Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aparatu.

Formatu erabaki gabeak

adibide gisa arautua dago, s.u. arnasa; ikusiko da AS dagokion.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a org. elkarketan.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-hartze.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

arnasa sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

arnasgora, hasgorapena.

Jatorrizko forma

arnasa, hats

Euskaltzaindiaren Arauak

arnasa (arnas forman erabiltzen da hitz-elkarketako lehen osagai denean: arnas aparatua). Sin. hats / AS: arnasa hartu.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

gehitzeko eskatuz, AS gisa: azken arnasa, azken arnasa eman, azken arnasetan egon; arnasa batean, arnasa berotu, arnasa berritu, arnasa bete, arnasa bota, arnasa egin, arnasa eman, arnasa estutu, arnas hartze .

Sinonimoa(k)

hats.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

arnasa hartu.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a org. elkarketan.

Hitz-elkarketan hartzen duen forma berezia

arnas forman erabiltzen da hitz-elkarketako lehen osagai denean: "arnas aparatua".

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan a) 'de una vez, de un golpe' adierako 7: arnasa batean : Azc PB, Ag Kr, Erkiag Arran ("arnasa baten"); arnas batean : TAg Uzt, Or (Dan 14,35), NEtx Nola, Anab EEs 1919 ("arnas batian"); b) 'jadeante' adierako 1: arnas batean : TAg Uzt ("Arnas batean zijoan egiñalan eskalea, bere lanaren sariaren usaira").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu corpusean.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

arnasa batean : HiztEn (AS); arnas batean : LurE (AS). Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

arnasa batean (AS): HLEH-EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE. Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FB, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: AS: arnas batean / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

bat.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

arnasa sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

berotu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

arnasa sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: arnas-berritu (Or Mi: "Biotz gori guziek bereolaxe zoazin arnas-berritzera"); arnasa berritu (Or in Gazt MusIx: "Ba-dut adiskide bat, izketan oso nekagarria, ez baitu arnasa berritzen").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

arnasberritu EB 2 (E. Muxika: "Uste dugu (...) gazte jendea, gaurko krisialdi hontatik arnasberriturik aterako dela, bihar ez bada etzi"; J.A. Arrieta: "Itxitasun itogarri hori menperaturik normal-normala dirudi, etorkizun ederraren aurrean arnasberriturik, bihotza izugarrizko pozez gainezka edukitzea"); arnas-berritu G 1 (S. Onaindia: "zaurituta, makal, aul zegoen erria arnas-berritu ta jasotzen, nolako leia bizia erakutsi genduan toki ta ordu guztietan!"); arnas berritu EB 1 (J.M. Zunzunegi: "Han, ordea, berehalaxe jaso ahal izan zuen bere bihotza, eta, arnas berriturik, aurreneko musika berria Jesusen Amari zuzendu zion xamurki").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

arnas berritu : LurE (AS); arnasa berritu : HiztEn (AS); arnasberritu : AB50 1; arnasberritze : AB38 1. Ez dugu aurkitu ap. DFrec, HiztEn, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Bestetakoak: arnas berritu : HLEH (AS), EskolaHE (AS); arnasa berritu : ElhHizt; arnasberritu : EuskHizt, HiruMila (eta arnasberritze). Ez dugu aurkitu ap. XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: arnasberritu / HiztEn: AS: arnasa berritu / LurE: AS / ElhHizt: AS: arnasa berritua / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

berritu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

arnasa sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ARNASA BETE EZINIK, ARNASA EZIN BETEAN. Respirando fatigosamente, entrecortadamente. v. arnasestuka. * Asta emeak pisu geiegi / eroain bizkar gañean / ta albaintinkaka yoian bideti / arnasa ezin betean. Zav Fab, RIEV 1907, 541. Bada nekez ta alaz, arnasea bete ezinik ziñoazala. Añ EL2 200. Albaitinkaka arnasea bete ezinik eldu zan Kalbariora. Ib. 221. [ARNASA BETE soila ez dago OEHn).

LB: 0; EPG: “Arnasa bete ezinik gelditu zen tsarraren mandataria.” (Karlos Zabala); ETC: “Arnasa bete ezinik gelditu zen tsarraren mandataria.” (Karlos Zabala), “bertako taberna batean hitzordua duelako emakume eder batekin, zeina ordurako aspertuko zen itxoiten beharbada; durduzatuta geratzen da euri jasaren pean, lur jota, lasterkak asaldatu dion arnasa bete ezinik, bere lotsarako, animalia lizun batena lirudikeen itotasuna menderatu nahirik” (Ramon Saizarbitoria).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: [arnasa bete] arnasa bete ezinik heldu zen: llegó que no podía respirar; Adorez: 0; Labayru: arnasa bete ezinik Arnasea bete ezinik ailegau nintzan tontorrera: Llegué a la cima sin poder respirar.

[arnasa] arnasa bete Arnasa hartu. (Batez ere arnasa bete ezinik esapidean erabiltzen da). Arnasa bete ezinik heldu zen Kalbariora.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Horrela erabili da eta azpisarrera gisa jasotzekoa da; lotura egitea komeni da bete1 10 adierarekin. Bide batez, arnasa bete soila ez da erabili eta kentzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da arnasa, bete eta ezin sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

bota.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

arnasa sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

arnasa egin (eta h-) 4: B 2 (Kk Ab, Erkiag BatB), G (Apaol), EB 1 (Mde HaurB); arnas egin 5: B 1 (Gand Elorri), G 3 (Or Poem, MAtx Gazt, Etxde JJ), IE 1 (Mde Pr).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

G-EB dira arnas egin 3 (Beneditarrak; F. Krutwig, J.I. Iglesias); arnasa egin 4 (Euskeraren berri onak; Saioka 6, Anaitasuna 1974, A. Eguzkitza: "azken arnasa egin").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

arnasa egin : DFrec 1; arnasaegin : AB38 1. Ez dugu aurkitu iturriotan: AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Hiztegiotan ageri da: HiruMila: arnasa egin ; DRA: arnas-egin ; PMuj DVC: arnas-egin , arnas-egiteko . Ez dugu aurkitu hiztegiotan: EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

arnasa sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

eman.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

arnasa sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

estutu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

arnasa sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ARNASA GALDU. Quedarse sin aliento; morir. Arnasa galdu, ta zurbil, kordegabe, aurpegiz lur yo ninan. Or Mi 14. Odol-usten ari zaigu arnasa galdurik... Or Eus 48. Dantzariak berak ere kantari ari zitxinan, arnasik galdu gabe, gure muxikolariak aspaldietan bezala. Or QA 193. Etxean egin zuten sarrera, etzan gozoa izan. Juanak batez ere, alaba egoera artan, soiñeko guzia bustita ikusi ta gertatua jakin zuanean, bere arnasa galdu bear zuala ematen zuan. NEtx LBB 53. Tximistak jotako arbolaren antzera, igartzen ari zan Martiñen sasoia. Ala, ezkondu zan eguneko ego-aizearen giro batek, basoan orbel-dantza arrotu zuanarekin batean, galdu zuan bere arnasa mandio zarreko gela zokoan. Ib. 57. A ilttiegaz baten batek arnasie galdu be eingoban (V-ger). Alaxe berriro arnasa galtzeke murgillik naiz geldi. "Sin perder el aliento". Or Poem 556

arnasa galdu 7: Berria 4, Jakin, Erlea, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

arnasa galdu 12: Berria, Elizen arteko Biblia 4, Edorta Jimenez, Jon Maia, Irene Aldasoro, Itziar Otegi, Asisko Frantzizko, Jose Antonio Mujika, Pako Aristi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa arnasa sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ARNASA IZAN (trans.), EDUKI... Respirar, tener aliento. v ARNASA HARTU. Beraren aide, auzo ta adiskide-etakoak etzaiozka aldamenetik kenduko asnasa deban arte guztian. Izt C 240. Igerri ziotenean oraindik asnasa bazuela, berotuaz eta beste sendagarriakin lagundu zioten. Lard 509 (v. tbn. 200). Biotzak bularreti / igasi gurarik... / iausi da martiria! / eztauko arnasarik. Azc PB 277. Aurrak esnasia bazuela ezagutu zuen eta lo zegola. Goñi 53. Aldapa-goran aguretxoak / arnasa aski du, ez itzik. Or Eus 227. Arnasa ba-du oraindik --erantzun zien Xalbatek--, baiñan gorputz guzia otzak gogortuta dauka. Etxde JJ 261. Piarresek etzula arnas lasairik izango Xalbat bizidunen artetik baztertu arte. Ib. 120. (Belarria aur-bular gañean duala). Ume onek eztu arnasarik! NEtx Antz 129. Bai txuria dagola. Ta arnasarik ez du. Illa dagoela igartzen diotenean, bana-banan txapela erazten asten dira. Ib. 132. Gero urte beteko / Erroma aldera, / andik onuntza berriz / meza ematera, / arnasa degun arte / oroituko gera. Auspoa 127, 68 (cf. supra ARNASA(K) IRAUN ARTEAN).

arnasa izan 16: Elhuyar, Berria 9, EiTB, Argia 5.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

arnasa izan 9: Berria, Anton Garikano 2, Karlos Linazasoro, Edorta Jimenez, Joan Mari Irigoien, Elizen arteko Biblia, Pako Aristi, Pello Zabala.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa arnasa sarreran.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. arnastu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzea proposatu da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa arnasa eta eutsi sarreretan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-behera.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

arnasbotatzea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

arnasberri, arnasberritzen.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-berritu.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a org. elkarketan.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Jatorrizko forma

arnasbotatze, hats-botatze

Forma lehiakideak ditu, eta erabilerak ikusiko dira

ikus, gainera, hats-beherapen, -gorapen, etc.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

arnasestuka

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sinonimo erabateko/partezkoak

hasgorapen (lehen pasaldian arautua) eta arnas hartze (aurrekoen bidez definitua).

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gora.

Kategoria

iz.

LBeh (2014-04-03): arnasgune 55: Berria 11 (adib.: “Arnasgune horiek [gune euskaldunak] zaindu, sortu eta, ahal balitz, hedatu ezean, alferrik izango da, seguruenera, gainerako ahalegin oro”), Jakin 6 (adib.: “Euskararen biziberritzeak, kulturen arteko orekak eta elkarbizitzarako arnasguneek, ordea, adore instituzionalaren beharrean dira”), Argia 11 (adib.: “Arnasguneak badira, guk badakigu non diren, baina ikasten hasi den pertsona arruntak 6-7 urte behar ditu gutxienik oinarrizko maila lortzeko”), DiarioVasco 27 (“euskarazko arnasguneetan”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: arnasgune 4: Berria (“Lekuonaren poesia eresi bat da, ez da barne-adierazpen soila; antzinatik datorren kantu zaharraren hotsik sakonenak dakarzkigun arnasgunea da”), Xabier Olarra 3 (adib.: “Arriskutsuegi iritzi genion, ordea, bide horri, garuneko arnasgunearen depresio epe-luzekoa edo iraunkorra eragin baitziezaiokeen”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

adierazle egokia da, eta azken boladan horren premia dago.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Forma baten adiera(k)

1 adlag. arnasestuka. 2 iz. arnasestua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

arnaskera 3: Basarri ("[Arantzazu-k] ba-du aparteko grazi bat. Erriaren arnaskera. Ori galdu al baleza, errukarri litzake"), I. Urbieta ("Guztizko errelaxamenduan arnaskeraren sentiera zuzpertuz, lurrean etzanda, luzeran gorputzez ingurua barneratuz"), J. Agirre ("Arnaskera azkarra #mdash# takipnea").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm, ez eta beste hauetan: EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Maiztasuna

g.er.

Kategoria

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: “ARNAS-HOTS (V-gip ap. Elexp Berg; G-azp). "Arnasots, ruido de la respiración" A. "Sartu jakun ikariakin etzan arnasotsik pe entzuten. / Baten baten arnasotsa sentidu neban ate onduan" Elexp Berg. Zelan ori, ituaren itoz, ta arin esan biarraz, ta arnasa ots batzuben artian badino guztia [Joanis Pranzesak]? Mg PAb 158. Milla aldiz bai entzun zituan [...] egurgillearen aizkorakada neurtua; basaurdearen arnasotsa, otsoaren alaraua. Ag G 2s. Liberen arnas-otsa entzun iduri zitzaionean, lo zegoalakoan [...]. TAg Uzt 250.“

LBeh (2016-10-26): arnasots 227: Elkar 4 (adib.: “aireztatze sistema baten antzeko arnasotsez kirioak dantzan jartzen zizkidan lagunak ginenean”), Consumer (“Eztarria garbitzea, marmar egitea, sudurretik zurrupatzea, arnasotsa...“), Berria (“Azken hori entzutean Erlantzek arnasotsa atera du”), EiTB 220 (adib.: “Agurtzanek arnasots bat egiten du”), Jakin (“Trena joan badoa, eta doa / eta makinak arnasotsa egiten du / eta kukurruku-eztul egiten du”); arnas hots 8: Elkar 5 (adib.: “ez zaiola haiengandik arnas hotsik ahulena ere helduko”), Berria (“Eta zerbait horrekin konforme, gauero haren arnas hotsak hor jarraitzen duela sentituz lokartuko zara”), EiTB (“Haserre dago, amorru bizian, eta parean harrapatzen dituen gauzak lurrera botatzen ditu arnas hotsak ateratzen dituela”), Argia (“Aurreneko pausoetatik arnas hotsa besterik ez nuen entzuten”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: arnasots 49: Berria (“Europako biriketako osasunaren zerrendan arnasots batean ageri da Erresuma Batua”), Iñaki Mendiguren 6 (“Usteltzen ari zen esku distiratsu bat, kapa beltz baten azpira sartzen... ikusten ez zen aho baten arnasots luze eta zaratatsua... gero hotz sarkor ia itogarria...”), Monika Etxebarria 5 (“Gertutik begiratzen du eta noizean behin arnasotsa egiten du”), Lopez de Arana 3 (“Gogogabeturik arnasotsa ateraz, zerbitzaria platerak pilatzen hasi zen erretilu batean”), Juan Martin Elexpuru 3 (“Laster, musika arnasotsaren antzekoa zen, ezpainak ireki zituen, mihitxo zorrotz eta gorri bat atera, eta goxo-goxo pasatu zuen inguru guztian; haren beste ezpainekin oroitu nintzen”), Fernando Rey (“Eta geltokiko buruak jadanik ez zuen hitz egiten, ez zuen egiten arnasots eta ufa besterik, espaloira begira zegoen, Hubižcka maniobraburuaren bizkarretara”), Jon Alonso 3 (adib.: “Maria andrea ohiko orduan etorri zen, bazkaldu eta gero, eta sartu orduko arnasotsa ateratzen hasi zen sudurretik, diskretua bezain nabarmena zen modu batez, egiten zaila den egitekoa, benetan, bere helburua bikoitza delako”), Iñaki Mendiguren 2 (“Nolabaiteko arnasotsa zen”), Xabier Mendiguren Elizegi 2 (adib.: “Itsasoaren urrumaren gainean bion arnasotsak aditzen ditut, baita neure taupadak sentitu ere”), Xabier Amuriza 2 (“sudurretatik arnasots bizian hasten dira”), Joxemari Urteaga 2 (adib.: “Giltza zuk dakizun tokitik hartu bezain laster entzun nituen zure arnasotsak”), Pako Aristi 2 (adib.: “Hurrengo batean larrua jotzen ari nintzen, eta neskaren arnasotsagoraka zihoan heinean, gelako kandela dardarez sumatu nuen”), Xabier Montoia, Joseba Urteaga, Josu Zabaleta, Bernardo Atxaga, Jokin Urain, Hasier Etxeberria, Anjel Lertxundi, Anton Garikano, Juan Kruz Igerabide, Migel Angel Mintegi, Mirentxu Larrañaga, Matias Mugica, Pello Lizarralde, Alberto Ladron Arana; arnas hots 17: Berria 2 (adib.: “Askorentzat, igandean eman zion adarkada, baina aurreko bi partidetan, gertuegi izan du zezenaren arnas hotsa”), Iñaki Mendiguren 5 (adib.: “Nire gaia Magiaren Historia da - esan zuen bere ahots lehorraz eta arnas hotsaz”), Fernando Morillo 2 (adib.: “Arnas hotsa besterik ez zen nabari telefono haritik”), Anton Garikano (“Arnas hotsa aditzen zion, baina halere neska zuriak ez zuen tutik esaten”), Javi Cillero (“gazteak astiro ahoskatu zituen hitzok, baina arnas-hotsarekin nahasian atera zitzaizkion ezpain urdin-moreetatik”), harkaitz Cano (“Arnas hotsak ozenegiak izan ez zitezen saiatu nintzen”), Mirentxu Larrañaga, Jon Muñoz 2, Asisko Frantzizko, Aingeru Epaltza.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: Ez dugu aurkitu arnasots, arnas hots formarik.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es resuello / fr souffle, respiration: Elhuyar: arnasots, arnasestu / NolaErran: hats - arnasa; hats hartze - arnasketa / Zehazki: arnasestu / Labayru: arnasots, arnasestu, arnaska, arnasbehar, albain, hatsestu / Adorez5000: 1 hats, arnasa, hatsaldi, arnasaldi, arnasketa; 2 arnasa hots, arnasestu, zirri-zorro, hats-zurrunga.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, hedatua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

arnasatu 2, B-G (Kk Ab I; TAg Uzt); arnastu 8: B 1 (Erkiag Arran); G 7 (Or, TAg Uzt, Txill Let, Munita, Gazt MusIx); arnastuki G 2 (Or Mi); arnas-aldi 3: B 2 (Erkiag Arran, Gand Elorri); EB 1 (MEIG); arnasaldi 4: B 1 (Erkiag BatB); G 3 (Or Eus, Etxde); asnastu G 1 (Ill Pill); OEH argitaratuan, gainera: asnasatu 1 (EE 1884).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

arnasatu EB 2 (R. Saizarbitoria); arnastu 25: G 6 (F. Mendizabal, J.M. Bergara, S. Barandiaran, A. Ibiñagabeitia, Aste Santua); EB 13 (Saioka, M. Ausin, Elhuyar, Bizia lurrean, L.M. Mujika, X. Mendiguren Bereziartu, UZEI, F. Pelaez, J.A. Azpiroz; L. Haranburu-Altuna: h-); EgAs 6 (Argia, R. Zapirain, A.M. Labayen, A. Atxa); arnasaldi 3, B-G (J. Kerexeta 2; M. Oiartzabal); arnaskera 2, G-EB (Basarri; I. Urbieta); arnasezin EB 1 (I. Antiguedad); arnasezinka EB 1 (J.M. Sarasola); arnastezin EB 1 (A. Azkona); arnastuezinezko EB 1 (M. Aurrekoetxea).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

arnasatu : AB38 2; arnastu : DFrec 3, AB38 10, HiztEn, Euskalterm 1; arnaste : AB38 5; arnastezin(ezko) : HiztEn.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

arnas(tu), arnasten.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a org. eratorpenean.

Aditz-erregimena

du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-mendu/-tze.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Diakronia

Zah.

Forma baten adiera(k)

arnegatzea, ukatzea.

Euskaltzaindiaren Arauak

arnegarazi, arnegaraz, arnegarazten. dio ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Erabileremu dialektala

Zub.

Kategoria

iz. eta izond.

Forma baten adiera(k)

arnegatua.

Jatorrizko forma

arnegatu, ernegatu [arnegatu hobestekoa da]

Euskaltzaindiaren Arauak

arnegatu, arnega, arnegatzen. du ad. 'uko egin': fedea(z) arnegatu zuen.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

arnegatu, arnega, arnegatzen

Forma baten adiera(k)

'uko egin' balioan izan daiteke onartzekoa arnegatu; baina ernegatu da forma nagusia 'amorratu' adieran

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-mendu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ARNEGU EGIN (L, BN, S ap. Lh; H). a) Maldecir, blasfemar; jurar. "Arnegu egitea, blasphémer" H. Ahoa doi idekitzen du eta idekitzen duzu, eta guztiarekin ere arnegu eta iuramentu egiten hari zara. Ax 94 (V 145). (Con -rik o determinantes). Bigarrena: arnegurik, zinik edo iuramenturik banoki eta premia gabe eztagigula. Mat 7. Zerorrek ere, zeure gezurrak sinhets arazi nahiz, hanbat arnegu eta iuramentu egiten duzu. Ax 266 (V 177). Anhitzetan, zer mintzo zaren eztakizula, arneguak eta iuramentuak egiteintuzu. Ib. 91 (V 142). Ezta arnegurik, iuramenturik, eta ez falseriarik, emaztetan itsutua dagoen batek eztaidikeienik, eta ez gezurrik ere erran eztezakeienik. Ib. 351 (V 458). --Errazu Jainkoaren bigarren manamendua. --Arnegurik, zinik edo juramenturik banoki eta premia gabe eztakigula. Edo berzela bersutan: Juramenturik zuk eztuzu, ez zinik eginen banoki. CatLav 112 (V 62). Arneguak eginen ditutzu, ixildu gabe huzkurki. Igande egunetan lan egizu, Mezarat yoan gabe ederki. Hb Egia 127. --Kuia hoik ebatsiak ditu, Jauna! Lephoa utz nezake. --Ago ixilik, Piarres, eta arnegurik ez hola egin. Barb Leg 70. b) (Dv). Renunciar. "Arnegu egitea, apostasier, renoncer" Dv. Orai-beretik nere buruari arnegu egiten diot, eta saldu-erosia banintz bezala, neror nerea ez dut izan nahi, neure burua ez dut nahi maithatu. Dv LEd 97. c) Mendekantzak ditu / hamar mila musu, [...] / Eta nik bat bakarra behar dut hautatu. / Gizon guztiek arnegu egiten dute: Adizu! / Zure maitea mendekatzeko / gura bakarra dakarzu, / edo naiago duzu dirutan / egin duguna kobratu? Arti MaldanB 220 (Interpr?).

adib.: arnegu 1 iz. Madarikazioa, biraoa. Ahotan du maiz arnegu itsusia. 2 iz. Norbaitek bere fede, erlijio edo leialtasunari egindako ukoa. Orain beretik neure buruari arnegu egiten diot.

Ez dugu aurkitu arengu egin formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: arnegu egin : Juan Garzia (“arnegu egiten nion aurreko neure bizialdiari”), Jon Muñoz (“Ez dakit eme deabru horren kontra egin nituen arneguak entzunak izan ziren, baina etxeratu ginelarik ohean kausitu genuen”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta sartzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa arnegu sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: a) 'arnés, armadura de guerra' adierako arnes 3: EZ Man I (eta "harnes"; corpusean beste 2), AB AmaE; corpusean beste 1 (B. Cosculluela in MEIG); harnax 1: Gy; b) 'pillo, pícaro' adierako arnes 2: Etch (ChantP "outils", Or Eus "utensilios" itzulia), Erkiag BatB.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Gure corpusean ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

arnes : HiztEn ("1 arnes: 1. Etxabere izua, gaiztoa; 2. Alproja" / "2 arnes: 1. Gorputza babesteko defentsa-armen multzoa, bereziki armadura; 2. Uhaleria"). Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Bestetakoak: arnes : EuskHizt ("1 Zah. Armadura; 2 Ipar. Tresna / Frikuna, barrabasa") // ElhHizt ("1 arnes: Fiero, -a"; "2 arnes: 1 Arnés; 2 Arnés, instrumento, aparejo; 3 [pl] Arneses, guarnición de la caballería; 4 Pillo, -a, inútil") // HiruMila ("1 ganado fiero; 2 pillo, pícaro; 3 arnés") // Lh DBF ("1 outils, instruments de travail en génér.; 2 insignes, colifichets, breloques; 3 fig. coquin, polisson") // DRA ("1 ganado fiero, de cualquier clase, caballar, lanar; 2 pillo, pícaro") // PMuj DVC ("1 ganado fiero; 2 RS golfo, pícaro, bribón, bellaco"). // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FB, Casve EF, HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

1 armadura. 2 tresna. 3 (pertsonez) frikuna.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan arnika 2: Kk Ab I ("Botikara nue ba, arnikie ta menda ta ubiyentu ta partxe batzuk ekarten"); Etxba Eib ("Ebagi-bedarrak, arnikian bestian osatzen dittu ebakixak").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Corpusean ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

arnika : HiztEn-LurE, Euskalterm 2 ("arnikaren lorea" barne). Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Sektore jakin bateko informazioa

Izendegiko hustuketa: arnika : Lcq; Carreras y Gandi GGPVN; X. Kintana EHM; PMuj DCV; X. Kintana Hizt80; G. Larrañaga LandareJak; Irigaray Landareak; usin-belar : Guía PlantMed; Loidi; PMuj DCV.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

arnika : EuskHizt, EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, DRA, PMuj DVC. Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FB, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal árnica/arnica formen ordaina beste hiztegietan: arnika : ElhHizt, HiruMila, HaizeG FB, T-L LFB. // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FB, Casve FE, PMuj DCV, Azkue Aurkibidea.

Erdaretako formak

fr (DLLF): arnica; it (S. Carbonell): arnica; tintura d'arnica; ca (DCC): árnica; en (Collins): arnica; de (Langenscheidts): Arnika; Arnikatinktur.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Landare eta animalien taxonomi izena

Arnica montana

Jatorrizko forma

arno, ik. ardo [ardo hobestekoa da]

Euskaltzaindiaren Arauak

arno Ipar h. ardo

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-keta 'pila' / 'bila'.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

1 iz. ardo-kopurua. 2 adlag. ardo bila.