Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Izenondo erreferentzialak

-iko izond. erref.

Txostenaren laburpena

ik. supra abezekiro.

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

Kategoria

izond.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

kode alfanumerikoa.

Berrestekoa da, nahiz beste bat den bizkaiera eta gipuzkerakoa

OEH-aren arabera, alper nagusitua zen hegoaldean. Gaurko erabileretan badago bitasunik: zalantzazko kasuotan, Euskaltzaindiaren lehendiko erabakia hobetsiko da, euskaldun alfabetatuak, gainera, hori ikasi eta ikasten baitu. Nekazaritzako tresnaren izena, ordea, alper da.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: alfer gaiztoan , alfer-lur , alferreko , alferretan ; eta ik. indargarrietan hobets daitezenak (ik. alfer-putz).

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

alfer-lan

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ALFER EGON (Dv, H). Estar ocioso, inactivo. "Rester oisif" Dv. "Alfer egoitea, ne rien faire (rester paresseux)" H. v. ALFERRIK EGON. Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga y al Sur en Capanga, Mendiburu y, ya en el s. XX, en Kirikiño, Iraizoz, Orixe e Izeta. Eta ilkhirik hirur orenén inguruan, ikhus zitzan berze alfer zeuden batzu plazán. Beraz, hire erranaren araura, Iainkoaren botherea eztiagok behin-ere alfer, baina estimatzen duk hik ezen bethiere eskua lanean duela Lç Ins. Egiazko fedea iagoitik ez alfer egon. Ib. Haragiaren bekhatutik begiratzeko laurgarren erremedioa: ez alfer egoitea Ax. Zerbaitetan enplega zaite, alfer egoitetik begira zaite Ib. Gaitz da, alfer, aise, eta ase egoitea, eta haragiaren bekhatutik eskapatzea Ib. Eta hura guztia egiten zuen, baldin bat ere astirik bazuten, edo alfer bazeuden, handik zerbait ethor zekion gogan beharrez eta beldurrez. Ib. 27 (V 15). Inex egin begi konpañia deungaetarean eta alper egotereanik. "Y de la ociosidad". Cap 126. Alfer egonez gaizki egiten nehork ikas diro. O Pr 544. Bardin da alfer egoitea, eta alfer lan egitea. Ib. 552. Hobe da alfer egoitea ezenez gaizki egitea. Ib. 623. Naturalezari on zaio alfer egoitea, eta maite du gorputzeko pausua SP Imit. Konpainien billa dabillanak aditzera emaiten du alfer dagoela eta egitekorik eztuela SP Phil 325. Iraiz bethi honkite ahalke gabiak; eta ez egon auher behin ere Bp I. Zoñez arranküra berhezi bat ükenen baitie [...] auher eztaudian, nontik sortzen baitira bizioak. Ib. 23. Kontent eta alegera, ahalik lausterrena libro izateaz, eta alfer egoteko denbora gehiago ardiesteaz He Gudu. Joan zen, zion Jesusek, bein gizon aberats bat urrutiko bazterren batera, ta alfer egon etzitezen, utzi zion itxeko bere mutil bakoitzari bere diru-zatia Mb IArg. Zertan nago nagi eta alfer? Nor da ene salbamenduko egitekoan intresaturik ni baizen? Brtc. Aiton seme gisan bizi nahiturik, egin gabe deusik; alderdiek egin zuten, egun batez, zin alfer zirela egonen. Arch Fab. Hamalau urthe dute muthilek adina, / Non baitzaite yoaiten eskolako mina; / Handik goiti ahalke egotea alfer Hb Esk. Oihanak iduriagatik lo dagoen onthasuna, ez dago alfer; bethi egiten hari da Dv Lab. Arte hartan, ezin zagozken alfer gure sainduak. Erruman berean ukhan zuten lana, bakhotxari berea Iñaziok emanik Laph 174. Ez naiz mintzo ase eta pasea, alfer daudenez edo dabiltzanez HU Zez 12. Edo zoin egunez, edo zoin tenorez, auzoetako gizon guziak ostatu hetarat bilduak; gau eta egun osoak han alfer, arnoaren izena ematen dioten pozoinkeria batzuetarik edan eta edan: hanxet daudezila gizon gazte langileak, aita familiako zaharrak, oro baltsan batzu bertzen galgarri. Ib. Etzuen laket horrela alfer egoitea luzaz; indarrak berritu zituen bezain sarri [...]. JE Bur 62. Danak darabille esku-artian zeregiña, iñor eztago alper, baña iñor be ez ixillik. Kk Ab I 68. Xoriek ez dagite hazilik, uztarik, / Eta badute zer jan, auher daudelarik Ox. Ez ditake erran bazter hunen ederra. [...] Ordu osoa banagoke hemen gogotik, alfer, begiak bakarrik alha. JE Ber 51. Erri-zelaian zutik alper zeuden batzuek ikusi zituen ta esan zien: zoazte zuek ere nere mastira. Ir YKBiz 353. Ikastetxe maite huntan nehor ez dago alfer, / Jainkoarentzat gudua hasiko baita laster. Iratz 54. Alper gauden ala ari geran, ez dezaiokegu igarri ordu artan. Or QA 6. Etxekoen eziñez eskolak utzirik, gurasoenean alper nindagola, griña tzarren sasia iekitzen asi zitzaidan Or Aitork, etab.

adib.: alferlan iz. Alferreko lana. Alferlana izango litzateke hori. Alferlan gertatu zaio bere lehengo zuhurtzia guztia. Beti alferlanean ari dela. Alfer egon eta alferlana egin, biak berdin (esr. zah.).

alper egon 1, Karmel (“alper egon eta alperreko lana egin, biak bardin”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: alfer egon 10: Herria 8 (adib.: “Segur ez dira alfer egonak eta ez daude alfer!”), Joan Mari Irigoien, Lourdes Oñederra.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS.

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa. Ipar. marka behar du?

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa alfer sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS (4 ager.: Izt, Bv, Lab, Or).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

gaizto-an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

alfer sarrerari dagokion azpisarrera.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: adib. / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

alferrik sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

alferez forma 8 aldiz ageri da, B-G (AB AmaE, Alzola Atalak; Mb IArg, Izt C 2, Salav 3); alferitz behin, IE (O Po).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

alferez forma 5 aldiz: G 1 (A. Arrinda), EB 4 (Baietz. Ikaslearen liburua, A. Lasarte); alferitz behin, IE (Eskualduna 1919).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

alferez : LurE; alferiz : HiztEn. Besteetan (DFrec, AB38, AB50, Euskalterm) ez da ageri.

Hiztegietako informazioa

Hiztegietan, alferez : EskolaHE, EuskHizt; alferiz : HiruMila, ElhHizt, HLEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: alferiz / EuskHizt: + / HiztEn: alferiz / LurE: + / ElhHizt: alferiz / EskolaHE: +

Erabileremu dialektala

Heg.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ALFERKERIAN (IBILI (Lar, Añ (+ arpelerian)), EGON (V-gip ap. Elexp Berg; Lar), IZAN...) Holgazaneando, zanganeando; en la pereza, en la holgazanería. "(Andarse a) picos pardos, alperkerian ibilli" Lar. "Holgazanear, [...] alperkerian ibilli, egon, alpertu" Ib. (v. tbn. Añ). "Zanganear, erlasogisa, alperkerian ibilli" Ib. "Abribonarse, hacerse bribón, alperkerian sartzea" Ib. "Benga, lanera ortik, beti alperkerixan egon barik" Elexp Berg. [Bi] oren etarik bata, alferkerian, ian edanean eta arloterian iragan duzunean. Ax 168 (V 114). Guk ere geure denbora, hunerainokoan alferkerian eta gaixtakerian gaizki enplegatu duguna, [...]. Ib. 169 (V 114). Ezta ez iakitia, doktrina akisitzen, bonaxeran, aurherkerian, ohe hunian eztiki eta plazenki lo eginik. Tt Onsa 11s. Zertako daramazue egun osoa alferrerian? Lg II 196. Etzuan Jaunak nai, alperkerian egotea gizona. AA II 44. Eta are geiago, jaiak alperkerian igarotzen baditue. Ib. 60. Alferkerian beren etxearen, eta lagun urkoen kaltean bizitzeko. AA III 499. Jaungoikuak ez gaitubala mundura ekarri, alperrerijan ta olgeetan bizitzia iragoteko. fB Olg 38. Emen egun guzian alperkerian zertan zaudete? Lard 423. Ez beñere alperkerian egon, eta egiñkizunik ezpadezu, on izango da Mariaren alabanzak dakaizkien liburuen bat irakurtea. Arr May 120. Eta ez auherkerian ez eta elhestetan denboraren igaraiteko. Ip Imit I 17, 3. Ezteutsat itxi neure minari / egoten alperrerian. Azc PB 242. Otseinak goiz goizeti / iagiten badira, / alperrerian dagoz / alkarri begira. Ib. 327. Berak gura badau [...] emen alperrerian gelditutea, erregeren guraria bete bedi. Ag AL 160s. (s. XX). Mutill, abar batzuek bituitzak, alperrerian egon gabe. Ag G 366. Gaiztakeriyak ikasten eta alperkeriyan oitubaz, eskolara juan gabe, umiak ibilli ez ditezen. EEs 1917, 77. Kalean or ibiliko da alperkerian. Ill Testim 6. Arek gura eban San Antoniok egunero mirariyak egitia, bera alperreriyan bizi izateko. Kk Ab II 144. Zenbait bezela alperkeriyan / ez da egoten oyian, / mantenu ona kastatutzen da / oien etxeko mayian. Tx B II 141. Zurrut egiñaz alperkeriyan pasatutzen du eguna. Ib. 173. Orain daukozuz itxarrik, / alperrerijan len ziranak be / nagitasunik bagarik. Enb 42. Asko gaztetan alperkerian / egin ziradenak oitu. MendaroTx 77. Lanarik egin gabe, alperkerian daudenen urdallak asetzera. ABar Goi 19. --Nun abil motell? --Lanean ermano, lanean. Ez zuek bezala alperrerian. Lek EunD 18. Alperkerian egotea, deabruari leku ematea. Or QA 8. Lana egin biar dik, lana! Ez da naikua alperkeriyan, ta gaiztakeriyan ta lapurretan aritzia. Anab Poli 39. Zoaz plazara ta gizona besterik ez, lurrean exerita alperkerian. Anab Aprika 25. Aien azpian egoten zan alperkerian etzanda makiña bat gizon garagarra irabazten. Ib. 94. Kanpokoen lanari begira egon behar genuke. Ez, ordea, alferkerian eta [...] mana zerutik noiz jaitsiko. MEIG VIII 99. (Con determinantes). Ondo zeritzon, nunbait, jokotik dirua errez irabazteari, erdi lanean edo alperreri osoan bizitzeari. Ag G 127. Gipuzkoan udatzen eta alperkeri goxoan zeuden karlista epel "ojalatero" aiengatik nai zutena egiten zuten liberalak. Or SCruz 11s. Lizarraga Asteasun omen zegoan alperkeri goxoan. Ib. 119. Ez dakite ni aspaldian lurra jota nagoala... alperkeri goxoan. Lab EEguna 65. Berriro oroitze maite ortara itzultzen badira, alperkeri bizian daudela iduri zaie. Or dira estualdiak! Or QA 142. Beti alperreri nasaian bizi danak. Erkiag Arran 115

adib.: alferkeria iz. Ezer egin gabe, lanik egin gabe egoteko bizioa. Lana da bertute guztien ama, eta alferkeria gaitz guztiena. Alferkerian bizi zen. Alferkeriaren kalteak.

alferkerian 26: Ortzadar, Elkar, Berria 7 (alferkerian ibili 1, alferkerian egon 1, alferkerian erori 3, alferkerian bizi), EiTB 14 (alferkerian ibili 4, alferkerian pasatu 2, alferkerian geratu, alferkerian egon 2), Karmel (alferkerian erori), Argia 2 (alferkerian bizi 1).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: alferkerian 48: Asisko Frantzizko 3, Jose Morales 3 (alferkerian egon, ibili, bizi), Mirentxu Larrañaga 3 (alferkerian ibili 2), Josu Zabaleta 2 (alferkerian egon 1), Elizen arteko Biblia 2 (alferkerian egon 1), Xabier Montoia 2, Karlos Zabala 2 (alferkerian ibili 1), Aingeru Epaltza, Jokin Muñoz…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa alferkeria sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

Diakronia

Zah.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: " alfer gorotz (AN-gip), khorotz (BN-lab). "Atrozmente perezoso" A. v. alfertzar" s.v. alfer; alfer zotz : JE eta Barb. Corpusean, gainera, alfer zuri : Erkiag eta Zait.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

alfer zuri 1 (Zait).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

HiztEn AS: alfer zotz, gorotz, zuri.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Beste hiztegietakoak: HiruMila AS: alfer gorotza; alfer-zotz; ElhHizt AS: alfer zotz, alfer gorotz, alfer zuri; EuskHizt (adibideetan): alfer zotza (ipar.), gorotza, zuria: oso alferra; Lh DBF: alferretxe; PMuj: alper-gorotz, alperretxe; DRA: alferetxe; alfer-hotz; alfer-zotz. Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FB, Casve EF, HaizeG.

Informazio osagarria behar da, erabakia oinarritzeko

ik. indargarrietan hobestekoak zein diren: alfer gorotz, a. poltz, a. potz, a. putz, a. zotz, a. zuri.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ager. 1 (Etxba 'galbana').

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

erabili gabea, baina egokia.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ALFERREAN. a) En vano, en balde, inútilmente. v. ALFERRIK. Alango baten astoak uko / egin dau, egin bidean. / Yabeak arre, yabea ixo / yabeak yo: ta alperrean. / Bertantxe yausi / arnasak asi, / astoa, il da azkenean. Zav Fab RIEV 1907, 541. Gabontzak, ostera, ez dau erreten; ez gero gustauten ez yakalako, dirua alperrean ez iraztearren baiño. Erkiag BatB 125. b) Holgazaneando. Goizian tabernara / joanda alperrian / begiyak zintzilikan / erdi negarrian, / ziraldoka etxera / illunabarrian. Xe 251. c) (Estar...) ocioso; (tener la tierra, los campos...) sin trabajar, sin aprovechar. Etxetik urbillean / bizpairu akazi luze zeuden. / Bertan, txoriek, / goizero, batzarre. / Naiz yai, naiz aste, / auzoko belarriak / alperrean ez daudeke. Ldi UO 35. Ta noiz ikasi bear dezu lanean? Amairu urteak beteak dituzu. [...] Eztago zure ama begira! Ura bizi izan balitz, alperrean egoten etzizun utziko. NEtx Antz 9. Ezkongai, bizitza guzian. Urik gabeko iturria bezela; [...] lur ederrak alperrean edukitzea bezelatsu. NEtx LBB 87

alferrean 2: Berria (“Bai, baina nahiz eta diskorik ez kaleratu, ez nintzen alferrean ibili, kontzertuak ematen aritu baikinen”), Jakin (“Gauza ederra da udara. Haurrak jolasean, gazteak maite kontuetan, helduak alferrean, udara da urtean zehar egin ezin izan ditugun gauza horiek guztiak egiteko garaia”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

alferrean 9: Aingeru Epaltza 3 (“Ze ari haiz hor alferrean”), Asisko Frantzizko 2, Pello Salaburu, Irene Aldasoro, Patxi Ezkiaga, Josu Zabaleta.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa alfer sarreran

OEHko datuak [laburduren azalpena]

alferreko EB 1 (MEIG); alperreko 24, B-G (Ag Kr, Kk Ab, Eguzk GizAuz, EusJok, A Ardi, Ldi IL, Erkiag Arran, Erkiag BatB, Ibiñ Virgil); ez dugu alferrezko edo alperrezko formarik aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

alferreko EB 10 (J. Azurmendi, X. Kintana, J.A. Etxebarria, Artea eta gizona, Oihenart taldea, Egin 1983); alperreko 9: B-G 8 (S. Onaindia, Azkue, J.J. Bergaretxe, J. Garitaonandia, K. Gallastegi, Euzkadi 1933-34, Zer. Bizkaitarrai bizkaieraz), EB 1 (P. Uribarren); ez da alferrezko edo alperrezko formarik aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

alferreko : AB38 1, AB50 1, HiztEn-LurE, Euskalterm 1; alperreko : AB50 1.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

alfer sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

alferreko bitartekoak baztertu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -tan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

alfer sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

alferretan mintzo zara.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ager. 1 (Ax).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

alferrets, alferresten.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-etsi.

Aditz-erregimena

du ad.

Diakronia

Zah.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ALFERREZ. a) Por pereza; con pereza. "Amentxe nao, oera juteko alperrez" (G-azp). Bertze batzuek ahulkeriaz, alferrez, beren mihiaren jabe ezin egonez, nun nahi, noiz nahi, nola nahi, erdaratik emaiten dakote. JE Bur 177. Atso zarraren atorra zarra berea balu ezer ez; kedarra baino beltzagoa du, garbiketako alperrez. A Ardi 97. Milla ta milla zizta ainbeste kanetan [...]. Azken urteko aiek [...] / ez ziran loz, alperrez, nâsten arratsetan. "No se mezclaban con sueño y pereza durante la noche". Or Eus 356. Eta ortantxe aurkitu ninduala, itzaurrea egiteko alferrez, eta areago noski alako zaldun noblearen ekintzak argitaratzeko. Berron Kijote 18. b) En vano. Orra zelan direan / kontu oneik gertatu, / dauken buru ariña / alferrez penatu. Ayesta 25

alferrez 1, EiTB (“Goizean jaiki ezinik eta sartzeko ere alferrez“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

alferrez 4: Herria (“Etzaiztela eskuak alferrez egonak”), Xabier Olarra (“Erkidegoaren Lege-biltzarreko gelarteak // ikusten ditut alferrez, diru-gosetiz beteak.”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Sukaldean bertan, bezperako afariko platerak garbitzeko alferrez harraskan utziak genituen, uretan, eta ur hura izotz bihurturik zegoen, kristalezko geruza zikin bat iduri”), Pello Zabala (“Eguraldia da onez, / ta nik lana daukat errez, / hilabetean berdintsu dabil / ganbiatzeko alferrez”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa alfer sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: alferrik galdu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ALFER EGON (Dv, H). Estar ocioso, inactivo. "Rester oisif" Dv. "Alfer egoitea, ne rien faire (rester paresseux)" H. v. ALFERRIK EGON. Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga y al Sur en Capanga, Mendiburu y, ya en el s. XX, en Kirikiño, Iraizoz, Orixe e Izeta. Eta ilkhirik hirur orenén inguruan, ikhus zitzan berze alfer zeuden batzu plazán. Beraz, hire erranaren araura, Iainkoaren botherea eztiagok behin-ere alfer, baina estimatzen duk hik ezen bethiere eskua lanean duela Lç Ins. Egiazko fedea iagoitik ez alfer egon. Ib. Haragiaren bekhatutik begiratzeko laurgarren erremedioa: ez alfer egoitea Ax. Zerbaitetan enplega zaite, alfer egoitetik begira zaite Ib. Gaitz da, alfer, aise, eta ase egoitea, eta haragiaren bekhatutik eskapatzea Ib. Eta hura guztia egiten zuen, baldin bat ere astirik bazuten, edo alfer bazeuden, handik zerbait ethor zekion gogan beharrez eta beldurrez. Ib. 27 (V 15). Inex egin begi konpañia deungaetarean eta alper egotereanik. "Y de la ociosidad". Cap 126. Alfer egonez gaizki egiten nehork ikas diro. O Pr 544. Bardin da alfer egoitea, eta alfer lan egitea. Ib. 552. Hobe da alfer egoitea ezenez gaizki egitea. Ib. 623. Naturalezari on zaio alfer egoitea, eta maite du gorputzeko pausua SP Imit. Konpainien billa dabillanak aditzera emaiten du alfer dagoela eta egitekorik eztuela SP Phil 325. Iraiz bethi honkite ahalke gabiak; eta ez egon auher behin ere Bp I. Zoñez arranküra berhezi bat ükenen baitie [...] auher eztaudian, nontik sortzen baitira bizioak. Ib. 23. Kontent eta alegera, ahalik lausterrena libro izateaz, eta alfer egoteko denbora gehiago ardiesteaz He Gudu. Joan zen, zion Jesusek, bein gizon aberats bat urrutiko bazterren batera, ta alfer egon etzitezen, utzi zion itxeko bere mutil bakoitzari bere diru-zatia Mb IArg. Zertan nago nagi eta alfer? Nor da ene salbamenduko egitekoan intresaturik ni baizen? Brtc. Aiton seme gisan bizi nahiturik, egin gabe deusik; alderdiek egin zuten, egun batez, zin alfer zirela egonen. Arch Fab. Hamalau urthe dute muthilek adina, / Non baitzaite yoaiten eskolako mina; / Handik goiti ahalke egotea alfer Hb Esk. Oihanak iduriagatik lo dagoen onthasuna, ez dago alfer; bethi egiten hari da Dv Lab. Arte hartan, ezin zagozken alfer gure sainduak. Erruman berean ukhan zuten lana, bakhotxari berea Iñaziok emanik Laph 174. Ez naiz mintzo ase eta pasea, alfer daudenez edo dabiltzanez HU Zez 12. Edo zoin egunez, edo zoin tenorez, auzoetako gizon guziak ostatu hetarat bilduak; gau eta egun osoak han alfer, arnoaren izena ematen dioten pozoinkeria batzuetarik edan eta edan: hanxet daudezila gizon gazte langileak, aita familiako zaharrak, oro baltsan batzu bertzen galgarri. Ib. Etzuen laket horrela alfer egoitea luzaz; indarrak berritu zituen bezain sarri [...]. JE Bur 62. Danak darabille esku-artian zeregiña, iñor eztago alper, baña iñor be ez ixillik. Kk Ab I 68. Xoriek ez dagite hazilik, uztarik, / Eta badute zer jan, auher daudelarik Ox. Ez ditake erran bazter hunen ederra. [...] Ordu osoa banagoke hemen gogotik, alfer, begiak bakarrik alha. JE Ber 51. Erri-zelaian zutik alper zeuden batzuek ikusi zituen ta esan zien: zoazte zuek ere nere mastira. Ir YKBiz 353. Ikastetxe maite huntan nehor ez dago alfer, / Jainkoarentzat gudua hasiko baita laster. Iratz 54. Alper gauden ala ari geran, ez dezaiokegu igarri ordu artan. Or QA 6. Etxekoen eziñez eskolak utzirik, gurasoenean alper nindagola, griña tzarren sasia iekitzen asi zitzaidan Or Aitork, etab.

adib.: alferlan iz. Alferreko lana. Alferlana izango litzateke hori. Alferlan gertatu zaio bere lehengo zuhurtzia guztia. Beti alferlanean ari dela. Alfer egon eta alferlana egin, biak berdin (esr. zah.).

alper egon 1, Karmel (“alper egon eta alperreko lana egin, biak bardin”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: alfer egon 10: Herria 8 (adib.: “Segur ez dira alfer egonak eta ez daude alfer!”), Joan Mari Irigoien, Lourdes Oñederra.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS.

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa. Ipar. marka behar du?

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa alfer sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

Ikusiko da eratorriari dagokion formatua

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-ontzi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

alfer(tu), alfertzen.

Forma baten adiera(k)

1 da/du ad. 'alfer, nagi bihurtu'. 2 du ad. Zah. 'alferrikako bihurtu'.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tzar.

Euskaltzaindiaren Arauak

alfonbra Heg. 'lurreko tapiza'.A107: "[cf.] OEH p 4.3. Prestasun handiko hitza da hegoaldean" (1994-05-24).

Mailegu baztertzekoa da, ez baita nazioartekoa formaz nahiz adieraz.

ez du mailegu onartzekoen minimoa betetzen (frantsesez, dirudienez, tapis dira gaztelaniazko alfombra, moqueta, tapiz)

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: alfombras (especialidad).

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gintza.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

alga gorri 3: X. Kintana 2 ("Errodofitoak: Talde honek, alga gorriak izenaz ere ezagutzen denak, bere baitan itsas ur sakonetako espezie tipikoak hartzen ditu", "Alga gorriek ekonomi garrantzi handia dute farmazi eta elikadur industrietarako"), M.A. Unanua ("Coryphoblennius galerita, adibidez, oso azalean bizi da, alga gorri kalkareoen artean, eta itsasbeheran isolaturik gelditzen da erdilitoraleko goikaldeko kubetetan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

alga gorri : HiztEn (AS: ik. errodofito), Euskalterm 1 (errodofitoak sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

alga gorri : ElhHizt (AS) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

alga 1 sarreraren azpisarrera gisa proposatu da.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: algaraz .

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ALGARA EGIN (V-gip ap. Etxba Eib). Reír a carcajadas. Ni galdu, ta farra, ta algara egin nai dutenai orrela sinistu bear diet nik? Cb Eg II 119 (Dv LEd 216 farra eta marruma). Emakume modesta batek ikara egiten dau [...]. Beste batek algara egingo dau. JJMg BasEsc 103. Bengatu nai duela / iñolaz al bada, / egin geniolako / farra ta algara. Izt Po 64. Andra Josepak, algara egiñaz, esan zion. Apaol 40. Nik orduan egin nuen parreantzoa (algara) Basatxurron ere entzun zezakean. A Ardi 33. Ja, ja, ja, ja! algara egin zun Engrazik. Etxde JJ 126. Bederatziak laurden gutxiago --erantzun zidan, eta algara egin zuan. JAzpiroz 188. (Con determinantes). "Reír a carcajadas, algaraz farregin, algarak egin" Lar (tbn. en Añ). Egiten ziñen parre ta algara gozoa itzketa zatar itsusiai! Mg CC 110. Ta gaistoak egiteuskubezan siñu ta algarak. CrIc 34. Edanaren tarantularekin ekusiko dituzue batzuek, ezeri ez dagokala, eragabeko farra, algara, deadarrak, ta iru oiduak egiten. AA III 378. Bestiak egiten eban algaria arako gauzarik ezainena esaten zendubanian? Astar II 146. Euren soñuban danzetan dabenian, barre, eta algararik gozuena egiten dabela. Ib. 144. Aditu zuenean / fanfarroikeria, / leoiak egin zuen / algara aundia. It Fab 125. Ixekazko algara andi bat egin. Izt C 164. Au aditzian Mikela-Iñaxik egiten du algara aundi bat. Moc Damu 32. Ezkongaien berria zabaldu zanean, algara ederrak egin zituzten Oñatin. Ag G 301. Emazteak ere karkaila (algara) ederrak egin zituen. A Ardi 69. Entzumenean zeuzkat oraindik / biyok eta Labaurtarrak / beñola Josen upeltegian / egin genitun algarak. EA OlBe 46. Ez orixe! Erantzun zion Piarresek algara ozpintsu bat egiñaz. Etxde JJ 187. Egiten zitun irri ta algarak etziran neska apal batenak. Ib. 87. Mutillak algara aundi bat egin zuan, nexkaren ikara etenaz. NEtx LBB 51. Bere Mattin Mottelaren kontuak eta abar, algara ederrak egiten ditugu. TxGarm BordaB 13. Aldian algara txiki bat eginda. JAzpiroz 92. Aiek egin zituzten algarak! BBarand 96. Algara lasaia egiteko besteren farremurritzaren bizkarretik. MIH 367. Ez dute noski nahi beste algara egin haien bizkarretik. MEIG I 185

adib.: algara iz. Barre oihua. Ik. karkara. Jendearen algarak eta txaloak. Bat-batean ematen diote denek algara handiaz barreari. Maite nuela esan nionean, algara batez erantzun zidan. Algara egin.

algara egin : Deia, Consumer, Berria 7, EiTB (eta barre algara egin 25).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: algara egin 45: Koldo Izagirre, Iñaki Zabaleta, Josu Landa, Anton Garikano, Xabier Montoia, Koldo Biguri, Bernardo Atxaga, Matias Mujika, Pako Aristi, Irene Aldasoro, Migel Angel Mintegi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa algara sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: + / EskolaHE: AS.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-z.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

algara sarrerari dagokion azpisarrera.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa, barrez lehertu formarekin egin den bezala.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

algarrobondo EB 1 (Gizartea OHO 4: "Baina, sekaina lur egokia izaten da mahatsondo, olibondo, almendrondo, algarrobondo eta antzeko frutondoentzat").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

algarrobo : HiztEn-LurE, Euskalterm 2; algarrobo-ale : HiztEn (Ceratonia siliqua), Euskalterm 3 (algarroba, Vicia monantha).

Sektore jakin bateko informazioa

Izendegiaren hustuketan ez da lekukotasunik jaso.

Hiztegietako informazioa

Beste hiztegietakoak: algarrobo : EskolaHE, HiruMila. Ondokoetan ez dugu aurkitu: EuskHizt, DRA, Casve EF, Lh DBF, PMuj DVC; ElhHizt, Lur EG/CE, Lur EF/FE, Casve FE, HaizeG FB, T-L LFB, PMuj DCV, Azkue Aurkibidea.

Erdaretako formak

es algarrobo formaren ordainak beste erdaretan: fr (DLLF): "caroubier (árbol); algarrobo loco: grainier (ciclamor)"; it (L. Ambruzzi): "sm. carrubo, guainella (f) / -loco V. ciclamor, siliquastro / -de olor V. faurestina"; en (Collins): "nm carob tree, locust tree"; de (Slaby-Grossmann): (algarrobo, algarrobero) "Johannisbrotbaum m (Ceratonia siliqua)".

Zerrenda osagarriak

NekHizt: eta algarrobo-leka.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

algarrobo-leka.

Landare eta animalien taxonomi izena

Ceratonia siliqua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

aljebra-irakasle behin ageri da (Ldi IL).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

algebra forma 9 aldiz ageri da, EB (F. Etxeberria, A. Iztueta, J. Duoandikoetxea 6, UEU fisika saila); algebraiko EB 9 (P. Azorin, Elhuyar, UZEI, E. Biritxinaga, J.M. Goñi, J. Duoandikoetxea, E.J.); algebrista EB 2 (J.M. Goñi); aljebra EB 3 (M. Pagola, Informatika-fakultatea); aljebraiko EB 1 (A. Sarriegi); alkefra B 1 (A. Zubikarai).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

algebra : DFrec 6, AB38 6, HiztEn, Euskalterm 12; algebraiko : AB38 5, HiztEn; algebrari : HiztEn; aljebra : LurE.

Hiztegietako informazioa

Hiztegietako formak: algebra : HiruMila, ElhHizt; algebraiko : HiruMila, ElhHizt; algebrari : ElhHizt; aljebra : EskolaHE, EuskHizt; aljebraiko : EskolaHE.

Erdaretako formak

es álgebra; algebraico; algebrista; fr (DLLF): algèbre; algébrique; algébriste; it (L. Ambruzzi): algebra; algebrico; algebrista; en (Collins): algebra; algebraic; de (Slaby-Grossmann): Algebra; algebraisch, die Algebra betreffend.

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. aljebra.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

g/j.

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. aljeriar.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

g/j.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH argitaratuan algodoi : It Dial, Azc PB, Iraola; algadoi : Ur Dial, Elizdo EEs; algodoe : Or Tormes; algaroi : JAIraz Bizia; corpusean, gainera: algadoi : G 1 (Ag G); algodoi : B 1 (Gand Elorri); G 2 (Berron Kijote; Ibiñ Virgil: "algodoi-landara"); EB 1 (MEIG); koto : IE 1 (Volt); koto(a) Zu 1 (Egiat); kotoin IE-Zu 3 (Tt Onsa, Dv Dial); koton Zu 1 (Ip Dial); kotoñ IE 2 (EZ Man I, Volt).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

algodoi 9: B 1 (L. Baraiazarra); G 3 (F. Urkia, M. Recondo, J. Bergaretxe); EB 4 (I. Unzurrunzaga, Geografia orokorra, E.J., J.A. Agirre); EgAs 1 (I. Artetxe); kotoi EB 12 (K. Altonaga, J.M. Txurruka, M.A. Elkoroberezibar, X. Etxaniz, X. Mendiguren Bereziartu, D. Urbistondo, A. Lertxundi, Natura arakatzen; eta E.J.: "kotoi hari"; Saioka: "kotoi industrial"; T. Arregi: "kotoi lan"; HEZI-ICE: "kotoi sindikatu"); kotoikara EB 3 (M. Lorda); kotoin 8: B 1 (L. Baraiazarra); IE 2 (A. Arkotxa, Herria); EB 5 (Zabal, Elhuyar, M. Aizpurua, M. Dupac, A. Sarriegi); kotongintza EB 1 (Saioka).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

algodoi : DFrec 2, AB38 8, AB50 1, HiztEn-LurE (bietan "ik. kotoi"), Euskalterm 8 (eta algodoi huts 1); algodoigintza : AB38 1; kotoi : DFrec 4, AB38 25 (eta kotoi hari 1, kotoi hauts 1, kotoi hazkuntza 1, kotoi lana 1, kotoi produkzio 1, kotoi soro 1, kotoi zati 1), AB50 2, HiztEn (eta kotoi-landare), LurE, Euskalterm 26 (eta kotoi gordin 1, kotoi huts 3, kotoi-hari 1, kotoi-olio 1); kotoidun : HiztEn; kotoikara : HiztEn; kotoin : AB38 1 (eta kotoin landaketa 1), Euskalterm 1; kotongintza : AB38 1; kotonhari : AB38 1; kotonondo : AB38 1.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

EskolaHE: algodoi ("ik. kotoi"), kotoi; EuskHizt: algodoi, kotoi.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

ElhHizt: kotoi, kotoi-landare; HiruMila: kotoi, algodoi, kotoi-bolbora, kotoigintza, zingira-kotoia.

Ahozko erabilerak

Ik. EAEL 80: Araba: algodoya 1; Gipuzkoa: algodoi 8; Bizkaia: algodoi 7; Nafarroa Garaia: algodon 10, algadon 1; Nafarroa Beherea: kotoin 3, kutuñ 1; Lapurdi: kotoin 2; Zuberoa: kutu 1, kutuña 1, kotu 1.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: Ik. kotoi / LurE: Ik. kotoi / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Forma lehiakideak ditu, eta erabilerak ikusiko dira

ik. oharra, s.u. kotoi(n)

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Heg. Ik. kotoi.

Erdaretako formak

OfQuLF: règles permettant de résoudre un problème || al-Khawarizmi || médecin et mathématicien persan.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak.

Euskaltzaindiaren Arauak

alha: ordenagailua alhan dut.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: alha izan .

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: AS: ala izan / ElhHizt: - / EskolaHE: AS.

Esapideei dagokien sistematika

izan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

alha sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

1 bazkatu (Larrunen alha ziren ardiak). 2 (tresnak) ari izan, ibili (Gure auto zaharra alha da oraino).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

8 ager. (Ax 2, SP, He, Dh, Dv 3)

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: aladura / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Forma baten adiera(k)

ausikia.