekoa atsegina da, mahuka hutsean lasai ibiltzeko modukoa, nahiz eta goizetik jertsetxo bat edo jaka xare bat ondo datorkeen”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da goi sarreran.

LBeh (2014-04-03): goi-kargu 68: Elhuyar (adib.: “Bestalde, askotan NASAko goi-karguak eta astronautak bidaltzen zituzten fabrika bisitatzera”), Berria 12 (adib.: “Baina baita Eusko Jaurlaritzako giltzarri diren alorretan euskararekiko inolako sentiberatasunik ez duten goi-kargu politikoak izendatzea ere”), EiTB 40 (adib.: “Gaur auziaren ikerketaren buruak bere txostena berretsi egin du eta Victor Garcia Hidalgo Poliziaren zuzendari ohia eta poliziaren bi goi-kargu deklaratzera deitu ditu, abisua ematea leporatuta”), Jakin 3 (adib.: “Administrazio guztietako lan-atal guztiek egon beharko dute planen eraginpean, eta arduradun politikoak eta goi-karguak izango dira lehen mailako erantzuleak”), Argia 11 (adib.: “Ez da erraza izango goi-kargu horietan ibiltzea, baina geroz eta konbentzituago nago ardura horiek pertsona usteldu egiten dutela”), DiarioVasco (“Suriorekin batera, ETBko bi goi-kargu jardun ziren”); goi kargu 194: Deia, Berria 136, EiTB 32, Argia 21, DiarioVasco 4.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: goi(-)kargu 83: Berria 70 (adib.: “Armadako goi karguak errudun, zeharka bada ere”"), Herria 2 (adib.: “Nafar gobernuko agintarietaz gain, Aita Sainduaren ordezkari eta elizaren goi karguak bilduak zituenak...”), Asisko Frantzizko 2 (adib.: “ez diet utziko beste goi-kargurik lortzen”), Iñaki Mendiguren (“Gobernuko goi-karguak Ingalaterratik izendatuta betetzen ziren”), Edorta Jimenez (“Fededun bilakatu da Alderdi Komunistako goi-kargu baten semea den hau”), Xabier Olarra (“Eliza kristauko goi karguen egoitzari jauregi esaten zaio”), Joan Mari Irigoien (“goi-kargu militarrek“), Juan Cruz Igerabide (“Eusko Jaurlaritzako goi-kargua”), Pello Salaburu (“Biok izan ditugu, gainera, goi karguak unibertsitateko administrazioan, batek errektore bezala, eta errektoreorde gisa besteak”), Alberto Ladron Arana (“SSak nazi alderdiko goi karguak zaintzeko sortu ziren, 25ean”), Joxemari Iturralde (“Telefónica konpainian izango zuen goi kargu berriaren profila zehazten zuten”), Iñaki Heras (“hainbat goi-kargu ezagunek inolako lotsarik gabe erakutsi duten legez”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: kupula 2* e. goi kargudunak // exekutibo 1. Enpresa bateko goi karguduna.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es alto cargo [puesto] / fr haut (responsable, fonctionnaire...): Elhuyar: goi-kargu [puesto]; goi-kargudun [persona] / Nolaerran: - / Zehazki: goi-kargudun [persona] / Labayru: - / Adorez5000: goi kargudun, goi kargu [persona].

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

Lantaldeak proposatua du (2013-10-08) goi-kargudun kargudun sarrerako azpisarrera gisa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta erabilia.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa onartzekoa goi sarreran.

LBeh (2013-06-10): goi-kargudun 101: Deia (“administrazio eta haren baitako enpresetan goi-kargudunen kopurua murriztu du”), Berria (“Baina AHTan inbertsio nagusiak makineria, obren segurtasuna eta goi-kargudunen soldatak ordaintzera bideratzen dira”), EiTB 97 (adib.: “Espainiako eta Frantziako gobernuetako goi-kargudunen telefonoak”), Argia 2 (adib.: “Udaletan, aldundietan, gobernuetan, unibertsitateetan, sindikatuetan eta enpresetan patriarkatua kudeatuko duten goi-kargudun emakumeak behar ditu”); goi kargudun 115: Berria 82 (adib.: “Badirudi, ordea, armadako goi kargudun guztiak ez daudela Paochindak agindutakoarekin ados”), EiTB 32 (adib.: “Cubillas Hugo Chavezen goi kargudun izan den emakume venezuelar batekin ezkondu zen eta Venezuelako hiritartasuna du”), Argia (adib.: “Salcines Nekazaritza Ministerioko goi karguduna zen 1997an”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: goi(-)kargudun 17: Berria 13 (adib.: “Al Kaedako zenbait goi kargudunek Afganistanen operazioak prestatzen, agintzen eta zuzentzen dituzte”), Urtzi Urrutikoetxea 2 (adib.: “zaintza-taldeko makiladun goi-kargudunei lanari ekiteko dei egiten die”), Itxaro Borda (“Goi kargudunen ordenak, zehatzak eta berehalakoak izan arren, komisarioari iruditzen zitzaion frankotan ez zela herensuge horren menderatzera helduko”), Matias Mugica (“Zilar koloreko ile mototsak, masailbizar zuri artoski orraztuek, errespetua sortzen zuten eta ebanozko makila meheak, zeinaren zilarrezko eskutokiak ile-bizarretako gai beraz egina zirudien, Tsarraren jauregiko goi kargudun aurpegi-ilun baten itxura ematen zion”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: exekutibo 1. Enpresa bateko goi karguduna; kupula 2* e. goi kargudunak.

Eratorri-konposatu egokia da, beste gabe onartzekoa

Eratorri-konposatu egokia da, beste gabe onartzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa sartzekoa kargudun sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

goi-mendi 1, Iratz ("Orduan biak sutan goi-mendi huntarik Denen pizterat gare orroaz jautsiko").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

goi(-)mendi (eta goimendi) 14: Elhuyar 2 ("Gure mendiek behar adinako altituderik ez dutelako, goimenditako espezie gehienak ez ditugu hemen", "goimenditara igo ziren"), I. Aizpuru ("gure herrian erdialdeko eta goi-mendiko espezie bezala portatzen da"), Lantziri ("Beste oroitarriak, goimendiko ibar bateko larreetan lerrokaturik daude"), DNoticias 1995 5 (adib.: "Zigor Arteagak goi mendiko ekosistemaz hitzegin zuen NUPen [...] Goi mendiko giro honetan gauza bitxiak aurki daitezke"), S. Ott 3 ("Biharamunean goimendietarako bidean behera etortzen ziren", "Garo-sail eta landatutako zuhaitzen ondoan borda ezarri du belardietan eta goimendiko basoen ondoan ola. Ekosistemak dituen lau "alderdietan" ibarra eta goimendiko larreak dira erabat etxekotutakoak"), Peillen ("Orain, bereiziki menditar laboraria, subentzioz bizi da. Goi-mendietako laguntzak urtero 20.000-40.000 libera hartuz etxaldeka"), Aretxagazeta 1996 ("Benasquen, Goi mendiko eskolan kurtso intentsibo bat egin genuen lehenengo udan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

goi-mendi : AB38 3 (hauetan goi-mendiko loradi, goi-mendiko tundra), Euskalterm 1 (alta montaña); goimendi : DFrec 1 // Ez dugu aurkitu ap. AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

goi-mendi : ElhHizt (AS, Kir. alta montaña) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

LBeh (2014-04-03): goi-mendi 92: Elhuyar 8 (adib.: “Goi-mendietako ikurra da, ez zaio alferrik deitzen elur-lorea”), Consumer 4 (adib.: “Transhumantziari esker, uztailetik azarora arte goi-mendiko larreak baliagarri daude eta abendutik ekainera bitartean, berriz, behealdekoak”), Berria 42 (adib.: “Alpeetako goi mendiko zeharkaldia irabaziko du BERRIAko Bidaia eta Mendi Kroniken Lehiaketako garaileak”), EiTB 28 (adib.: “Goi mendiko 7 etapa”), Argia 2 (adib.: “Geurean gero eta urriagoa, goi mendietako magal hotzenetan topa daiteke oraindik sailen bat”), DiarioVasco 8 (adib.: “Goi-mendietako kontuokin aztoratuta dabil jendea”); goi mendi 4: Berria 3 (adib.: “Haietako batzuk ez ziren goi mendira itzuli”), EiTB (“Horietan beraien goi mendietako ezagutza bultzatzea”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: goi(-)mendi 8: Herria 3 (adib.: “Ximiko bat bihotzean ukanen dute haatik, duela bi urteko lasterkaldiaren irabazlea, Sumba Sherpa nepaldarra, berrikitan zendua baita goi mendi horietan”), Berria 2 (adib.: “Goi mendietako umezaroa”), Xabier Amuriza (“Errealitateak berak eta esperientziak erakusten baitigute goialdeak zer haizetsuak diren, goi mendietara igoten garenean”), Pello Lizarralde (“Goi mendietatik heldu den haizea entzutean berantetsi du Abelek”), Joan Mari Irigoien (“goi-mendietako ur gardenei beha”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es alta montaña / fr haute montagne: Elhuyar: goi-mendi / Nolaerran: - / Zehazki: goi mendi / Labayru: - / Adorez5000: -.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: adib. gisa / EskolaHE: -

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

cf HBLk esana (2003-04-08): “elkarketa librea”.

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta erabilia.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa onartzekoa goi sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

adib: linea 2 iz. Energia elektrikoa edo seinale elektrikoa garraiatzen duen kable sistema. Goi tentsioko lineak. Telefono lineatik.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu goi(-)tentsio formarik.

goi(-)tentsio 343: Argia 4, Berria 191, DiarioVasco 52, EiTB 10, Elhuyar 3, Elkar 3, Consumer 5, Espainiako Gobernua, Goiena 13, Laneki 61.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

goi(-)tentsio 14, Berria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: goi-tentsio (TN, alta tensión).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Honekin batera jasotzekoa da behe(-)tentsio forma.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa tentsio sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) izenak 15 dira: goibe 9: B 2 (Echta Jos, Enb); G 7 (Lard, Munita, Zait Plat, Vill Elorri); itsasgoibe G 1 (Munita); goibera G 5 (Alz Ram, And AUzta, Ugalde Iltz, Vill Elorri); b) aditzak 7: goibetu B-G 2 (Mg PAb; Izt C); goiberatu B 5 (Añ); c) adlag. goibe EB 1 (MEIG).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) izenak 13 dira: goi behe B 1 (Azkue); goibehe B 1 (B. de Arrizabalaga); EB 1 (M.K. Garmendia); goi-be G 1 (J.M Bergara); goibe G 6 (Vill, Zait, J.J. Bergaretxe, J. Garmendia Larrañaga); goi-bera B 1 (B. Larrakoetxea); goibera G 1 (M. Ugalde); goiberatze G 1 (P.B. Biguria Ozta); b) ad. goiberatu G 2 (P.B. Biguria Ozta, E. Urroz Erro).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

goi-behe : AB38 1, HiztEn; goibehe : AB38 4, HiztEn-LurE; goibehera : AB38 2, HiztEn-LurE; goibeheratu : HiztEn-LurE; goibeheratze : HiztEn-LurE.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.: kritikariak hartu dizkio poemari goi-beheak eta luze-laburrak.

Gaur erabiltzen den ikusiko da aurrenik

iz.-erabilera argirik ez balu, zerrendatik baztertzekoa litzateke

OEHko datuak [laburduren azalpena]

goia jo 1, NEtx Nola ("Eguna aukera zak ba, ta aurrez bi letra jartzen badizkidak, goia jotzerañoko bazkari ta txolartea egingo diagu alkarrekin").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

goia jo 7: NEtx Nola (OEHko testuinguru bera), LanIntel ("Gehiena saiatuta ere, irits daiteke une bat ikasleak goia jo duena"), UnescoAlb 1992 ("Hazkundea azkarragotu egin da mende honetan eta hirurogeigarren hamarkadan jo zuen goia urtean % 2,1ekin, gero berriro % 1,7ra jaitsi zelarik"), J. Artaraz 4 ("bere ahalmenaren goia jotzear egoan", "biztanlegoaren hazkuntza goia jotzear egoala [...] Floridablancaren 1787ko Zentsuak, Larrabetzuko biztanlegoak "goia" jo ebala erakutsi euskun", "baserriak goia jo ostean, beherantzako bideari heldu eutsonaren seinale").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

goia jo : AB38 1 ('tocar techo') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

goia jo : EuskHizt (adib. gisa, s.u. buruzagi: "hizkuntza landu guztietan badira obra buruzagi batzuk, hizkuntza horietan goia jo dutenak"), ElhHizt (adib. gisa: "goia jo du": se ha dado con el techo, ha tocado techo) // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: adib. gisa / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

jo: -a.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

goi sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Heg.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

biztanleen hazkundeak goia jo zuen hirurogeigarren urteetan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GOIAN BEGO Que en gloria esté, que en paz descanse. Goian Bego Aita Antonio Goyena langille aundia. Alzola Atalak 106. Gazterik egin zituen lur huntako aldiak. Goian bego! Xa Odol 51. 1952an il zan, Garagarrillaren 27an. Goian bego gizarajoa! JAzpiroz 39. Sacha Guitry zena ere, goian bego, saiatu da aldiz-aldiz ikuslearen zama arintzen. MEIG I 178. v. tbn. Enb 53. JAIraz Bizia 93. Mde Pr 167. Akes Ipiñ 17s. Basarri 87. BAyerbe 100. Gerrika 181. Beltran jaunak, goian bego bere anima, mundu ontan okerrik izan bazun. Etxde AlosT 44

adib: goi 4 iz. (Singularrean nahiz pluralean). Zerua. Zenbat izar eder goi zabaletan! Goi urdinari so. Lurreko abere eta goietako hegaztiak. Aintza Jainkoari goietan. Han goian ikusi arte. Goian bego.

goian bego 61: ElCorreo, Deia 5, Berria 15, EiTB 6, Jakin 2, Karmel, Argia 3, Erlea, DiarioVasco 27.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

goian bego 31: Herria 8, Berria 3, Koro Navarro 2, Ander Irizar, Agustin Otsoa, Iban Zaldua, Joan Mari Irigoien, Itxaro Borda, Sonia Gonzalez, Harkaitz Cano, Jasone Osoro, Jon Alonso…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapidea da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da goi sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

goi sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

euria goian behean ari zuen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GOIAN ZERUA ETA BEHEAN LURRA (V, G-azp). Ref.: A EY III 177, 324. "Auxe da lorra!: goian zerua ta beian lurra [...] (quiere decir que nada tiene propio) (V-ger-ple, G-azp)" A EY III 177. Monja pobre bat da Teresa [...]. Goijan zeruba ta beian luurra baino besterik ez dauka. fB Ic II 291. Geratu zan gizajoa goian zerua ta beian lurra baño beste barik. Echta Jos 37. Ez dirurik, ez zeri eldurik, goian zerua ta beian lurra. Ag G 278. Goian zerua ta bean lurra / beste ondasun gaberik. Ayesta 27. v. tbn. A BeinB 68. Erkiag BatB 114.

goian zerua eta behean lurra 5: Berria (“Nire ama alargun geratu zen 1940an, zortzi seme-alabarekin. Goian zerua eta behean lurra”), Karmel (“Zenbat emakume gaixo ikusten diren beren umetxoekin nora ezean, non sartu ez dakitela, etxea hondakin-multzo bihurtu dietelako eta ezer gabe goian zerua eta behean lurra geratu direlako!”), Argia 3 (“Euri gogorra izango da, bortitza, goian zerua eta behean lurra gelditzeko mehatxupean bizi beharra duen familiarena, bai”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

goian zerua eta behean lurra 3: Xabier Etxabe (“Goian zerua eta behean lurra”), Karlos Zabala (“Estepa gorrian beste edozein gizaki izoztuko zen gauez goian zerua eta behean lurra; hark, ordea, aterbea egin eta hantxe egiten zuen lo”), Anton Garikano (“Alde batera utziz umeen esajeratzeko ohitura, beragandik hartua, eta beste zehar-esan hura, alegia berak jende gehiegi gonbidatzen zuela (egia zen), eta batzuri ostatua herrian bilatu behar izaten ziela, hala ere ez zuen onartzen itsusikeriak egitea bisitariei, bereziki gizon gazteei, goian zerua eta behean lurra zutenei, "ikusgarri iaioak" senarrak zioenez, honen miresle handiak, oporretan etorriak”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide erabilia da eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Definizioa hobetu; ‘baliabiderik gabe’ edo halakoren bat gehitu. Kendu oharra eta gehitu adibide gehiago (oharreko gelditu falta da).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zeru eta lur sarreretan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

ganbara.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GOIANENGOTIK EGINDA EGON. Estar loco. "Goianengotik egin, volverse loco [...] (V-ger)" Otx Voc. * Ala goianengotik egindda zagoz gixon bakotxak zazpi andra artu dagixala agindduteko? Otx 25. Goianengotik eginda zegoen aldarte oneko gizon parregarriren bat bezala zeukaten Sokrate. Zait Plat 99.

LB: 0 / EPG: 0 / ETC: 0

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: 0; Labayru: goianengotik egin 1 ad. lok., ad. dau volverse loco, estar mal de la azotea, estar mal de la cabeza

goianengo iz. Bizk. Ganbara. || Goianengotik eginda zegoen: erotua zegoen.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide soil gisa utzi azpiadierakoa, azalpena kenduta, eta gehitu OEHko adibidea adiera nagusian: Beterik eukezan sabaia eta goianengoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: Ik. goi-argi / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-argi.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

inspirazioa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

goiargi(tu), goiargitzen.

Aditz-erregimena

du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

1 gorabehera. 2 beheranzko aldapa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

goibehera(tu), goibeheratzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Forma baten adiera(k)

beheratu, apaldu; zapaldu.

Euskaltzaindiaren Arauak

goibelarazi, goibelaraz, goibelarazten. du ad.

Euskaltzaindiaren Arauak

goibeldu, goibel(du), goibeltzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

goibeldu, goibel(du), goibeltzen

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-l(du)+d-

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

goiburu ['lema'] EB 1: MEIG IX ("Esaera hau, bere lantegiko horman idatzia ikusten dugu. Ertilariak, bere goiburu bezela du"); Ik. OEH argitaratuan gainera AG: "Areitz-ganian dogu / gurutza / deuna, / beti geure / goi-buru"; Lab Y 1933: "Isidor deunaren itz auek goiburutzat artu ditut: 'ad veritatis imaginem fictae'"; BEnb NereA: "Kurutza deuna goiburu dala"; eta 'teilatua' adierakoa: A Y 1934 ("Urietatik ate, leku zabaletan, goiburutzat zerua zeukenetan").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

goiburu (eta goi buru, goipuru bana) 11: a) 'ikurra' adierako 8: G 3 (El Día 1932 2, adib.: "Abertzaleak ez gatoz jauntxokerian ikastera; gatoz Jaungoikoa ta Lege Zarra goiburu ditugula"; J. Arrue: "Aurrera!, sartu gudaldian, / fedez indarturik gerala, / biotzez zerura begira, / gurutza goiburu degula"); IE 1 (Iratz: "goiburuaren araberako liburuak ager-arazten badituzte, zer eskual-gogoaren zabaltzea!"); EB 4 (L. Baraiazarra: "Bakardadearen isiltasun eta otoitza izan daiteke haren goiburua"; J. Apalategi: "Gogora dezagun, Sabinoren goiburu politikoa den 'Jainkoa eta Lagizarra'"; Euskadi Obrera 1977: "zatitzen gaituena alde batera behar dugula utzi, bateratzen gaituena elkarren goiburu bihurtuz"; Lasa Denboraldi: "Ez dut bere goiburua ezagutzen"); b) 'buruzagia' adierako G 1: Elizdo EEs 1911 ("larunbat batzarretan nere ordezko izan zaitean batzarle guztien goipuru"); c) 'lema' adierako 2: GH 1954 ("Aurkeztu diran olerkari guzietatik agerian goiburuok zituten olerkariak aukeratu ditugu: len-saria 'Itsas'ri ta 'Mendiak edurrez, begiak negarrez'i"); VozEusk 1984 ("Lanak estalki itxi batean bialdu behar dira, bertan sei ale edo kopia doazela, (...) azalean goiburua azaltzen dela"); goiburuko EB 1: UZEI InformatikaHizt ("header: goiburuko"); goiburutu EB 1: G. Aulestia ("title v.t.: idazpurutu, goiburutu").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

goiburu : DFrec 1, AB38 6 (3 'extremo superior', 2 'encabezamiento', 1 'emblema'), HiztEn (1 helburua; 2 ganbara, goianengoa; 3 goialdea), LurE (helburua), Euskalterm 2; goiburuko : HiztEn, Euskalterm 8 (hauetan eskutitzetarako g., goiburuko erregistro) // Ez dugu aurkitu ap. AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

goiburu : EuskHizt (1902; 1 helburua; 2 armari batean-eta ezartzen den esakunea), HiruMila (1 desván, camarote; 2 lema; 3 techo; 4 cielo, firmamento), ElhHizt (1 meta, objetivo; 2 desván, buhardilla; 3 parte superior, techo, cielo), EskolaHE (helburua), Lur EG/CE (lema) eta EF/FE (devise), Casve EF (1 combles, mansarde; 2 devise), DRA (1 lema; 2 desván, camarote; 3 techo; 4 cielo, firmamento), PMuj DVC (goi-buru: 1 desván, camarote, trastero; 2 techo, techado, techumbre; 3 firmamento, cielo; 4 septentrión, polo norte, polo ártico; 5 lema, emblema, divisa con inscripción; 6 nubarrón, nube grande; 7 rótulo, título; 8 encabezamiento, encabezado, epígrafe: goi-burua ezarri = encabezar); goiburudun : PMuj DVC (emblemático); goiburuko : ElhHizt (encabezamiento, parte superior (de las cartas...)), PMuj DVC (goi-buruko: polar, del polo norte); goiburutu : PMuj DVC (B embovedar, abovedar, cubrir con bóveda) // Ez dugu aurkitu ap. HaizeG BF, Lh DBF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal encabezamiento / entête formen ordainak: HiruMila: 1 empadronamiento: erroldaketa; 2 comienzo: hasiera, hastapen; 3 introducción: hitzaurre, aitzinsolas; 4 epígrafe: idazpuru, atalburu, goiburuko // ElhHizt: goiburuko, idazpuru // Casve FE: hasbürü, idazbürü // HaizeG FB: haste, idaz-buru; idazki-buru // PMuj DCV: 1 empadronamiento = izen-artze, izen-amate, lerrokatze, lerroratze; 2 registro de tributación = zerga-errolda; 3 comienzo, preámbulo = asiera, aste, astapen, -aurre; 4 epígrafe, encabezado = buru, idazpuru, goiburu, irakur-buru // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, T-L LBF, Azkue Aurkibidea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

ikurra, lema.

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

berria da, baina aski hedatua (ordenagailuetan, adib.), eta onarpen eske proposatua, lantaldearen ustez egokia baita.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond. eta iz.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adibide gisa eskainiz goieneko eratorria.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GOIENEAN (guenean Mg PAbVoc 229, Añ, H). Al final. "(Al) postre" Añ. Guenian ernegaurik, erabagi eban burubari bakia emotia Judasek legez bera urkatuta. Mg CO 190. Gozo eta bigun iragoko da zure estarritik, baña guenian sugiak legez jango deutsu zeure barruba. Astar II 130. Garaiti Ave Maria bi eta guenean Aita Santuaren izenean Aita gurea ta Ave Maria. Añ EL2 228s. Guenian gaste batek aitatu eban arratsalde artan Arribildik ez urrin egin biar zan erromerija. Kk Ab I 34. Eta guenian, amurru bizittan bigurtu zan etxera. Otx 167. Guenean [...], bere lagunak uzteko unea eldu yaka. Erkiag BatB 197

adib: jopu 1 iz. Morroia, zerbitzaria, bereziki gizarte feudalaren antolaketan. Urtearen goienean, jopua jabearen aldean (esr. zah.).

Ez dugu aurkitu adiera horretako goienean formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu adiera horretako goienean formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Zaharkitua eta adibidea aski izan liteke. Komeni da goien sarreran ere gehitzea.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa goien sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: adib.

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa eskaintzekoa goien sarreran.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

printzesa goieneko horiek.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

behin jaso da 'altuera' adieran (Kk Ab II).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

12 aldiz azaldu da (G: 3; EB: 9).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: 1; AB38: 9; AB50: 4.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "goiera = altura".

Eratorri-konposatu baztertzekoa da, lehiakide hedatuagoa duenez

zabalera bezalakoen analogiaz sortua dateke; baina erabiliak, eta hobestekoak, altu(e)ra eta goratasun dira, eta goiera baztertzekoa

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-era

Euskaltzaindiak lehen pasaldian erabakia da hobestekoa

Ik. garaiera.

Atzizkien araberako erabakiak

-era.

Kategoria

iz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: Ag Kr (“goierritarra bazara”), Inza Azalp (“Goierrian jaioari Goierritarra deitzen zaio”), Or Eus (“goierritarra, buru-zuria”), Lab EEguna (“Ni ere Goierritarra nazu bada”), Izt C (“sagardo anitz orain egiten dituztenak idurikatzen asi dirala Goierritarrak”), Sor Bar (“andre Goierritarrak”), EusJok (“Goierritarrak”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Argia 1923 (“Goyarriar bat”), KultUrtekaria (“jaiotzaz Goiherriarra naiz”), MAtx (“Altzo-Txiki eta Begiristain goiherriarrek”), BerTxapel (“goierritarren talde txikiak”), Goierritarra (“hiru goierritar hil ziren”), L. Oñederra (“Begi berdeak zituen goierritar hari”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Proposatua du lantaldeak bigarren itzulikoen artean.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: Ik. goialde / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "† goikalde e. goialde".

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. goialde edo goiko alde.

Atzizkien araberako erabakiak

-ko