Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

: -eri(a)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) 'errepublikanoa' adierako gorri(-)beltz IE 4, denak ap. HU: "Hemenxet aipatu behar izan dugu Rouanet Paristar deputatu gorri beltz delako batek Eskual-herrian egin zuela zerasalako itzulia", "Judutiar eta framazon gorri-beltz hoitarik hogoi-ta hamar baizik ez ziren sartu", "Nor uste duzue direla jaun horren etsaiak? Hek dire oroz gainetik, dioenaz, gorri beltzak, socialistes, radicaux, eta holako herradun bazter-nahasle guziak", "Gorri-beltzak etsai dituenaz geroz, bera xuria ote da beraz?"; b) 'kolore gorri ilun(eko)a' adierako gorbeltz IE 1, Mde Pr: "Jaiki zen ilargia, gorbeltz kolorez"; gorri(-)beltz 7: G 5 (Ag G 3, adib.: "Txanpon gorri-beltz leunak", "[Piper] gorri-beltz zimelduak"; JanEd II: "Gorri beltzetik ondo / eraten"; Or QA: "[Odei] gorri-beltza"), IE 1 (JEtchep: "Ospitaleko murruak gorri beltz dira"), EB 1 (Arti MaldanB: "Haitz gorri beltzetik datorren arranoak"); Ik. OEH argitaratuan, gainera, Eskual 28-2-1913 ap. DRA: "Ardi gorbeltza"; Herr 23-6-1960: "Hori da hori [pilota] jokatzea, hortzez eta haginez, gorri-beltzak, larru has, eskuak hantuak"; gorri(-)belztu (eta -beltzatu) IE 6: Laph ("Jaun Peña badoha [...] samurraren samurrez gorri-belztua"), JE Bur ("Laidoarekin gorri-belztua"), Barb Sup 4 (adib.: "Sokari tira eta tira [...], gorri-beltzaturik, eta eskuetan frintzak eginik", "Leon, hasarreak gorri beltzatua", "Uf!... gorri beltzatua sumatzen dut nere begithartea, sutan ene mathelak!"); gorribaltz B 2, denak ap. Erkiag (adib.: "Geiso-antzez agiri eztedin [...] ta bai eurak baizen gorribaltz eta osasun"); c) 'txori mota' adierako gorribeltz (eta -tx) G 3, denak ap. Or Mi: "Otatxoriek eta gorribeltzek", "Ibai-ertzeko beleak eta zumardiko gorribeltzak", "otatxoriek eta gorribeltxek zabalduko ditu bezela maiteen ixil-gordea" [sic].

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) 'kolore gorri ilun(eko)a' adierako gorbeltz EB 1: P. Berasategi: "autoen fokoi dirdaitsuen islada gorbeltz zirudielarik"; gorri baltz B 1: Zubk ItxasA: "urak kolore gorri baltza agertzen dabenean"; gorri-beltz 4: G 1 (Ataño MLanak: "arraintzale-kolore gorri-beltz aiekin"), EB 3 (SM Gogoz: "batzuk gorriz eta beste batzuk gorri-beltzez"; A. Lertxundi: "margo gorri-beltzak nagusitu zitzaizkion ibaiari"; Egin 1992: "Madrilgo taxi gorri-beltzak"); b) 'txori mota' adierako gorribeltx G 1: Or Mi, OEHko testuinguruetako batean.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gorbeltz : HiztEn, LurE; gorbelzte : LurE; gorbelztu : HiztEn, LurE; gorribeltz : DFrec 1, AB38 1 ('cobrizo'), HiztEn; gorri-beltz : DFrec 2, Euskalterm 2 ('rojinegro') // Ez dugu aurkitu ap. AB50.

Sektore jakin bateko informazioa

a) Ik. urretxori (Oriolus oriolus) fitxaren hustuketa: aurio : PMuj DCV; gorri-beltz : PMuj DCV; gorbeltz : PMuj DCV; xoaberde : PMuj DCV; martzuka-xori : PMuj DCV; masusta-xori : PMuj DCV; piko-xori : PMuj DCV; piko-jale : PMuj DCV; oriolet : PMuj DCV; zozar : PMuj DCV; b) eta igel gorri-beltz (Dendrobates sp.) fitxarena: igel gorribeltz : J. Aldazabal Animalia pozointsuak.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gorbeltx : PMuj DVC (sargazo, alga); gorbeltz : EuskHizt (*1905, 1913), HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Casve EF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC (1 rojo, rojo negruzco, rojo oscuro, encobrado, cobrizo; 2 alga; 3 oropéndola, oriol, lútea, víreo, virio); gorbelx : PMuj DVC (buriel); gorbelzte : EuskHizt, HiruMila; gorbelztu : EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, DRA; gorribeltx : DRA; gorri-beltx : Lh DBF, PMuj DVC; gorribeltz : Casve EF, HaizeG BF, DRA, PMuj DVC; gorri-beltz : HiruMila, ElhHizt, Lh DBF, PMuj DVC; gorri-beltzatu : DRA; gorribelztu : Casve EF (gorribelztü), HaizeG BF; gorri-belztu : Lh DBF, DRA (gorri-be(l)ztu); gorribeztu : PMuj DVC // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE, Lur EF/FE.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak; ik. EArau25: "marrarekin idaztekoak [...] zuri-gorri moduko elkarteak"

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gorri 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

arrantzale-kolore gorri-beltz haiekin.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: adib. / EuskHizt: adib.: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

egin bikoiztapenekin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gorritu sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu gorriaire formarik aurkitu corpusean (OEH argitaratuak JE Med-eko aip. jaso du); a) 'aurpegian pikor gorriak ateratzen dituen eritasun kutsakorra' adierakoak 24 ager. dira: elgorri B-G 7 (SM Zirik 2; Ldi IL, NEtx LBB 6); gorrin G 1 (Or QA) eta gripe-gorrin B 1 (Enb); gorriña B 2 (Añ GGero, Enb); gorriño IE 2 (JEtchep); nafarreri B-G 3 (Erkiag BatB; Izt C 2); naparrei B 1 (Ag Kr); naparreri EB 1 (MEIG); naparri B 3 (AB AmaE, Enb); txarranpiñ G 1 (Ag G); b) 'laboreak jotzen dituen gaitza' adierakoak 8 ager. dira: gornia G 1 (Ag G); gorrin G 1 (Ibiñ Virgil); gorrina 4: B 3 (Itz Azald, Ag Kr); G 1 (Ibiñ Virgil); gorrindu B 2 (Gand Elorri).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu gorriaire formarik aurkitu; jasotako guztiak 'aurpegian pikor gorriak...' adierakoak dira: elgorri 4: B 1 (A. Zubikarai); EB 3 (Gipuzkoako Fordu Aldundia, J. Agirre, X. Amuriza); gorrin EB 1 (M. Aldasoro); gorrina EB 2 (Gipuzkoako Foru Aldundia, Elhuyar); su-gorrina EB 1 (Elhuyar); gorrindu EgAs 1 (Euzkadi); xarranpin IE 2 (M. Landerretche; P. Larzabal).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

elgorri : AB38 3, HiztEn-LurE, Euskalterm 2; gorni : HiztEn ("ik. gorrina"); gorriaire : HiztEn-LurE; gorrina : HiztEn-LurE, Euskalterm 2; gorrindu : HiztEn-LurE; gorrintze : LurE; gorriño : HiztEn-LurE; nafarreri : HiztEn-LurE, Euskalterm 1; txarranpin : HiztEn-LurE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

gorrina.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gorriak ikusi 18 ager., B-G eta GN: Or 6; Tx B II; FIr 2; TAg Uzt; Anab Poli 3; Zait Plat; Erkiag BatB; Uzt Sas 3; OEH argitaratuan, gainera; Inza NaEsZarr; Onaind in Gazt MusIx; Ataño TxanKan; G ager. banakoak dira beltzak eta gorriak ikusi : Ldi IL; gorriak eta beltzak ikusi : Berron Kijote; gorriak pasa : Txill Let (eta OEH argitaratuan, gainera, gorriak pasatu: Arti OC I).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gorriak ikusi 15: Or Tormes; Euzkadi 1930; Zait 2; Onaind 3; Kristau-ikasbidea/4; Vill; A. Valdes; M. Ezkurdia; Zer 1986; SM; J. Cillero; Eutsi/1; gorriak esan 1: El Día 1931 ("Mendekoak, zer esanik ez, buru ta burukote oiekatik gorriak esan eta zabaltzen"); gorriak pasa 1: Vill.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gorriak eta beltzak ikusi : AB50 1; gorriak igaro : HiztEn (AS); LurE (adib.); gorriak ikusi : AB38 2; AB50 1; DFrec 1; HiztEn (AS); LurE (adib.) // Ez ditugu aurkitu ap. Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gorriak esan : ElhHizt (AS); PMuj DVC (adib.); gorriak igaro : EuskHizt (adib.); ElhHizt (AS); EskolaHE (adib.); Lh DBF (ene gorriak iragan: adib.); DRA (nere gorriak irago nituen: adib., F. Seg.); PMuj DVC (adib.); gorriak ikusi : EuskHizt (adib.); ElhHizt (AS); HiruMila; EskolaHE (adib.); Casve EF (adib.); DRA (adib.); PMuj DVC (adib.) // Ez ditugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE; HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Ikusteko dago beste zein forma onartuko den

gorriak pasatu (edo igaro ) onartzekoa izan liteke (bik erabili dute: Vill eta Txill); gorriak entzun, esan, bota, berriz, ez dira testuetan jaso.

Esapideei dagokien sistematika

ikusi: -ak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gorri 3 sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

gorriarazi, gorriaraz, gorriarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gorriarazi, gorriaraz, gorriarazten

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-i(tu)+a-

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gorridura (eta -ü-) 2: Egiat (interpretazio zailekoa, "[Nastalariak, ohoiñak] sobera lan dükielakoz fama hobiago baten lankheian, beren aitüretan daude ta gorridüra apür batez dirade kito"); Mde HaurB ("Haren larru elurtsua estaltzen zuen gorridurak salatzen zion [lotsa]").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gorridura 1: Satr ("Nungo sorginak zipriztindu zuen, bestela, odolaren gorriduraz?").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gorridura : HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gorridura : HiruMila (rubicundez), ElhHizt (enrojecimiento, rubicundez), Casve EF (gorridüra: rougeur), HaizeG BF (rougeur), Lh DBF (rougeur), DRA (rubicundez), PMuj DVC (1 rubicundez; 2 eritema; 3 sonroseo; 4 rubín; 5 peca roja; 6 vergüenza; 7 sarro; 8 calor sofocante; 9 sarpullido; 10 fuego sagrado; 11 encarnado subidísimo) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE.

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

gutxi erabili da (Egiat, Mde, Satr), baina egokia da, lantaldearen ustez.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

landareen gorrina.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 'elgorria'. 2 'landareen gaitza'.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

bigarren adierakoari "Sin. mildiu" eransteko eskatuz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan gorrindola : Etcheb MGaric ap. DRA ("Kargudun zonbaiten papo aintzinak gorrindol-kolore ezartzen ditu ohorezko kordoin aiphatuak mustra handiko biltzarretan"); Zelaiberri Herr 1961 ("Heietarik bat, Lidia, purpur edo gorrindol saltzale batek, galdatu zuen bataioa").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gorringol(a) B 1 (Angosto'ko AB: "Jantziaren gorringolak, kristau eratasunez egokituz, tankera gotikua argi agertzen dabe").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gorrindol : HiztEn, LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegiaren hustuketan a) akaro (Acarina, ord.) fitxaren hustuketa: akain (Gordailu IkastHiztegia, PMuj DCV, Zendoia-Sakana Animali mundua, K. Altonaga Arthropoda), akaro (K. Altonaga Arthropoda, NaturZ BBB-1, X. Kintana Hizt80), azteri-zigar (PMuj DCV), gorrindol (PMuj DCV), ikañ (PMuj DCV), zigar (Azkue DVEF, LMuj DGT); eta b) zigar (Sarcoptes scabiei) fitxarena: amaika-zardeko (PMuj DCV), azteri-zigar (PMuj DCV), beatz-zigar (PMuj DCV), bero-zigar (PMuj DCV), zierra (It Dial / Ur Dial / Dv Dial / Ip Dial), zigarra (It Dial / Ur Dial / Dv Dial / Ip Dial), gorrindol (PMuj DCV), ikan (PMuj DCV), lakhaxa (It Dial / Ur Dial / Dv Dial / Ip Dial), martin-mongolo (PMuj DCV), zigar (UEU Animali fisiologia, Azkue DVEF, PMuj DCV, X. Kintana Hizt80, LMuj DGT, PMuj DCV, Gordailu IkastHiztegia, M. Ariztia Abereen mundua).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gorrindol : EuskHizt, HiruMila (1 púrpura; 2 bermejo, rojo, púrpura; 3 pequeño insecto que se introduce en la piel y causa escozores), ElhHizt (púrpura; rojo púrpura), EskolaHE, Lh DBF (1 rouge pourpre; 2 lepte automnal, insecte fort petit que s'introduit sous la peau et cause des démangeaisons; ainsi nommé à cause de sa couleur), DRA (1 púrpura; 2 bermejo, rojo púrpura; 3 pequeño insecto que se introduce en la piel y causa escozores) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

purpura.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gorrin, gorrintzen.

Aditz-erregimena

da ad.

Forma baten adiera(k)

gorrinak joa gertatu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Zub.

Forma baten adiera(k)

gorringoa, kuletoa.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Jabier Agirrek elgorri darabil (95.02.02)

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'gorrixka'.

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

Med. zein da erabili(en)a: elgorri, gorriaire, gorrina,...?

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GORRIRIK a) "Cruelmente, gogorki, gorririk" A DBols. b) De, con color rojo. Plazan arribatzian, bisaiak gorririk. Iraultza 74. Asten dire leiaka mataillak gorririk, uzkurka, burua makurka. Or Mi 82. Itsas mendien ertza ubelik, gorririk. Or Poem 533. Zeuen matraillok be gorri-gorririk aurkituko dozuez beingoan. Bilbao IpuiB 83. c) "Gorririk, en camisa (G-azp)" Garate 4.a Cont RIEV 1934, 57. d) Desnudo. Artuta, eramaten dute kapitanaren aurrera, zegon bezela, ia gorririk. Manzi GPatroi 80 (ap. DRA). Oi, aurtxuon oin txikiok / otzaren otzak ain more! / Nola zauzkate orren gorririk / izanikan Jainko lore? NEtx LBB 397. e) Crudamente. Eta bere-bere denporakuak, bere ipuñetan gorririk agertzen diran oitturak, zuzentzia eskatzen ebela asko. Etxba Ibilt 454

Ez dugu aurkitu adiera horretako gorririk formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gorririk 7: Iñigo Aranbarri (“Edo Idoia Zenarruzabeitia, erdi gorririk, galtzarbeak garbitzen?”), Hasier Etxeberria 2 (“Gorririk bezala geratu nintzen Ritaren bat-bateko urruntzearekin, gorririk eta elbarri mundu guztiaren aurrean”), Koldo Izagirre (“Aldagela erdira etorri zen hura, gorririk, zangoak Kortajarenaren espartinetan txinalka lababoraino, eta zegoen hartan hasi zen ilea orrazten niri toaila botatuta.”), Gotzon Garate (“dagoen atsotitza: "Gorririk, ez zakurrik, ez katurik, ez zerririk"”), Txema Ramirez de la Piscina (“Speech ofizialak hasi berriak zirela, arrandiaren erdi-erdian, hara ezustekoa: pare bat neska jende artetik irten, jakak erantzi eta gorputza gerritik gora agerian utzi zuten, gorririk”), Juan Garzia (“Eta hi, Ingalaterra, ene oniritzia ezertan badaukak - ene ahalaren larriak iradoki diezaakeen ber, gordin gorririk baitirau oraino hire ebakiondoak daniar ezpataren menean, eta gogotsu baitiguk omenezko zerga ordaintzen”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta jasotzekoa, baina sarrera gisa, biluzik, ortozik bezala.

Euskaltzaindiaren Arauak

gorritu, gorri(tu), gorritzen. da/du ad.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: gorri-gorri egin .

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gorritu, gorri(tu), gorritzen

gorritxo 525: [iz.] eta [izond.]: Berria 237, EiTB 286, Argia 2. // gorritxo 2111 (gehienak Osasuna taldeko jokalariak zein zaleak): Argia 2, Berria 718, Deia, DiarioVasco 8, EiTB 1363, Elkar 13, Consumer, Goiena, UEU, Uztarria 3.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: gorritxo : Berria 324, Jokin Muñoz (“Txano Gorritxo”), Karlos Linazasoro (“gorritxo” [izond.]), Anjel Lertxundi (“gorritxo” [izond.]), Ramuntxo Etxeberri (“gorritxo [izond.]), Mirentxu Larrañaga (“Txano Gorritxo”), Joxan Elosegi (“gorritxo” [izond.]), Koldo Zuazo (“gorritxo” [iz.]), Markos Zapiain (“Gorritxo” [iz.]), Josetxo Azkona (“Txano Gorritxo”), Xabier Mendiguren Elizegi (“gorritxo” [izond.]), Pello Zabala (“gorritxo” [izond.]).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gorritxo 1. gorritxu. Dim. de gorri. Prejitzen da atea mantekan, gorritxo gelditzen dan moduan. Cocinan 13. Aida txuritxo! / Aida gorritxo! Aranzazu 15-8-1921 (ap. SMitx Aranz 81). Gure mendiko bei gorritxoa. And AUzta 38 (v. tbn. 67). Gorritxu dagoz mendiak. Alzola Atalak 68 (v. tbn. 81). Kuku-sagarra lako mutiko gorri gorritxua.A BGuzur 123. 2. "Caballa, sarda" DRA . v. gorrixko (2). Perloi, arraigorri, neskazar, gorritxo (puttano) [...] arrai mota geienak. Elizdo EEs 1926, 6. 3. Nombre de una clase de manzana. Gorritxo, urrak eta masustak, / mizpillak ta aranak. And Auspoa 52-53, 239

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-txo osaerako librea; ez da beharrezkoa sartzea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Osasuna futbol-taldearena, talde horri dagokiona izendatzeko erabilia. Beste euskal talde batzuei dagokiena ere jasota daude EHn.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ska/-xka

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gorrixka(tu), gorrixkatzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

gorrotarazi, gorrotaraz, gorrotarazten. dio ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gorrotarazi, gorrotaraz, gorrotarazten

Euskaltzaindiaren Arauak

gorrotatu, gorrota, gorrotatzen. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gorrotatu, gorrota, gorrotatzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

Sin. herra / AS: gorroto izan. du/dio ad.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: gorrotoan bizi, gorrotoan egon, gorrotozko .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

gorroto izan

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GORROTO(A) HARTU. (Aux. trans. tripersonal). "Gorrotua artu detse euren nausixari" Etxba Eib. "Gorrotua artu, cobrar odio. Soldaduxkan gorrotua hartu notsen izardunei" Elexp Berg. Mondr[a]goeri artu deutsat gorroto (Endechas de Doña Milia de Lastur, c. 1599). TAV 3.1.5, 33. Nok gorroto artu ez ibillera [...] nasaiai? Mg CO 136. Gorroto ere artu nion alako gogorazio itsusiari. Mg CC 108. [Anaiak] gorroto artu zioten [Joseri]. Lard 48. Ua artu ezkero gorroto artzen baitzioten edariari. Or QA 42. v. tbn. Añ LoraS 53. Ud 118. Or Tormes 21. Kk Ab II 174. JAIraz Bizia 103. Etxde JJ 39. Etxba Ibilt 479. Arti MaldanB 197. Ez deutsee gorrotorik artuten pekatubaren gaistotasunari. Mg CO 51. Ez nion batere gorrotorik artu. BAyerbe 164. (Con determinantes). Gorroto geiago artzen zioten. Lard 513. Etxera etorri ezkero, gorroto aundiagoa artuko liokela. ABar Goi 68. Azkenerako gorroto bizia artu bear dizut. NEtx LBB 43

adib: gorroto iz. Norbaitenganako gaizkinahizko sentimen bortitza; zerbaiti buruzko higuin edo herra bizia. Ezinikusi, haserre eta gorrotoak. Ez zituen ez hitzak leundu, ez gorrotoak estali. Gorrotoak itsuturik. Gorrotoz begiratu. Bekatuari gorroto bizia hartu dio. Anaiek gorroto hartu zioten Joseri.

gorroto hartu 3: EiTB 2 (“Ez gogorarazi. Gorroto hartuko diot hitz horri!”), DiarioVasco (“Txikitan gorroto hartu nion musikari“); gorrotoa hartu 1, DiarioVasco (“sekulako gorrotoa hartu nion musikari”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gorroto hartu 9: Xabier Olarra 2 (“gorroto hartu zien gurasoen eta auzoen bizimodu konbentzionalari”), Xabier Montoia (“Aitari gorroto hartu zion”), Karlos Zabala (“Are gehiago, protestanteak jendilajea zirela erakutsi zidaten eta Luterori gorroto hartu nion”), Txiliku (“Gorroto hartu zion gizateria osoari”), Jose Morales (“Ezin konta ahal akats aurkitzen hasi zen harengan, eta gorroto hartu zion, zergatik eta iruditu zitzaiolako ezti gehiegi jartzen zuela aurpegian goikoekin hitz egiten zuenean”), Koldo Izagirre (“gorroto hartu behar diot gaitaren doinuari”), Antton Olano (“Eta orduan, gorroto hartzen diot”), Matias Mugica (“Eta nola, are arrazoi gehiagorekin, ez nion nik gorroto hartuko anaiorde horri, nire aita, nire izena eta nire maitalea denak batera edeki baitzizkidan?”); gorrotoa hartu 10: Jose Morales 2, Xabier Amuriza, Edorta Jimenez, Koldo Biguri, Juan Kruz Igerabide, Jose Antonio Mujika, Aingeru Epaltza, Matias Mugica, Asisko Frantzizko.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kolokazioa denez, azpisarrera gisa jasotzea komeni da gorroto hartu forman.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gorroto sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: gorroto izan. du/dio ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: adib. / EskolaHE: -

gorrotoan adb. (bizi, egon eta kideko aditzekin). Gorrotoz. Elkarren gorrotoan bizi direnak. Egongo da lagunarekin gorrotoan, berba ere egin gura ez diola. [s.u. gorroto]

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kendu oharra eta jaso adibide gehiago. (2021-11-23).

Esapideei dagokien sistematika

egon: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gorroto sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabilera-oharrak

hori bezala, gorrotoan bizi esapidea ere erabiltzen da.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.g.er.

Forma baten adiera(k)

gorrotozkoa.

Atzizkien araberako erabakiak

-zko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gorroto sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

izlag.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

gorrotozko hitzak; gorrotozko aurpegia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

I gort(h)e : 149 ager.: B (Ag AL); G 5 (Izt, Aran, Bv, Lard); IE 134 (Lç, E, Ax, Gç, Hm, ES, He, Dh, Gy, Hb, Arb, Monho, Laph, Elsb, Zby, Dv, Jnn, HU, Zerb, Barb, Mde); ZuAm 9 (Tt); kort(h)e : 120 ager.: B 6 (Enb, Balad, Erkiag); G 34 (Cb, Mb, It, Arr, Tx, Goñi); IE 57 (EZ, Gç, SP, Lg, JesBih, MarIl, Jaur, Elzb, Zerb, Ardoy); ZuAm 19 (Bp, Mst, Egiat, Etch, Arch, Usk, Ip, UNLilia, Xarlem); EB 4 (MEIG); korthe : IE 4 (Gç, JesBih); gorte(ak) eduki (Lç); II gorthe egin (Ch, Gy, Laph); gort(h)ea egin Tt, Gç, Hb, ChantP); k(h)orte egin (ChantP, Etch; Cb; Mde); khortea egin (Etch); III gortheatu (Harb); kortejatu (Xe, Noe); gorthesano (Gy, Hb); kortesano (EZ, Hb); kurtisan (Tt); kurtisano (SP); kortejante (Mg; Xe); kortejo zale (JJMg); korteju (fB); kortelari (O Pr); kortezale (SP); IV kortes(ki) (EZ, O, SP, Tt, ES), kortesia (Añ, SM; It, Bil, Berron, Lab; E, EZ, Ax, Harb, SP, Lg, Mih, Hb, ChantP); kortesia egin (JJMg); khortezia (Egiat); kurtezia (Volt); deskortes(ki) (SP); deskortesia (Ax, Harb)

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

I gorte da forma nagusia, 81 ager.ekin, horietan 54 EBkoak eta 21 IEko hiru testutakoak (M. Goihenetxe eta Iratzederrenak); gortelari, gortemutil (EBko ager. banarekin); korte 15 aldiz agertu da (B 1, G 2, IE 1; EB-EgAs 10); II gorteiu (1), kortejo (2), gortesau (1) eta kortesau (1) EBko testuetakoak dira; kortea egin (EB) eta korteatu (IE) ager. banakoak dira; III kortes (1), kortesia (7) eta kortezia (1) EBkoak dira.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: gorte (77), korte (2), kortesau (1); AB38: gorte (16), gorteatu (1), gorteiatu (1), korte (3); AB50: gorte (9), korte (1), kortejatu (1); HiztEn: gorte, gorteiatu, gortesau, kortesia, deskortesia; LurE: gorte, kortesia; Euskalterm: gorte, gorte-auzitegi, gortesau, kortesi ispilu.

Berrestekoa da, nahiz beste bat den bizkaiera eta gipuzkerakoa

nahiz bideratua zegoen batasuna hautsi duen, (ia) erabateko segimendua izan du erabilera zainduetan gorte proposatuak, eta zail ikusten da atzera egitea: hori berretsi du batzordeak, baina kortesia , kortesau , eratorrietan.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: gorte(a) egin .

Lexemen erregulartasuna

g-/k-

Txostenaren laburpena

Ik. gorte txostena.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gorte(ak) izan, eduki bana (Lç); gort(h)e(a) egin IE-Zu 9: Gç, Ch, Gy, Hb Esk, Laph, ChantP 2, Tt Arima 2; Ik. OEH argitaratuan, gainera, He Phil: "[Printzeari] bere eginbideak errendatzeko eta, erraten ohi dena, gorthe egiteko"; Lap: "Aingeru oste handi batek inguratzen dute [Jainkoaren Semea], gorte egiteko haren Jainkotasunari", Lander EEs 1916: "Kontsekrazionearen lekhuko eta berari gorthe ospatsuenaren egiteko, ethorriak bazitzaizkon laur artxaphezpiku eta sei aphezpiku"; eta aipatua: A CPV II; khorte(a) egin (eta khort 1, korte 2) 8 ager.: G 1 (Cb Eg II), IE 2 (ChantP, Mde Pr), Zu 5 (Etch); khorte egile 1: UnLilia; kortea eman G 2: Ud; gortheatu IE 1: Harb; kortejatu G 3: Noe, Xe 2; Ik. OEH argitaratuan, gainera Añ MisE: "Jente gazteak bisitatu, ikusi ta kortejetan"; Etxde Egan 1961: "Emakumea zen gizona kortejatzen zuena"; korteju B 1: fB Ic I; Ik. OEH argitaratuan, gainera, Añ MisE: "Galanteoak, kortejuak, amorentasunak"; eta kortejuan Añ MisE: "Gau guztia danzan, fiestan, jokoan, kortejuan"; kortejo zale B 1: JJMg BasEsc; gorthelari : Ik. OEH argitaratuan Prop 1906: "[Enperadoreak] bere gorthelari jaunekin sarrarazi [du]"; kortelari IE 1: O Pr; gorthesano IE 6: Gy, Hb Egia 5; kortesano (eta kortisan 1, kurtisan 2, kurtisano 1) IE-Zu 12: IE 9 (EZ 7, SP Phil, Hb Egia; Tt 3); Ik. OEH argitaratuan, gainera, FLV 1993 (L, s. XVI): "Zeren ez naizen kortesanoa, baizik montanesa"; kortezale IE 2: SP Phil; kortejante : B-G 3: Mg PAb, Xe 2 // Ik. OEH argitaratuan, gainera, kortekide : Etxde Egan 1961 ("Errege zenaren kortekide guziak bere nagusiari lagundu bear baitzioten illobira"); eta gorteatzaile , gortelaritasun , gorteliant , gorteliar testu-lekukotasunik gabeak.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

kortea egin EB 1: B. Hidalgo ("Kortea egiten zion 'dandy' gazte hark"); korteatu Zu 1: Etxahun Iruri ("Primü handienetarik bat zen, / Eta neskatila praube bat / Horregatik korteatzen"); gorteiu EB 1: Loti ederra 1977 ("gorteiuan, printzesaren gurasoen palaziorantza abiatu ziren"); kortejo EB 2: A. Lertxundi ("Kontxexiren kortejoari atzetik"), Egin 1984 ("Pankarta haundi batez gidatzen zuen kortejoa"); gortelari EB 1: I. Mendiguren ("hiru gortelari dotore eta italiar prelatu bat ikusi bait nituen"); gortesania EB 1: Azurm ("modu finen gortesaniazko maisuek"); gortesau (eta kortesau 2) EB 6: R. Manjon ("giro gortesau edo hiritarrean"), Eguzki Erregearekin 3 (adib.: "erregea aldarearen aurrez aurre eseritzen zen eta gortesauak parez pare"), P. Elizegi ("zerbitzari eta gortesauak"), J.M. Arzalluz ("Erregeren kortesau artean").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gorteatu : AB38 1 ('cortejar'); gorteiatu : AB38 1, HiztEn; kortejatu : AB38 1, LurE; kortejatze : LurE; gortegizon : DFrec 3; gortelagun : AB50 1; gortelari : AB38 1; gortesano : AB38 1; gortesau : HiztEn, Euskalterm 1; kortesau : DFrec 1; kortetar : DFrec 1.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gorte egin : HiruMila; gorte-egile : PMuj DVC; gorteatu : EuskHizt (1635), HiruMila, Lh DBF, DRA, PMuj DVC; kortejatu : Lur EG/CE eta EF/FE; gortegizon : HiruMila; gorteiatu : HiruMila, ElhHizt; gorteiatzaile : HiruMila, PMuj DVC (gorteatzaile); gorteiu : HiruMila; gortelari : HiruMila, PMuj DVC; gortesano : EuskHizt (ik. kortesano); gortesau : HiruMila, ElhHizt; gortetiar : EuskHizt (1759; gorthear *1715); kortelari : Lh DBF; korteliar : Casve EF, Lh DBF; kortesano : EuskHizt (XVI; kurtisano 1664; gorthesano 1852) // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE, HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gortea(tu), gorteatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Maiztasuna

g.er.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. gorteatu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Maileguaren beste forma, gaizki edo erdizka egokituaren ordez

Ik. gortesano (edo k- formakoa, hala erabakiko balitz).

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-ano/-au.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

HMan jaso dira: burtina (burtiña) 16 aldiz (G, antzerki-obrak: Sor, Alz, Ill; eta MEIGeko erabilera metalinguistikoa); gortina (urre-gortiña) 4 (Balad; Or, Etxde; Arti); kortina 4 (Cb, AA, Lard, Uzt); kurtiña 1 (Iraola)

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gortina 20 aldiz jaso da, EB (G. Aresti, I. Mendiguren, J. Ormazabal, X. Olarra, K. Navarro, P. Ezkiaga, J.M. Irigoien, A. Lertxundi, J. Sarrionaindia, I. Haranburu, UZEI, HABE); kortina 14 aldiz (B 3, G 1, EB-EgAs 10: L. Artola, Txillardegi, M. Lorda, R. Saizarbitoria, M. Solbes, L. Haranburu-Altuna, G. Aresti, J. Azurmendi, UZEI); kurtiña 2 aldiz (G: J.A. Arkotxa)

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: gortina 1, kortina 1; AB38: gortina 5, kortina 5; kurtin 1; AB50: kortina 1; Euskalterm: kortina 4; HiztEn: gortina

Euskaltzaindiaren Arauak

h. errezel.

Mailegu baztertuaren euskal ordaina

Ik. errezel

Euskaltzaindiaren Arauak

Gortina / gortinar.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Euskaltzaindiaren Arauak

gortu, gor(tu), gortzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gortu, gor(tu), gortzen

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: goruetan adlag.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: goru(-)buru , goru(-)txapel ; eta adibide gisa: gorua egin, goruetan egin.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

goruetan

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Ikusiko da eratorriari dagokion formatua

egokiagoa da, lantaldearen ustez, sarrera berri honetan jasotzea lehen itzulian goru sarrerako azpisarrera zen goruetan adizlaguna, eta, orduan, azpisarrera honi dagokion adibide bihurtzea bigarren itzulian erantsi den goruetan egin adibidea.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

goruaz irutea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

goru(b)etan egin 5: Añ LoraS 2 ("goruetan ta kaltzerdiak egiten etzenduen beingoan ikasi", "goruetan ta kaltzerdia egiten dozue"), fB Olg 2 ("Domekeetan [...] dantzan egitia pekatu andijagua dala [...] etxian gorubetan egitia baino. Obeto gordeko ebeela, edo pekatu gitxiagogaz, judegubak zapatuba nabasen, edo gorubetan eginagaz, dantzan eginagaz baino"), And AUzta ("Gabean andrak goruetan egiteko").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

goruetan egin 4: EMeza (Mt 6,28: "Ez dabe lanik egiten, ez goruetan" #mdash# Ker: ezta goruetan be; eta Lk 12,27: ez dabe goruetan egiten), P. Elizegi ("Gustatu egin zitzaion eta berak ere goruetan egiteko ardatza hartu zuen"), Zer 1996 2 ("goruetan egiten ikasten ebenean", eta ohar batean "goru: goruetan egiteko erabilten dan tramankulua").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

goruetan egin : HiztEn (AS), LurE (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Alustiza Lihoa 93: "Irute-lanbide osoak [...] "ardazketa" izena zeraman gehienbat; "goruetan" esango lukete, berriz, Bizkai aldetik".

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

goruetan egin : EuskHizt (adib. gisa), ElhHizt (hilar), HiruMila (hilar), EskolaHE (adib. gisa), PMuj DVC (adib. gisa, hilar, reducir a hilo) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: adlag.