OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: amonatxo ‘dim. de amona’: Apaol, Ag G, Muj PAm, Jaukol Biozk, Ldi BB, Lek SClar, Arti MaldanB.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe; eta oraingoz ez dago zer erantsirik.

Atzizkien araberako erabakiak

-txo.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

amon, amontzen.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Aditz-erregimena

da ad.

Diakronia

Zah.

Forma baten adiera(k)

ematu, eztitu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Erdaretako formak

OfQuLF: gaz composé d'azote et d'hydrogène || Ammon || dieu égyptien qui vivait dans un temple près duquel on trouvait du sel et de la gomme ammoniaque.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

amonio: Euskalterm (51 fitxa).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

amonio: J. Garzia ("amonio kloruro" 6, "amonio nitratoa"); Lopez de Arana ("amonio-gatzak"); J. Morales ("amonio-hidrato"); U. Urrikoetxea ("amonio sulfato"); Berria 6 ("500 kilo amonio nitrato", "20 tona amonio nitrogenatu"; "amonio-nitratoa"; "Astelehen arratsaldeko ekaitza zela-eta, estoldetako ur zikinak zuzenean ibaira joan ziren; oxigenoa gutxitu egin zen, amonioa handitu eta horrek eragin zuen arrainak akabatzea"; "Fertiberia enpresak bestelako produktuak egiteko osagai moduan erabiltzen diren azido nitriko, nitrato kaltzio-amoniokoa eta nitrosulfato amoniokoa egiten ditu"). // Ik. ZTCn 22 idazlanetakoak (adib., amonio kloruro 6, amonio sulfato 5, amonio sulfuro 4, amonio nitrato 4).

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-o/-um elementu kimikoetan: ohikoa da es -o / fr-en-de -um bitasuna, eta -o formakoak hobetsi izan dira euskaraz (cf. forma arautuetan litio, berilio, sodio, magnesio, aluminio, potasio, kaltzio, selenio, rubidio, zirkonio, rutenio, rodio, kadmio, etab.)

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Kim.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

amonite 3: OinEntz/3 ("Amoniten aldia izan ere, espiral tankerako koskoldun maxkorrak"), Hautaprobak 1994-96 2 (adib.: "9, 7 eta 4 unitateko amoniteak eta 5 unitateko errudistak eta orbitolinak, Mesozoikokoak diren Jurasiko eta Kretazeoko sistemetako bereizgarriak", "... 9 eta 7 unitateko amoniteak lekuko direlarik"); amonitedun 2, Hautaprobak 1994-96 ("plataforma hemipelagikoa #mdash# 9 unitateko karearriak eta marga gris amonitedunen txandaketa", "itsas hondoa #mdash# materia organiko ugaria duten 7 unitateko lutita beltz amonitedunak"); ammonites talde 1, I. Aldabe ("35.000 fosil-espezie deskribatu dira; haien artean ammonites talde handi bat topa ditzakegu [sic]").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

amonite : HiztEn, Euskalterm // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

amonite : ElhHizt (Paleont. amonites) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Terminologia

Ik. Euskalterm: es amonite (eta ammonites), fr ammonites, en ammonite, de Ammoniten, la Ammonoidea [Oh.: subkl.]

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-m-/-mm-.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Paleont.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

amoragarri: Mg 2; amoregarri: Mg 2; amorgarri: SP.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

izond.

Diakronia

Zah.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

maitagarria.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

amora, amoratzen.

Diakronia

Zah.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

1 da ad. 'maitemindu'. 2 du ad. 'ematu'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuko oharrak s.u. amodio : "La forma amorio es propia de la tradición guipuzcoana, alto-navarra, suletina (junto a amurio), y mixana. En la tradición septentrional emplean amorio Dechepare, Leiçarraga, Materre, Haramburu, Axular, Oihenart, Pouvreau y Gasteluçar, éstos dos últimos junto con amudio, que es la forma que utilizan Etcheberri de Ziburu y Argaignarats, y los vizcaínos Capanaga, Arzadun y Urquizu. A partir de principios del s. XVIII, aunque se sigue usando amudio, se va imponiendo amodio en la literatura septentrional no suletina, siendo la única forma que se emplea hoy entre labortanos y bajo-navarros. La forma vizcaína clásica es también amodio, que igualmente es la forma más frecuente en Larramendi, y se documenta en Mendiburu, Iztueta, Lardizabal, Arrue, y en el suletino Archu. Al Sur, en el presente siglo, el uso de la palabra queda casi reducido a bersolaris y diálogos, siendo en lo demás desplazada por maitasun; actualmente vuelve a usarse, sobre todo en la forma amodio"; amore : "Parece que se emplea menos que amodio en la tradición literaria tanto antigua como moderna"; amoreakatik : "Documentado casi sólo en el Norte; no encontramos ejs. del presente siglo, aunque figure en T-L. Las más usuales son las formas amoreakgatik, -ekatik, aunque también sea corriente la forma -e(a)gatik, sobre todo en los ss. XVIII y XIX. Las formas con -g- nunca aparecen, con la excepción de Eguiateguy, entre los suletinos"; amor(e) eman : "Bastante más usado al Norte -no entre suletinos- que al Sur, donde no hay ejemplos antes de 1850. La forma amore es muchísimo menos usada que amor en esta expresión (pronunciado amorr eman, etc. en muchas zonas): después de Axular no se vuelve a encontrar hasta Otxolua".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) amor/amore banaketa: amor IE 1 (Barb); amor egin 3, B-G-IE (S. Onaindia; Zubizarreta; Eskualduna); amor emaite 1 (Vill); amor eman 38: G 7 (A. Zugasti, Txill, J. Etxaide, J. Gaztañaga, S. Onaindia, Mde), IE 17 (Zerb, E. Salaberry, D. Dufau, Vill, P. Duny, Euskera 1978, Iratzeder, P. Lafitte, Otoizlari, Herria, Eskualduna), EB 12 (J.M. Arrieta, J. Azurmendi, J. Intxausti, G. Garate, Bereterretxe, J.A. Agirre, D. Landart), EgAs 2 (Euskera 1968); amur eman G-EB 2 (J.I. Uranga; J.M. Mendizabal); amorra egin EB 1 (E. Berazubi); amore 11: B 2 (Cristiñau doctriñea bere esplicaciño laburragaz, X. Kaltzakorta), G 4 (Azkue, Eliz-cantachoac, Jesus gure Jaunari eta Ama sortzez garbiari, I. Lopez Mendizabal), IE 1 (Luzaideko eliz kantak), EB 4 (E. Etxezarreta, J. Azurmendi, Euskaltzaindia, J.K. Igerabide); amore egin EB 1 (Txill); amore eman 55: G 1 (A.M. Labayen), EB-EgAs 54 (Maileguzko hitz berriei buruz Euskaltzaindiaren erabakia, R. Manjón, B. Urkizu, J. San Martin, Zutabe, M. Pagola, J.A. Fernandez, E. Garmendia, G. Aldabaldetreku, K. Alkorta, J. Zabaleta, J.M. Lekuona, Elhuyar, J. Aztaparretako, J. Sarrionandia, A. Urretabizkaia, A. Eguzkitza, J.L. Egireun, P. Ezkiaga, X. Galarreta, X. Gereño, Itun Berria, J.A. Arrieta, J.M. Irigoien, B. Atxaga, K. Fdz. de Larrinoa, J.A. Aduriz, G. Aresti, J. Etxaide, J. Urkijo, X. Mendiguren, J.L. Lekunberri, J.M. Irigoien; Egin, DV, EHAA, Habe, Zeruko Argia, DV Zabalik, Argia, Idatz & Mintz, Urraspide); amoreman G 1 (P. Berrondo); amoremate EB 2 (E. Lopez, M. Legasse), EgAs 1 (M. Ezkurdia); amoremon B 1 (F. Zubiaga); amoreagatik (amorea gatik 1) 7: IE 5 (L. Diharassarry, G. Alfaro, Iratzeder), EB 2 (Vill, J.A. Arrieta); amoreakgatik EB 1 (J. Goikoetxea); amorekatik IE 1 (M. Heguiaphal); amoregaitz EB 1 (G. Nazabal); amorekaitz 3: G 1 (B. Latiegi), EB 2 (J. Intxausti); amoretsu G 1 (Aita San Ignacio Loyolacoaren ejercicio santuac); b) amodio / amorio: amodio forma eta konposatuak (amodio-dantza, amodio hitz, amodio kantu...) 216 aldiz ageri dira: B 18 (B. Garitaonandia, Cristiñau dotriñea, Mariya Jaungoikoaren Amak emoten dausan irakatsiak, D. Bernaola, J. Gorostiza), G 11 (T. Egibar, Euskeraren berri onak, G. Aresti, J. Etxaide, J. Azurmendi, L. Akesolo, Vill), IE 103 (J. Barbier, Euskaltzaleen Biltzarra, J. Etchepare, P. Duhour, Jesusen Bihotz Sakratuari giristinoen debozionea, Michel Garicoitz aita misionestaren bizia, L. Diharassarry, B. Joannateguy, L. Leon, S. Erramouspe, Iratzeder, E. Salaberry, G. Eppherre, A. Erdozaincy, J. Heguy, M. Lekuona, Ene populua entzun, D. Soubelet, G. Aresti, P. Larzabal, Gure Herria, E. Laxague, Luzaideko eliz kantak, Othoizlari, P. Bordaçarre, JL. Davant, A. Irigarai, André Luberriaga, P. Lafitte, P. Narbaitz, A. Arkotxa, G. Aresti, J. Pochelu, Xalbador), EB 59 (I. Segurola, Vill, Otoizlari, Zutabe, E. Kortadi, P. Xarritton, J. Bujanda, HABE, J.M. Satrustegi, M. Pagola, Balea eta euskaldunak, J. Etxaide, E. Antxustegi, J.K. Igerabide, B. Atxaga, I. Borda, J.A. Irigarai, J. Hiriat-Urruty, A. Eguzkitza, A. Lertxundi, J. Belmonte, I. Mendiguren, F. Juaristi, P. Aristi, X. Amuriza, J. Etxaide, P. Zabaleta, A. Lasa, X. Gereño, D. Landart, G. Aresti, S. Garmendia, M. Legasse, M.A. Unanua, A. Arana), EgAs 25 (Aizu!, La Voz de Euskadi, Argia, Habe, Herria, Punto y Hora de EH, DV Zabalik, Hemen, Aburu, Plazara); amorio (eta amoriotsu 3) 26 aldiz: G 16 (JJ. Kortazar, E. Furundarena, Segur, Aita San Ignacio Loyolacoaren ejercicio santuac, PM. Urruzuno, Jesus gure Jaunari eta Ama sortzez garbiari..., Eliz-Cantachoac, J. Etxaide, G. Aresti), IE 4 (E. Inchauspe, Luzaideko eliz kantak), EB 5 (Baietz 2, A. Urcelay, I. Urbieta, T. Peillen, P. Zabaleta: "amorio suspertzaile"), EgAs 1 (Eguna 1989).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

amodio : DFrec 21, AB38 1, AB50 21, HiztEn-LurE, Euskalterm 10; amorio : AB50 1; amor : DFrec 22, LurE; amor eman : AB38 7, AB50 1, LurE; amor(e) eman, egin : HiztEn; amore : DFrec 20, AB50 2, HiztEn; amore eman : AB38 1, AB50 25, Euskalterm 8; amore-emaile : Euskalterm 1; amore-emankortasun : Euskalterm 1; amore-emate : Euskalterm 1; amoremaile : Euskalterm 1; amoreman : AB50 1; amoremate : DFrec 2, AB50 1, Euskalterm 1; -en amoreakatik : HiztEn.

Jatorrizko forma

amore, amorio /amore eman

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: Ik. amor.

Erabaki gabe utzi da forma

zein bere aldetik onartzekoak dira: amodio, amore (cf. amoreagatik, amorearren, etc.), amor(e) eman

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

amore egin (eta amore eman arautua ere honela eskaintzekoa da, AS gisa); amoreakatik, amorez, amorezko.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

maitasuna, amodioa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS: amor egin / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. amore eman.

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

amore sarrerari dagokion azpisarrera.

Jatorrizko forma

amore, -rio (amore eman)

Euskaltzaindiaren proposamena berrikustekoa da

Hainbat irizpide gurutzatzen dira

(cf. 31.231) amor eman ageri da beti, baita Ipar. ere; (cf. 31.132) EBak hautsi du bideratua zen batasuna; (31.3) amore eman nagusitu da gaurko erabilera zainduetan: ba al dago atzera egiterik?; Iparraldeko iritzi-emaileek onartuko balute, amore eman hobetsiko luke batzordeak

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

grafia bikoitza jartzea proposatu da: amore-emate edo amore emate.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

amore sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-gatik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

amore sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Batez ere Ipar.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

1 Jainkoaren amoreakatik. 2 beti gehiago eta hobeki maita zaitzadan amoreakatik.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

amoratsu: FPrS, AR; amoretsu: Arr, EAlde 1921, Azurm.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

amultsua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. 1 amoreakatik; 2 amodioz.

Atzizkien araberako erabakiak

-z.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

amore sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Zah.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. amodiozko.

Atzizkien araberako erabakiak

-zko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

amore sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Jakite-arloak

Tekn.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-os(o)/-tsu.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

maitemindua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AMOROS IZAN (BN-arb ap. Gte Erd 217). Estar enamorado, amar. "Bi anaiak neska berarentzat amoros dira (BN-arb)" Gte Erd 217. Berzerenaz izan nuzu amoros lekhu batetan, / beriagana jelosturik desesperatzer ninzan. E 139. Eta badio Plutarkok ere gaitz dela amurus izaitea, eta zentzuan egoitea. Ax 341 (V 227). Onsa biziren denak eta onsa hillen, behar du zuhur izan, eta zuhurtziaz amurus, eta iagoitik gizona ez emastia eztira zuhur eta zuhurtziaz amurus, ezpadute herioa gogoan. Tt Onsa 19. Muthilak ere trende amoros direno; / Neskatilen onduan doloruski mintzo, / Desira kunplit eta haientzat akabo. Etch 686 (tbn. con ligeras variantes en ChantP 366). Sinuek erakutsi deitade / lehen artikulian, / zaharrak amurus direla / bixisto den urtian. AstLas 12. Katixa: Barda igan dit / gai bat hun ezinago, / Pierris eztuzu izan sekulan / orai beno amorosago. Ib. 61

amoros 11: Berria (“Asto-laster baten esanetan, xaharrok amoros izaten omen gara bisurteetan”), Karmel 10 (adib.: “Juaiten zirenian maitiaz amoros Bere florian bada ez izan lanjeros, Neskatilak beitira ordian amoros Aisa dira gogatzen ordian inganioz”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

amoros 39: Herria 3 (adib.: “Hargatik geroztik komertzio doi bat juntatua zako otsailaren 14 horri eta eni iduritzen, ez dela aski egun hortan baizik bere lagunaz amoros izaitea”), Jon Muñoz 20 (adib.: “Emakume hori edukitzeko premia bizia dut, haren amoros izatearen lotsatik salba nadin: nora ez ote garamatza desira zapuztu batek?”), Piarres Aintziart 6 (adib.: “Amoros zinen?”), Michel Oronoz 2 (adib.: “Lurraren amoros zen”), Itxaro Borda 3 (adib.: “usnatu bezain laster amoros nintzen”), Joan Mari Irigoien 3 (adib.: “Plutarkok ere zioen bezala, gaitz zen amoros izaitea eta zentzuan egoitea...”), Janbattitt Dirassar (“biak amoros kartsu goxatuko ginela!”), Aurelia Arkotxa (“Argonen erresumarako bidaia biziki luzea izan omen zela, baina enetako laburregia izan zuan hitaz amoros bainintzen, bertze batendako hautatua nindutelarik”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa amoros sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

amoroso adj. [Oharra: Euskaltzaindiak, amoroso-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. amodiotsu].

amoroso 5: Berria (“Alegia, maitemintzea, sexua praktikatzea eta ezkontzea, hirurak objektibo amoroso bakarrean bateratzearen kontua”), Deia (“Nola dantza egiten duen begiratzea aski, edonori nolakoa den antzemateko. Irekia ala uzkurra, samurra ala zurruna, eraman errazekoa ala gidatu zalea, hotza ala amorosoa”), Elkar 3 (“neure bihotz amoroso hau idoki zidan berehala”, “oso ahots amorosoaz hasi zen kantatzen”); amodiotsu 1, Deia (“ez daude derrigorrez lotuta lehenengo aldi amodiotsu batekin”); amoros 23.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu amoroso formarik.; amodiotsu 7: Herria (“Herriko berrier jarraikia zen gizonak Jainko amodiotsua aurkitu duela, bixtan da”), Asisko Frantzizko 3 (“Oroimena zuen liburuen ordezko; behin entzuten zuena ez zuen alferrik entzuten, baizik eta bihotz amodiotsuak etengabe eta debozioz hausnartzen zuen”), Juan Garzia 3 (“Ez zuen gehiago ikusi; eta bakarrik, ez baitzuen dirua irabazteko bihotzik, neska amodiotsu bilakatu zen, bizileku finkorik gabe”); amoros 87.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Debekua bere horretan uztea proposatu da. Maiztasun txikikoak direla dirudi baztertzekoa zein proposatutakoa.

Forma baztertua

Bazt. Ik. amodiotsu.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-os(o)/-tsu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

amoros(tu), amorosten.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Aditz-erregimena

da ad.

Forma baten adiera(k)

maitemindu.

Euskaltzaindiaren Arauak

amorrarazi, amorraraz, amorrarazten. du ad.

Jatorrizko forma

itsu, fanatiko, amorratu

Euskaltzaindiaren Arauak

amorratu, amorra, amorratzen. da/du ad.

Sinonimoa(k)

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

amorratu, amorra, amorratzen

Jatorrizko forma

itsu, fanatiko, amorratu

Euskaltzaindiaren Arauak

amorratu, amorra, amorratzen. da/du ad.

Sinonimoa(k)

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

amorratu, amorra, amorratzen

Euskaltzaindiaren Arauak

amorrazio Heg.

Erabileremu dialektala

Heg. bakarrik da

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan " amorreria . "Rabia"; "saludar el mal de rabia, amorreria geritu" Lar. v. amorru ".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

amorreria : HiztEn ("iz. MED. Amorrua"); LurE ("iz. Arrabia, eritasun kutsakorra"). Cf. beste adierazleak: amorru : HiztEn ("MED. Zenbait animaliak (txakurrak, otsoak, katuak) berezkoa duen gaixotasun birala, hozkadaz gizakiari kutsa dakiokeena eta nerbio-sistemari eragiten diona"); LurE (3. adiera: "Arrabia, eritasun kutsakorra. ik. amorreria"); Euskalterm 2; arrabia : HiztEn ("MED. ik. amorru"); LurE ("Eritasun kutsakorra, nerbio sistemari eraso egiten diona, berez txakurrarena dena, baina ausikiren bidez gizona ere jo dezakeena. ik. amorreria, amorru"); errabia : HiztEn ("(Ipar.) Arrabia"); LurE ("Arrabia"); Euskalterm 2.

Hiztegietako informazioa

Beste hiztegietan, amorreria ">ElhHizt ("iz. (Med.) Rabia"); EuskHizt ("iz. G. er. Errabia, amorrua, eritasun kutsakorra"). Ez da agertu ap. HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE, Lur EF/FB, PMuj, DRA, HaizeG, Casve EF, Lh DBF. // 'eritasun kutsakorra'ren beste adierazleak: amorru : ElhHizt (3. adiera); HiruMila (2. adiera); EskolaHE (3. adiera); EuskHizt (2. adiera, "ik. amorreria"); arrabia : HiruMila; EskolaHE; EuskHizt ("ik. errabia"); errabia : ElhHizt; EskolaHE; EuskHizt; HiruMila ("ik. arrabia").

Erdara/euskara hiztegietako datuak

erdarazko rabia / rage (ik. Gran Enciclopedia Larousse">"antropozoonosis virásica, caracterizada por producir graves alteraciones de los centros nerviosos y glándulas salivales") honen ordainak hiztegietan: HiruMila: 1 (Pat.) amorru, arrabia; ElhHizt: 1 amorru, errabia (gaitza); LurEF/FB: amorru, errabia, herra; LurEG/GE: amorru, herra; HaizeG F/B: amorru, errabia; Casve FE: amorru, errabia; PMuj: amorro, amurru, amorrazio.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-eri eritasun-izenetan.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

eritasun kutsakorra, amorrua, errabia.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: amorruzko .

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AMORRUA EMAN (a. emon V-gip ap. Etxba Eib y Elexp Berg). Dar rabia, enfurecer. "Amorrua emoten zetsan, bestiak zerbaitt izatia, le daba rabia el que fuesen algo los demás" Etxba Eib. "Amorrua emoten dosta Hendaiara juateko pasaportia erakutsi biarrak" Elexp Berg. Nola iges-erazoko ez dio [deabruari] Jesu-Kristo ber berak? Nolako amorroa emanez? Mg CC 236. Orixe izan da Karlosi amorru geien emon deutsan gauzea zugaz aserratzeko. Echta Jos 46. Amorru bat emoten eutsen, amorru bat etxe-ondoko pozuko igelak! Bilbao IpuiB 245. Amurru geien ta damu geien emoten eutsana Etxabelar-eri [...]. Erkiag BatB 41. Batetik ba, eiñ eban utsak emoten zetsan tristura itzala, eta bestetik, ez amorro gitxiago Zaldunan zuzentasunak. Etxba Ibilt 478. AMORRU EMAN. Amorru ematen zidan guziz ere ene asmoaren alde batek. Txill Let 57. Bañan amorru ematen zidana au da: atzeraka asten ziran aiek, kale-zuloan berak ibiltzen zirala aurreraka. Alkain 135

adib.: amorru 1 iz. Haserre bizi eta oldartsua. Esetsi zioten elkarri gogortasun eta amorrurik handienarekin. Amorru bizian elkarrekin sesioan. Begirada zital eta amorruz betea. Hartu zuen gorroto eta amorru hain handia non ez zen egunetan sosegatu. Horrelako gauzek amorrua ematen didate. Amorruz begiratu zion. Hau ikusirik, amorru gogorra zeriola jarri zen.

amorrua eman 106: Ortzadar 2, Deia 3, Consumer 1, Berria 33, EiTB 43, Jakin, Argia 20, DiarioVasco 3.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: amorrua eman 48: Berria, Bernardo Atxaga, Jasone Osoro, Aitor Arana, Iban Zaldua, Lourdes Oñederra, Josu Zabaleta, Txillardegi, Julen Gabiria, Lopez de Arana, Mikel Hernandez Abaitua…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa amorru sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AMORRUZ Con rabia, lleno de rabia, enfurecido. "Amorruz, de rabia, coléricamente" VocCB. Abiatu zan amorruz esaten: [...]. VMg 6. Amorruz ta erneguz / Dute arrapatzen, / Lokarri sendoakin / Gero gatigatzen. Mg in VMg 112. Au ezeze, gero, gurasoekandik artzen ebezan onu deungak, amorruz emonak. Kk Ab I 33. Lenbiziko ukaldia euskaldun asarreak irautzi zuen, bai indarrez ta amurruz. Otx 8. Zeren billa oa Verga-mendira --erantzun zun Erraimunek amorruz--. Or Mi 94. (Amorruz) Emonio nabarmena! Lab EEguna 116. Bada piper-potiok / Amurruz ei dabiz / Ni espetxe barruan / Sartzeko gurariz. Enb 172. Otso taldiak or dira; / begira zaitez, begira! / Amurruz agin zorrotzak, / jan nairik ardi, bildotsak. Ib. 146. Txakur zekenakana / eltzen da saltuka, / aiek baña artzen dabe / amorruz orruka. "Con sordos rumores". Laux BBa 50. Ori aitatzen yakeneneko [ugazabai], buztanean zapalduriko sugea lez, asarre ta amurruz jagiten dira. Eguzk GizAuz 26. Nik, ordea, zalpurdi-zaiari ukaldi bat eman nion amorroz. Zait Sof 79. Ordun, zorigaiztodun arek, amorruz, [...] beraren saietsa alderen-alde sakaildu zun. Ib. 195. Ardoak gizonari eman oi-dion basakeriak eraginda, lepoa amorruz biurritu zion. Etxde AlosT 32. Amorruz begiratzen zion. Anab Poli 22. Esaten dio amorroz: [...]. NEtx LBB 40. Eguzkiak amorroz lurra kixkaltzen du. Ib. 258. [Zakur] onek, amorruz, kozk egiten zion. JAzpiroz 140. Eta urrengo iganderako ondo pentsetako esanaz, buruak berotuta, amorruz etxera. Gerrika 137. Ez ote gabiltza guztiok elkar ezin-ikusirik, lekua kenduko diguten beldurrez batzu, lekurik uzten ez diegulako amorruz besteak? MIH 228. v. tbn. Ldi UO 21. Bilbao IpuiB 64. Vill Jaink 136. Arti MaldanB 226 (h-). Azurm HitzB 59. Amurruz: A BGuzur 111. Con empeño, con pasión. Eta gizon zekenaren nahiz mika lapurraren gisa handik eta hemendik bildu dituen hala-holako ondasunei amorruz lotua dagoelako. MEIG VII 93. (Con determinantes). Ta ittandu eutsan amorru gogorraz: [...]. Echta Jos 176. Zoratuta zagoz, itxuraz --Ume Ixarrak, amurru bixiz, esan eutson. Altuna 98. Ama, eldu naiz dolorez, eskuak bete odolez, / gizon bat ilik amurru otzez, ai! neure esku zitalez (B). A EY IV 151. Petri! (Amorru biziz). Lek EunD 49. Peru, zer gertatu yak orren sutsu ta amorruz yokatuteko? Bilbao IpuiB 45 (271 tbn. amorru biziz). [Nahi nuen] bere agin zuri-zuriak hamorru haundiz apurtu. Arti MaldanB 229. Amorro biziz eraso zion Lierni gaixoari. NEtx LBB 160 (Antz 141 tbn. amorro biziz). Bat batean etsaiak gañera etorri zitzaizkiela, ezer ez jakin gabe ta... amorro amorroz bide aurrera jo ta Andoaiñan gertatu ziran. Auspoa 3, 61s. (amorruaz). Eustakik alde egin eban bere neba Ermoken egoan gelara, ta amorruaz esaeutsan: [...]. Echta Jos 162 (v. tbn. 106). (Precedido de posesivo). Da Masimak berbaldi bakotxa amaittuten ebanean, kalean egozan guztiak erantzuten eutsen batera:--Aa! Andrazko barregarria Aa! Guztia arrokeria--. Bere amorruaz, esaeutsen kalekoari: --Zuek, [...] zoaze ortik. Echta Jos 72. Matik jakiebanean albista barri au, inpernutik urtena irudian bere amorruaz. Ib. 229

adib.: amorru 1 iz. Haserre bizi eta oldartsua. Esetsi zioten elkarri gogortasun eta amorrurik handienarekin. Amorru bizian elkarrekin sesioan. Begirada zital eta amorruz betea. Hartu zuen gorroto eta amorru hain handia non ez zen egunetan sosegatu. Horrelako gauzek amorrua ematen didate. Amorruz begiratu zion. Hau ikusirik, amorru gogorra zeriola jarri zen.

amorruz 621: Ortzadar 2, ElCorreo, Deia 2, Elhuyar, Consumer, Berria 75, EiTB 510, Jakin 2, Karmel 2, Argia 16, Erlea 4, DiarioVasco 5.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: amorruz 383: Berria, Herria, Iñaki Mendiguren, Koldo Biguri, Anton Garikano, Edorta Jimenez, Juan Kruz Igerabide, Karlos Zabala, Irene Aldasoro, Felipe Juaristi, Fernando Rey…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasotzea aski da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia, eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa amorru sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-zko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

amorru sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

izlag.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

amorruzko lerdea dariola.

Euskaltzaindiaren Arauak

amortizatu, amortiza, amortizatzen. du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Corpusean eta argitaratuan ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira ampere 9 (UZEI, Elhuyar, I. Iñurrieta, J. Iturbe); eta amperemetro 10 (I. Azkune, Elhuyar; eta Fisika: "zirkuito amperemetro").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

amper : AB38 1; ampere : AB38 9 (eta "ampere-bira", "ampere-ordu", "Ampere-ren teorema", "Ampereren lege"), HiztEn (eta AS: ampere metroko), Euskalterm 5 (eta "ampere-ordu", "ampere-bira"); amperemetro : AB38 6 (eta "amperemetro termiko"), HiztEn, Euskalterm 1; amperimetro : AB38 3; anpere : LurE; anperemetro : AB38 2, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Bestetakoak: ampere : ElhHizt, HiruMila; amperemetro : ElhHizt, HiruMila; anpere : EuskHizt, EskolaHE; anpere-ordu : EskolaHE (AS); anperemetro : EuskHizt. Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FB, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Hiztegi berezituetako datuak

ampere , amperemetro : Fisika Hiztegia, Teknologia Mekanikoa/2.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: anpere / HiztEn: + / LurE: anpere / ElhHizt: + / EskolaHE: anpere.

Araua aldatzea proposatu da.

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma bat aukeratzea

auzi orokor oraindik bideratu gabea da nola hartu behar diren izen propioetatikook: a) -mp- da nazioarteko forma (eta hori darabilte sektorekoek), baina b) erdaraz beste guztiak ere -mp- formakoak direnez, mugatua da irizpide horren indarra, euskaraz baita arrotza -mp- grafia.

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. anpere (EArauB-ko berrietan arautu du gero Euskaltzaindiak)

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-mp-/-np-.

Sektore jakin bateko informazioa

A/m: Harluxet.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ampere: HiztEn; anpere: LurE.

Erdaretako formak

Ez dugu aurkitu ap. Le Petit Robert-Collins.

Forma osatu lexikalizatua

SI unitatea da.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Zientzia-unitateak.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

np/mp.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

anpere sarrerari dagokion azpisarrera.

Sektore jakin bateko informazioa

Laburtzapenak.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

amperebira: HiztEn; anperbira: LurE.

Erdaretako formak

Ez dugu aurkitu ap. Le Petit Robert, Collins.

Osaeraz argibideren bat eskaini nahi da

Marratxoa ez da aukerakoa, baizik beharrezkoa, biderketaren adierazlea baita: orobat anpere-ordu eta kilowatt-ordu lexietakoa.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Zientzia-unitateak.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

np/mp.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

anpere sarrerari dagokion azpisarrera.

Sektore jakin bateko informazioa

Laburtzapenak.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. HiztEn, LurE.

Erdaretako formak

Le Petit Robert: ampère-heure; ez dugu aurkitu ap. Collins.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Zientzia-unitateak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

anpere sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: anperemetro / HiztEn+: / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Araua aldatzea proposatu da.

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. anperemetro.

Jatorrizko forma

(h)amu

Formarik hedatuena da hobestekoa

amu

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa, irudizko adiera ere badu eta. amu sarrerako 3, adiera erabat kentzekoa da, eta horko adibideak azpisarrera berrietan jaso: amuari hozka egin eta amuari kosk egin.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzea proposatu da, amua irentsi forma aztertzean.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzea proposatu da, amua irentsi forma aztertzean.

Sektore jakin bateko informazioa

ik. Izendegia: amuarrain: Salmo sp.; amuarrain (arrunt): Salmo trutta; amuarrain ortzadar: Salmo gairdneri; ibai-amuarrain: Salmo trutta fario; itsas amuarrain: Salmo (trutta) trutta; laku-amuarrain: Salmo trutta lacustris.

Jatorrizko forma

amuarrai(n)

Berrestekoa da, nahiz beste bat den bizkaiera eta gipuzkerakoa

ahozkoan, amo- esaten da nagusiki (Iparraldean, ez dakigu); baina forma arautu-ikasia amuarrain da, eta hau hobetsiko da

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gile.