Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

izond.

Mailak

Jas.

Forma baten adiera(k)

ardozalea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Erabileremu dialektala

Bizk.

Kategoria

izond.

Diakronia

Zah.

Forma baten adiera(k)

ardozalea.

Euskaltzaindiaren Arauak

ardantze 'mahastia'.

Ahozko erabileren banaketa ezagutu behar da

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tza/-tze

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa emateko eskatuz: ardatzean (egin, ari...) .

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa ‘pertsona edo gauza nagusia izan egitura edo jarduera batean’ adieran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ardatz sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabilera-oharrak

batez ere ardatzean egin, ardatzean ari esapideetan erabilia.

LB: 50; ETC: 111

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: ardazkide izond. (Aeron.) (Telekom.) coaxial kable ardazkidea: cable coaxial / Adorez: 0 / Labayru: ardazkide 1 adj. coaxial Kable ardazkidea: Cable coaxial / NolaErran: 0 // Euskalterm: kable ardazkide, larako ardazkide, konektore ardazkide eme (Merkat. TN dira).

Erdaretako formak

es coaxial / fr coaxial: Elhuyar: ardazkide (Aeron.) (Telekom.) / ardazkide (Aeron.) / Labayru: ardazkide / NolaErran: / Euskalterm: koaxial, kable koaxial (3); kable ardazkide (4)).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta hiztegi orokorrek ere jaso dute. Markaren bat ezartzea komeni da.

Jakite-arloak

Teknol.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu corpusean eta OEH argitaratuan aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ardaztu EB 6, horietan 5 'focalizar, centrar' adierakoak: Habe: "Ikaskuntza ikaslearen behar eta motibazioetan ardaztuz antolatzen da". X. Mendiguren B: "esan daiteke (...) euskalkizko itzulpenak urrituz joan direla, eta gehienbat erlijiozko textuen inguruan ardaztu dela itzulpen moeta hau". B. Urkizu: "... hezkuntz proiektua berriz ere ikaslearengan ardaztera"; "Ikaskuntza berria nahi da, baina ez edukian, metodoan, erakundean edo irakaslearengan ardaztua"; "Hauek emango diote ahalbidea ikaskuntza benetan bere buruarengan ardazteko, bere behar eta baliabideen arabera"; eta J.M. Sarasola: "ardatzari heldu zion, eta berak ere ardaztu egin nahi izan zuen".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ardaztu : AB38 1 ("hilar"), Euskalterm 2 ("centrar"). Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, HiztEn-LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Bestetakoak: ardaztu : HiruMila ("1 hilar. 2 focalizar, centrar"), Lur EF/FB ('filer'), PMuj DVC ('hilar, reducir a hilo, enejar'). Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, Lur EG/CE, EskolaHE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorpen-atzizkien banaketa argitu behar da

'(zerbait) ardatz bihurtu' adierakoa ageri da testuetan; eratorri mota hau hobeto ikustekoa da [cf. geroagoko oh. s.u. beiratu].

Atzizkien araberako erabakiak

-tu iz. arrunt + zenbakarri + bizigabeekin eta 'x bihurtu' adieran.

Ardi beltza bilatzeko gaua: gau iluna (s.u. ardi)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibidea eta azalpena kentzekoak dira, lekukotasunik ez duenez, baina ardi beltz azpisarrera gisa jasotzekoa da, definizio eta guzti.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ardi eta beltz sarreretan

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ARDI ERREBELATU (Lar, Añ). Oveja descarriada. "Oveja perdida" Lar y Añ. v. ARDI GALDU. v. tbn. supra ejs. de ardi (h)erratu. Tr. Documentado sólo en textos septentrionales y en Mendiburu. Ezen ardi errebelatuak bezala zineten, baina orain konbertitu izan zarete zuen arimén Artzainagana eta Ipizpikuagana. Lç 1 Petr 2, 25 (He, TB, Dv ardi errebelatu; Ol, IBk ardi galdu). Ardi errebelatua bezala aldaratu naiz zure arthaldetik. Mat 225. Artzaina alegeratzenago da ardi errebelatu baten edireiteaz, artalde osoaren, larre onean, alha dela, iakiteaz baiño. Ax 554 (V 354). Ardi errebelatuaren bilha. He Gudu 45s. "Ardi errebelatu galduen gisan genbilzan gu", dio Jeremias Profetak. Mb IArg I 151. Salbatzillea boztu zen sar arazteaz bide onean ardi errebelatu hura. Lg II 217. Ardi errebelatua arthalderat eramana izatu naiz arzain dibino hartaz. Mih 57. Ni naiz ardi errebelatu ifernuko otsoak zeraman hura. Dv LEd 246 (Cb Eg II 139 zure ardi galdu au). Aste guziez itzuli bat edo bertze egiten du ardi errebelatu heien ondotik. Laph 239. Oihan beltzetan gaindi ibiltzeko ardi errebelatu baten bila. JEtchep 53s. Hik eta nik ere, ardi errebelatuak hiltzen ditiagu jateko... Hori ez duk ardien ebastea. Larz Iru 84. v. tbn. Harb 186. Dh 258. Barb Leg 134

adib.: ardi1 iz. Ugaztun hausnarkaria, iletsua, gehienean talde handietan zaintzen dena; abere horren eme heldua (Ovis aries). Ardi zain ibili. Ardi bideak. Ardi-moztailea. Garai horretan izaten da ardi-moztea. Ardiak jetzi. Ardia arkara egon. Ardi jantziko otsoa. Otso goseak ardi otzan bihurturik. Bestela, maiz gertatu zaigunez, ardi galduak izango gara berriz ere, otso harraparien artean. Jesus Artzain Ona zen, ardi galduengatik bizitza eman zuena. Ardi errebelatua: ardi galdua. Ardi beltza bilatzeko gaua: gau iluna. || Esr. zah.: Ororen ardia otsoak jan. Ardi bat doan lekutik, oro. Ardia ahuntzari ile eske. Ardi txikia, beti bildots.

ardi errebelatu 2: Berria, Euskaltzaindia.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ardi errebelatu 4: Herria, Aingeru Epaltza 2, Daniel Landart.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta sartzekoa azpisarrera gisa.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

errebelatu.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa ematekoa ardi 1 sarreran.

Forma baten adiera(k)

ardi galdua.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ardi sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

cf. infra euskal-biarnesa arraza.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Arrazak

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ARDI GALDU (V). Ref.: A Apend; Etxba Eib; Elexp Berg. Oveja perdida, descarriada (sentidos prop. y fig.). "Oveja descarriada, por extensión: misántropo (V)" A Apend. "Se dice del disidente, del vagabundo, del que se retarda. Zuen ardi-galdua, tabernan ikusi dot" Etxba Eib. "Persona solitaria, que no hace mucho caso a los demás. Nun ete da gure ardigaldua?" Elexp Berg. v. ARDI ERREBELATU. Tr. Documentado principalmente en textos de autores meridionales. Jentiletarát etzoaztela eta Samaritanoén hiritan etzaiteztela sar: Bainaitzitik zoazte Israeleko etxeko ardi galduetara. Lç Mt 10, 6 (He, TB, Dv, Ip, Ir YKBiz 194 ardi galdu, Hual ardi galtu; Echn ardi galdu ziren etara, Ur etxeko ardi, galdu ziradenetara). Zure ardi galdu au infernuko otsoak bazeramaten. Cb Eg II 139 (Dv LEd 246 ardi errebelatu). Ara emen, Jauna, Zeure oñetan parkeska Seme gaisto galtzalle au; Zeure taldeko ardi galdu deslaitu au. Añ EL1 146. Au dá Jesus kontatuzuéna hume galduarén parábola, [...] baitaré árdi galduaréna. LE Ong 48r. Ni ez naiz etorri Israelko ardi galduak biltzera baizik. Lard 404. Jesus gizonen Artzaia zan, ardi galduakgatik bizitza eman zuan Artzai Ona. Ag G 205. Ardi galdua: artegia utzita, nora oa? A Ardi 120. Kurutze santuan josita ardi galduen onerako bere bizia eman ta gero. Ib. 120. Bertze mendirik kurrituko du apezgoko artzaingoan, / Ardi galduen biltzera bethi zerurateko bidean. Ox 21. Jaunan ardi galdubak, / otzez mindubak, / bazka barik mendijan. Laux BBa 104. Naigabe edo samintasuna / sartua daukat barrura [...] lenago artzai ta orain nabill / ardi galduen modura. Auspoa 63-64, 189. Ardi galduak bezela baitziñaten; bañan orain zuen gogoen Artzai ta Yagolearengana itzuli zerate. Ol 1 Petr 2, 25 (Lç, TB, Dv ardi errebelatuak). Errodrigotxok, gaztea izanik, / gaztea eta trebea, / ardi galduak gauero biltzen / badu alare nekea. SMitx Aranz 27s. "Zor-zor nindabillan ardi galdu antzo"; baiña Zu egin zindun ene Artzaiak, lepoan naramake zurera. Or Aitork 354. Egun artan elduko ziran, bai, "ardi galduak". Ez ardi galduak ziralako, ain zuzen; urian sortu ta andik aldeginda biziaz, geienbat sorterriarentzat galduak izan oi diralako baizik. Erkiag Arran 182. Atzo arratsean, ardi galduen ondotik, egun osoa ibili-eta. Larz Iru 86. Ardi galduak bezala zenbiltzaten; baina orain zuen artzai eta gotzaiarengana bihurtu zarete. IBk 1 Petr 2, 25 (IBe galdurik zenbiltzaten ardiak bezala). Ardi galduen billa / nekeak pasetan. / Artzai orren deseo / Jaunagan betetan, / iñondik al ezkero / arimak salbetan. Ayesta 131. Denbora askoan ardi galduak bezela ibili giñan, al zan bezela. Albeniz 33. Eta ezin uka guk ere, lotsagarria izan arren, atseginago zaizkigula sarritan, bihotz bixigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak beti birtute bidetik sailean dabitzanenak baino. MIH 234. v. tbn. Zby RIEV 1908, 609. ArgiDL 36. Jaukol Biozk 24. NEtx Antz 71. Etxde JJ 237. Gand Elorri 125. Etxba Ibilt 466. MMant 146. FEtxeb 47.

adib.: ardi1 iz. Ugaztun hausnarkaria, iletsua, gehienean talde handietan zaintzen dena; abere horren eme heldua (Ovis aries). Ardi zain ibili. Ardi bideak. Ardi-moztailea. Garai horretan izaten da ardi-moztea. Ardiak jetzi. Ardia arkara egon. Ardi jantziko otsoa. Otso goseak ardi otzan bihurturik. Bestela, maiz gertatu zaigunez, ardi galduak izango gara berriz ere, otso harraparien artean. Jesus Artzain Ona zen, ardi galduengatik bizitza eman zuena. Ardi errebelatua: ardi galdua. Ardi beltza bilatzeko gaua: gau iluna. || Esr. zah.: Ororen ardia otsoak jan. Ardi bat doan lekutik, oro. Ardia ahuntzari ile eske. Ardi txikia, beti bildots.

ardi galdu 30: Berria 9, EiTB 10, Euskaltzaindia, Karmel, Argia 5, Erlea 3, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ardi galdu 42: Berria, Herria, Joan Mari Irigoien, Joxerra Garzia, Koldo Zuazo, Anjel Lertxundi, Itxaro Borda, Mirentxu Larrañaga, Daniel Landart, Xabier Aranburu…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta sartzekoa azpisarrera gisa.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

galdu.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa ematekoa ardi 1 sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ardi sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ARDI-GASNA, ARDI-GAZTA (a. gaztae V-gip ap. Elexp Berg). Queso de oveja. * Xingar puska bana lehenik [...], eta azkenik ardi gasna. Zerb Ipuinak 329. Ardi-gasna-xerraño bat, ahoaren garbitzeko. JE Ber 35. v. tbn. Lf Murtuts 26.

LB: 96 “Orain arte Kantauri isurialdea horrela mantendu bada ardi gazta ondo saldu delako izan da “ (Argia) / EPG: 6 “Hungariatik bidalitako ardi-gaztarekin Püchl andreak izandako zorte txarraz mintzatu ziren. “ (Anton Garikano) / ETC: 237 “Ahuski otarreak, berriz, ardi gazta, eztia, ahate gibela eta biskotx poltsa ditu.” (Berria).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: ardi-gazta queso de oveja ; Adorez: ardi-gazta/ardi gazta: iz. queso de oveja; Labayru: ardi-gazta queso de oveja;

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

gazta 1 iz. Esne gatzatuaz, gazura kendu ondoren, prestatzen den janaria. Gazta, gaztanbera eta gainerako esnekiak. Ardi gazta: ardi esnez egina. Gazta berria. Gazta zati bat jan. Gazta, mamia eta gazura. Gazta azalak jaten. Bukaeran, gazta birrindua gainetik ugari bota eta labe beroan sartu bost minutuz, gazta urtu eta gorritu arte. Gaztaren begiak. Artzainak haserretu, gaztak agertu (esr. zah.). [ardi] ardi gazta, ardi-gazta iz. Ardi esnez egindako gazta. Ardi-gazta xerra bat. Ardi-gazta ketua.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Erabat ezabatu adibidea eta azalpena, lehendik ere jasoa dagoelako azpisarrera gisa ardi sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ere gazta sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

1 herratu (Lcc (-du), Urt I 341, Gèze, Foix). Ref.: A; Lrq. (Part. en función de adj.). Errante; desviado, descarriado. "Errado, perdido" Lcc. "Égaré, herratia" Foix (de esta forma deduce Lhande erróneamente un tema herrati). * Ardi herratiak. Arch Fab 139. Larrebide galduetan oi dabiltzan ardi erratuak. Izt C 226. 1 ardi * Larrebide galduetan oi dabiltzan ardi erratuak. Izt C 226. Ardi herratiak. Arch Fab 141.

LB: 0 / EPG: 0 / ETC: 0

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: 0; Labayru: 0;

herratu 2 (Partizipio burutua izenondo gisa). Arima herratu bat bezala. Judu herratua. Ardi herratua: ardi galdua.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa ardi galdu eta ardi errebelatu formekin egin den bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ardi eta herratu sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: latx, lats : NekIr ("Aberexetan [illedunetan], gure erriko Latxa enda, ondo berezita, onena da").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

latx(a) behin jaso da, ap. P. Saragüeta: "Merino ze Iruña aldeko ardiena, eta Mezkiritzen latxa"; ardi latxa : X. Mendiguren B. ("ardi "latxaren" esneaz egiten direnak dira ezagunenak, Idiazabal motakoak"); Egunk 1991 ("% 30 ardi latxaren arloan sartzen dira esnegintzan"), Goierritarra 1998 ("Euskal Herriko errezil sagarren lehiaketa, fruitu lehiaketa, fruitu lehorren erakusketa eta ardi latxa eta aharien erakusketa"); latxa ardi : Murgil/2 ("ardi txakurren txapelketak egiten dira, eta latxa ardien gazta txapelketak"); latxa arraza : X. Mendiguren B. ("[Haria egiteko zuntzak] "latxa" arrazako ardien iletik eta Nafarroako "txurra" eta "rasa" arrazakoetatik datozkigu, batez ere"); ik. ap. M. Aizpurua: "Ijito-sardina. Latxa (Sprattus sprattus. L): Sardintzarra bezala ur hotzak atsegin zaizkio eta mendebaldeko Kantaurian harrapatzen da, galiziar kosta aurrean".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

latx : HiztEn, LurE; latxa : DFrec 1 (latxa arrazako ahari); AB38 2 (eta latxa arrazako ardi); AB50 1; Euskalterm Nekazaritza Hiztegia-an: latxa ardi, latxa muturbeltz, latxa muturgorri; latsa : AB38 1 (adiera ilunekoa).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ik. N. Segurola Deia 1985-09-14: "Ardi latxa Euskadin — Ardi latxa eta euskalduna elkarrekin ibili izan dira Euskadin [...] euskaldunak ardi latxari zenbat emaitz eder kendu ote dizkio? [...] Ardi latxa beti Euskadin bizi izan da [...] inork ez dakiela ardi latxak [...] zenbat gose pasatu duen [...] ardi latxari ahal den etekinik haundiena ateratzen saiatzen gara [...] Euskadiko Ardi Latxaren Txapelketa".

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

latx : EuskHizt; ElhHizt; EskolaHE; latxa : HiruMila (eta AS: latxa muturbeltza, latxa muturgorria) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Casve EF, DRA, PMuj DVC.

Zerrenda osagarriak

NekHizt: Sin. manex ardi.

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

ardi latx(a) izendapena hobestea proposatzen du lantaldeak, zalantzekin.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. artzakur (eta 1997-11-05eko proposamena, artzain-txakur = artzanor formak eskaintzekoa #mdash# arautua, berriz, geroztikoa da, berrikustean gehitua).

Inguruko formen erabilerak

cf. aleman ardi-txakur, eskoziar ardi-txakur, euskal ardi-txakur.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Zerrenda osagarriak

BizBerba: arditxakur.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Arrazak

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ARDI ZAHAR (Urt I 135, H). Oveja adulta, vieja. "Adasia, bildots sorthubérria, bildots ardizaharume sorthubérria" Urt I 135. "Vieille brebis qui ne porte plus" H. v. artzar. Begira, tranparik egin dezun, saltzen dezula gauza bat bestearen lekuan, katua erbitzat esan oi dan eran, egin dezagun kontu ardi zarraren puska arikitzat, [...]. AA II 183. Uda-azkenean amar bat ardi zar izango ditu saltzeko. Izt C 170. Ardizârra ta bildotsa. "La oveja de ubre secada". Or Eus 384. Bildots, arkazte, ardi, ardizar eta artaldeari beti aurrelari dabilkion ari adar-biurria. TAg Uzt 86. Ardi zarrari gentan zau bearria (R). "A la oveja vieja se le quita la oreja". A EY III 54. Gaur? --iñoan kolkorako-- gaur egin bear yoat ba egunoko betekadea. Zegaz edo agaz; besterik ezpada, inguruko ardirik zarrena berbera janaz. Bilbao IpuiB 127 (en boca de un zorro). Bein baten, ba-dator ardi zarrak saldu eutsiezan etze batera. Akes Ipiñ 34. Nun-eta ez diren ardi zahar, ahuntz, pottoka eta betizoen hezurrak! Zerb Azk 22. Beteko'ituzte zure ardizar / eta zeziñen lekuak. Olea 36. Zeren gizon hau baitzen hain xuxen tratuan arizana ardi zahar martxant batekin. Etchebarne 71. Iñoiz ardi zarren bat eta txerria. Edo au bakarrik il da odolkiak janez. JAzpiroz 81. (Como segundo término de comparaciones). Egiten zaiote larrua, ardi zahar bati bezala, haragia suntsitzen hezurretarik. Hb Egia 62. Ardi zahar mutu batzu bezala gure buruak eta gurekin ondokoen erlisionea urkatzerat uztea baino miletan hobe dugu altxaturik burua, moztu behar balaukute ere. HU Zez 157. Gauerdian asi ziran laño lodiak, ardizarrak iduri, mendi-gibeletik agertzen. TAg Uzt 107. Oiek eta beste gauza asko entzun zetunan, bañan ardizarra etzanda auznarrean bezala gelditzen zinan beti, begiak nora zeuzkan yakin gabe. Or QA 107. [Aita maitea,] ardi zarra baño goxo ta atsegiñagoa zana, ezin burutzeraño gizatxartu uan gaxoa. Ataño TxanKan 123.

def: artzar iz. Ipar. Ardi zaharra. || adib: [s.u. okela] 2 adj. Abereez mintzatuz, okela lortzeko hazten dena. Okelatarako hirurogeita hamabost ardi zahar.

ardi zahar 1, Karmel (“Ardi zahar jale Biriatuko”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ardi zahar 5: Gotzon Garate (“Baina ardi zaharrak, zakurra aspaldidanik ezagutzen dutenak, atseginez egoten dira, akain asko izaten baitituzte”), Koldo Izagirre (“Hondarraren gainean ohitutakoak ziren, belar ziztrinez lurrindutako ur beroa besterik ez zuten hartzen egun osoan, eta ilunabarrean aski zuten haiek ardi zahar pusketa urri batzuekin, oso gerlari onak ziren, loa ere labur egiten zuten”), Jean Baptiste Etxarren (“Zertaz egina zen? Atzarra edo ardi zaharra hil eta, haren haragiarekin egiten ziren salda eta tripotak”), Pello Zabala (“Martxoa, ardi zaharraren mazoa”), Pako Aristi (“Ni, lehen, udaberriko gau izartsu eta epeletan, heroina hartu eta terrazan etzanda egoten nintzen, ardi zahar bat bezala”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da eta definitzaile zein adibide gisa jasoa dago beste sarrera batean. Komeni da ardi sarreran ere jasotzea.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa ardi sarreran (‘ardi zaharra jan…’).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-mihi.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ardi 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

Pentzeetako belarra (Valerianella olitoria).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: ardiantxa 4 eta ardiantxu 1 (denak EZ; honena da corpuseko ardiantza ere: Eliç 306).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez ditugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ardiantxa : HiztEn-LurE. Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Bestetakoak: ardiantxa : EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lh DBF, DRA; ardiantxu : Lh DBF, DRA; ardi-antxu : PMuj DVC. // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FB, Casve EF, HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Erabileremu dialektala

Ipar.

Kategoria

iz.

Diakronia

Zah.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

urtebeteko arkumea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: ardiketa / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-keta 'zaintzea'.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

ardiak zaintzen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki 'okela'.

Forma baten adiera(k)

ardi-okela.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-koi.

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

ardi-jalea.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

zakur ardikoiak.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Txanpon zaharrak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

artegia.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa, irudizko erabilera ere badu eta.

Erabilera zainduetan nagusitu den forma

Jatorrizko forma

ardo, arno, ardan- [ardo hobestekoa da]

Jatorrizko forma

garagardo

Gaurko erabilera zainduan nagusitua da hobestekoa

ardo nagusitua eta onartua dago EBrako, baita Bn ere; gehi: "arno. ik. ardo"

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: ardo beltz , ardo gorri , ardo gozo , ardo zuri .

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

ardo bisdun forma aztertzean azpisarrera gisa jasotzeko proposatua.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "ardo beltza = vino tinto"

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-beltz.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ardo sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ARDO BERRI, ARDANBERRI (A Apend). Vino joven. "Vino nuevo" A Apend. Arno berria ematen dute zahagi berrietan. He Mt 9, 17 (TB, Dv, SalabBN, Leon arno berria, Hual ardaũ berria, Samper, Echn, Ur, Ol, Ir YKBiz 94, IBk, IBe ardo berria, Ip ardu berri, Ker ardao barri; Lç mahatsarno berri). Ardao barria edan eragiteko atxakia edo estakuruaz, alkarregaz ioan zirean [...] ostatura. A BeinB 60. Irakiten ari den ardo berria antzo. Or Mi 73. Ardao zarrak, luzaroago ardantegian egon dalako beste barik, ardao barriak baño geiago balio izaten dau. Eguzk GizAuz 53. Ariusiko ardo berria, nektar goxoa. Ibiñ Virgil 47. Iondone Satordi, amo berriak ez gitzala ordi. EZBB II 21. Zahagi zaharretan ari da ardo berria iraultzen. MEIG III 108. v. tbn. Gy 103.

adib.: ardo 1 iz. Mahatsaren zukutik ateratzen den edari alkoholduna. Ardo mindua. Ardo upela. Ardo-saltzailea zen. Nafar ardoa nafar astoak ez bezalakoa duk. Zahagi zaharretan ari da ardo berria iraultzen. Lurralde bero lehorretara, ardo eta gari lur jorietara. Botilatik neurri gabe edanez urte gutxian ardoak erre zuen. Ez nau oraindino inork ikusi ardoak igarota. 2 iz. Irud. Eta jakinik tabernara eta festetara joanda ardoan jausten zarela.

ardo berri 18: Berria 8, EiTB 8, Jakin, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ardo berri 16: Elizen arteko Biblia 14, Iñaki Mendiguren, Xabier Aranburu.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta sartzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ardo sarreran.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "ardo gorria = vino clarete"

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-gorri.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ardo sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-gozo.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ardo sarrerari dagokion azpisarrera.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.