Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Euskaltzaindiaren Arauak

ik. EArau 3: "Erabil daitezela [...] goiko alde [...] edota [...] goialde".

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-alde (azpisarrera gisa eman ditu arauak, bigarren itzulian, atzeko alde eta aurreko alde).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

goi sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS: goiko(a)z behera

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Forma erregularra edo paradigmaren araberakoa da hobestekoa

-koaz formakoa erabilixeagoa izan arren, -koz formakoa hobetsi da, erregularrena hau baita (cf. atzekoz aurrera, azpikoz gora).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

goi sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

g-z hasitako bakarra agertu da ( golhare : Ip Dial); beste 117ak k-z hasiak dira: ko(i)llara 11 aldiz (B: Astar, Mg PAb, Ag AL, Ag Kr, Erkiag Arran; G: Mg CC, Apaol, Zab Gabon, Ag G; EB: Osk Kurl); kollarakada 5 aldiz (Mg CC, Kk Ab II); kollare 4 aldiz (Ur Dial, Kk Ab II, SM Zirik; Ag G); cf. halab. biotz-koilare (Azc PB); Gkoak dira kutxara behin jasoa (Ag G), kutxare 11 aldiz jasoa (It Dial, Arr GB, Or Eus, Iraola, Alz Ram, Salav, MEIG) eta kutxarekada (MEIG); IEko formak dira: kuilida (Hb Esk), ku(i)ller (ECocin, JE Ber, JEtchep), ku(i)llera (Etch, ECocin), kullertaraka (ECocin), kullira (Barb Sup)

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

g-z hasiak dira EBko testuetan erabilienak (18 ager.): goilara (1), goilarakada (1), goilaratxo (2); goilare (11), goilarekada (1), goilaretxo (2); koil(l)ara/kollara 6 aldiz jaso dira (B 2, G 3, EB 1); koilare(txo) 3 aldiz (EB); kutxara(txo) 4 aldiz (G 3; EB 1); kutxare 2 aldiz (G-EgAs); IEko formak dira: kollera (1), kullera (1), kullida (5: testu berekoak), kullirka (1)

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: goilarakada (4), goilare (3), kutxara (3); AB38: goilara(kada) (8); goilare (13), goilarekada (3), goilaretxo (2), goilarexka (1), koilara (1), koilare (1), kutxare (1); AB50: goilarakada (1), goilare (3), koilare (1), kutxara (1), kutxare (1); Euskalterm: goilare, goilarekada, goilaretxo; HiztEn: goilarakada, goilare, goilaretxo; LurE: koilara, koilarakada

Jatorrizko forma

goilare, koilare

Jatorrizko forma

goilare, zalixka

Euskaltzaindiaren Arauak

goilare* e. koilara.

Anbiguitatea saihesteko bidea eskaintzen du

-a amaituak erabili(xe)agoak dira; eta, nahiz eta ikuspegi filologikotik dialektozkoa den maiz -a hori (hots: lora egiten dutenena), koilara -a-duna hobetsiko luke batzordeak, a) 'lepoko' adierakotik bereizteko egokiagoa delako, eta b) Ipar. kullera ere -a-duna denez, onargarriagoa izango delakoan.

Aldaera baztertuaren ordaina

Ik. koilara

Lexemen erregulartasuna

g-/k-, -a/-e

OEHko datuak [laburduren azalpena]

goiar izond. 1, Enb (“Amerikar bat, jakintsu goiar”); ik. goitiar.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

goitar izond. 2, Vill Eliza ("argi goitar"); Azurm Gizab ("kultura goitar").

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: goitiko.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: - tik goiti, goiti egin .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

goitiko

OEHko datuak [laburduren azalpena]

goiti egin IE 3: Dv Lab ("Ez bada belhar hainitz biltzen etxe batean, lurrek bortxaz beheiti eginen dute; hainitz bada, goiti"), Arb Igand ("Bihotzak goiti egiten derauko"), Larz Iru ("Goiti egin nahia emaiten daitak gizon horren ikusteak berak"); Ik. OEH argitaratuan, gainera: Dv (2 P 2,22: "Zakhurra bere goiti-eginera itzuli da") eta goiti-egingailu Prop 1909 ("Hararazi nioen goiti-egingailu gothor bat").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

goiti egin eta goiti egite IE 3, denak ap. Haurren arthatzeaz: "amaren besoetarat nahitua da eta azken aphairua goiti egiten du", "ur beroa emaiten badakozue, goiti eginen du berriz", "Ez uste izan goiti egite hori barne betheduraz dathorla".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

goiti egin : HiztEn (AS: 1 gainez egin; 2 oka egin), LurE (1 gainez egin; 2 oka egin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

goiti egin : EuskHizt (1858; Ipar; 1 igo; 2 gainez egin; 3 oka egin), HiruMila (ik. goitikatu), ElhHizt (AS: desbordar, rebosar, rebasar), EskolaHE (AS: 1 gainez egin; 2 oka egin), HaizeG BF (vomir), Lh DBF (AS: 1 vomir; 2 avoir tendance, mouvement vers le haut), DRA (1 desbordar; 2 vomitar; 3 tender o moverse hacia la altura), PMuj DVC (goitik egin 'vomitar'); goiti-egile : PMuj DVC (vomitador, gormador); goiti-egingailu : DRA (vomitivo) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

goiti sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GOITI ETA BEHEITI a) Arriba y abajo, para arriba y para abajo; para un lado y para otro. "Kale luzeetan goiti ta beiti ibilli giñen (AN-gip, B)" Gte Erd 190. Itxasoa samurturik goiti eta beheiti. E 61. Ongi begira dezagun goiti eta beheiti, bazter batera eta bertzera. Dv LEd 168s. Goiti eta beheiti eta bazterretarat zabalduz doala. HU Aurp 198. Hats-hantuarekin sahetsa goiti eta beheiti zerabilala. JE Bur 62. Ikusten du merkatu eguneko yendeketa, goiti eta behiti, aro haundian. Zub 105. Untzia bazabilan goitita beheiti, jo harat jo hunat. Ardoy SFran 245. b) Por todas partes. Aberatsa izan banintz, Don Tio Paco: ta pobrea naizelako, herrero: ta herrero goiti ta beiti (AN-gip). Inza NaEsZarr 855

adib: beheiti 1 adb. Ipar. eta Naf. Behera, beherantz. Ik. beheitiko. Itsasoa samurturik goiti eta beheiti.

goiti eta beheiti 6: Berria 3 (“Animatuenak lagunen bizkarrera goititu dira, apar harroa olatuetara bezala, handik pabiloi osoa dute begi-bistan, milaka buru musikaren erritmora goiti eta beheiti mugitzen, milaka aho, baina garrasi bakarra”), Argia 3 (“Emakumeak antzinako denboraz geroztik iturrira doaz urketara egunero, mendi patarretan goiti eta beheiti, eguzki bero astunaren pean”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

goiti eta beheiti 38: Herria 3 (“Batto bada itzulikaria, mendi harritsu bat erakusten duena, dena harpe eta dena zoko, zernahi jende ibilki bidez-bide mendian goiti eta beheiti...”), Joan Mari Irigoien (“Ez nuen ulertzen zergatik zozo batek egin nahi zituen sei habia, eta ez nuen ulertzen nola egin zituen habia haiek, osaba eskaileran goiti eta beheiti zebilela”), Xabier Montoia 4 (“Jauzika zoazte, eta hainbertze goiti eta beheiti mindurik dituzue ipur-mazelak”), Pello Salaburu 7 (“Egia esaten badut, ez dut ulertzen nola den posible gaur egun, euskararekin goiti eta beheiti urteak eta urteak daramazkigula”), Aingeru Epaltza 5 (“Aterabide bakarra aziendak bezala larreratzea zen - noranahi joanda ere aldapa baizik ez -, herri inguruan goiti eta beheiti”), Itxaro Borda (“Errain-ukaldika goiti eta beheiti mugitzen hasi zen”), Michel Oronoz (“Bere esku zaintsuetaz zerbait egin beharrez Ermita berriz xutitzen da eta lanparen mitxa goiti eta beheiti erabiltzen du argiaren hobetzeko”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da goiti sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GOITIAGO "(Más) arriba" Lar y Añ. Meatze au baino gitxi bat goitiago. Izt C 73. Bere burua bertzeak baño goitiago ikusi nai izatetik (Zugarramurdi, 1875). ETZ 301. Badoa bethi [...] goitiago lasterrago. Ox 20. Ziminoa goitiago eta uzkia ageriago. Zub 67. Bethi goitiago geramatzate beribilek. JE Ber 13

adib: goiti 1 adb. Gora, gorantz. Anton. beheiti. Beheiti goazela, ez goiti. So egizu goiti. Goiti doan kea bezala. Burua goiti altxatzen dute. Goiti bihotzak! Goitiago haikatzen direnak. Karrikari goiti: kalean gora

goitiago 4: Berria 3 (“Anitz jaisten bazara, presioarengatik, gas gehiago irensten duzu, eta goitiago joanda gutxiago”), Euskaltzaindia (“Kopuru hori ELGAko herrialdeen batez bestekoaren parean da ia-ia (ELGAk 493 puntu), baina Espainiako batez bestekotik franko goitiago da, estatu espainiarrean puntuazioa 481ekoa izan baitzen”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

goitiago 28: Berria (“Edonola ere, Silveira puntu bat goitiago ikusten dut”), Joan Mari Irigoien 7 (“Eta, hartaraz gero, haste gaitz eta neke baten ondoren, goiti egitea erdietsi zian, gero eta goitiago...”), Xabier Montoia 6 (“Nor ni baino goitiago, erran nezakeen orduan”), Pello Lizarralde 4 (“Burua altxatzera ausartu denean Abelek Joxeren figura begiztatu du, berrogeita hamarren bat metro goitiago, haritzak bukatu eta pentzeak hasten diren tokian”), Aingeru Epaltza 3, Jean Baptiste Etxarren 2, Elizen arteko Biblia, Ibon Uribarri, Patziku Perurena 2, Anjel Lertxundi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa gorago bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da goiti sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan Alt LB: "Udalaitzen, aitz aundi ta goitiar aren puntaren-puntan".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

goitiar EB 6: G. Nazabal: "deus ez handioso eta goitiarragorik"; X. Gereño 3: "Gai goitiarrak erabili nahi nituzke", "Idealista izan nahi nuke, garbiagoa, goitiarragoa, bikainagoa", "Berak baietz erantzun zion (...) Frantzia-k horien antzeko gidari bat behar zuela, gaztediari bereziki ilusio goitiar bat emateko abertzaletasun erradikalaren bidetik"; A. Valdes 2: "Etxauntza misteriotsuan barrena ausartu nintzen, entzundako istorio goitiarraren korapiloaren begira, hiru pertsona akatu zituen trajeria", "ixiltasun goitiarra zen ausnartzen".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

goitiar : DFrec 1; ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

goitiar : Lur EG/CE (excelso), PMuj DVC (1 castellano, natural de Castilla; 2 celestial, celeste, sobrenatural); goitiartasun : PMuj DVC (alteza, excelencia, elevación, sublimidad) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

goitiar adj. [Oharra: Euskaltzaindiak, goitiar-ek euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. goitar].

goitiar 12; goitar 17.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

goitiar 11; goitar 38.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Debekua bere horretan uztea proposatu da. Datuak ikusita, badirudi goitar forma nagusitzen ari dela.

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. goitar.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tar/-tiar.

Euskaltzaindiaren Arauak

goitiarazi, goitiaraz, goitiarazten. du ad. 'altxarazi'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

goitiarazi, goitiaraz, goitiarazten

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-i(tu)+a-

OEHko datuak [laburduren azalpena]

goitibera Osk Kurl 5, adib.: "Oholezko kutxa handi bati lau gurpil ipiñi, ta hauxe da goitiberarik ederrena".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

goitibera 3: IkastolaGazt 1978: "Nik etxean topaten dot naiko gai goitiberak, gurditxoak eta abar egiteko"; A. Arejita: "Batzuetan tresnagintza hau zailagoa zen, eta nagusien laguntza behar zen horretarako: goitiberak, kometak, ballestak, kolunpioak... egiteko"; Egin 1992: "goitibera lasterketa bat izango da"; eta goitibehera 1, Egin 1977: "goitibehera txapelketa izan zen arratsaldean".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

goitibera : AB38 1; goitibehera : HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

goitibehera : HiruMila (goiti-behera: goitibera, carrito deslizador usado por los niños), ElhHizt (patín, carrito deslizador con el que juegan los niños), Casve EF (luge), PMuj DVC (goitibera: patín; goiti-bera ibili: jugar a deslizarse plano inclinado) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

Prestas: goiti-behera: 15 lek. (B 14 / G 1).

Kategoria

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gale.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

goragalea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

goi sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GOITIK BEHERAINO De arriba abajo; (fig.) completamente. Eskall-burutik amildu eta / goitikan beraño zuzen. Xe 269. Goitik beeraño dana eundua. Ir YKBiz 502. Gizarte-auzia goitik-beraino erabat aldatu ta itxulastu. Zait Plat 6 (v. tbn. 41). Goitik beeraño zuriz jantziak. Anab Aprika 16. Gorputza dauka goitik beraiño / oso egoki egiña. BEnb NereA 221. v. tbn. Berron Kijote 174. Irakaskuntzan, erabat harturik goitik beheraino, istilu larriak ikusi beharrean gara. MEIG IX 24

adib: behera 1 adb. Leku apalago batera. Behera jaitsi. Arinak gora eta pisuak behera joaten dira. Gora eta behera ibili. Beherako bidea. Beherago, hiru neska zoragarri. Kilometro bat beherago. Gero eta beherago. Ni bezalako behe baino beheragoko gorbatadunek. Beheraxeago jaitsi zen. Filosofiaren gailur agorrak pixka batez utziko bagenitu, beheraxeagoko lurrak zertxobait lantzeko. Goitik beheraino.

goitik beheraino 17: Deia, Elkar, Consumer, HABE 2, Berria 4, EiTB 3, Jakin 3, Argia, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

goitik beheraino 81: Berria, Jose Morales 7, Joxemari Iturralde 5, Elizen arteko Biblia 4, Iñaki Mendiguren 4, Andoni Egaña 4, Pako Aristi…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

eraikuntza librea (edo mugakoa) dela uste du lantaldeak, eta aski dela goitik behera jasotzea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da goi sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. adlag. eta iz. / AS: goitika egin.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

goitika egin

Kategoria

iz.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ko

Euskaltzaindiaren Arauak

goititu, goiti(tu), goititzen. Ipar. eta Naf. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

goititu, goiti(tu), goititzen

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan goitidura Arbill III 31,2: "Baldin gizona spirituko goitidura huntan ezpada"; goitimendu SP POB: "Izan zarela graziazko dohainen eta gure naturalezaren loriarako goitimenduaren hasburua eta zimendua"; goititasun SP POB: "Iainko baten semeari dagokan loriako handitasun eta goititasun hartara": goititzale Zub: "Sei egoitzetakoak geienak goititzale edo ascensor horiekin".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

goitiera EB 1: Txill ("Erdipurdikoen nagusikuntza eta goitiera"); goititze (eta prezio g.) IE 4: Herr 1969 eta 1987 (adib.: "diruaren goititze", "zergen goititzea", "bildoltxaren prezio goititzea").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

goitiera : AB38 3 ('elevación, altura'); goititasun : HiztEn, LurE; goititze : AB38 4 ('subida'), LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

goititasun : ElhHizt (Ipar. altura; excelencia), EskolaHE, DRA (sublimidad); goititze : EuskHizt, HiruMila, PMuj DVC // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

goitu, goi(tu), goitzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

goitu, goi(tu), goitzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Zub.

Forma baten adiera(k)

laidoa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: goiz-alba, goizeko izar , goizetik gauera .

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GOIZ-ARGI (Foix ap. Lh), GOIZTARGI. Aurora. Cf. goizargitu. Itxaso apalak irri dagi / goiztargi sotillaren antzera. Elizdo EEs 1928, 79. Hara: heldu zare / goiz-argien pare. Iratz 191. Argi gozo dario [kantari], goiz-argi, Asisko bertako egun-sentiak bezela. Lek SClar 121. Gau ixil paketsua, / goiz-argitik urbilla. Or in Gazt MusIx 199 (Gazt ib. 187 goizalde, Onaind ib. 206 argi-nabar). Mendi axala goiz argiz zillar / egun atari denean. NEtx LBB 338. v. tbn. Zait Sof 164. SMitx Aranz 18 20.26: goiz(-)argi 1: DiarioVasco (“Portua, etxea. Marinelak atera dira ontzigaineko goiz argitara eta, ai ene bada: den-denek aho-bueltan zer?, eta orban gorri zikin itsusia!”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

goiz(-)argi : Herria (“Nork daki zer gertatuko den? Lurrikara izigarria egin du larunbat goiz argi hastean Asia hegoan, India, Pakistan eta Afganistan herriak elgar jotzera dauden gunean Kaxemiran, Xina– Tibeta ere urrun ez dagoen aldean, bi kontinentek (India eta Eurasia) elgarri so egiten duten aldean”), Elizen arteko Biblia 5 (“egunsentiko argia bezalakoa da, goiz-alba garbian jaikitzen den eguzkia, lur bustian ernetako belarrari dizdiz eragiten dion goiz-argia”), Urtzi Urrutikoetxea 1 (“Ikusi ditut: bi, hain zuzen ere, goiz-argian, gure norabidean aurrez aurre zegoen eraikinaren zati estuan, hormaren goiko aldean”), Piarres Aintziart 2 (“Goiz-argian erreka baten bazterra segitzen nuela, uraren jario mutua ene urrats isilekin jarraikiz, ikusi dut zurzuria ari laino eztiaren artilea sistatzen”), Asisko Frantzizko 2 (“Eta beste hau ere bai: Gose denari zeure ogitik ematen badiozu, orduan, goiz-argiak bezala egingo duzu distira, eta justizia izango duzu aurretik gidari”), Xabier Montoia (“Lotan egonen dira, harik eta goiz-argiak, insomnioak jotako edonoren gelako lanpararena baino argiagoa den horrek kantari iratzarri arte.”), Imanol Zurutuza (“Bidean barrena zihoazela, udaberriko goiz-argian, orein bat ikusi zuen urrutiko galsoro bat zeharkatzen, eta anaiari seinalatu zion, hatzaz”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS: goiz argi / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS: goiz argi

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da eta jasotzekoa da azpisarrera gisa.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-argi.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa goiz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

GOIZ BERANDU (V, G, AN ap. A), GOIZ BERANT. (BN, S ap. A; Foix ap. Lh). a) (En casos locales de declinación). Cerca del mediodía. * Atzo goiz beranduban. Echag 48. Atzo eguarte azkenean edo goizberanduan. A Ezale 1899, 10a. Goiz erdian naiz goiz beranduan. Erkiag BatB 25.

LB: “Goiz beranduan: eguerdi inguruan. Goiz gorri, arrats euri” (Karmel) / EPG: 2 “Goiz beranduan esnatu zen biharamunean.” (Jose Morales) / ETC: 0.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: goiz-beranduan etorri da: ha venido hacia el mediodía.; Labayru: 0;

goiz 1 iz. Gauerditik eguerdia arteko denbora-bitartea, bereziki egunsentitik eguerdia artekoa. Goiza etorri zenean. Goiz, eguerdi eta arrats, beti porrusalda. Goiz guztiek dute beren arratsaldea. Goiz hartako egitekoak. Udaberriko goiz bat. Igande goiz zoragarri batean. Goiz guztia lanean igaro. Goiz osoa eman du etxean. Goizetik arratsera, dantzan eta kantari. Bihar goizean. Hurrengo goizetan. Goizean bost eta erdietan jaikita. Goizeko ordu bietan. Goizeko hamarretan. Goizeko ihintza. Goiz beranduan: eguerdi inguruan. Goiz gorri, arrats euri (esr. zah.). || Goiz-goizean ekin zioten ibilaldiari.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, baina komeni da definizioa gehiago zehaztea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa goiz eta berandu sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: adib. / EskolaHE: -

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

eraikuntza librea (edo adibide gisa jasotzekoa, osagaien segida horretan finkatua denez).

Esapideei dagokien sistematika

edo.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GOIZ ETA ARRATSALDE a) (Con sufs.). Mañana y tarde. v. GOIZ-ARRATSALDE. Laudatua zaradela goiz eta arratsaldean. EZ Man I 13. Eta hala eramatzik goiz eta arratsaldeak. EZ Man II 160. v. tbn. Azc PB 174. b) (Uso adv.). Por la mañana y por la tarde, durante todo el día. Egunaz eta gabaz, / goiz ta arratsalde. Echag 87. Bazebillen gau ta egun, goiz ta arratsalde. Ag G 125. Bigarrena [eguna] Loiolako, goiz eta arratsalde. JE Ber 97. Berez zortzi egun, goiz ta atsalde, biok bakarrik. Or QA 53. Goiz eta arratsalde, ez didate pakerik eman. NEtx LBB 116. Zenbat sasi artetan / lanean debalde, / atsedenikan gabe / goiz ta arratsalde. Insausti 340. v. tbn. Azc PB 46. A BeinB 68. A Ardi 6. ArgiDL 128. TAg Uzt 314. (Una vez) por la mañana y (otra) por la tarde. Goiz da arratsalde joaten zan elizara. Echta Jos 285

adib: bakea eman Bakean utzi. (Batez ere ezezko eta aginterazko esaldietan erabiltzen da). Piarresek ez dio bakerik ematen, non zer gaitz duen aitorrarazi artio. Bere kontzientziak bakerik ematen ez zion. Goiz eta arratsalde ez didate bakerik eman. Zoazte hemendik!, emazue bakea!

goiz eta arratsalde 300: Aizu 2, Deia 8, Elhuyar, Consumer 9, Berria 87, EiTB 14, Jakin, Argia 5, DiarioVasco 173

Beste (edozein) iturritako erabilerak

goiz eta arratsalde 48: Herria 5, Berria 16, Elizen arteko Biblia 6, Gotzon Garate 3, Felipe Juaristi 2, Txillardegi 2, Xabier Mendgiuren Elizegi, Jose Antonio Mujika, Juan Garzia, Pello Zabala, Joxerra Garzia…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da goiz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GOIZ-PARTE (V-arr-gip, G-goi-azp). Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 251. Mañana (parte del día). "Goiz partean etorri zen (V-arr, G-goi-azp), goiz partetik etorri zan (V-gip, G-azp)" Gte Erd 251. Gox parteti etxe biarrak gaztiak egitia. fB Olg 56s. Goiz parteko zurrutak. Basarri 147. Bertsotarako txarra / baida goiz-partia. Uzt Noiz 119. Egun orretan trumo-euri ikaragarria egin eban goix partetik. Gerrika 291

adib: parte 3 iz. Alderdia, aldea. Euskal Herriko parte honetan. Aita San Martin jaio zenean Beasaingo partean. Goiz parteko zurrutak. || Medikuak egiten duen guztia estimatzen da, eta parte onera hartzen da.

goiz parte (gehienak goiz partean dira) 131: Aizu (“Goiz partean, ohi denez, hiriko kaleak izango dira bertsoaren plaza nagusi”), ElCorreo 2 (“Goiz partean neurean guztiz zentratuta egon nintzen eta besteen lanei ez nien gehiegi erreparatu”), Deia 4 (“Oihana hi-tza ere entzun zen goiz partean, liburu eta disko artean galtzeko oihan ikusgarria baita urteroko hi-tzordua”), Consumer 10 (“Nahiz eta, lanarengatik, ahalegin fisiko bizia egin beharrik ez duten, laneko ordutegiak hala agindurik, goiz partean janari bat hartu behar izaten duten pertsonek zerbait arinago hartu ahal dezakete, hala nola esnekiren bat eta sasoiko fruta”), Berria 24 (“Goiz parteak baditu gauza politak baina niri gehiago gustatzen zait arratsalde-iluntze partea, ordu garai hori”), EiTB 29 (“Goiz partean zeru urdina nagusituko da eta haizea noraezean ibiliko da”), Erlea (“Denak batera kabitzen ez eta mutilek izaten genuen maisuarekin eskola goiz partetik, eta arratsaldez, maistrarekin, neskek”), DiarioVasco 60 (“Goiz partetik eta egun osoan zehar, animazio handia eta herriko kale eta plazak jendez gainezka”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

goiz parte (gehienak goiz partean dira) 40: Berria 9 (“goiz partean zerbait bateratua egitea”), Herria 6 (“Baiona Santespietako posta bulegoa hetsirik egon da goiz partean grebarengatik”), Anjel Lertxundi 5 (“Goiz partean, ariketa fisikoak egiten ari ginela, Robert Walser jarri zait ondoan”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Egunez egun gehiago etortzen ziren goiz parte horretan, eta egunero jarri behar izaten nien bideo berria”), Aingeru Epaltza (“Goiz partetik, Foru Poliziak eta Polizia Nazionalak hasitako orrazketak azken frankotiratzaileekin akabatzea lortu duela esan du Gobernuko bozeramaileak”), Itxaro Borda (“goiz parteko orduetan Propreté de Paris apaindura berdeen menean, kaleak garbitzen ari ziren behialako tiratzaile senegaldar eta maliar seme-alaben langileen erditik”), Joxemari Urteaga (“Goiz partean ahaztuxea eduki bazuen ere, triangeluari zirrizturen bat bilatu nahi izan zion arratsalde hartan”), Pedro Alberdi (“Gaur, goiz partean, kantaldia izan omen duk Martuteneko kartzela barruan”), Patxi Zubizarreta (“Goiz partean, kalezuloa itzalpean egoten da, hotzak eta hezetasunak hartua”), Edorta Agirre (“goizeko kopak eta goiz parteko gosariak atera ondoren”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke parte formaren adiera hori nabarmentzeko.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Jasoa dago jada Euskaltzaindiaren Hiztegian adibide gisa parte sarreran

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da goiz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

elkarketa librea dela uste du lantaldeak, nahiz finkatua izan ohi den, eta ez librea, dvandva hauetako izenen segida: goiz-arrats(etan) erabiltzen da, adib., baina ez arrats-goiz(etan).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

goizabar (eta goxabar) B 2 (Mg PAb: "Goisabar, edo egun usaiñagaz batera; ta belu neritxon beste egunetakuen aldian"; A BeinB: "eguna argitu iakenean, bat batera ta goizabar baga argitu zan orduan"); eta OEH argitaratuan, gainera: Ol 1 Sam 30,17 eta goiztabar : Ur Os 11,1; goiz-abar 1 (Anab Aprika: "Goiz-abarra asi, baño tankera berean segi"); goiznabar G 6 (EA OlBe 2: "Goiznabarrean era xamurrez otoi eztitsu garbia egin ondoren idikitzen det bordagaraiko esia", "Lo gozatsua egin ondoren jeiki naiz goiznabarrean ego-aldetik enadatxo bi etorri zaizkidanean"; Zait Sof: "Goiznabarra da"; Etxde JJ 3: "ta Garazitik goiznabarrarekin aterata eguerdirako Etxahuniara eldu ziran", "gauerdi edo goiznabarra baiño len", "goiza urratzearekin atera oi zen etxetik (...) goiznabarrarekin etxeratzeko"; Ibiñ Virgil: "goiznabarrak, gu uzten gaituenean, ara omen daroa eguna"); IE 1 (Mde Pr: "goiznabarrean suizkilotua"); goiznabar-zale G 1 (Zait Sof: "txori goiznabar-zalien txorrotxiotxi zoliok").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

goizabar (eta goxabar) 4: B 2 (J. Kerexeta: "Gau illuna azkenetan, / Eta ixarrak diz ta diz / Agurka goxabarran", "italiak bakarrik / Goxabar oztiñian"); EB 2 (L. Baraiazarra: "goizabarreko kanpaiak jo behar izaten zituzten"; P. Aristi: "Gero geografi ariketa bat goizabarrean"); goiznabar 4: G 1 (A Ortzuri: "Zirzil galduak ibilli oi ditun goiznabarrean mutillen atzetik"); IE 2 (L. Etxezaharreta: "Egunak luzeak ziren goiznabarretik goiznabarreraino").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

goizabar : HiztEn, LurE; goiznabar : AB38 1, HiztEn ("ik. goizabar") // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

goizabar : DRA, PMuj DVC, ElhHizt, HiruMila; goiznabar : Lh DBF, DRA, HiruMila, PMuj DVC (goiz-nabar); goiztabar : Lh DBF // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, EskolaHE, Casve EF, HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiaren Arauak

'egunsentia' (*goizaldea lanean eman dute e. goiza, goiz-partea...)

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

goizaldera etorri da (baina ez *"goizaldea lanean eman dute", baizik goiza, goiz-partea...)

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tik/-danik

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: adib. / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GOIZEAN GOIZETIK (A DBols), GOXEAN GOXETIK (Añ). A la mañana temprano, desde por la mañana temprano. "(Muy de) mañana" Añ. Tr. Loramendi (87) y B. Enbeita (NereA 36) usan g. goiztik. Jagi goxean goxetik, usteletan oean etzan baga. Añ EL1 79. Zer egiten dezute goizian goizetik? Sor Bar 102. Goizian goizetik, eguna zabaldu baño lenago. Kk Ab II 122. Goizean goizetik asi-ta euri faltarik eztaukagu egun guztian. Alzola Atalak 83. Goizen goizetik aizea gendun / azkeneko ostoen kontra. Insausti 277. v. tbn. Zav Fav RIEV 1909, 34. AB AmaE 386. Canala Jesucristo 32 (ap. DRA). Azc PB 118. A BGuzur 141. Echta Jos 38. Ag G 227. Etxde JJ 194. Akes Ipiñ 20. Erkiag BatB 187. FEtxeb 127. Aizarnarako bidea artu zun urrengo goizean-goizetik. TAg Uzt 212.

goizean goizetik 277: Deia 3, Consumer, Berria 152, EiTB 74, Jakin 2, Argia 8, Erlea 2, DiarioVasco 35.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

goizean goizetik 46: Berria 27, Patxi Zubizarreta 4, Josu Zabaleta 2, Hasier Etxeberria 2, Oskar Arana, Edorta Jimenez, Mirentxu Larrañaga, Bego Montorio, Koldo Biguri, Eneko Bidegain, Elizen arteko Biblia, Xabier Mendiguren Elizegi, Harkaitz Cano, Pello Zabala.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da eta jasotzekoa da azpisarrera gisa

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa goiz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

eraikuntza librea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

goiz sarrerari dagokion azpisarrera.

Atzizkien araberako erabakiak

-ero

OEHko datuak [laburduren azalpena]

goizerri 6: Ir YKBiz 2: "Goizerri-aldean etxeak oso apalak izaten dira", "Goizerri aldean, etxetan izaten dira eskuz erabiltzen diran eiera txikiak"; O Pr: "Goizerria denean gorriago ezenez hori, eure euritakoa eztemala nehori"; UNLilia: "Hor dütü goizerritarik / erregiak dohañekin"; Mde 2: "Goizerriko mistikoek", "Goizerritiko Jaungoikoaren / herri hautetsi maitea", eta OEH argitaratuan, gainera: Mde Egan 1960: "Goizerritik argia".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

goizerri behin, Zait: "Eskualde gorri ta soillaren erditik irtenda, paradisua bezin begi-betegarri azaltzen zan goizerriko izararria".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

goizerri : HiztEn, LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

goizerri : EuskHizt, HiruMila (oriente), ElhHizt (oriente, este), EskolaHE, Casve EF (orient), Lh DBF (orient), DRA (oriente), PMuj DVC (goiz-erri: 1 sembrado de fruto temprano; 2 pueblo oriental; 3 oriente, levante, este) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Mailak

Liter.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

sortaldea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-tik.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GOIZETIK ARRATS (H). a) De la mañana a la noche, todo el día. Gozetik arrats aspertzen ez da / jan eranean jendea. Echag 220. Erleak goizetik arrets lanean hari dira. Dv Dial 26 (It e Ip goizetik arratsera, Ur goxetik gaberaño). Goizetik arrats hariz. Dv Act 28, 23 (Lç goizetik arratserano). Goizetik arrats lanean hariz. Elzb PAd 16. Goizetik arrats, gauaz ez egunaz etzen ateratzen jendea. HU Zez 59. Goizetik arrats berdin ari zen beti kanta eta kanta. Xa Odol 143. v. tbn. Hb Egia 142. Sor Bar 54. JE Bur 164. Barb Sup 25. b) "Du matin au soir, promptement, en peu de temps" H

adib: arrats iz. Iluntzea; ilunabarra eta gaueko lehen orduak. Arratseko otoitza. Goizetik arratsa etorri artean. Arratseko hamarretan. Bart arratsean. // erresiñol iz. Urretxindorra. Nire alaba Mariak erresiñolak bezala xaramelatzen du goizetik arrats.

goizetik arrats 19: Consumer (“Zuhaitzaren oinean, jendea dabil, eskailera lagun dutela edo batere gabe, eta ontzi batera edo zumitzezko saski batera biltzen dituzte, goizetik arrats, banan-banan”), Berria 10 (“Eguzkia lagun edo euripean, goizetik arrats han harrapa daitezke Christiane Giraud Uztaritzekoa, Jean Escaffre Senperekoa, Jean-Jacques Abdallah Pirinio Garaietatik etorria eta Yann Liebard bretoindarra”), Argia 7 (“Musikari frustratua naizela uste dut, beti musika entzuten dut goizetik arrats, eta beti nabil musika berezi bila, eta berdin entzuten dut klasikoa edo Madona, edo musika tribalak edo...”), Erlea (“goizetik arrats kabalak arta eta alorrak landu“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

goizetik arrats 31: Herria 6, Berria 8, Daniel Landart, Elizen arteko Biblia, Itxaro Borda, Oskar Arana, Jose Morales…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ez da esapide erregularra eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da goiz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

goiz sarrerari dagokion azpisarrera.