Euskaltzaindiaren Arauak

'pobrezia, gabezia'

Forma baten adiera(k)

pobrezia, gabezia

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ti.

Kategoria

iz. eta izond.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

behartsua.

Euskaltzaindiaren Arauak

behartu, behar(tu), behartzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

behartu, behar(tu), behartzen

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: 56, behazulo 1, ate(ko) begi 0, ETC: 198, behazulo 8 (beste guztiak Goiena TBko saio baten izena), ate(-)begi 2 (P. Sastre), ateko begi (I. Aranbarri, Maiatz 2), ateko begi zilo (2 Maiatz).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: behatxulo iz. mirilla; Adorez: behatxulo: iz. mirilla (de la puerta); Labayru: 0; NolaErran: judas de porte ate begi – behatxulo; Euskalterm: behatxulo (Merkat, TN).

Erdaretako formak

es mirilla; fr judas: Elhuyar: 1 s.f. behatxulo el portero primero mira por la mirilla y después abre la puerta: atezainak lehenbizi behatxulotik begiratzen du eta gero atea irekitzen du 2 s.f. mira las dos casas están alineadas con la mirilla del aparato: bi etxeak aparatuaren mirarekin lerrokatuta daude / Adorez: 1 rendija para mirar: zirrikitu, begira zirritu. 2 ventanillo: ate(-)leiho, atetila 3 (de la puerta) beha zulo / Labayru: 1s.f. Ref. a la puerta ateko zulo, behatxulo. Antes de abrir la puerta a cualquiera mira por la mirilla: Edonori atea zabaldu orduko begitu eizu ateko zulotik. 2s.f. Ref. al instrumento topográfico mira.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan behatz sarrera; horko datuak, formaka: a) 'eri' adierakoak: beatz : OA, Iraz, CatBurg, Cb Eg, ETZ, Añ CatAN, AA, CatB, It Dial, Izt C, Lard, Echn Mt, Ur, Arr GB, Aran SIgn, Legaz, AB AmaE, Xe, Arr May, Urruz Urz, Apaol, Goñi, Ag G, Urruz Zer, A Ardi, ArgiDL, ZA, Jaukol Biozk, FIr, Or Mi, Ol Io, Ldi BB, Ir YKBiz, Ldi UO, JMB ELG, Or Eus, TAg Uzt, Munita, Anab Poli, NEtx Antz, Zait Plat, And AUzta, Anab Aprika, Izeta DirG, Vill Jaink, MAtx Gazt, Lab SuEm, Berron Kijote, Inza NaEsZarr, El, CatAc, CatSal, CatR, Izt C, A Ardi, Munita, Añ EL, Akes Ipiña; beatz-ukaldika : Vill Jaink; esku beatz : Or Eus; begi-beatz : Mok; beatz-txikar : Or Eus; beatxikar: Eston Iz, JMB Mund; beatxingar: Or Eus; beatz andi : Ber Doc, OA; beatzaundi: ZA; beatz-azkal : Urruz Zer; beatz lodi : CatBurg, Añ CatAN, Legaz, Ag AL, Ag G, Ldi IL; beatz-mutur : Mok, Ir YKBiz, Or QA, Anab Poli; beaz-mutur: Or Eus; beatz-pun(t)ta : Lard, Txill Let; behatz : Mb IArg, Mde HaurB, MEIG, ChantP, Lrq; erhi behatz : CatLuz; behatz haundi : HErot; behatz mutur : Mde Pr, MEIG; behatz-punta : Mde HaurB; biatz : CatUt, Aran SIgn, Sor, CatUlz, Ag Kr, Iraola, Ag G, Etxde JJ, CatR, EgutTo, fB Ic II; biatz a(u)ndi : CatUt, CatUlz, KIkG; biatz-aundi: Etxba Eib; biatz koskor : Iraola; biatz-mutur : Anab EEs; biatz txiki : Etxba Eib; b) 'oineko hatza' adierakoak: beatz : Añ EL, Erkiag Arran, Erkiag BatB, Osk Kurl, Etxba; beatz-punta : Bilbao IpuiB; beatz-puntako : Erkiag Arran; biatz : Ag AL, Ag Kr, Etxba; Otx; c) 'hatzaparra, azkazala' adierakoak: behatz : EZ Man, SP Phil, He, Gy, Hb Esk, Hb Egia, Dv Lab, Elzb PAd, Zerb Azk; behatz-arte : Arti MaldanB.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) 'eskuetako hatza, eria' adierakoak 120 dira: beatz G 30 (A. Anabitarte, Orixe, Azkue, D. Agirre, A. Arozena, Arbelaitz, A. Arzelus, I. Zaitegi, A. Sorarrain, J.A. Loidi, S. Salaberria, A. Ibiñagabeitia, B. Iraola, A.M. Labayen, M. Manzisidor, A. Zavala, J. Garmendia, A. Arrinda, B. Latiegi, R. Murua, P.M. Urruzuno, M.M. Apalategi); EgAs 1 (Zer); beatz aundi G 2 (A. Zavala, J.A. Irazusta); beatz txiki G 1 (B. Latiegi); beatz gizen G 1 (B. Latiegi); eskoi-beatz B 2 (J.K. Ibargutxi); behatz IE 1 (Eskualduna); EB 66 (X. Intxausti, Elhuyar, M. Aurrekoetxea, J. Arrizabalaga, Zipristin, I. Azkune, E.J., Erdiko zikloko euskararen programakuntza, J.I. Hartsuaga, M. Mendizabal, L. Fernandez, UZEI, M. Lorda, J. Landa, F. Pelaez Arregi, R. Saizarbitoria, M. Solbes, J.A. Agirre, I. Mendiguren, Ipuinak, J.M. Sarasola, A. Lertxundi, F. Juaristi, L. Dorronsoro, J. Etxaide, K. Navarro, R. Etxezarreta, X. Olarra, P. Zabaleta, J.I. Lasa, Ipuin harrigarriak, Oihanaren deia, A. Sarriegi, I. Tapia, D. Urbistondo, A. Cazabon); behatz erakusle EB 1 (Elhuyar); behatz lodi EB 1 (A. Urretavizcaya); behatz txiki EB 1 (UZEI); eraztun behatz EB 1 (P. Zabaleta); behatz kosko EB 1 (X. Mendiguren Elizegi); behatz marka EB 1 (R. Etxezarreta); behatz mutur G 1 (J. Garmendia); EB 1 (P. Altuna); behatz punta EB 2 (R. Saizarbitoria, X. Olarra); behatz-kliskada EB 1 (X. Olarra); behatz-mami EB 1 (M. Aurrekoetxea); behatz-mutur G 1 (A. Anabitarte); biatz G 2 (J. Artola); biatz mutur G 1 (A. Arozena); b) 'hanketako hatza' adierakoak 9: beatz B 2 (B. Otazua, B. Larrakoetxea); EB 6 (Natur Zientziak, Saioka, M. Aldasoro, T. Peillen, A. Lasa Alegria, J.M. Irigoien); behatzandi EB 1 (F. Mendizabal); c) adiera erabakigaitzekoak dira beste 7: beatz B 1 (B. Larrakoetxea); EgAs 1 (Azkue); behatz EB 2 (UZEI); bietz B 1 (A. Zubikarai); bihetz EB 1 (Egin); burdin behatz EB 1 (J. Casenave).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

atz : DFrec 5, AB38 1; hatz : DFrec 7, AB38 26, HiztEn ('gizakiaren eskua edo oina bukatzen den bost zatietako bakoitza'), LurE ('eskuetako behatza, eria'), Euskalterm 21; beatz : DFrec 5, AB50 3; behatz : DFrec 29, AB38 32, AB50 7, HiztEn ('eskuko zein oineko hatza'), LurE ('eskua edo oina bukatzen den zatietako bakoitza'), Euskalterm 11; hatz-behatz : HiztEn; Euskalterm-ekoak dira erpuru 4 eta hatz erakusle , hatz luze , hatz nagi eta hatz txiki bana.

Sektore jakin bateko informazioa

hatz, eri bakoitza izendatzeko erabili diren izenak (Ik. gainera Atlas Etnográfico de Vasconia. Juegos infantiles en Vasconia, 72. or. eta GAMINDE, Iñaki: "Umeentzako ehun kantu Bizkaiko", Litterae Vasconicae 6, 76-77 or.): a) anular: atz-nagi (PMuj DCV), beatz nagi (PMuj DCV), erastun-atz (PMuj DCV), hatz nagi (ElhHizt), hatz-eraztun (ElhHizt), eraztun-eri (ElhHizt), nagia (HiruMila, I. Gaminde), sendoa (I. Gaminde), biskorra (I. Gaminde); b) índice: zuku-atz (PMuj DCV), atz erakusle (PMuj DCV), hatz erakusle (ElhHizt, HiruMila), bizkorra (HiruMila), erkina (HiruMila), sendoa (I. Gaminde); c) medio: erdiko (PMuj DCV, HiruMila, I. Gaminde), eri andi (PMuj DCV), biotzeko (PMuj DCV), hatz luze (ElhHizt, HiruMila), asia (I. Gaminde), lusia (I. Gaminde); d) meñique: atxiki (PMuj DCV, HiruMila), beatxikar (PMuj DCV), eri-txiki (PMuj DCV), txikin (PMuj DCV), hatz txiki (ElhHizt, HiruMila), txikia (HiruMila, I. Gaminde), txirkanda (HiruMila), txikerra (I. Gaminde), ederra (I. Gaminde); e) pulgar: beatz lodi (PMuj DCV), atz aundi (PMuj DCV), atz-lodi (PMuj DCV), hatz lodi (ElhHizt, HiruMila), erpuru (ElhHizt, HiruMila), eri potots (ElhHizt), eri handi (ElhHizt), erkoroa (HiruMila), lodi (I. Gaminde).

Gipuzkera / Besteak banaketa

G eta GN bakarrik da 'eri, atzamar' adieran

Lexemak daude lehian

atzamar, eri, hatz formak ditu lehiakide.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 'beheko hatza'. 2 Gip. eta Naf. 'hatza'. 3 Lap. 'azazkala'.

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

Zein dagokio EBri irizpideen arabera? Hatz proposatu izan da, baina ez da inon esaten, eta arkaismo bat izan al daiteke EBrako proposatzeko irtenbidea? Etimologiaz arduratzen ez denak zein arazo du behatz onartzeko? Irizpideak gorabehera, hau proposa liteke: hatz eskaini forma nagusitzat, eta sarrera eman beste hiru formei, honetarako bidalketak eginez, hots: "eri (Ipar.): ik. hatz"; "atzamar (B): ik. hatz"; "behatz (G-GN): ik. hatz"

Ikusteko dago beste zein forma onartuko den

nola izendatzen da horietako bakoitza? Zerk korritzen du, ikastolan eta?

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BEHATZ-PUNTA. Yema o punta del dedo. v. BEHATZ-MUTUR. Oñ eta eskuetako beatz-punta guziak ebaki zitzaiozkan. Lard 121. [Mantangorriak] igotzerik ez badu beatz-punttara iristeagatik, egan egin bear. Txill Let 66. Haren idun-ezurtxoak senditzen zituen behatz-puntaren pean, eta jokatzen zituen, piano baten teklak bailiren. Mde HaurB 16. Ez zion behatz-puntarekin laztan batxo egin. Ib. 55. Azkenerako, beatz-puntaren moduko koxkorra egin zitzaion [betazalean]. JAzpiroz 42. Baiña bazitun maixu aretxek / zintzo saiatzen zan otsak, / biurri xamarrari kenduaz / beatz-puntetako otzak. Insausti 74.

behatz(-)punta 17: Berria 12, Argia 3, Laneki, Erlea.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

behatz(-)punta 42: Berria 6, Lopez de Arana 9, Matias Mugica 4, Itziar Otegi, Oskar Arana, Itxaro Borda, Joseba Sarrionandia, Eider Rodriguez, Karlos Zabala, Xabier Olarra, Alberto Barandiaran, Monika Etxebarria…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa behatz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

behaviorismo 3: M. Pagola ("Benoist-entzat, Chomsky-ren tesiak, enpirismo eta behaviorismo positibistaren kontrako saio bezala biziki interesgarri badira ere..."), J.M. Lasagabaster ("... nobelagintzan zehar dabiltzan baliapide berriei tokiren bat emateko: barne-bakarrizketa, ikuspegi narratiboen konbinaketa, denbora-plano desberdinen txandaketa, behaviorismoa, simbolismoa, etab"), P. Huizi ("Behaviorismoa nagusi zenean kognizioaz arduratzea ez zen begi onez ikusten zen gauza"); behabiorista 1, B. Urkizu ("Joera komunikatiboa, ordea, erabat da behabiorista").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

behaviorismo : HiztEn, LurE ("Ing. behaviorism"), Euskalterm 6 (hauetan behaviorismo intentzionalista; behaviorismo watsondar; behaviorismo hertsi; behaviorismo mediazional, tarteko prozesudun behaviorismo sinonimoarekin); behaviorista : Euskalterm 2 (hauetan 1 programazio behaviorista) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

behaviorismo : ElhHizt (Hizkl. Psikol.); behaviorismo edo behaviourismo : EskolaHE; behaviorista : ElhHizt (Hizkl. Psikol.) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Maileguen egokitzapen sistematikoa

v.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Hizkl., Psikol.

Kategoria

iz. eta izond.

Jakite-arloak

Hizkl., Psikol.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: behaztopa(-)harri

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: behaztopa egin , behaztopa eragin .

Mailak

maila jasokoa da; ik. estropozu, oztopo

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

behaztopa sarrerari dagokion azpisarrera.

Mailak

Jas.

Forma baten adiera(k)

oztopo egin.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

eragin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

behaztopa sarrerari dagokion azpisarrera.

Mailak

Jas.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Mailak

maila jasokoa da

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-bide.

Kategoria

iz.

Mailak

Jas.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Mailak

Jas.

Forma baten adiera(k)

oztopoa.

Euskaltzaindiaren Arauak

behaztoparazi, behaztoparaz, behaztoparazten. du ad.

Euskaltzaindiaren Arauak

behaztopatu, behaztopa(tu), behaztopatzen. da ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

behaztopatu, behaztopa(tu), behaztopatzen

Mailak

maila jasokoa da; ik. oztopo egin

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.

Kategoria

iz.

Mailak

Jas.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adiera biak emateko eskatuz: iz. 1 gibelari darion isurkaria. 2 isurkari hori metatzen duen zakua.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Jatorrizko forma

behe /baina -be, -pe/

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: behea jo, behe(-)laino, behe(-)maila, behe(-)nafarrera, behetik gora.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: beheko su, behe-mailako .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

behe-laino, behe-maila

Leku-denborazko izenen eratorriak

behea jo, beheko alde, beheneko / behengo, behetik hasi eta ...-ra(ino), behetik gora(ino), petiko, pekoz gain; beheko, behera; beherago, beheragoko, beheraxeago

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Txostenaren laburpena

ik. oh. s.u. altuerliebe eta baxuerliebe.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Formen arteko bereizketa semantikoak

cf. barren

OEHko datuak [laburduren azalpena]

BEHEGAIN, BEHEAREN GAIN, BEIANGAN Suelo. * Au entzun ebanean, atorra zaardunak seiña beenganean itxi ta ederrak emon eutsazan neba dantzariari A BGuzur; Illunetan, joten dau oñagaz esnez beteriko sulla, ta an dua sulla tutarrez, esnia be plausta beianganera Otx; Ak egin zittuzan garraxijak gela beiangania esnez ondatuta ikustian! Otx; Esan barik egon eziñik eta bakaldunaren aginddua ez austiarren beiangainian zulo bat egin eta Lurrari esan ei eutsan Otx.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

behegaineko behin agertu da, 'entresuelo' adierakoa (Deia 1987: "Erakusketa urtarrilaren 7a arte egongo da zabalik, Mazarredo Zumardiko 19.ean (behegainekoa)").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

behegain : HiztEn ("Zorua"). Ez dugu aurkitu iturriotan: DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

behegain jaso dutenak: ElhHizt ("suelo"), HiruMila ("entresuelo"); PMuj DVC (behegaineko "planta, entresuelo"). // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FB, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdarazko entresuelo / entresol formen ordainak beste hiztegietan: bastarde : ElhHizt, PMuj DCV, Azkue Aurkibidea; bebarru : PMuj DCV (+ be-etxe), Azkue Aurkibidea; beheregaine : Casve FE; etxepe , etxe-azpi : HaizeG FB; solairuarte : HiruMila, XarHizt. // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FB, T-L LFB.

LB: 53: Berria 18, Deia 2, ElCorreo, Elkar 28, Euskaltzaindia, Gomylex, Laneki, UEU; ETC: 328

Zerrenda osagarriak

BarnErrot: "Behegaina: Entresuelo".

behearen gain iz. Bizk. Zorua. (Batez ere leku-denborazko atzizkiekin erabiltzen da). Behearen gainean etzan zen.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa, Bizk. markarekin eta behearen gain azpisarrerarekin lotura eginda.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

lurra, zorua.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. eta Naf. adlag.

Leku-denborazko izenen eratorriak

beheitiago(ko), beheiti ari...; beheitirako(an), beheitixeago, beheitiko

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BEHEITIAN (beitian Añ; beetian Añ (AN), A; beeitin B; beitin AN-5vill). "Abaxo [...] (AN) beetia, beetian" Añ. "(De) baxo [...], bean, beitian" Ib. "Beetian (AN), abajo" A (tomado tal vez de Añibarro). "Beitin du sukaldea (AN-5vill), sukaldea beeitin dago (B)" Gte Erd 49. Trintáte jaun andiari / biz denbóra guzían, / kánta milla ta laudari / beitian ta goitían. LE Kop 87. Batzuetan an goitian, galdua goibeletan, / Ta beitian arrastaka lur azalez bestetan. TP EuskOl 1930, 74. Beitien dauzkate ofizinak eta lenbiziko bizitzan Jean Pierre Yauna bizi da. Izeta DirG 21. Asotsa nabaitu ginuenean beitien, yautsi nitzen laisterka. Ib. 123.

Ez dugu aurkitu beheitian formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

beheitian 3: Aingeru Epaltza 2 (“Zapategia etxeko beheitian zuen, eta etxeko beheitiko eskailerapean, berriz, barrika Juran-ongo ur gorriz betea”), Aurelia Arkotxa (“Beheitian, arratsaldez eguzkirik gabe gelditzen diren hondartza zurixka bukaezinak”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabiltzen da baina adibide gisa jasotzea aski da.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa beheiti 2 sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. iz. 'beherakoa'

Forma baten adiera(k)

iz. 'beherako'

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Diakronia

Zah.

Euskaltzaindiaren Arauak

beheititu, beheiti(tu), beheititzen. Ipar. eta Naf. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

beheititu, beheiti, beheititzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.