Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

lokia.

Forma hedatua onartzekoa da, ordain egokirik ez duenean

ordezkorik proposatu da (cf. solairu-lauza), baina lantaldeari ez zaio erabilerraza iruditzen: baldosa (Heg.) eta karro (Ipar.), biak onartzea proposatzen du.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Heg.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

baldos(a) 1, Or Mi ("an zegoen Mirei belauniko baldosen gaiñean") // Ez dugu aurkitu 'baldosa' adierako karro formarik.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

baldos(a) (eta esperantza baldosa 1) 13: M. Zabaleta 2 ("Luzeran 6,36 metro eta zabaleran 4,56 metrotako egongela bat aldeko 12 zentimetro dituzten baldosaz estali nahi da, ehun baldosak 4.842 pezeta balio dutelarik eta jartzeak metro karratuko 625 pezeta, zenbat kostatuko da guztira?"), Egin 1992 4 ("Kale Nagusia eta Orape kaleko lurra baldosaz berritu zutela zortzi bat urte izango dira", "Bi hilabeteko epean Balerdi enpresak burutuko dituen abujardatu edo eta baldosaren pikatze lanen aurrekontua sei milioi ingurukoa izanik, lurra edo baldosa latzagoa gertatu dadin lanak aste honetan bertan hasiko dituztela jakiterik izan dugu", eta izenburu bezala, "Baldosak jartzerakoan herritarren kexuak eman ziren"), E. Urkiola ("sagar-erre koloreko baldosa margulen azpian gorde eban"), M. Gonzalez ("Eguzkiak zikindutako baldosen aurrean gelditu nintzen, balkoiaren ondoan"), Muskiz AHA ("1779. urtean barne-luzegoa kareztatu zan, 1773.eko bisitaldian emondako agindua beteaz, eta 1850.ean baldosak ipini ebezan"), G. Aranguren 2 ("Hormak eta zorua baldosa zuriz estalita", "Eserita egoteko baldosa zuriz estalitako porlanezko bankua"), Guaixe! 1998 ("Plaketa hok parke guzien eztia patu, oso gastiya beitia #mdash# baldosa bakutzek 7.300 pzta baliyo du"), J.L. Otamendi ("burdinezko irla batzuk begietan / esperantza baldosa bat / hainbat egun joanak dira memoriako harpeetara"); baldosatu 3, Matematika 1998 ("Hiru aldiz azaltzen zaigu zoru baldosatua [...] Marrazkiaren erdian dagoen zoru baldosatura ez ezik, lehen planoko zoru baldosatura ere begira daiteke") // Ez dugu aurkitu 'baldosa' adierako karro formarik.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

baldosa : AB38 10 (hauetan 1 b.-kopuru, 1 b.-lerro), AB50 1, HiztEn (lurzorua jazteko edo zolatzeko erabiltzen den adreilu mehea), LurE (baldosa 1: zorua estaltzeko erabiltzen den adreilu zapala; baldosa 2: Mus. salterioaren antzeko harizko musika tresna), Euskalterm 6 (hauetan 1 karro sinonimoarekin, 1 pikor motako hormigoi garbituzko baldosa, 1 uharri-baldosazko zoladura, 2 baldosa hidrauliko, 1 baldosa txiki); karro : Euskalterm 4 (hauetan 1 baldosa sinonimoarekin; 1 azulejo sinonimoarekin; 1 karro-estaldura, azulejo-estaldura sinonimoarekin; 1 karro-ebakigailu, azulejo-ebakigailu sinonimoarekin); baldosadura : Euskalterm 1 (embaldosado) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec; baldosatu : AB38 1, HiztEn.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

baldos : Lh DBF (carreau); baldosa : EuskHizt (*1741, 1930, Heg. G. er. [esp.] lauza), ElhHizt (Heg. baldosa), HiruMila (baldosa), Lur EG/CE (baldosa, baldosín) eta EF/FE (carreau, dalle); baldosadura : HiruMila (embaldosado); baldosatu : HiruMila (embaldosar), PMuj DVC (embaldosar, solar con baldosas); baldosin : HiruMila (baldosín); baldoski : Lh DBF (digue, chaussée) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EskolaHE, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, DRA.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal baldosa / carreau formen ordainak: HiruMila: baldosa; baldosa hidráulica: ur baldosa // ElhHizt: lauza; Heg. baldosa // Lur EG/CE: baldosa (eta baldosín: baldosa); eta EF/FE: baldosa, lauza (eta carreau de faïence: faiantza) // XarHizt: lauza // Casve FE: pavé: losa, harrixabal; #mdash# de terre: arte, taula; verre: berina // HaizeG FB: pavé: lauza; verre: berina // T-L LBF: pavé: lauza, darailu; c. verre: berina; c. fer: lisa-burdin // PMuj DCV: artzabal (eta baldosilla, baldosín: artxabal).

Erdaretako formak

fr (DLLF): carreau; dalle (de mayor tamaño); it (S. Carbonell): baldosa 1: ambrogetta; baldosa 2: Mus. baldosa; en (Collins): floor tile, paving stone; de (Langenscheidts): (bsd. Boden-)Fliese.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Mailegu isiltzekoa da, aipatu gabe uztekoa

ez da horren beharrik ikusten; baldin baldosa oinarria onartuko balitz, aski lirateke, adibidez, baldosak ipini eta baldosazko zoru modukoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

valdestar izond. 1, Jorge de Oteiza ("mistizismo valdestarretik harantzago"); valdense 2: LMuj (“Antzinako kristauen fede garbia, pobrezia eta jatortasuna sarturik daude kataru, valdense eta beste talderen kritikan”, “Beheko sozial taldetan valdenseek harrera ona zuten”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

baldotar: Erlijioa Hiztegia (Petrus Valdo); Asisko Frantzisko ("beste zenbait heresian erori zen, hauetan nabarmenena baldotarrena izan zelarik"); Antonio Mendizabal ("hainbat sektorek hartu zuen parte: Kataroek, Gizon Onek, Baldotarrek eta abar").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

baldotarrak: HiztEn (P. Valdok XII. m.an sortutako mugimendu kristaua) // Ez dugu aurkitu ap. LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal valdense / vaudois formen ordainik ez dugu aurkitu ap. Zehazki, HiruMila, ElhHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve FE, HaizeG BF, PMuj DCV.

Erdaretako formak

Le Petit Robert (“vaudois, -oise […] du nom de Pierre Valdo”).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

Forma egokia da, lantaldearen ustez (Baldo etimo egokitutik abiatzea da, kasu honetan, batasuna egiteko modua).

Kategoria

iz. eta izond. edo izlag.

Jakite-arloak

Erl.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

(emakume) baldresa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

baldres(tu), baldresten.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Forma baten adiera(k)

baldres bihurtu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan 1 bale 'dar por bueno' adierakoa "en la expr. bale eman": BasoM ("Esan bezela, palankak alde bat lodia ta borobilla izaten zuan. Tiratzen zutenean, lodi aldearekin bea jo bear zuan aurrena. Ari tiro esaten zioten, da bale eman. Beste aldeko punta mearekin lurra jotzen bazuan, ari nulo esaten zioten [...] Derrior borobil aldearekin bea jo bear zuan aurrena, tiro esan da bale emateko"); 2 bale 'baile, juez ordinario' adierakoa: Herr 9-10-1960 ap. DRA ("Baigorriko baleak ezartzen dauku arrasta bat gure hautuaren menean #mdash# Alduide").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bale interj. 30: Euskadi Obrera 1977 ("Bale! Sarritan, kasu honetan bezalaxe, faltsukeria eta faltsutasuna batera etortzen dira"), Ere 1980 2 ("ERE zuenean eta Oh Euzkadi gurean? Bale? total, debalde egin beharko diagu ezta?", "Horretaraino, bale!"), M. Landa 3 ("Eta urratsak, atzekaldeko ate txikitik zetozen... Beti hertsita egon ohi den atetik... #mdash#Bale!", "Bale! Bale! Laburki esanda, zelatari batzuk zulotxo honetatik kanpo bidaltzea proposatzen dut"), A. Urretavizcaya ("Bale, baina etxe barruan"), I. Uria ("Honekin hasierara itzul gintezke, gazteak gaituk, bai, ez zekiagu Mitxelenaren euskara, bale, bainan erabiliaren erabiliaz mejoratzen ari gaituk"), M. Onaindia ("Horrela bai. Bale"), J.M. Iturralde ("Neuk, dena dela ere, orain porrutxo hau opa nahi diot hemengo matriarkago ohiari, bale?"), K. Santisteban ("Txakada bat egin eta etxera joango gara, bale?"), I. Urbieta ("Bale! Hogei durorekin dena eginda zegok"), Baietz/3 ("Bale eta orain altxa ezazu esku bat"), M. Haranburu ("Zein da guttiena gustatzen zaizuna? Hori? Bale! Ederki!"), P. Zabala ("Bale, bezperatik joango ginen eta kitto"), J.M. Mendizabal ("Errexulla [...] egiten den puntura, bale?"), A. Lertxundi 2 ("Leonor, utziko al dizkidazu zure apunteak? #mdash#Literaturakoak, edo guztietakoak? #mdash#Ba... #mdash#Guztietakoak, orduan. Bale", "Bale, jarrai ezazu"), Gabai/8 ("Eta gero, errepublikak jesuitak sakabanatu dituela, jesukristorenak ikusi behar ditugu oraindino... Bale, bale..."), A. Iturbe ("Bale, aita!"), J. Muguruza 2 ("Bale, nahikoa da _moztu zuen Maritxuk", "Albertok, arrazoi jakinik gabe, bakarrik Tolosaraino eraman dezakeela esan, eta neskak bizkarra harrotuz "bale" etsi batez erantzun dionean atea ireki dio"), R. Iraola ("Berarekin ongi portatzen da eta bale!"), I. Eguren ("Bale, ba nik ere kalkulagailuarekin xakera jokatu nahi nuke, nire lagunaren makinatxoarekin bezala"), J.A. Sagastizabal ("Mustroak gerriraino irensten ninduen, eta halako batean Morganek "bale" esan eta irristatu egin nintzen pozaren pozaz"), J. Peña ("Bale, Elenak kontatu dio nonbait egunkarian lan egiten dudala..."), G. Markuleta ("Egia bakarrik ez omen dago. Bale. Egiak bat baino gehiago dira, edo halako zerbait"), Egunk 1996 ("Ez ginelako horretarako edota ez delako lortu zomorro... akabatzea. Bale. Ongarri kimikoa metafora egokia"), Baietz ba! ("Gaur, zazpietan, Txusen tabernan elkartuko gara. Bale?"), Tantak 1999 ("Hitz egin nahi duzuenean eskua altxatu. Bale?"); bale iz. 4: Etxde 3 ("Hi, Joxerramon, zenbat bale hori dituk?", ""Lukainka" liburu jale horrek zortzi bale hori badizkik eta horri saria kenduko dionik ez zegok", "Ikastaro bururako bi bale horiren adinakoa eramaten ez bazioat, hamabost egun giltzapeturik eukiko omen natxiok"), Elgoibarren 1993 ("Dendariak ezingo du balerik luzatu produktuak akatsen bat baldin badu"), cf. latinezko vale : B. Latiegi ("Agur, eta gaur arratsaldera arte. / Zure betiko adiskidea P. L. [...] P. D. Arren, ekarri ezazu zurekin txartel au, iñoren eskuetara erori ez dadin. Vale"), eta baleko 5: A. Lertxundi ("Neska bat ezagutu du, Kitty Wu, Hark aterako du zulotik. Honaino baleko. Ondoren, berarekin zintzo jokatu dutenekin zintzo jokatu nahi eta lanean hasiko da"), Egunk 1993 eta 1999 ("epaileek egun duten helburuak #mdash#"Tangentopoli" izeneko nahaspila nardagarria behin-betiko behera botatzea#mdash# baleko izaten segitzen duela azpimarratzen zuten"; "Schumacher eta Irvineren deskalifikazioa balekoa den ala ez bihar 11:00etan jakingo da"), L. Fernandez ("beste batzuk hori bezain balekoak izan litezke #mdash# hobeak ere bai"), NPAO 1999 ("Zerbitzuak azaldu zituen arrazoiak balekotzat eman zituen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bale : DFrec 4 ("partidu batzuk ilegalak direla eta bale", "gomazko ez diren balaz hartzen gaituztenean bale", "eskubidea planteatzerik ez dagoela eta bale", "hodeia zakurraren ttottora bidaliko dugu bale"); AB50 2 (vale); HiztEn (lgart. zerbait ontzat ematen dela adierazten duen hitza); Euskalterm 8 (iz. vale; hauetan deskontu-, erosketa-, material-, sarrera-b.) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bale : ElhHizt (interj. vale); DRA (1 baile, juez ordinario; 2 ballena; 3 ova que nace en el agua); bale(n) : HiruMila (1 baile, juez ordinario; 2 ballena; 3 ova que nace en el agua; 4 interj. vale, conforme); bale eman : HiruMila (dar por bueno) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: -/ ElhHizt: + / EskolaHE: -

Jatorri-osaerak gorabehera, hedatu-nagusitua da

berria da, baina oso hedatua ahozkoan; onartzekoa izan liteke, dagozkion markekin.

Forma osoa ez dena

Kategoria

interj

Erabileremu dialektala

Heg.

Mailak

Beh.

Forma baten adiera(k)

ados!

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: balea: Balaena sp. + Neobalaena sp. + Eubalaena sp. + Ziphius sp. + Megaptera sp. + Eschrichtius sp.; balea austral: Balaena australis; balea groenlandiar: Balaena mysticetus; balea gris: Eschrichtius gibbosus; balea urdin; zere urdin: Sibbaldus musculus; cuvier balea: Ziphius cavirostris; euskal balea: Eubalaena glacialis; xibarta (balea): Megaptera novaeangliae; cf. marrazo balea: Rhincodon typus.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

taxonomi izenak emateko eskatuz: Balaena sp., Neobalaena sp., Eubalaena sp., Ziphius sp., Megaptera sp. eta Eschrichtius sp.; eta AS gisa: bale arrantza, bale bizar .

Ikusiko da eratorriari dagokion formatua

bale ontzi/untzi

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a org. elkarketan.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-arrantza.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

balea sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: bale(n) bizar / EuskHizt: AS: balea bizar / HiztEn: - / LurE: AS: bale(n) bizar / ElhHizt: - / EskolaHE: AS: bale bizar

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a org. elkarketan.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-bizar.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

balea sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: AS: bale urdin / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Tekn. hiztegi honi ez dagokiona.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

balearestar 1, MEIG (“Balearestar bati jota jotzen nion, italiar batzuei Napolesko aireak”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

balear 6: Euskararen Liburu Zuria (“Balear irla taldeak”), Akes (“Balear ugarteetan”), Gizartea/OHO (“Balear Irlak”), Saioka/5 (“Turismoaren garrantzia Balearetan markatuko da”), EstiLib (“Espainiako Katalunia, Valentzia, Balearrak eta Frantziako Roselloren artean”), Gizartea/4 (“Balearretan, Euskal Herrian eta Galizian”); baleare 3: Egunk 1992 (“Baleare Irletako”, “Baleareetan eta Murcian”), J. Intxausti (“Baleareak hitz-irudiz agertuak”); baleares 5: UZEI (“Corsica / Sardinia / Baleares”), Hemen 1989 (“Baleares irlak”, “Balearesetako lehendakaria”), Barojatarrak (“Baleares-ean hildako bizkaitarren oroimenez”), Egin (“Balearesetako «Els Gnomos» talde anarkoaren berri ematen da”); balears 1, J. Intxausti (“Balears ugarteak”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

balear: LurE (Erromatarrak bertaratu baino lehen, Gimnesia edo Balear Uharteetan bizi zen herriaz esaten da) // Ez dugu aurkitu ap. HiztEn.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Balearrak: ElhHizt // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Casve EF, PMuj DVC.

Euskaltzaindiaren Arauak

EArau 32: Balear Uharteak / Balearrak: (Islas) Baleares.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Onomastika batzordeak argitzekoa

leku-iz. propio gisa arautua da; erabilera arruntekoa argitzea, berriz, Onomastika batzordeari dagokio.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Forma bera arautua du Euskaltzaindiak, baina hor izen propioaren zatia da, eta ez -tar osaerako eratorria (herriaren jatorrizko izendapena izan liteke).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a org. eratorpenean.

Atzizkien araberako erabakiak

-tzar.

Tradizioan halako erabilera-bermea duen forma (hiztegiari oreka-osotasunak emateko egokia dena)

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Ipar. eta Naf.

Forma baten adiera(k)

badaezpada ere.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu 'ez txar eta ez on, teknikoki zuzena' adierakorik. Ik. OEH argitaratuan testu-lekukotasunik gabeko baleko : "(V-m) v. balazao" A; balazao : "(V-m-gip), haces de trigo, gavillas grandes" A.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

A. Lertxundik erabilia da baleko bakarra: "Neska bat ezagutu du, Kitty Wu, hark aterako du zulotik. Honaino baleko. Ondoren, berarekin zintzo jokatu dutenekin zintzo jokatu nahi eta lanean hasiko da". Ez dugu bale izan aurkitu; bale ageri da zerbait ontzat ematen dela adierazteko esklamazio gisa.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

baleko : Euskalterm 1 (baleko bat eta kaleko asko 'una de cal y muchas de arena'); bale izan : HiztEn (AS "Onargarria, ona dena"); balekoak izan : Euskalterm 1 ('estar bien') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

baleko : HiruMila ('aceptable, pasable'), DRA ("B-m. v. balazao"), PMuj DVC ('garba, haz, gavilla del trigo'); balekoa izan : ElhHizt (AS: "ser bueno, aceptable para algo"), Harluxet (AS: "onargarria, ona dena") // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FB, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

"baleko bertsoa" ('ez txar eta ez on, teknikoki zuzena' adierakoa edo) bezalakoetan entzuten da; idatziz, ordea, behin jaso da. Euskaltzaindiak erabakitzekoa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

PUrib:"balenkume / balekume".

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-kume.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

balearen umea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Forma baztertua

Bazt. Ik. adorez, ausarki, etab.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Forma baztertua

Bazt. Ik. ausart, adoretsu, suhar, etab.

Tradizioan halako erabilera-bermea duen forma (hiztegiari oreka-osotasunak emateko egokia dena)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BALENTRIAZ. Jactanciosamente, como gran hazaña. En AxN se explica sendagaillaz (261) por balentiaz. Zer gaztigu lazgarri ez du bekhatoreak igurikitzeko Jaunaren haserradura saindutik, [...] bere gaixki hetaz lorifikatzen eta balentriaz mintzo balin-bada? Lg I 323. Badire zenbeit holako Eskual-herrian berean; edo bederen, egiaz ez bada, balentriaz holakoak agertzen direnak. Lap 27. (Balentriaz bezala). Beste askok, gizon bat ezertako, edo askotan gaia dala, edo agudo bat dala esateko, Gaztelaniatik artu, ta balentiaz bezala: Ori, edo urlia demonio bat da, diote. Cb EBO 37. Balentriaz bezala agertua zuen neska gaztearen izena. Laguneri erakusteko ezagutzen zuela. JEtchep 106.

balentriaz 11: Berria 8 (adib.: “Bioteknologiako balentriaz bereiziriko ezaugarri molekularraren bidez, jendearen kausa, laztan, oldar jaidurak oro ezabatuak suertatzen dira sosa sakelaratzearen tirria bakunaren errepide loriosa zabaltzearren”), EiTB 2 (adib.: “20 urte bete dira aurten lortutako balentriaz eta gipuzkoarrak bizi izandako momenturik hunkigarrienak ez dituela ahaztu erakutsiko digu"), Argia (“Denborarik ezak amnesia omen dakar. Ohartzen gara Eibarren balentriaz?“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

balentriaz 22: Herria 10, Berria 3, Piarres Xarriton, Iñaki Mendiguren, Aingeru Epaltza, Itxaro Borda, Daniel Landart, Xabier Etxabe, Oskar Arana, Menane Oxandabaratz, Jon Muñoz.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia, egokia eta adibide gisa jasotzekoa.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa balentria sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Kim.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 'geziak eta jaurtikitzeko arma'. 2 Heg. 'orekagailua'.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

"iz." kategoria-marka eta hirugarren adiera gehitzeko eskatuz (cf. baleztatu ad.): "3 'abereen lepoko arku-modukoa'" [eta lehen azalpeneko jaurtiki- baino jaurti- egokiagoa izan litekeela gogoraraziz, bigarrena hobetsi denez lehen itzulian].

Forma-adieren gurutzamenduak

1 geziak eta jaurtikitzeko arma; 2 orekagailua (cf. balazta)

Tradizioan halako erabilera-bermea duen forma (hiztegiari oreka-osotasunak emateko egokia dena)

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: Ik. balaztatu / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

balezta(tu), baleztatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Forma baten adiera(k)

(abereei) balezta ezarri.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bali izan 2 aldiz ageri da corpusean: Zerb IxtS: "Baizik eta Urbain VI hautatu zutenean, Italianoen oihuek lotsaturik egin zutela, Aita Saindu berri baten hautatzea deliberatu zuten, mementokoaren hautua bortxazkoa zelakotz etzela bali"; Larz Senper: "Zure kofesioa bali da, eta hura berritz eni ez aipha". Ik. OEH argitaratuan beste bat, BertsZB: "Bali bekit gaur zuri, kopla ematea, / ene egon-tokiari, agur egitea".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bali izan 5 aldiz ageri da, IE-EB: X. Arbelbide: "Bazko on bat agindu nahi dizut eta itzuliaz bali, ene lanaren berri ere emanen dizut"; Pelota. Euskal jokoa: "Eskuin da ezker, pilota zauku, bihotz berotzen ibili, / deskantsugarri, altxatzailea, zure egintza da bali"; Herria 1969 3: "Aurten, ihiziko permisa 60 libera (berri) gostako da eta ez da departamenduan baizik bali izanen"; "Bi departamendutan bali izanen den permisa berezia eskuratzen ahalko da 90 libera berritan"; "Aldiz, Frantzia guzian bali izanen den permisa beharko da pagatu hogoi mila libera xahar".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ohiko hiztegi-iturriotan: DFrec; AB38; AB50; HiztEn; LurE; Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bali : PMuj DVC ('valedero, válido'). // Ez dugu aurkitu ondokoetan: EuskHizt; ElhHizt; HiruMila; EskolaHE; Lur EG/CE eta EF/FE; Casve EF; HaizeG BF; Lh DBF; DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-erregimena

da ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

legezko, baliozkoa izan.

Txostenaren laburpena

ez dugu aurkitu OEH-EEBS corpusetan.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

baliaezin : HiztEn ("1 ezin erabil daitekeena; 2 bere buruaz baliatzeko gai ez dena"); Euskalterm 4 ('inválido'); baliaezintasun 'invalidez': Euskalterm 17. // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, LurE. // 'invalid-' itzulitako besteak: 'invalidante': desgaitzaile : Euskalterm 1; elbarritzaile : Euskalterm 2; 'invalidar': ezindu : Euskalterm 1; 'invalidez': elbarri- : Euskalterm 2; elbarritasun : AB50 1; Euskalterm 18; 'inválido': elbarri : AB50 4; Euskalterm 5; elbarritu : AB50 1; ezindu : AB50 2; helbarri : AB50 1; inbalido : AB50 1.

Sektore jakin bateko informazioa

Admin. eremuan jasoak: HezkAdmin: invalidez: baliaezintasun; invalidez permanente absoluta: erabateko baliaezintasun iraunkor; invalidez permanente parcial: partezko baliaezintasun iraunkor; invalidez permanente total: guztizko baliaezintasun iraunkor; inválido congénito: jaiotzez baliaezin; inválido sobrevenido: gertatzez baliaezin // AgAld hitz-bilduma: inválido: elbarri // AdminEL: invalidez: elbarritasun // AdmMila: invalidez: elbarritasun; invalidez permanente: elbarritasun iraunkor // AdmHizt: invalidez permanente: baliaezintasun iraunkor; invalidez provisional: behin-behineko baliaezintasun; inválido: baliaezin. // Ez dugu aurkitu ap. EurItune, LurraldeAntol.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Beste hiztegietakoak: baliaezin : ElhHizt ('1 inservible, inútil; 2 inválido; inútil'); HiruMila ('inválido'); PMuj DVC ('inservible'); baliaezintasun : HiruMila ('1 indisponibilidad; 2 invalidez (incapacidad)'). // Ez dugu aurkitu besteotan: EuskHizt; EskolaHE; Lur EG/CE eta EF/FE; Casve EF; HaizeG BF; Lh DBF; DRA.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

erdal formen ordainak beste hiztegietan: 'invalidez, invalidité': elbarritasun , minusbaliotasun , ezintasun (ElhHizt); baliaezintasun , elbarritasun , ezintasun (HiruMila); ezintarzün , herbaltarzün (Casve FE); herbailtasun , ezindura (HaizeG FB); herbailtasun , ezindura (T-L LFB); 'inválido, invalide': elbarri , minusbaliatu , ezindu (ElhHizt); baliaezin , elbarri , ezindu (HiruMila); elbarri , herbal (Lur EG/CE); elbarri , ezindu , herbal , enbalier (Lur EF/FE); balda , ezintü , herbal (Casve FE); herbail , hebain , ezindu , makal (HaizeG FB); herbail , hebain , makhal , ezindu (T-L LFB); elbarri , elbarritu , erbel , oatua , alderditua (PMuj DCV).

Erdaretako formak

Erdaretako formak: fr (DLLF): invalidez: invalidité; inválido: invalide; it (S. Carbonell): invalidez: invalidità; inválido: invàlido; (Giur. nullo, privo di effetto, di validità); Fig. svanito, a (debole di mente): acto, matrimonio: atto, matrimonio i.; los - de la guerra, gl'invalidi di guerra; ca (DCC): invalidez: invalidesa; inválido: invàlid; en (Collins): invalidez: a) (Med) disablement; unfitness; disability; - permanente permanent disability; b) (Jur) invalidity, nullity; inválido: 1 a) (Med) invalid, disabled; unfit; b) (Jur etc.) invalid, null and void; de (Langenscheidts): invalidez: 1 Invalidität, Arbeitsunfähigkeit; - permanente Dauerinvalidität; 2 Ungültigkeit; inválido: 1 invalide; arbeitsunfähig; dienstuntauglich; 2 ungültig; II 3 invalide; - de guerra Kriegsversehrte(r).

LBeh (2011-03-03): baliaezintasun 2 ager., EiTB.com (“Zauri larriek %37ko behin betiko baliaezintasun eragin zioten eta 459 egun behar izan zituen osatzeko. Horren ostean, 280.000 eurokokalte-ordaina eskatu zuen”, “Bartzelonako Auzitegiak 2006an umea koman utzi, eta une horretatik baliaezintasun iraunkorra sortarazi dion jipoiagatik zigortu ditu”) // ezindu 95; ezintasun 258; elbarritasun 13; ezgaitasun 15.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: baliaezintasun 7: Miren Iturbe 3 (“Aita oso gaixo zegoenean, apiril aldera, amak ezin zuen jada zaindu, eta «erabateko baliaezintasuna» eskatu genion Gizarte Segurantzari”, “gutun bat jaso genuen, non aitaren heriotza zela-eta «erabateko baliaezintasunaren» eskaera eten egin zela esan baitziguten”, “Harekin hitz egin, eta apiriletik uztailera bitarteko «erabateko baliaezintasuna» ordaintzea lortu genuen behintzat”), Irune Lasa 2 (“Miguel Maciasek 2003ko apirilean eskatu zion Gizarte Segurantzari «erabateko baliaezintasuna» aitortzeko”, “Bitxia, ezta? Haserre, erreklamatu egin genuen eta hiru hilabeteko baliaezintasuna eman ziguten”), Berria (“Seme-alabek, dirua jasotzeko, elbarritasunen bat izan behar dute, edo kotizaziorik gabeko umezurtz pentsioa edo baliaezintasunezko pentsioa jaso”), Irene Aldasoro (“Arrazoi horiengatik guztiengatik, oso arrunta da, zoritxarrez, baliaezintasuna edo heriotza gertatzea zirkulazio koronarioak huts egitean”).

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: invalidez (incapacidad) / baliaezintasun handi: gran invalidez

Euskaltzaindiaren Arauak

ezindu izond., ezintasun, ezgaitasun, ezgai izond., ezgaitu, ezindura iz., elbarri, elbarridun iz., elbarritasun, elbarritu arauak dira.

Ongi eratua da

Ongi eratua, onartzekoa.

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

Bebil (hots: testuetan ez baita aurkitu, lantaldea ez da onartzen ausartu; baina ez du saihestu nahi ere, edo gaitzetsi).

baliagarritasun 21: Mikel Asurmendi 2, Elisabeth Pombo, Amaia Zubiria, Pello Urzelai, Irune Lasa 2, Maite Asensio, Alberto Barandiaran 4, Naiara Elola, Ainara Arratibel, Saioa Rodriguez, Mikel Peruarena 2, Anjel Lertxundi, Aitziber Laskibar, Bixente Serrano, EiTB.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: baliagarritasun 93: Berria 33, Herria 1, Esteban Antxustegi 7, Josu Zabaleta 6, Joxe Azurmerdi 5, Anjel Lertxundi 3, Xanti Iruretagoiena 3, Isabel Arrigain 3, Jon Muñoz 5, Joan Mari Lekuona 2, Juan Garzia 4, Piarres Xarriton 3, Xabier Olarra 2, Iñaki Heras 2, Amaia Lizarralde, Ibon Uribarri, Edorta Agirre, Koro Navarro, Edorta Jimenez, Harkaitz Cano, Xabier Arregi, Joseba Zulaika, Eider Rodriguez, Imanol Unzurrunzaga, Irene Aldasoro, Bernardo Atxaga, Txema Ramirez de la Piscina, Iñaki Iñurrieta.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Ongi eratua da

ongi eratua da.

Euskaltzaindiaren Arauak

baliarazi, baliaraz, baliarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

baliarazi, baliaraz, baliarazten

Tradizioan halako erabilera-bermea duen forma (hiztegiari oreka-osotasunak emateko egokia dena)

Euskaltzaindiaren Arauak

baliatu, balia, baliatzen. 1 zaio ad.: Jainkoa balia dakidala. 2 da ad.: adimenaz balia zaitez, ez indarraz. 3 du ad.: ez dugu hitz hori baliatzen.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

baliatu, balia, baliatzen

Aditz-erregimena

1 zaio ad. ("Jainkoa balia dakidala"); 2 da ad. ("Adimenaz balia zaitez, ez indarraz"); 3 du ad. ("Ez dugu hitz hori baliatzen")

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

Heg.

Mailak

Beh.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: baliozko

Jatorrizko forma

balio absolutu, balio erlatibo

Lexia konplexua (erabileremu mugatukoa)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu balio(-)eskala formarik.

balio(-)eskala 47: Argia 2, Berria 8, EiTB, Elhuyar, Elkar 8, Consumer 3, Espainiako Gobernua 10, Euskaltzaindia, Jakin, Laneki 6, UEU 4, Uztarria 2; balioen eskala 2: Elhuyar, Jakin; balore(-)eskala 12: Argia 6, Berria 2, EiTB 3, Elkar 1; ez dugu baloreen eskala formarik aurkitu.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

balio(-)eskala 6: Berria 2, Filosofiako gida, Ana Urkiza, Xabier Mendiguren Elizegi 2; balioen eskala 1: Josu Zabaleta; ez dugu balore(-)eskala, baloreen eskala formarik aurkitu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: balio-eskala (‘escala de valores’, Gizarte-ongizatea).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es escala de valores / fr échelle de valeurs: Adorez: balio eskala / Elhuyar: balore-eskala / Labayru: balore-eskala / Zehazki: balio eskala / NolaErran: balioen eskala.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko konbinazioa da, baina adibide gisa jaso liteke.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa eskala sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

balio izan, balioko. du ad. (bi erabilerak onartzen ditu: zer balio du tematzeak?; ez du balio orain etxea konpontzen hastea).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da. Adiera bat baino gehiago ditu: 1 balio ekonomikoa galdu; 2 baliotsuak ziren ideia moralak alde batera utzi. Bigarren adiera honetan pluralean erabiltzen da.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Konposatu desegokiaren ordez ematekoa

Ik. balioaniztun.

Elkarketa desegokia egin da

iz. + -anitz osaerako hainbat forma berri ageri da gaur (erdal poli-, multi-, pluri- modukoen ordain gisa edo); baina osaera okerra da hori, eta -aniztun modukoa, berriz, egokia.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aniztun.

Jatorrizko forma

zifra baliodun

Euskaltzaindiaren Arauak

Mat.

balioespen 14: Joxerra Senar 11, Gorka Bueno, EiTB 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: balioespen 27: Berria 6, Joxe Azurmendi 8, Xabier Arregi 4, Josu Zabaleta 2, Ibon Uribarri, Koldo Izagirre, Xabier Olarra, Iñaki Iñurrieta, Juan Garzia, Esteban Antxustegi, Fernando Rey.

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: valoración estimación.

Ongi eratua da

ongi eratua da.

Eratorri-konposatu isiltzekoa da

Saih. da, nahasgarria baita adieraren aldetik (balioetsi 'baliozkotzat jo' bada behintzat, eta ez 'balioztatu').

Euskaltzaindiaren Arauak

balioetsi, balioets, balioesten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

balioetsi, balioets, balioesten

Tradizioan halako erabilera-bermea duen forma (hiztegiari oreka-osotasunak emateko egokia dena)