Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: begia(k) atxiki / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

atxiki: -a.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

begi sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

zaindu, begia eduki.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS : begia(k) bota

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS: begia(k) bota / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrendakoaren oinarri bereko eratorriak-eta

honekin batera aipa litezke begia jaurtiki / egotzi, etc.

Esapideei dagokien sistematika

bota: -a.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

begi sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

jo: -a.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

begi sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

begia jota daukat neskatxa horri, auzoko politena delako; harri argiagoz eginiko harresiak jotzen dio lehenik begia.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BEGIAK BATU. Cerrar los ojos. "Bart, gau guztian eztot begirik batu" Zam Man 17. Burua puskatxu bat gora eginik, begiak baturik, aoa zabalik. Añ EL2 173. Edo begiak zerura yaso ta erantadu, edo begiak batuta egon. Ib. 84. Ea ibilli diran sekula / Lotsaz begiak baturik. AB AmaE 35. Ikaraz beteta, jarri ziran begixak batu barik egun-sentixan zaiñ. Etxba Ibilt 461.

begiak batu 1: EiTB (“Bai, mesedez. Ixa eztot begirik batu gau osoan. Zenbat buelta!”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

begiak batu 3: Lopez de Arana (“Bi besaulki bigunetan eserita, gizonak elkarri xuxurlaka ari zitzaizkion, begiak batuta”), Javi Cillero (“Kosta egiten zaio lokartzea, begiak batu ezinik, eta berriz ere katedralaren inguruan dabilkio irudimena hegaldaka”), Matias Mugica (“Pentsatuko duzue, adiskideak, ez nuela gau osoan begirik batu.”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa begiak bildu formarekin batera. Bide batez, begiak itxi azpisarreraren adierak berrikustekoak izan litezke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa begi sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa begiak batu formarekin batera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa begi sarreran

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, ‘negar egin’ da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa, ‘nekea’ren irudia da eta.

Esapideei dagokien sistematika

finkatu: ak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

begi sarrerari dagokion azpisarrera.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa begiak itxi formarekin egin bezala. Ipar. eta Naf. markekin jasotzea komeni da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, ‘ezin sinistu’ edo adierazteko.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

begi sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

ilun bitez horien begiak, ikus ez dezaten.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

begi sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

handik jango duzuen egunean irekiko dira zuen begiak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BEGIAK ITSUTU, BEGIA ITSUTU. Hacer cerrar los ojos, cegar, impedir la vista (sdos. prop. y fig.). Itsutu ukhan ditu haién begiak, eta gogortu ukhan du haién bihotza. Lç Io 12, 40. Mokanes batez diotzate / bere begiak itsutu. Gç 84. Itsutu-zitue aién bégiak, ta gogórtu aién biótza. LE Io 12, 40 (TB, HeH, Dv itsutu, EvS ütsütü). Urthe buruan, oro khentzen diotzate gutien ustean, begiak itsutzen eta arthikitzen dute Serresko lurrerat. Hb Egia 32. Begiak itsutu diozkate eta bihotza mokhortu. Leon Io 12, 40 (Ol, IBk, IBe itsutu). Cerrar los ojos. Nahiz ez den errex iguzkiari so egoitea, begiak itsutu gabe. HU Zez 96. Cerrar los ojos ante, no hacer caso de. Ergelkeriei itsutu / ziñaroen begia, / eta berthutera eman / zeure gogo guztia. EZ Noel 156. (Con aux. intrans., o en formas no personales). Perder la vista. v. BEGIAK ILUNDU; cf. BEGIAK ITSU(RIK). Basa-asto amurusa bezala, begiak itsuturik, ihiztarien artetik iragaiten da. Ax 342 (V 227). Begiak itsuturik / munduan gabiltza. It Fab 259. Zure begiak itsutuak daude, eta badator eguna, zure etsaiak inguratu, eta alde guzietatik estutuko zaituztena. Lard 429. Hala bazen eta ez, aingeruak garbirazi zuen eta zerurat eraman, begiak itsuturik. Hb Egia 74. Olako pekatariak animaren begiak itsuturik dauzkate. Ir YKBiz 164. Begiak itsutu zaizko [basurdeari]; egin du atzera. Or Eus 48. Ixaakek, zaartu zalarik, ta begiak gandoarren itsutu zitzazkiolarik, bere lenseme Esauri dei egin, eta esan zion: [...]. Ol Gen 27, 1 (Ur begiak illundu, Dv begiak lanbrotu, Ker ikustea galdu).

adib: begi 1 iz. Ikusmenaren organoa. Begi handiak, biziak, erneak, ederrak, urdinak, beltzak, eztiak, samurrak, sakonak, odolduak, erreak. Begiak altxatu, jaitsi, itzuli, itxi, ireki, zabaldu. Begiak itsutu, lanbrotu. Begiak errespetuarekin itzuliak Ostia Santuagana. Eta horrexek lausotu ditu zenbaiten begiak. Begi aleak. Zure begien dirdira. Begi eritasunak. Begietako lausoa. Begi ingurua. Begi bazterraz begiratu. Ona da begiko mina sendatzeko (Ik. begiko). Begiko zuria. Neska begi-argiak irribarre distiratsua egin zion mutilari. Arrantzale begi-urdina.

begiak itsutu 5: Berria, Argia 2, Erlea, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

begiak itsutu 21. Berria, Koldo Izagirre 6, Elizen arteko Biblia 3, Karlos Linazasoro 2, Iñaki Segurola, Urtzi Urrutikoetxea, Lopez de Arana, Agustin Otsoa, Karlos Zabala, Felipe Juaristi, Itxaro Borde, Patziku Perurena, Anton Garikano.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa mantentzekoa da begi sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

1 itxi -- Las exprs. más empleadas son atea(k) itxi 'cerrar la(s) puerta(s)' y begiak itxi 'cerrar los ojos'; se encuentra tbn. con cierta frecuencia bidea(k) itxi 'cerrar el paso' y belarriak itxi 'no prestar oídos'. Se emplea tbn. en exprs. como zuloa itxi 'tapar un agujero' o zauria itxi 'cerrar(se) una herida'.* Gau artan Praiskuk ez eban begirik itxi. Bilbao IpuiB 221.1 begi * Gabian gabian / begirik itxi barik / oiaren ganian. DurPl 50.

itxi 2 da/du ad. Zerbaiten osagai higikorra mugituz edo jarriz, haren barnealderako irispidea eragotzi, edo barne eta kanpoaldearen arteko harremana galarazi. Gela itxi. Kutxa giltzaz itxi. Zuloa itxi. Eskutitza itxi baino lehen. Ahoa, begiak itxi. || Igarobidea langaz itxi. Sarrera itxi. || Zerbaiti belarriak itxi: entzungor egin. Gau guztia begirik itxi gabe igaro: lorik egin gabe igaro.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Erabat ezabatu adibidea (gau guztia begirik itxi gabe igaro) eta azalpena, lehendik ere jasoa dagoelako azpisarrera gisa begi sarreran.

Esapideei dagokien sistematika

itxi: -ak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

begi sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

hil.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa itxi sarreran ere.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BEGIAK KENDU. Apartar la vista. "Apártate, begiak kendu gauza txarretatik" Izt. Dakuskezun gauzagaiti ez begiok espilurean kendu. Lazarraga 1153v. Ken ditzadala zugandik nere begiak. Lar SAgust 14. Toki batetik begiak kendu bage. Mb IArg 284. Zimurtuak agertzen zituan ispilluagandik emakume batek begiak kendu oi zituan bezala. AA III 422. Lanbide oietan guzietan begirik kendu etzuten, ez aldegin ere. Lard 465. Zakurrari begirik kendu gabe. Ag G 310. Eztautsie begirik be kenduko ganetik. Kk Ab II 135. Aren irudiari begiak kentzeke. Erkiag Arran 83. Aingeruk eztin begirik kentzen, Yolanda. NEtx LBB 149. Artistari begirik ez kendu, ba. MEIG IX 133 (en colab. con NEtx). v. tbn. Cb Eg III 291. Astar II 137. It Fab 69. Inza Azalp 78. Or Mi 90. Auspoa 100, 134 (ap. ELok 318). SM Zirik 88. Basarri 28. Osk Kurl 198. Etxba Ibilt 472. Berron Kijote 189.

adib: desatsegin adj. Atsegina ez dena. Ik. ezatsegin. Gauza atseginak baino desatseginak izaten dira gehiago. Ikuskizun desatsegin hartatik begiak kenduz. Marmarti, mari-maistra, desatsegin hutsa da, gezurti amorratua.

begiak kendu 8: Berria 2, EiTB 4, Argia, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

begiak kendu 11: Iñaki Mendiguren 2, Koro Navarro, Xabier Montoia, Anton Garikano, Bernardo Atxaga, Iñaki Mendiguren, Pablo Sastre, Paddy Rekalde, Peallo Zabala, Aritz Gorrotxategi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa mantentzekoa da begi sarreran ere.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, eta lanbrotu sarrerako 2. adiera ezabatzekoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Sinonimoa(k)

Sin. begiak finkatu.

Esapideei dagokien sistematika

landatu: -ak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

begi sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BEGIAK LAUSOTU. Empañar(se) la vista, nublar(se) los ojos. Liburuan bere jarri oi naiz, / begi neureok lausotu. Lazarraga (B) 1204r. Irrisku artan bere burua ekusi zuenean, lausotu zitzaizkon bere begiak, ez ekusteraño an zebiltzan morroiak. Mg VersBasc 18 (PAb 216 begi, larritasunak erdi lausotubak). Nok lausotu ditu zuben begijak ez ikusteko egija ta jarraituteko guzurrari? Mg CO 275. Begiak lausotu zitzaiezten, Jesus ezagutu etzezaten. Lard 471. Ganduak lausotu al-zezkiak begiak, ala ez al-da Malentxo lagun-aldra orretan izketan datorrena? TAg Uzt 41. Eta horrexek lausotu ditu zenbaiten begiak. MIH 269.

adib: begi 1 iz. Ikusmenaren organoa. Begi handiak, biziak, erneak, ederrak, urdinak, beltzak, eztiak, samurrak, sakonak, odolduak, erreak. Begiak altxatu, jaitsi, itzuli, itxi, ireki, zabaldu. Begiak itsutu, lanbrotu. Begiak errespetuarekin itzuliak Ostia Santuagana. Eta horrexek lausotu ditu zenbaiten begiak. Begi aleak. Zure begien dirdira. Begi eritasunak. Begietako lausoa. Begi ingurua. Begi bazterraz begiratu. Ona da begiko mina sendatzeko (Ik. begiko). Begiko zuria. Neska begi-argiak irribarre distiratsua egin zion mutilari. Arrantzale begi-urdina. || gandu 1 iz. Lausoa, begietako eritasuna. Ganduak begiak lausotu zizkion. San Frantziskok begi bateko gandua kendu zion gazte bati, gurutze bat eginda. || (s.u. alboka2) albo-alboka adb. Bizk. Begiak lausotu zitzaizkion, hasi zen albo-alboka, eta hiru edo lau oinkada eman orduko, oso-osorik jo zuen behea.

begiak lausotu 27: Consumer, Berria 6, EiTB 15, Karmel, Argia 2, Erlea 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

begiak lausotu 32: Berria 2, Elizen arteko Biblia 2, Jon Muñoz 2, Oskar Arana 2, Iñaki Segurola, Iñaki Mendiguren, Xabier Montoia, Elena Touyarou, Jesus Mari Mendizabal, Aingeru Epaltza 2, Koro Navarro, Asisko Frantzizko, Anjel Lertxundi, Monika Etxebarria, Jon Alonso…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa mantentzekoa da begi sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BEGIAK ZABALDU. Hacer ver, hacer abrir los ojos (sdos. prop. y fig.). Badakigü hau dela gure semia, eta ütsü sorthü dela. Bena nula ikhusten dian orai, edo nurk zabaltü deitzon begiak, eztakigü deüs ere. EvS Io 9, 20s. Konbersione horrek arraots handia egin zuen Alcalan, eta anhitz bekhatoroser begiak zabaldu ziotzaten. Laph 82. Jaunak bere argiarekin animako begiak zabaldu zizkionetik. Aran SIgn 45. Jazoera onek edegi eta zabalduten deustaz begiyak. Itz Azald 109. Etzezakeala [...] bere adiñari ez zegokion gertakizunaz begiak zabaldu. Etxde JJ 242. Abrir los ojos (sdos. prop. y fig.). Zabaldu behar bidean begiak graziaren argiari, bekhatuen ilhunbetan bizi direnak. Lg II 137. Adi bezate / arretarekin, / zabal bezate begia. Echag 247 (rimando con egia). Erregeen umeek munduan sartzeko / begiak zabaltzen dituzte orduko. Gy 168. Hila pizten da, begiak zabaltzen ditu eta aphez bat galdatzen du. Laph 76. Zerbait dakianak iraulia izaki baipen garratz ori, begiak zabaldu, adimena pizkortu, idiak gora-bidean yarri ta akullu-eztena erabiltzea dagokigu soil soillik. Ldi IL 7. Alkarri dioten legea ikusteko, begiak zabaltzea naikoa da. NEtx Antz 37. Begiak zabaldu-ala, Piarres, pikotxian jarri zitzaion bere alboan. Etxde JJ 244. Orrelako gurasoai berak daudela begiak zabaldu bearrean esango nieke. MAtx Gazt 7. Bizi zan, eta itx:aropenez alkarri begira, noz begiak zabaltzen ikusi nairik. Gerrika 142. (Con aux. intrans.). Abrirse los ojos. Lanbide onetan zekusten, Profetak esana bete-betean erori zitzaiela, ala-ere aien begiak zabaltzen etziran. Lard 545. Mahainean zirelarik, hartu zuen ogia, benedikatu, hautsi eta eman zioten. Orduan zabaldu zitzaizkoten begiak eta ezagutu zuten. Leon Lc 24, 30-31. Badaki Jainkoak, alabainan, [fruitu] hartarik janen duzuen egunean zabalduko zaizkizuela begiak. Bibl Gen 3, 5. Gogoan daukat, gainera, Lacarra jaunarena [hitzaldia], begiak zabaldu baitzizkidan gai askori buruz. MIH 151. Begiak zabaldurik, zabalduak eduki). Estar atento a. Bi begiak idukitzak legean zabalduak, / eta beharriez adi ene erranen kantuak. EZ Man I 16. Euki egizuz zabaldurik begijak zeruko gauzetarako ta zarraturik lurrekuetarako. Ur MarIl 101. Beste olakoren bat subertau eztadin, begiak zabaldu ziran. Gerrika 113.

adib: begi 1 iz. Ikusmenaren organoa. Begi handiak, biziak, erneak, ederrak, urdinak, beltzak, eztiak, samurrak, sakonak, odolduak, erreak. Begiak altxatu, jaitsi, itzuli, itxi, ireki, zabaldu. Begiak itsutu, lanbrotu. Begiak errespetuarekin itzuliak Ostia Santuagana. Eta horrexek lausotu ditu zenbaiten begiak. Begi aleak. Zure begien dirdira. Begi eritasunak. Begietako lausoa. Begi ingurua. Begi bazterraz begiratu. Ona da begiko mina sendatzeko (Ik. begiko). Begiko zuria. Neska begi-argiak irribarre distiratsua egin zion mutilari. Arrantzale begi-urdina. 2 iz. Irud. Informazio teoriak behartu ditu azkenean linguistak beste jakiteetara begiak iraultzera. Gogoan dut haren hitzaldia, begiak zabaldu baitzizkidan gai askori buruz. Egundaino ez da entzun, inork itsu jaiotako baten begiak ireki dituenik. Gizon bat aberasteari emana, diru pilak begia zorrozten ziona eta lurreko ondasunetara guztia itsututa. || (s.u. begi) begiak ireki Ikusmena eman; ohartarazi. Handik jango duzuen egunean irekiko dira zuen begiak. Egundaino ez da entzun, inork itsu jaiotako baten begiak ireki dituenik. Jazoera honek ireki eta zabaldu dizkigu begiak.

begiak zabaldu 120: ElCorreo, Deia 2, Elhuyar 2, Consumer, Berria 34, EiTB 66, Karmel 2, Argia 6, Erlea 3, DiarioVasco 3.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

begiak zabaldu 376: Berria, Herria, Joseba Sarrionandia, Iñaki Mendiguren, Anjel Lertxundi, Joan Mari Irigoien, Monika Etxebarria, Josu Zabaleta…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa mantentzekoa da begi sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BEGIAK ZUZENDU, BEGIAK XUXENDU. Dirigir la vista, mirar, prestar atención. Hark begiak harenganat xuxendurik eta iziturik erran zezan, Zer da Iauna? Lç Act 10, 4 (He behatu, TB baratuak, Dv begiratzean, Ol begi begira, Ker begira begira jarririk). Begiak konseillua baitharat xuxendurik Paulek erran zezan. Ib. 23, 1 (TB behatuz arretaz, Dv emanez begiak, Ol so eginda). Biotzak esan zidan: Begira zerura. / Nere begiak aruntz zuzendu nituan. Jaukol Biozk 95. Euskel-olerki edo poesi liburuak erdel-itzulpen txukun bat alboan dutela irarri bear lirakela beti, arrotzek [...] gure sallera begiak zuzen aal-ditzaten. Ldi IL 65s. Itxasaldera zuzentzen ditu begiak. TAg Uzt 69. Oiartzun, zuregatik esango / nituzke amaika egi, / orretarako zuzendu bear / zaizka lenbizi bi begi. Uzt Sas 169. Ta begiak zuzendu / zeru sapaidira. AZink 171. Oraintxe, gora begiratualdi bat; oraintxe, aldamenekoari begiak zuzendu... Zendoia 228.

Ez dugu aurkitu adiera horretako begiak zuzendu formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

begiak zuzendu 4: Juan Kruz Igerabide 2 (adib.: “Adelak begiak zuzendu zizkidan, peto, zorrotz”), Felipe Juaristi (“Begiak zuzendu zituen doinuaren sorlekura, baina itzal lodiak besterik ez zuen hartzen, aieruka”), Anton Garikano (“Baina hau Mintaren isilean zeukanez, ahotsa apaldu eta begiak zuzendu zituen hura eserita zegoen aldera, Ramsay jaunaren ondoan irrifarrez”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa begi sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. begibakar.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-bakar/-bakoitz.

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

P. Xarritonek dio, ezagun-erabilia dela ahozkoan.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-dun/-tsu.

Kategoria

izond.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

salda begiduna ('koipetsua'). Cf. begitsu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Tradizioak baztertu duen forma

Er. gabea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. begiko.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

begi sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

ikusmena.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan a) 'gorroto izan' adierako begitan eduki : Mb OtGai 10,80; Or, Ataño TxanKan; begietan izan : Prop, Zby, Elsb Fram, HU (eta "begietanago izan"), JE Bur, Zerb IxtS, Leon Io 7,7 (eta corpusean gainera "begietan izan" 1 SP Phil); begitan izan : Or MB, Ardoy SFran; b) 'bistan izan' adierako begietan eduki (iduki): Mb JBDev, Izt Po, Lard, Dv LEd (eta corpusean gainera "begietan iduki" 1: Cb Eg III); begietan izan : E, Gç, Lg II, Hb Esk, Zerb IxtS, JEtchep; c) cf. begitan izan : ""Begitan diat (Sc), me agrada"" A.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

begitan eduki G 1 (Ataño Txori: "Ura ere, seme maitea, aitak illa izango zala-ta, aitari erantsi nai ez ioken, bada, aren eriotza ere, bein betiko bukatu zedin begitan eukan gizon ori?"); begitan izan G 1 (Onaind Virgil: "etoia begitan zutenak, edo-ta bildur latza ziotenak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

begitan eduki : AB50 1, HiztEn-LurE (AS); begitan izan : HiztEn-LurE (AS) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

begitan eduki : EuskHizt (AS), DRA (begitan euki); begitan izan : EskolaHE; begi(e)tan eduki : ElhHizt; begi(e)tan izan : ElhHizt, DRA // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FB, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

Esapideei dagokien sistematika

eduki: -etan/-tan (Ipar/Hego banaketakoa da bitasuna, eta lantaldeak ez du forma bakarra hautatzeko ahalmenik, non eta ez duen eredutzat erabiltzen begitan hartu arautua).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

begi sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BEGIETAN EMAN (b. emon Lcc). a) Hacer daño en los ojos, parecer mal. "Zaherir, begietan emon" Lcc. "Zaherimiento, begietan emaitea" Ib. Egiten dituzu Jesusi begietan ematen dioten zenbait uts egite. Mb JBDev 190. Orien galgarri oriei begitan ematen die besteen birtuteak. Mb IArg I 163. Begietan ematen digu burua arro, bekoki edo kopeta goi, begiratua zorrotz eta aginduz bezala iñor eskera etortzeak. Inza Azalp 126s. b) (H; b. emon A Apend). Poner ante los ojos, mostrar, hacer palpable. "Begietan ezartea ou emaitea, placer sous les yeux, représenter" H. "Begietan emon (V), hacer palpable" A Apend, que cita el msOch. Ondo zail da Donibane Gurutzen olertitza --batean mistiku ta olerkari danez-- idazkera aldetik begitan ematea. Gazt MusIx 164. BEGITAN EMAN (H). Echar en cara, reprochar. "Reprocher. Asitzen badira zuri begitan ematen egin ez dezuna, si on commence à vous reprocher, attribuer, une chose que vous n'avez pas fait (Mb). Syn. gain ematea" H. Zeren [...] begitan ematen zien beren gaistakeriekin, artu zuten begitan ta etziran gelditu gurutze batean ilzez josirik illa ekusi arte guzian. Mb IArg I 344. Bera baño gutiagokoa izanagatik jaiotzez, adimentuz, dotez ta diruz aren andrea, begitan orrelakorik ari ez ematea. Ib. 181.

begietan eman 1, EiTB (“Denok erreparatzen diegu plastiko txatal handiei, begietan ematen digute-eta hondartzan edo ibaietan“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

begietan eman 1, Urtzi Urrutikoetxea (“Beste batean begietan eman zidaten papar puztu eta ibilera harroko gizon baten mahukako letrek; berehala ezagutu nuen: Auschwitzeko ofiziala zen”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa begi sarreran.